JANUBIY-SHARQIY OSIYONING QADIMGI DAVR ARXEOLOGIYASI
![MAVZU: JANUBIY-SHARQIY
OSIYONING QADIMGI DAVR
ARXEOLOGIYASI
REJA:
1 QADIMGI MALAYYA ARXIPELAGI QADIMGI DAVRI.
2 Qadimgi Malayya arxipelagida yashovchi xalqlarning geografik joylashuvi.
3 Malayya arxipelagida tashkil topgan ilk sinfiy
jamiyat va davlatlar.](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_1.png)
![Arxeologik ma'lumotlar Malayya arxipelagidagi, hozirgi Indoneziya hududiga
Janubi-Sharqiy Osiyoliklarning migratsiyasi yuqori paleolit davridan
boshlanganligi taxmin qilinadi. Miloddan avvalgi VIII ming yillikdayoq ushbu
mintaqada dehqonchilik paydo bo'lgan. Bu hududlarda yashovchi aholi,
avstroosiyo (Mon-Kxmer)lar va Avstroneziya xalqlariga (malayaliklar, yavaliklar)
bo'linadi. Xo'jalik taraqqiyoti natijasida miloddan avvalgi I ming yillik boshlarida
Chekong (Qizil daryo) havzasida Shimoliy-Sharqiy Hindixitoy yarim oroli
shimolida Dongshon sivilizatsiyasi shakllandi. Bu madaniyatni Lakvet
(Avstroosiyo tilida so'zlashgan)lar yaratganlar. Dongshon madaniyati xalqlari turli-
tuman manzaralarni idishlar, qurol-yarog'larga tushirganlar. Bular asosan
jangchilar, diniy marosimlar, qushlar tasviri bo'lib, ayniqsa, Oqqush tasviri, harbiy
jangchilarga ishora bo'lgan, kemalar va urush tavsirlarida oddiy askarlar va
zobitlarning aniq aks etganini ko'rish mumkin.
Dongshon madaniyati yaratuvchilari bo'lmish Lakvetlarda asir tushganlarni
qurbonlik qilish odati bo'lgan. Dongshon sivilizatsiyasida sehr-jodu (magiya) katta
ahamiyatga ega bo'lgan. O'sha davrda topilgan barabanlarda yomg'ir chaqiruvchi
ilohiy qurbaqa tasvirlari, insonlarning u dunyodagi hayotlari (xudolarsiz)
ruhoniylarning rolisiz tasvirlar bundan guvohlik beradi.
Dongshon sivilizatsiyasi aholisi dehqonchilik - birinchi navbatda sholichilik bilan
shug'ullanganlar. Mil.av. X-V asrlarda Irovadi, Menam, Mekong daryolari,
Tanlesan ko'li kabi umumdor hududlarda ilk sun'iy sug'orish inshootlari
shakllangan. Shuningdek, ovchilik ham xo'jalik hayotda ustun mavqeni egallagan.
Aholi urug'chilik tuzumi yemirilib, sinfiy jamiyat, mulkiy tabaqalanish bosqichida
turgan. Bambuk shoxlaridan qurilgan chayla uylarda butun boshli urug' istiqomat
qilgan. Ayrim aristokratlarning ham ajralib chiqa boshlaganini ko'rsatadi.
Patriarxal urug'chilikda urug' boshliqlari (lak-tiang) roli oshib borgan.
Mil.av. VI-IV asrlar Dongshon sivilizatsiyasining eng rivojlangan davri deb
hisoblangan. Bu davrda bronzadan tayyorlangan barabanlar gardishiga turli tuman
tasvirlar tushirilgan bo'lib, urushlarda asirga olinganlarni qulga aylantirilishi
ijtimoiy tengsizlikni ko'rsatadi. Ayniqsa askarlar tasviridayoq ularning ijtimoiy
jihatdan turli tabaqalarga mansubligini ko'rish mumkin. Dongshonliklar diniy
e'tiqodida ajdodlar ruhiga e'tiqod qilish kuchli bo'lib, bu janubiy Xitoy, Hindixitoy
va indoneziyaliklarning diniy tasavvurlariga kuchli ta'sir ko'rsatadi. Buddizmning
kirib kelishi bilan Dongshon madaniyati inqirozga uchray boshladi. Dongshon
sivilizatsiyasi Hindixitoy yarim oroli va Indoneziya orollari hududiga tarqalib, bu
hududlarda dastlabki sivilizatsiyalar va davlatlarning vujudga kelishiga katta ta'sir
ko'rsatdi.
Miloddan avvalgi 400-300 yillardan bu yerda Hindixitoy va Xitoydan keltirilgan
bronza madaniyati unsurlari uy-xo'jalik asbob-uskunalari va ish qurollari istifoda
etilgan. Miloddan avvalgi birinchi mingyillikning oxirlariga kelib esa, orollar](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_2.png)
![aholisi hayotida jamiyat va madaniyat asoslari paydo bo'lib, hatto dehqonchilikda
sholi ekib yetishtirish ham yo'lga qo'yilgan.
Misol uchun, orollar hududida topilgan Xan imperiyasi davri sopol idishlari
qoldiqlari Indoneziyaning qo'shni mamlakatlar bilan yaxshi tashkil qilingan savdo-
tijorat ishlari tarixiga guvohlik beradi. Bundan tashqari, indoneziyaliklar o'z
davrining juda tajribali dengizchilari edi. Ular o'z yasagan kemalarida o'sha vaqt
dengizchiligi inkoniyatlariga nisbatan uzoqroq yerlarga suzib borganliklari ma'lum,
hattoki, Madagaskar orollarigacha.
Yaqin-yaqinlargacha Indoneziyaning taraqqiyot tarixiga faqat uning bevosita
Hindiston bilan bo'lgan aloqalari ta'siri sifatida qaralardi. Vaholanki, arxipelagdagi
barcha sohalar bo'yicha rivojlanishning bevosita mahalliy omillarga taalluqli
ekanligi ilgaridan hind dostonlarida zikr etilgan edi.
Masalan, "Yavadvipning yetti davlatlar bilan bezalganligi va ularning ta'rifga
yarasha harbiy kuch-qudrati, iqtisodiy, madaniy taraqqiyoti xususida nazarda
tutilgan orollar, albatta, Yava yoki Sumatra bo'lgan bo'lishi kerak.
Agar shu nuqtai nazardan bevosita indonez san'ati tarixiga yondashsak, ma'lum
bo'lishicha, o'z davrida Yava orolidagi saroylarda mahalliy mumtoz musiqa va
raqslar ijro etilgan. Raqslar nihoyatda ohista bir maromda bajarilib, ulardagi har bir
barmoq hatti-harakati muayyan ma'noni anglatgan. Sahnalashtirilgan raqslar
majmui odatda biror tarixiy voqea, ishq-muhabbat yoki jangu jadallarni aks
ettirgan. Yerlik san'at turlari ichida qo'g'irchoq teatri alohida o'rin tutgan.
Qo'g'irchoqlar nihoyatda yuksak did bilan maxsus yog'och va charm parchalaridan
tayyorlangan.
Indonez xalqlari madaniyatining rivojlanishi jarayonida qo'shni mamlakatlarning
madaniy, ma'naviy sohalarda erishgan muvaffaqiyatlari ham chetda qolmagan,
ayniqsa, hind diniy-falsafiy qadriyatlari yoki hind eposlarining indonez tillarida
o'zlashuvi, yoxud dastlabki indonez rojalarining hind uslubida kiyinishi hamda
qisman ibodatxonalarning qurilishi shular jumlasidan edi. Me'morchilik obidalari
ichida Borobudurdagi 772 yilda qurilgan Budda ibodatxonasi yoki balandligi 48
metr bo'lgan Shiva ibodat maskanlari o'zining betakror mahobati bilan alohida
ta'rifga sazovor. Muhimi, mazkur muazzam ob'ektlar qurilishida me'morlar hali
sement nimaligini bilmagan va ular toshlarning o'zidan qulf-kalit yasash uslubida
devor ko'targanlar.
Arxipelagda dastlabki davlatlarning paydo bo'lishi bilan nohiyalarda yerga ishlov
berish, hosildorlik, chorvachilik va savdo masalalari ijobiy tarzda hal qilingan.
Orollarda o'stirilgan muskat yong'og'i, shakarqamish, banan va tabobatga doir](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_3.png)
![o'simliklar hamda turli dorivorlar tashqi dunyo bilan savdo-tijorat ishlarida juda
xaridorgir mollar sanalgan.
Indoneziyaning ilk o'rta asrdagi yirik davlatlaridan biri Yava oroli markazida qad
ko'targan. Sanjaya ismli taxt sohibi o'z faoliyatida erishgan siyosiy va madaniy
sohadagi muvaffaqiyatlari sharafiga "Shri Maharaja-Ulug' roja" unvoniga
muyassar bo'lib, davlati esa "Mataram I" deb atalgan.
Davlat ta'sir doirasini kengaytirish maqsadida ulug' roja Kambodja, Xitoy va
Hindistongacha harbiy yurishlar qilgan. Uning nabirasi Shaylendra o'z
hukmronligining dastlabki yillaridan bobosi siyosatini davom ettirib, o'sha
davrning Sumatradagi yirik Shrivijaya davlati bilan sulh tuzishga muvaffaq
bo'lgan.
VII asrning ikkinchi yarmidan faoliyat ko'rsatgan sharqiy Sumatradagi Shrivijaya
davlatining asosiy daromadi savdo yo'llarini nazorat qilish hamda kemalardan
olinadigan boj-xirojga asoslangan edi. Arxipelagdagi gegemonlik uchun Mataram
bilan bo'lgan janglarda avval mag'lub bo'lib, so'ng g'alaba qozongan Shrivijaya,
keyinchalik Hindistondan bostirib kelgan Chola davlati hujumiga dosh berolmay,
o'z yerlarining bir qismini boy bergan.
Shunga qaramay, Shrivijaya Indoneziyaning eng yirik va qudratli davlati sifatida
arxipelagning katta bir hududini siyosiy va madaniy jihatdan birlashtirib, o'z savdo
yo'llarini Bengaliya, Fillippin, Seylon, O'rta yer dengizidan to O'rta Osiyogacha
yetib borishiga erishgan va taxt sohibi o'z davrida nafaqat dengiz yo'llaridagi
savdo-sotiq ishlarida tan olingan hukmdor, balki uning davlati shu vaqtda Janubi-
Sharqiy Osiyo va hattoki dunyo miqyosidagi buddizm markazi sifatida ma'lum va
mashhur edi.
Hattoki, Hindistondan kelgan cholaliklar ko'p o'tmay ortga qaytgan bo'lsalar-da,
ammo Shrivijaya davlati ularning hujumlaridan keyin uzoq vaqtlargacha o'zini
o'nglay olmadi. Buning ustiga, XII asr oxirida uning eng yirik vassallari Jambi va
Malayu mustaqil bo'lib ajralib chiqdi. Shundan boshlab savdo markazi ham
Jambiga o'tdi. Nihoyat, Shrivijaya imperiyasi Kertanagar va Sukoti davlatlari bilan
bo'lgan janglarda o'zining Sumatra va Malak yarim orollaridagi so'nggi
vassallaridan ayrilib, oqibatda 600 yillik hukmronlikdan so'ng inqirozga uchradi.
Indonez madaniyatining Hindistonga taalluqli jihatlari qayd etildi. Bu holat bejiz
bo'lmay, uning rishtalari muayyan darajada hind e'tiqodlariga aloqador edi. Demak,
Indoneziyadagi islom dini tarixiga o'tishdan oldin shuni qayd etish lozimki,
indonezlarning ma'lum qismi tub animistik e'tiqoddan tashqari, buddizm hamda
hinduizmni ham din sifatida qabul qilganlar. Bu diniy e'tiqodlar, turli orollar
aholisi o'rtasida hali ham o'z kuchida.](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_4.png)
![Tarixiy malumotlarga qaraganda, Malayziya yarim oroli aholisi ajdodlari aslida bu
yerga miloddan avvalgi ikkinchi va birinchi mingyilliklarda Xitoyning janubidan
kelib, so'ng qolib ketganlar.
Milodning dastlabki asrlaridan Malakka bo'g'ozining har ikki tomoni o'zaro savdo
munosabatlarida Hindiston va Xitoy kemalari uchun juda qulay savdo bandargohi
edi. Bu vosita yerliklar uchun faqat daromad keltiruvchi omil bo'lib qolmay,
mahalliy savdo-tijorat rastalari va qarorgohlarining tashkil topishiga ham qulay
imkoniyat yaratgan.
Malakka bo'g'ozidagi mazkur holat shuningdek, Indoneziyaning eng yirik davlati
Shrivijaya nazaridan ham chetda emasdi, lekin u XIV asrga kelib Majapaxit
imperiyasiga tobe bo'lgach, indonezlar uchun bo'g'oz o'z mohiyatini yo'qotgan.
Oradan ko'p vaqt o'tmay, Shrivijaya kabi Majapaxit ham rojaliklarga bo'linib ketish
oqibatida inqirozga uchragan.
Qadimdan Indoneziya va Malayziya xalqlari o'rtasida madaniy-ma'rifiy rishtalar
bo'lganligi shubhasiz. Buning isbotini shundan ham bilsa bo'ladiki, "VII asrda
Shrivijaya davlati sarhadiga kirgan Sumatraning janubi-sharqiy qismida topilgan
toshdagi o'yma bitiklarni olimlar malay tilining dastlabki namunalari deb
hisoblaydilar".
XV asrning boshlanishi malayya xalqi taqdirida muhim siyosiy va ma'naviy
o'zgarishlar davri sifatida o'rin oldi. Bu voqelikning ibtidosi Indoneziyadagi
shaylendrlar sulolasining rojasi Parameshvaraning Malakka yarim orolida qo'nim
topishi bilan bog'liq edi. U o'z hukmronlik mavqeini mustahkamlash yo'lida asosiy
kuchini o'sha paytlarda Hind okeanida savdo-sotiq ishlarini o'z qo'liga olgan
musulmonlar bilan yaxshi aloqa o'rnatishga qaratdi. Hukmdor asosan, hind va arab
savdogarlari hamkorligiga suyangan holda ish tutdi. So'ng o'z muvaffaqiyati garovi
bo'lgan islom dinini qabul qilib, Iskandarshoh nomi bilan tanilgach, u Xitoy
tomonidan ham rasman tan olindi.
Yerlik animistik e'tiqod hamda hind dinlari ta'sirida bo'lgan aholi va nufuzli yer-
mulk egalari o'rtasida yangi din va dunyoqarashning joriy etilishi muayyan ichki
va tashqi qarshiliklar sababli avvaliga juda og'ir kechdi. Lekin muammoni hal
qilishda jonbozlik ko'rsatgan Qosim ismli rojaning Muzaffarshoh nomi bilan
Malakkaning birinchi sultoni sifatida taxtga chiqishi muayyan darajada masalaga
oydinlik kiritdi. Yarim oroldagi barqarorlik va yangi ijtimoiy - siyosiy hayotning
nisbatan tez yo'lga tushishida Malakkadagi savdo uchun mavjud qulayliklar hamda
mazkur sohada musulmon savdogarlarining qo'li balandligi va ularning sultonlikni
har jihatdan qo'llab - quvvatlashi so'zsiz yetakchi rol o'ynadi. Qolaversa,
qimmatbaho metallar, mahalliy va xorijiy dorivorlar hamda Xitoyning an'anaviy
chinni, shoyi matolarining tashqi bozorlarga chiqarilishi va undan Yevropa
mamlakatlariga yetkazilishidan chiqqan tushum, Malakkaning iqtisodi,](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_5.png)
![dengizchiligi va davlat mahkamalari ishlarini bevosita sulton va uning oila a'zolari
olib borishini kafolatladi. Islom dinining sultonlik va unga tobe viloyatlar
taraqqiyotida asosiy ma'naviy poydevor bo'lganligi uning Indoneziya, Shimoliy
Kalimantan va hatto Fillippinning janubiy orollarigacha yetib borishi va
yoyilishiga sabab bo'ldi. Bu omil Malayziyaning atrofdagi qo'shni davlatlar bilan
iqtisodiy hamkorlik rishtalarini endi diniy asosda mustahkamladi.
Filippin orollarining qadimda qanday atalganligi xususida biror aniq ma'lumot
yo'q. Lekin shunisi aniqki, bu yerga XVI asrning birinchi yarmida kelgan
Magellan, orollarni Ispaniyaning tasarrufiga o'tganligini e'lon qilgan. Shundan
so'ng Magellan izidan kelgan Lopes de Vilyalobos ekspeditsiyasi orollarni Ispan
qiroli Filipp II sharafiga «Filippinlar» deb atagan.
Arxipelagdagi orollaridan tashkil topgan mamlakatning qadim tarixi to'g'ridagi
manbalarda ayrim noaniqliklar - bir-biridan farq qiluvchi ma'lumotlar uchraydi.
Ya'ni, ba'zi tarixiy talqinlarda Filippinlarning birinchi aholisi bu manzilga
taxminan uch yuz ming yil muqaddam materikdan keganligi zikr etilgan. Ular
ortidan chorak asr keyin kelgan negroid va ,,aeta"larni esa, indoneziyaliklar bir
necha bor orollardan chiqarib yuborishga uringanlar. Ammo ulardan keyin
orollarga ko'chib kelgan malayziyalik jamoalar yerlik aholiga aralashib yashab
ketganlar.
Shu kabi Filippinlar tarixiga doir yana boshqa ma'lumotlarda, mazkur hududda V
asrdan boshlab turli millat va elatlarning mushtarak sivilizatsiya unsurlari paydo
bo'lganligi ko'rsatilgan. Oradan uch yuz yil o'tgach, VIII asrda orollarda oldin
xitoyliklar hamda XIV asrdan arablar qo'nim topganlar. XV asrning ikkinchi
yarmidan esa, yuqorida qayd etilgandek, "filippinos"lar yerida ispan qarorgohlari
faoliyat ko'rsatgan. Bu vaqtda yerlik davlatlarni rojalar boshqarar va ular Janubi-
Sharqiy Osiyo mamlakatlari, xususan Shrivijay podsholigiga boj-xiroj to'lar
edilar.Aslida Filippinlarda turli millatga mansub jamoalarning yashab
qolganligining asosiy sabablaridan biri - bu suv yo'llari orqali aholi yashaydigan
ikki mingga yaqin arxipelag orollarining sharqda Filippin dengizi, janubda
Sulavesi dengizi, shimolda Tayvandan ajratib turuvchi Banshi bo'g'ozi bilan turli
mamlakatlarga "chegaradosh"ligi edi.
Ikkinchisi esa, tabiiy boyliklari: tropik iqlimga xos meva-chevalar, dengiz va yer
ostidan olinadigan marvarid, oltin, nikel, xrom, jez va boshqalar. Holbuki, qariyb
yana uch mingga yaqin orollarda o'tmishda odamlar yashamagan va hattoki
ularning to hozirgacha aniq nomlari ham yo'q.
Arxipelag tarkibiy jihatdan uch guruhga bo'linadi: shimolda Luson va uning
atrofidagi orollar, markazda Visayan va uning atrofidagi orollar hamda janubda](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_6.png)
![Mindanao va uning atrofidagi orollar. Nisbatan yirik orollar vulkanlar asosida
paydo bo'lganligi uchun ham, ulardan daf'atan ob-otash otilib chiqishi istisno emas.
Zikr etilgan orollarning 66 foizi mamlakat hududiga kiradi, ularning ichida eng
yiriklari: Luson, Samar, Panay, Palavan, Negros, Mindora, Mindanao, Leyte.
Filippinlarda ilgaridan turli millat va elat jamoalaridan shakllangan o'zaro qardosh
etnik guruhlar yashagan: bikallar, bisaylar, samballar, tagallar va boshqalar. Shu
boisdan ham mamlakat aholisi aksariyati o'zlarining avstroindonez guruhiga xos
tillari orqali o'zaro muomala-munosabatda bo'lganlar. Ular hatto hozir ham davlat
tili tagal va ingliz tillari bo'lishiga qaramay, hamon o'z tillarida gaplashadilar.
Arxipelag aholisi qadimdan asosan baliqchilik, dehqonchilik va hunarmandchilik
bilan kun kechirgan.
Malayya arxipelagidagi bu o'lkaning qadim tarixi, diniy e'tiqodi, davlatchiligi va
madaniyati taraqqiyoti to'g'risida so'z borganda, dastlab uning jug'rofiy
xususiyatlarini inobatga olib fikr yuritmoq maqsadga muvofiq. Chunki qariyb uch
mingdan ziyod orollardan tashkil topgan Indoneziya xalqlarining turmush tarzi va
milliy an'analari aynan mavjud orollarning o'ziga xos tabiiy shart - sharoitida
shakllangan.
Mahalliy aholining o'zaro munosabatlariyu suv yo'llari orqali uzoq o'tmishdan olib
borilgan tashqi dunyo bilan savdo aloqalari ham mavjud muhitga moslashgan
holda kechgan. Shu bois ham tabiiyki, Indoneziyadagi dastlabki davlatlar minglab
orollarning faqat eng yiriklarida vujudga kelgan. Bular - Yava, Sumatra,
Kalimantan, Sulavesi va boshqalar.
Ma'lumki, davlatchilikning vujudga kelishi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni qay
yo'sinda paydo bo'lib, qanday asoslarda rivojlanganligiga bog'liq jarayon
hisoblanadi. Xususan, arxipelag orollarining jug'rofiy jihatdan joylashuvi ularda
yashagan jamoalarning nisbatan o'z holicha mustaqil hayot kechirishini taqozo
qilgan. Ya'ni, yerlik tilda ta'riflaganda, har bir "Desa" - jamoa o'z hududidagi yer,
o'rmon, yaylov va suv zahiralariga o'zlari egalik qilib, ulardan mustaqil
foydalanganlar.
Jamoadagi ijtimoiy tamoyillarga ko'ra, u yoki bu oroldagi kishilar doim
hamjihatlikda mehnat qilib, ular shuningdek, o'zaro yaqin qarindosh -urug'chilik
rishtalarini bog'laganlar. Balki xuddi shu sababdan Indoneziya quldorlik
formatsiyasidan xoli qolgan bo'lishi kerak. Qolaversa, orollardagi yerlarning
sharoiti va qamrovi ham qullar mehnatidan foydalanish imkonini bermasdi.
Lekin ertami-kechmi Desalarga Indoneziya hududiga yaqin bo'lgan Janubiy va
Sharqiy Osiyo davlatlarida joriy tabaqalanishga asoslangan feodal
munosabatlarining ta'sir ko'rsatishi turgan gap edi. Amalda bu jarayon orollarda
qabila sardorlarining savdo va harbiy harakatlarida orttirgan boyliklari tufayli
jadallashdi.](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_7.png)
![Binobarin, agar bir tomondan, mavjud sharoit bois aholi o'rtasida tabaqalanish ruhi
sezila boshlangan bo'lsa, ikkinchi tomondan, hududlarning kengayishi bilan
fuqarolar soni ham orta borgan. Natijada aholi sonining ortishi va jamoa
hududining kengayishi hukmdorlar va fuqaro o'rtasidagi munosabatlarda
boshqaruv hamda huquqiy tizimning joriy etilishiga olib keldi. ''Desa"larning
ijtimoiy-siyosiy hayotidagi yiriklashuvning dastlabki belgilari, keyinchalik ilk
indonez davlatchiligi poydevori sifatida takomillashdi.
Ilmiy adabiyotlar ta'kidicha, bu yerdagi davlatchilikning paydo bo'lishida
rojalarning aholi tushunchasidagi ilohiylik mavqei muhim ahamiyat kasb etgan.
Demak, sobiq jamoalar sardori shaxsiyati va uning davlatchilik faoliyatidagi
huquqiga ilohiy ixtiyor ham uyg'unlashgan. Bu fikrning amaliyotini qadimda
toshlarda o'yilgan bitiklar matni misolida ko'rish mumkin: Bu - Tarum davlatining
qudratli va bemisl hukmdori Purnavarmananing oyoq izlari, bamisoli tangri Vishnu
poyi izlaridek muqaddas.
Milodning I-VI asrlarida indonez orollarida asosan ikki guruhga taalluqli davlatlar
faoliyat ko'rsatgan: g'arbiy va sharqiy. Bu ikki guruh davlatlari taraqqiyotining
ayrim o'ziga xos xususiyati shundan iborat bo'ldiki, agar ularning birida -
Sumatradagi g'arbiy davlatlarga xos markazlashuv nisbatan yuqori bosqichga
ko'tarilgan bo'lsa, Malakdagi sharqiy davlatlar esa o'z qo'shnilariga nisbatan hali
mazkur jarayondan ancha uzoq edi. Ammo shunda ham, markazlashgan va kichik
davlatlar suv yo'llari yuzida bo'lganliklari uchun, ularda tashqi dunyo bilan savdo
ishlari yaxshi olib borilgan. Shuningdek, g'arbiy Yavadagi Taruma va
Kalimantandagi davlatlarda agrar tizim ustuvor bo'lgani uchun dehqonchilikka
mo'ljallangan ekin yerlarining fuqarolarga bo'lib berilishi va suv inshootlari
qurilishi masalasi doim davlat zimmasida bo'lgan. Sababi, "orol-davlatlar"dagi yer
va bo'lak tabiiy resurslar bari qonunan davlat mulki hisoblangan.
Garchi arxipelag davlatlari xususidagi manbalarda ma'lumotlar u qadar ko'p
bo'lmasa-da, lekin o'tmish sayyohlaridan qolgan xabarlarda Indoneziya davlatlari
haqida juda ko'p ijobiy fikrlar bildirilgan. Masalan, saroylarning bezagi, podsho
qo'shinlarining harbiy qudrati, madaniyat borasida, aytaylik, shahar aholisi orasida
adabiy asarlarning o'qilishi, buddizm va hinduizm matnlarining o'rganilishi va
o'zlashtirilishi hamda g'arbiy Indoneziya davlatlarining sharq va g'arb mamlakatlari
bilan diplomatik-savdo aloqalari haqida fikrlar bildirilgan.
Antik ma'lumotlarda ko'rsatilishicha, birinchi mingyillikning o'rtalarida orollar
mamlakatida yettitadan o'ntagacha, aslida esa, undanda ko'proq davlatlar faoliyat
ko'rsatgan. Davlatlarning son-sanog'i, ularning jug'rofiy hududlari va nihoyat,
tarixi haqidagi ma'lumotlarda, afsuski, aniqlik yetishmaydi va buning o'z sabablari
bor. Ulardan eng muhimi va murakkabi, orollar sonining ko'p bo'lganligi tufayli
o'tmish davlatlarining sarhadlarini aniqlash muammosi. Ya'ni, qadim indonez
davlatlari va ularning qay darajada taraqqiy topganligini tasavvur etishda eng](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_8.png)
![ishonchli manbalardan biri - bu ibodatxonalar, boshqa me'moriy obidalar va
mehnat qurollari qoldiqlari.
Janubiy-Sharqiy Osiyodagi ilk davlatlar haqidagi yozma manbalar deyarli
saqlanmagan. Xitoy yilnomalari va Hind manbalarida qisqa, yarim afsonaviy
ma'lumotlar mavjud bo'lib, bu hududlardagi ilk davlatlar tarixini asosan arxeologik
ma'lumotlar asosida o'rganish mumkin. Arxeologik ma'lumotlardan shu narsa
ma'lumki, shimoliy V'etnamda Xongxa (qizil) daryo quyi oqimida mil.av. VII
asrda ilk davlat birlashmasi bo'lgan YuE davlati tashkil topadi. Bu davlat
strukturasi sodda tuzilishga ega bo'lib, yerga jamoa bo'lib ishlash xo'jalik hayotida
ustun mavqega ega bo'lgan.
Mil.av. IV-III asrlarda Janubiy-Sharqiy Osiyoda Dongshon madaniyati gullab
yashnagan davrlarda Vanglang (keyinchalik Rulak deb atalgan), Tayau, Namvet
davlatlari tashkil topadi. Bu davlatlarda Xitoy madaniyati ta'siri sezila
boshlanganini ko'rish mumkin. Ushbu davlatlarda hukmron tabaqani mayda ishlab
chiqaruvchilar tashkil etgan holda, qulchilik munosabatlari, urug' a'zolarining ham
qulga aylantirish o'sib borgan.
Lakvet (v'etnamliklarning ajdodlari) davlatlari tepasida veong (monarx) turgan
bo'lib, uning hokimiyati oqsoqollar tomonidan cheklab turilgan. Keyingi
pog'onalarda yer egalari, aristokratlar va amaldorlar turgan. Lakvetlar e'tiqodida
ota-bobolar ruhiga e'tiqod, timsoh-ajdodga e'tiqod va ayrim qushlarga e'tiqod qilish
mavjud bo'lgan. Mil.av. 221-214 yillarda Aulak, Tayau, Namvet davlatlari Sin
imperiyasi bilan urushlar olib boradilar.
Janubi-sharqiy Osiyodagi faqatgina Aulak davlati o'z mustaqilligini saqlab qoladi.
Mil.av. 207 yil Namvet o'z mustaqilligini tiklab Aulak davlati bilan birlashadi. Bu
davrlarda davlat apparati, ijtimoiy, sinfiy struktura murakkab ko'rinishga ega
bo'ldi.
Ushbu davlatlarda qulchilik (no-le) davlat va xususiy qullarga bo'linadi. Mil.av. II
asrda Namvet Xan imperiyasi bilan kurash olib boradi. Mil.av. 111 yil Xan
imperiyasi qo'shinlari Namvetni bosib oladi.
Mil.av. III-II asrlarda Janubiy-Sharqiy Osiyoning tog'li hududlarida Tay-
Avstroosiyo xalqlariga oid qabilalarida ham ilk davlatchiligi Diyen va Yelan
vujudga keldi. Bu yerda dehqonchilikdan ko'ra ko'proq chorvachilik ustun
mavqega ega bo'lganini ko'rish mumkin. Qullar safini bo'ysundirilgan qabilalar
hisobidan to'ldirib borganlar.
Diyen davlati yozuvi Janubiy-Sharqiy Osiyo davlatlarining hozirgacha saqlangan
yagona yozuvi bo'lib, u Xitoy yozuvidan keskin farq qiladi. Xan imperiyasi mil.av.
I asrda bu hududlarni bosib oladi. Shimoliy V'etnamda mil.av. 44-40 yillarda ikki
opa-singillar Chinglar qo'zg'oloni bo'lib, uni lashkarboshi Ma Yuan katta](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_9.png)
![qiyinchilik bilan bostiradi. Xan imperiyasi parchalangan aristokratlarning Xitoy
madaniyatiga intilishi ham pasayib boradi.
Miloddan avvalgi III-V asrlarda Janubiy-Sharqiy Osiyo mintaqasiga yangi din,
buddizmning kirib kelishi bilan Dongshon madaniyati izlari ham asta-sekin
yo'qolib boradi. Aholi orasida budda dini va Xitoy madaniyati katta ta'sirga ega
bo'la boshlaydi.
Janubiy-Sharqiy Osiyodagi ilk davlatlar haqida Xitoy manbalarida Chjou davlati
elchilari Bakpoga kelganliklari, sovg'a salomlar almashingani haqida ma'lumotlar
mavjud. Lakvetlarning Vanglang davlatida mil.av. IV asrda hunarmandchilik
rivojlangani, temirga ishlov berish taraqqiy qilgani ham qayd etilgan.
Bundan tashqari, Vanglangda hokimiyat tepasida Xuonviong dinastiyasi turgan
bo'lib, vyung Xitoyga van (knyaz) ekanligi, mil.av. 258 yil tashkil topgan Aulak
davlati uni bosib olishi, Aulakni Txuk sulolasi boshqargani, davlat poytaxti Ko-lao
shahri pishiq g'isht devor bilan o'ralgani haqidagi ma'lumotlar ham Xitoy
manbalarida uchraydi.
Milodimiz boshlarida Mon-Kxmerlarda xo'jalik taraqqiy etib, temirga ishlov berish
kuchayadi. Ijtimoiy asosni kichik qishloq jamoalari tashkil qilgan. Dastlabki paydo
bo'lgan Bopnam (Funan) Shrik - shetra (tarekittara), Suvannabxumi, Tyao-Praye
va boshqa davlatlar dastlab tekisliklardagi, aholi zich yashaydigan sholichilik
taraqqiy qilgan hududlarda tashkil topdi. Qirg'oq bo'yidagi kichik qishloqlar dengiz
savdosi natijasida yirik shaharlarga aylandilar.
Mamlakat hukmdori barcha yerlarning egasi, dunyoviy va diniy boshqaruvning
yetakchisi ham edi. Hukmron tabaqa va erkin jamoachilar jamiyatning asosini
tashkil qilganlar. Qullar hali xo'jalikda asosiy mavqeni egallamaganlar,
ekspluatatsiyaning asosiy shakli renta - (mahsulot solig'i) bo'lib, uni davlat
rahbarlari va yer egalariga to'langan.
Mon-Kxmer davlatlarining ko'pchiligi milodiy I asrda tashkil topadi. Ularning
orasidan hududi va kuch qudrati bilan Bopnam davlati ajralib turgan. Xitoy
manbalarida bu davlat Funan deb nomlanadi. U o'zining eng qudratli davrida butun
Janubiy Hindixitoyni egallaydi. Bopnam kurungi (monarx)xi Fanshiman kuchli
flot tuzib, istilochilik yurishlari olib borgan. IV asrgacha Bopnam eng qudratli
davlat bo'lgan. V-VI asrlarda shimoliy Mon-Kxmerlar kuchayib, asta-sekin
Bopnam davlatini istilo qiladi.
Bapnam davlati bilan bir vaqtda Iravadi daryosi deltasida Pegu davlati tuziladi.
Hind manbalarida u Ramaniya-Desha deb tilga olinadi. Molluk yarim oroli
shimolida Menam daryosi deltasi botqoqliklarida Dravati davlati milodiy IV asrda
vujudga keladi. Xuddi shu davrda janubiy Hindixitoyda Srok-Kxmer davlati ham
paydo bo'ladi.](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_10.png)
![Xitoy yilnomalarida Mon-Kxmerlar past bo'yli, tim qora tanli, jingalak sochli
odamlar degan ma'lumotlar saqlanib qolingan. Mon-Kxmerlarga mansub Tyamna
xalqlari ham milodiy IV asrda Hind madaniyatiga beriladi, braxmanizm keng
yoyiladi, hind yozuvi tarqalib, sanskrit tili davlat tili deb qabul qilinadi.
Indoneziya orollarida milodiy I-VI asrlarda shakllangan davlatlarni shartli ravishda
ikki qismga g'arbiy (malayya) va sharqiy (Yava)ga bo'linadi. G'arbiy guruhga
Sumatra oroli va Molluk yarim oroli janubidagi ilk davlat birlashmalari kiradi. Bu
davlatlar xo'jalik hayotidagi dengiz savdosi katta ahamiyatga ega bo'lgan. Mon-
Kxmerlar va indoneziyaliklar o'z davrining mohir dengizchilari edi.
Hindlar Indoneziyani Samudradesha dengiz mamlakati deb nomlaganlar. Hind
manbalarida Shalmaladvipa (Molluk yarim orollarining qadimda Hind manbalarida
nomlanishi)ning mil.av. II asrdagi ilk davlati Lankasuka, Kataxa, Tambralinga
bo'lgan. Bu davlatlarda Sanskrit tili, yozuvi, buddizm, hinduizm dini keng
tarqalgan. Yava, Kalimantan orollarida Taruma va Mulavarman davlatlari eng
ko'zga ko'ringan davlatlar bo'lib, ularning ijtimoiy-siyosiy tuzumi Bapnom
davlatiga o'xshab ketgan.
Davlat irrigatsiya inshootlari qurilishiga homiylik qilgan. Tяmpa davlati
Hindixitoy yarim oroli sharqiy qismida bo'lib, dengiz savdosida faol ishtirok etgan.
Agrar va ijtimoiy jihitdan Vet jamiyatiga o'xshab ketgan.
Milodiy IV asrda shimoliy-g'arbiy Yavada Taruma davlati tashkil topdi. 415 yilda
mahalliy podshoh Purkavarman boshchiligida janubiy Borneoda ham davlat tashkil
topgan. Indoneziyaning Palenbang orolida tashkil topgan Banka shahri dengiz
yo'llari kesishgan savdo markazi bo'lgan. Hind madaniyati, tili, yozuvi katta ta'sir
ko'rsatgan. Sanskrit-malay alfaviti, qadimgi pallav alfavitidan mahalliy yozuv
vujudga kelgan.
Hind qurilish arxitekturasi keng qo'llanilgan. Hind manbalarida Sumatra
Suvarkadvipa - oltin orol, Yava esa Yavadvipa - javohir orol deb nomlangan.
Indoneziya aholisi asosan savdo-sotiq bilan shug'ullangan. O'rta Osiyoda ishlab
chiqarilgan tovarlar arxeologlar tomonidan Indoneziyadan topilgan.
Indoneziyaliklarning bir qismi Madagaskar oroliga borib, u yerda madaniyat
jihatidan malayyaliklarga yaqin bo'lgan malgash xalqi va madaniyati tashkil etdi.
Indoneziyalikda ham malgashlarda ham kastachilik tizimi mavjud bo'lgan.](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_11.png)
![ADABIYOTLAR:
1 Жаҳон мамлакатлари. Қисқа маълумотнома. Т. 2006.
2 Низомиддинов Н.Ғ. Жанубий-Шарқий Осиё диний-фалсафий
таълимотлари ва ислом. Т. 2006.
3 Аширов А., Атаджанов Ш. Этнология. Т.2007.
4 Аширов А. Этнология. Т.2014.
5 Жабборов И. Жаҳон этнологияси асослари. Т. 2008.](/data/documents/d1046cf2-b71e-4c04-95e7-9ba9eb9c2197/page_12.png)
MAVZU: JANUBIY-SHARQIY OSIYONING QADIMGI DAVR ARXEOLOGIYASI REJA: 1 QADIMGI MALAYYA ARXIPELAGI QADIMGI DAVRI. 2 Qadimgi Malayya arxipelagida yashovchi xalqlarning geografik joylashuvi. 3 Malayya arxipelagida tashkil topgan ilk sinfiy jamiyat va davlatlar.
Arxeologik ma'lumotlar Malayya arxipelagidagi, hozirgi Indoneziya hududiga Janubi-Sharqiy Osiyoliklarning migratsiyasi yuqori paleolit davridan boshlanganligi taxmin qilinadi. Miloddan avvalgi VIII ming yillikdayoq ushbu mintaqada dehqonchilik paydo bo'lgan. Bu hududlarda yashovchi aholi, avstroosiyo (Mon-Kxmer)lar va Avstroneziya xalqlariga (malayaliklar, yavaliklar) bo'linadi. Xo'jalik taraqqiyoti natijasida miloddan avvalgi I ming yillik boshlarida Chekong (Qizil daryo) havzasida Shimoliy-Sharqiy Hindixitoy yarim oroli shimolida Dongshon sivilizatsiyasi shakllandi. Bu madaniyatni Lakvet (Avstroosiyo tilida so'zlashgan)lar yaratganlar. Dongshon madaniyati xalqlari turli- tuman manzaralarni idishlar, qurol-yarog'larga tushirganlar. Bular asosan jangchilar, diniy marosimlar, qushlar tasviri bo'lib, ayniqsa, Oqqush tasviri, harbiy jangchilarga ishora bo'lgan, kemalar va urush tavsirlarida oddiy askarlar va zobitlarning aniq aks etganini ko'rish mumkin. Dongshon madaniyati yaratuvchilari bo'lmish Lakvetlarda asir tushganlarni qurbonlik qilish odati bo'lgan. Dongshon sivilizatsiyasida sehr-jodu (magiya) katta ahamiyatga ega bo'lgan. O'sha davrda topilgan barabanlarda yomg'ir chaqiruvchi ilohiy qurbaqa tasvirlari, insonlarning u dunyodagi hayotlari (xudolarsiz) ruhoniylarning rolisiz tasvirlar bundan guvohlik beradi. Dongshon sivilizatsiyasi aholisi dehqonchilik - birinchi navbatda sholichilik bilan shug'ullanganlar. Mil.av. X-V asrlarda Irovadi, Menam, Mekong daryolari, Tanlesan ko'li kabi umumdor hududlarda ilk sun'iy sug'orish inshootlari shakllangan. Shuningdek, ovchilik ham xo'jalik hayotda ustun mavqeni egallagan. Aholi urug'chilik tuzumi yemirilib, sinfiy jamiyat, mulkiy tabaqalanish bosqichida turgan. Bambuk shoxlaridan qurilgan chayla uylarda butun boshli urug' istiqomat qilgan. Ayrim aristokratlarning ham ajralib chiqa boshlaganini ko'rsatadi. Patriarxal urug'chilikda urug' boshliqlari (lak-tiang) roli oshib borgan. Mil.av. VI-IV asrlar Dongshon sivilizatsiyasining eng rivojlangan davri deb hisoblangan. Bu davrda bronzadan tayyorlangan barabanlar gardishiga turli tuman tasvirlar tushirilgan bo'lib, urushlarda asirga olinganlarni qulga aylantirilishi ijtimoiy tengsizlikni ko'rsatadi. Ayniqsa askarlar tasviridayoq ularning ijtimoiy jihatdan turli tabaqalarga mansubligini ko'rish mumkin. Dongshonliklar diniy e'tiqodida ajdodlar ruhiga e'tiqod qilish kuchli bo'lib, bu janubiy Xitoy, Hindixitoy va indoneziyaliklarning diniy tasavvurlariga kuchli ta'sir ko'rsatadi. Buddizmning kirib kelishi bilan Dongshon madaniyati inqirozga uchray boshladi. Dongshon sivilizatsiyasi Hindixitoy yarim oroli va Indoneziya orollari hududiga tarqalib, bu hududlarda dastlabki sivilizatsiyalar va davlatlarning vujudga kelishiga katta ta'sir ko'rsatdi. Miloddan avvalgi 400-300 yillardan bu yerda Hindixitoy va Xitoydan keltirilgan bronza madaniyati unsurlari uy-xo'jalik asbob-uskunalari va ish qurollari istifoda etilgan. Miloddan avvalgi birinchi mingyillikning oxirlariga kelib esa, orollar
aholisi hayotida jamiyat va madaniyat asoslari paydo bo'lib, hatto dehqonchilikda sholi ekib yetishtirish ham yo'lga qo'yilgan. Misol uchun, orollar hududida topilgan Xan imperiyasi davri sopol idishlari qoldiqlari Indoneziyaning qo'shni mamlakatlar bilan yaxshi tashkil qilingan savdo- tijorat ishlari tarixiga guvohlik beradi. Bundan tashqari, indoneziyaliklar o'z davrining juda tajribali dengizchilari edi. Ular o'z yasagan kemalarida o'sha vaqt dengizchiligi inkoniyatlariga nisbatan uzoqroq yerlarga suzib borganliklari ma'lum, hattoki, Madagaskar orollarigacha. Yaqin-yaqinlargacha Indoneziyaning taraqqiyot tarixiga faqat uning bevosita Hindiston bilan bo'lgan aloqalari ta'siri sifatida qaralardi. Vaholanki, arxipelagdagi barcha sohalar bo'yicha rivojlanishning bevosita mahalliy omillarga taalluqli ekanligi ilgaridan hind dostonlarida zikr etilgan edi. Masalan, "Yavadvipning yetti davlatlar bilan bezalganligi va ularning ta'rifga yarasha harbiy kuch-qudrati, iqtisodiy, madaniy taraqqiyoti xususida nazarda tutilgan orollar, albatta, Yava yoki Sumatra bo'lgan bo'lishi kerak. Agar shu nuqtai nazardan bevosita indonez san'ati tarixiga yondashsak, ma'lum bo'lishicha, o'z davrida Yava orolidagi saroylarda mahalliy mumtoz musiqa va raqslar ijro etilgan. Raqslar nihoyatda ohista bir maromda bajarilib, ulardagi har bir barmoq hatti-harakati muayyan ma'noni anglatgan. Sahnalashtirilgan raqslar majmui odatda biror tarixiy voqea, ishq-muhabbat yoki jangu jadallarni aks ettirgan. Yerlik san'at turlari ichida qo'g'irchoq teatri alohida o'rin tutgan. Qo'g'irchoqlar nihoyatda yuksak did bilan maxsus yog'och va charm parchalaridan tayyorlangan. Indonez xalqlari madaniyatining rivojlanishi jarayonida qo'shni mamlakatlarning madaniy, ma'naviy sohalarda erishgan muvaffaqiyatlari ham chetda qolmagan, ayniqsa, hind diniy-falsafiy qadriyatlari yoki hind eposlarining indonez tillarida o'zlashuvi, yoxud dastlabki indonez rojalarining hind uslubida kiyinishi hamda qisman ibodatxonalarning qurilishi shular jumlasidan edi. Me'morchilik obidalari ichida Borobudurdagi 772 yilda qurilgan Budda ibodatxonasi yoki balandligi 48 metr bo'lgan Shiva ibodat maskanlari o'zining betakror mahobati bilan alohida ta'rifga sazovor. Muhimi, mazkur muazzam ob'ektlar qurilishida me'morlar hali sement nimaligini bilmagan va ular toshlarning o'zidan qulf-kalit yasash uslubida devor ko'targanlar. Arxipelagda dastlabki davlatlarning paydo bo'lishi bilan nohiyalarda yerga ishlov berish, hosildorlik, chorvachilik va savdo masalalari ijobiy tarzda hal qilingan. Orollarda o'stirilgan muskat yong'og'i, shakarqamish, banan va tabobatga doir
o'simliklar hamda turli dorivorlar tashqi dunyo bilan savdo-tijorat ishlarida juda xaridorgir mollar sanalgan. Indoneziyaning ilk o'rta asrdagi yirik davlatlaridan biri Yava oroli markazida qad ko'targan. Sanjaya ismli taxt sohibi o'z faoliyatida erishgan siyosiy va madaniy sohadagi muvaffaqiyatlari sharafiga "Shri Maharaja-Ulug' roja" unvoniga muyassar bo'lib, davlati esa "Mataram I" deb atalgan. Davlat ta'sir doirasini kengaytirish maqsadida ulug' roja Kambodja, Xitoy va Hindistongacha harbiy yurishlar qilgan. Uning nabirasi Shaylendra o'z hukmronligining dastlabki yillaridan bobosi siyosatini davom ettirib, o'sha davrning Sumatradagi yirik Shrivijaya davlati bilan sulh tuzishga muvaffaq bo'lgan. VII asrning ikkinchi yarmidan faoliyat ko'rsatgan sharqiy Sumatradagi Shrivijaya davlatining asosiy daromadi savdo yo'llarini nazorat qilish hamda kemalardan olinadigan boj-xirojga asoslangan edi. Arxipelagdagi gegemonlik uchun Mataram bilan bo'lgan janglarda avval mag'lub bo'lib, so'ng g'alaba qozongan Shrivijaya, keyinchalik Hindistondan bostirib kelgan Chola davlati hujumiga dosh berolmay, o'z yerlarining bir qismini boy bergan. Shunga qaramay, Shrivijaya Indoneziyaning eng yirik va qudratli davlati sifatida arxipelagning katta bir hududini siyosiy va madaniy jihatdan birlashtirib, o'z savdo yo'llarini Bengaliya, Fillippin, Seylon, O'rta yer dengizidan to O'rta Osiyogacha yetib borishiga erishgan va taxt sohibi o'z davrida nafaqat dengiz yo'llaridagi savdo-sotiq ishlarida tan olingan hukmdor, balki uning davlati shu vaqtda Janubi- Sharqiy Osiyo va hattoki dunyo miqyosidagi buddizm markazi sifatida ma'lum va mashhur edi. Hattoki, Hindistondan kelgan cholaliklar ko'p o'tmay ortga qaytgan bo'lsalar-da, ammo Shrivijaya davlati ularning hujumlaridan keyin uzoq vaqtlargacha o'zini o'nglay olmadi. Buning ustiga, XII asr oxirida uning eng yirik vassallari Jambi va Malayu mustaqil bo'lib ajralib chiqdi. Shundan boshlab savdo markazi ham Jambiga o'tdi. Nihoyat, Shrivijaya imperiyasi Kertanagar va Sukoti davlatlari bilan bo'lgan janglarda o'zining Sumatra va Malak yarim orollaridagi so'nggi vassallaridan ayrilib, oqibatda 600 yillik hukmronlikdan so'ng inqirozga uchradi. Indonez madaniyatining Hindistonga taalluqli jihatlari qayd etildi. Bu holat bejiz bo'lmay, uning rishtalari muayyan darajada hind e'tiqodlariga aloqador edi. Demak, Indoneziyadagi islom dini tarixiga o'tishdan oldin shuni qayd etish lozimki, indonezlarning ma'lum qismi tub animistik e'tiqoddan tashqari, buddizm hamda hinduizmni ham din sifatida qabul qilganlar. Bu diniy e'tiqodlar, turli orollar aholisi o'rtasida hali ham o'z kuchida.
Tarixiy malumotlarga qaraganda, Malayziya yarim oroli aholisi ajdodlari aslida bu yerga miloddan avvalgi ikkinchi va birinchi mingyilliklarda Xitoyning janubidan kelib, so'ng qolib ketganlar. Milodning dastlabki asrlaridan Malakka bo'g'ozining har ikki tomoni o'zaro savdo munosabatlarida Hindiston va Xitoy kemalari uchun juda qulay savdo bandargohi edi. Bu vosita yerliklar uchun faqat daromad keltiruvchi omil bo'lib qolmay, mahalliy savdo-tijorat rastalari va qarorgohlarining tashkil topishiga ham qulay imkoniyat yaratgan. Malakka bo'g'ozidagi mazkur holat shuningdek, Indoneziyaning eng yirik davlati Shrivijaya nazaridan ham chetda emasdi, lekin u XIV asrga kelib Majapaxit imperiyasiga tobe bo'lgach, indonezlar uchun bo'g'oz o'z mohiyatini yo'qotgan. Oradan ko'p vaqt o'tmay, Shrivijaya kabi Majapaxit ham rojaliklarga bo'linib ketish oqibatida inqirozga uchragan. Qadimdan Indoneziya va Malayziya xalqlari o'rtasida madaniy-ma'rifiy rishtalar bo'lganligi shubhasiz. Buning isbotini shundan ham bilsa bo'ladiki, "VII asrda Shrivijaya davlati sarhadiga kirgan Sumatraning janubi-sharqiy qismida topilgan toshdagi o'yma bitiklarni olimlar malay tilining dastlabki namunalari deb hisoblaydilar". XV asrning boshlanishi malayya xalqi taqdirida muhim siyosiy va ma'naviy o'zgarishlar davri sifatida o'rin oldi. Bu voqelikning ibtidosi Indoneziyadagi shaylendrlar sulolasining rojasi Parameshvaraning Malakka yarim orolida qo'nim topishi bilan bog'liq edi. U o'z hukmronlik mavqeini mustahkamlash yo'lida asosiy kuchini o'sha paytlarda Hind okeanida savdo-sotiq ishlarini o'z qo'liga olgan musulmonlar bilan yaxshi aloqa o'rnatishga qaratdi. Hukmdor asosan, hind va arab savdogarlari hamkorligiga suyangan holda ish tutdi. So'ng o'z muvaffaqiyati garovi bo'lgan islom dinini qabul qilib, Iskandarshoh nomi bilan tanilgach, u Xitoy tomonidan ham rasman tan olindi. Yerlik animistik e'tiqod hamda hind dinlari ta'sirida bo'lgan aholi va nufuzli yer- mulk egalari o'rtasida yangi din va dunyoqarashning joriy etilishi muayyan ichki va tashqi qarshiliklar sababli avvaliga juda og'ir kechdi. Lekin muammoni hal qilishda jonbozlik ko'rsatgan Qosim ismli rojaning Muzaffarshoh nomi bilan Malakkaning birinchi sultoni sifatida taxtga chiqishi muayyan darajada masalaga oydinlik kiritdi. Yarim oroldagi barqarorlik va yangi ijtimoiy - siyosiy hayotning nisbatan tez yo'lga tushishida Malakkadagi savdo uchun mavjud qulayliklar hamda mazkur sohada musulmon savdogarlarining qo'li balandligi va ularning sultonlikni har jihatdan qo'llab - quvvatlashi so'zsiz yetakchi rol o'ynadi. Qolaversa, qimmatbaho metallar, mahalliy va xorijiy dorivorlar hamda Xitoyning an'anaviy chinni, shoyi matolarining tashqi bozorlarga chiqarilishi va undan Yevropa mamlakatlariga yetkazilishidan chiqqan tushum, Malakkaning iqtisodi,