Jules Vernining “O’n besh yoshli kapitan” asari haqida. Reja: 1.Jules Vernining “O’n besh yoshli kapitan’’ asari haqida. 2.’’O’n besh yoshli kapitan’’asarining sujeti. 3.Asardagi obraz va davr tizimi. 4.Xulosa.

“O’n besh yoshli kapitan” (Un capitaine de quinze ans)- fransuz yozuvchisi Jules Verne qalamiga mansub sarguzasht roman.Birinchi marta 1878-yilda nashr etilgan.Romanda kit bilan bo’lgan jang natijada butun ekipaj halok bo’lgan amerikaning kit ovlovchi “Piligrim’’kemasi yo’lovchilarining sarguzashtlari tasvirlangan.Roman o’zbek tiliga sovet tarjimoni Malik Rahmon tomonidan 1950- yilda rus tilidan tarjima qilingan va o’sha yillarda kam nusxada nashr qilingan. Asl nomi “Un capitaine de quinze ans” Muallif “Jules Verne” Janr “Roman sarguzasht” Mamlakat “Fransiya” Tarjimon “Malik Rahmon” Nashriyot “Pierre-Jules Hetzel” Nashr etilgan sanasi “1878-yil 15-dekabr” O’zbek tilida nashr etilgan. *“ G’ofur G’ulom nomidagi nashriyot manbaa ijodiy uyi” *2003-yil Sharq nashriyot-manbaaijodiy uyi. *2012-2017-yil Yangi asr avlodi nashriyoti. SUJET. Badavlat amerikalik sanoatchi Jeyms Ueldonga tegishli bo’lgan kit ovlovchi “Piligrim”kemasi jamoasi Yangi Zelandiyadan Shimoliy Amerikaga qaytish uchun yo’lga chiqishadi.Ularga kema egasining xotini missis Ueldon uning besh yoshli o’g’li Jek va hashorotshunos tog’asi Benekit hamroh bo’lishadi.Ummonda ular cho’kayotgan kemaga duch kelishadi.Dengizchilar undan bitta it va beshta qora tanli kishilarni qutqarib olishadi.Ularning ismlari Bat,Ostin,Akteon,Gerkules va Tom edi.Qora tanlilar o’zlarining boshidan o’tgan hikoyalarini aytib berishadi.Ma’lum bo’lishicha ularning barchasi ozod odamlar bo’lib chiqadi,ulardan faqat keksa Tom bir paytlar qul bo’lganini aytadi.Itning ismi esa Dingo edi.It negadir kema oshpazi Negoroga nisbatan tajavuzkorlik ko’rsata boshlaydi. Yo’lda ular bukri litga yo’liqishadi.Yo’lovchilar,Dik va Negorodan tashqari butun ekipaj a’zolari qayiqda kit ovlashga kirishishadi.Yaralangan kit barcha ovchilarni halok qiladi.

Negoroning noroziliklariga qaramay kema kapitanligiga kemani qanday boshqarishni biladigan yagona odam Dik Send egallaydi.Kemadagi negrlar unga yordam berishadi. Dik to’g’ri chiziq bo’ylab Janubiy Amerikaga borishga qaror qilishadi.U yo’lovchilarni qutqarishni xohlaydi.Ularni o’z oilasidek deb biladi. Jeymes Ueldon bir vaqtlar Dikni o’z o’g’lidek tarbiyalangan edi. Biroq ob-havo yomonlashadi,bo’ron boshlanadi va shamol kemani noma’lum tomonga olib ketadi.Negoro yashirincha kema kompasi ostiga temir bo’lagi qo’yadi va shu bilan kompas ko’rsatkichlarga ta’sir qilib,kema yo’nalishlishini o’zgartirishga erishadi.DIK Send quyoshni bulutlar orasida ko’rolmaydi va faqat kompasga ergashishga majbur bo’ladi.U sharqqa ketayabman deb o’ylaydi,aslida Piligrim janubga keskin og’ib ketadi va Keyp Hornni aylanib o’tib, Tinch okeanidan Atlantikaga tushadi.Dik nima uchun yer hali ham ko’rinmayotganini tushunmaydi.Keyinchalik Negoro Kompos ostidagi temirni olib tashlaydi va kema Janubiy Boliviya o’rniga Afrikadagi Angola qirg’oqlariga kelib qoladi.Qirg’oq yaqinida kema jiddiy shikastlanadi. Qahramonlar oziq-ovqat,qurol va boshqa foydali narsalarni olib,qirg’oqqa chiqishga majbur bo’lishadi.Negoro kemadan tushganidan so’ng darhol g’oyib bo’ladi. Tez orada sayohatchilar amerikalik Gerrisni uchratishadi,u bu yer Janubiy Amerika deya ishontiradi va ularni uyiga olib borishga taklif qiladi.Sayohatchilar rozi bo’lib yo’lga chiqishadi. Biroq, Dik darhol g’alati narsani seza boshlaydi:bu hudud Janubiy Amerikaga o’xshamaydi.Hashorotshunos olim Benekit setsega o’xshagan pashsha tutib oldi.Daryo yaqinida sayohatchilar begimotlar va jirafalar podasini ko’rib qolishadi.Qorong’uda esa sherning ukirishi eshitiladi.Bu hodisalarning barchasi to’g’ridan-to’g’ri bu yer Amerika emas,balki Afrika ekanligiga ishora qiladi.Gerris Dik bilan bahslashib bularning barchasini xatolar va hududni bilmaslik bilan izohlaydi.Ammo keyinroq Dik va Tom yoshligida ko’rgan qora tanli qullarning kesilgan qo’llarini topadilar.Dik dahshat bilan ular Afrikaga kelib qolganliklarini tushunadi va darhol Gerrisni tutishga harakat qiladi,lekin u qochib ketadi. Haqiqatni bilib sayohatchilar tuzoqdab qutilishga harakat qilishadi,ammo hech qanday natija bo’lmaydi.Ular tez orada afrikalik qul savdogarlari qo’liga tushishadi.Gerkulis qochishga muvaffaq bo’ladi.Sayohatchilar qullar karvonining bir qismi sifatida Afrika markaziga olib boriladi.Negrlar zanjirband qilinadi.Missis Ueldon,Jek va Benekt yaxshi sharoitda saqlanadi.Chunki quldorlarning ular uchun boshqa rejalari bor edi.Ko’p kunlik mashaqqatli sayohatdan so’ng,karvon mahalliy qul savdosi markazi Kazondega yetib keladi.Kazondega Dik Gerris bilan uchrashadi.U Dikni masxara qilib, missis Ueldon va Jek o’lganini

aytadi.Oilasining o’limidan umidsiz bo’lgan Dik Gerrisni pichoq bilan o’ldiradi.Negoro esa eng yirik qul savdogari Alvishning eng yaqin yordamchisi bo’lib chiqdi.U Alvishdan Dikni qatl etilishini talab qiadi. Kazondedagi uzoq vaqt qiyinchiliklardan so’ng Gerkulis missis Ueldon, Jek Benekt, va Dikni qutqaradi. Ular qayiqda daryo bo’ylab yo’lga chiqishadi.Yo’lda yana ko’plab qiyinchiliklarni boshdan kechiradi. Bir muncha vaqt o’tgach savdogarlar karvonini uchratgan sayohatchilar kemaga o’tirib,Amerikaga qaytadilar.Janob Ueldon Bat,Tom,Ostin,va Akteonini sotib olib ozod qiladi.Kema boshqaruvidan ta’lim olgan Dik Send Janob Ueldonga tegishli bo’lgan yangi kemaning haqiqiy kapitaniga aylanadi. Jasur kapitan va 5 nafar katta dengizchi kit ovida halok bo’ladi.Dik kapitan bo’ladi.Ular halokatga uchragan kemani va uning ostida omon qolgan 5 kishini va itni topadilar.It darhol kokani yoqtirmaydi.Negoro hiylasi kemani Afrika qirg’oqlariga olib boradi.U yerda u qochib ketadi,qolganlarni esa u yuborgan Amerikalik kutib oladi.U kompaniyani o’rmonga olib boradi va ular yolg’onni anglab yetgach,u qochib ketadi.Dik va qolganlar qul savdogarining qo’liga tushadi.Qora tanlilardan biri qutqariladi,keyin u qolgan asirlarni ozod qiladi.Dik yuborilgan Amerikalikni o’ldiradi.Negoro missis Ueldonni boy eriga xat yozishga va to’lov qilishga majbur qiladi.Qiyinchilik va sarguzashtlardan so’ng ular qirg’oqqa yetib boradilar va madaniyatli odamlarni topgunlaricha unga ergashadilar.Negroga Dingo huum qiladi,ikkalasi ham o’ladi.Dik Ueldon juftligi tomonidan asrab olingan. San-Fransiskoga parvoz Buyuk fransuz o’z zamonasi haqida amalda yozgan.O’zingiz uchun hukm qiling “Piligrim”shxuneri 1873 yil 29 yanvarda Yangi Zelandiyaning Okleanda portini tark etadi va kitobning o’zi 1878 yilda nashr etilgan. Uning mashruti,dastlabki, rejaga ko’ra,Tinch okeani bo’ylab Chilidagi Valparasio dengiz porti orqali o’tadi va San-Fransiskoda tugaydi.Kema badavlat odam Jems Ueldonga tegishli.Sayohat kit ovlash,kemani tajribali kapitan Gul boshqarardi,uning qomondonligi ostida beshta dengizchi,kabina bolasi Dik Send va Negoro oshpazi bor edi.Samolyotda yo’lovchilar ham bor.Bu kema egasining rafiqasi Missis Ueldon,uning besh yoshli o’g’li Jek,bolaning enagasi-keksa qora tanli ayol Nan va nihoyat,bolaning amakisi bo’lgan eksantrik entomolog,”Kusin Benedk”deb atalardi. Kutilmagan sayohatchilar

Piligrimning notinch,sarguzashtlarga boy sayohati haqida qisqacha ma’lumot.Birinchi bobdan boshlab “O’n besh yoshli kapitan”syujetga qiziqish kiritadi.Besh yoshli Jek Ueldon uzoqdan ag’darilgan kemani birinchi bo’lib payqaydi va bu haqida boshqalarga xabar beradi.Vayronaga aylangan “Waldeck” kemasi halokatga uchradi. Bortda-Negr amerikaliklardan qochib ketgan ekipaj tomonidan o’z kabinasida shoshib ketishadi.Ular Yangi Zelandiya plantatsiyasidagi shartnoma ishlarini tugatgandan so’ng uylariga qaytadilar.Ulardan beshtasi bor:Keksa Tom o’g’li Bat bilan,shuningdek,Aktaeon,Gerkules va Ostin.Ular bilan Afrikaning biron bir joyida Valdek kapitani tomonidan olingan katta it Dingo bor.Bundan tashqari,it shekilli Negoroni biladi chunki unga nisbatan tajavuzkorlik ko’rsatadi. Muammo Ko’p o’tmay,Piligrimda falokat yuz berdi-besh dengizchi va kapitan kit uchun qayiqda o’lib halok bo’ladi.Bundan tashqari,qisqacha xulosa qilib,kichik dengizchi Dik Sendning ruhining kuchidan dalolat beradi.O’n besh yoshli kapitan (Dik o’shanda edi),hech ikkilanmasdan,kemani boshqarishni o’z zimmasiga oladi. Biroq,uni navigatsiya bo’yicha bilimi yetarli emasligi aniq.U kompas bilan yo’nalishni tanlashni va harakat tezligini ko’p yordam bilan o’lchashni biladi.Yulduzlardan foydalanib,uning o’rnini qanday aniqlash mumkin,u buni bilmaydi.Portugaliyalik Negoro (bu haqida biroz keyiroq bilib olamiz) qochib ketgan mahkum.U o’z mamlakati hukumati tomonidan qul savdosi uchun hukm qilingan,ammo u qochib ketgan va xuddi shu jinoiy beznis bilan shug’ullanishni davom ettirish uchun Afrikagaqaytib borishni xohlaydi.Shuning uchun Negoro junab ketayotgan “Piligrim”kemasiga oshpaz bo’lib ishga kiradi.Kapitan va tajribali dengizchilarning o’limi mahkumning Afrikada tezda to’xtash imkoniyatini sezilarli darajada oshirdi.Buning uchun faqat Dik Sendni aldash,uni Tinch okeani o’rnida Hind okeaniga yuborish kerak edi. Bundan tashqari,qisqacha xulosa jinoiy rejaning amalga oshishi haqida gapirib beradi.O’n besh yoshli kapitan haqiqatdan ham e’tibordan chetda.Axir,bitta kompas jinoyatchi tomonida buzilgan bo’lsa,ikkinchisi esa Shimol yo’nalishi o’rniga janubni ko’rsatadi.Bu xiyla –“kompas ignasini qo’lga olish”-navigatsiyani yaxshi bilgan mahkum Negoro tomonidan asbob ostiga bolta qo’yish orqali amalga oshirilgan.San-Fransisko o’rniga kema Angola qirg’oqlariga yaqinlashmoqda. Angola qirg’og’ida “Hoji” to’lqinlar tomonidan qirg’oqqa tashlanadi.Biroq,Dik Sendni keyingi sinovlar va qiyinchiliklar kutmoqda.Bu yerda uning Negoroning sherigi amerikalik