logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. KORRUPSIYAGA QARSHI KURASH MEXANIZMLARI

KORRUPSIYAGA QARSHI KURASH MEXANIZMLARI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.947265625 KB
Ko'chirib olish
KORRUPSIYAGA QARSHI KURASH MEXANIZMLARI Reja 1. Korruptsiya illatlariga qarshi kurashishning mexanizimlari 2. O’zbekiston Respublikasida korrupsiyaga qarshi kurashishning asosiy tamoyillari. 3. Korrupsiyaga qarshi kurashning asosiy prinsiplari: 4. Korrupsiyaga qarshi kurashish va uning oldini olish bilan bog’liq huquqiy mexanizmlar i. Korrupsiyaga qarshi kurash xalqaro miqyosdagi kabi respub likamizda ham dolzarb muammolardan hisoblanadi. Chunki kor rupsiya jinoyatchilik, ayniqsa uyushgan jinoyatchilik bilan bevo sita bog’liqdir. “Bugungi kunda faqat iqtisodiyotga emas, balki, eng avvalo, respublikaning siyosiy va xalqaro nufuziga, jamiya timizning ma’naviy-axloqiy nufuziga katta zarar yetkazayotgan eng xavfli illat - korrupsiyadir. U ayrim hollarda o’ta xavfli tusga kirmoqda”. Korrupsiya va poraxo’rlik jinoyatning yopiq va eng qabih turi bo’lib, u boshqaruv apparatini izdan chiqaribgina qolmay, bozor asoslarini ham barbod qilishi mumkin. Mansabni suiiste’mol qilish orqali mulkni talon-toroj qilish yoki poraxo’rlik jinoyatlari korrupsiya jinoyatchiligi ning eng xavfli ko’rinishlari bo’lib hisoblanadi. Mansabdor shaxslarning g’ayriaxloqiy va g’ayriqonuniy odatlarini qonu - niylashtirish, qarindosh-urug’chilik, oshna-og’aynigarchilik, dav lat byudjeti hisobidan o’z ehtiyojlarini qondirish va boshqalar korrupsiyaning yashirin shakli hisoblanadi. Korrupsiya o’zida bir necha jinoyatlarni mujassam lashtiradi. «Korrupsiya – mansabdor shaxsning o’z mansabi bo’yicha berilgan huquqlarni shaxsiy boyish maqsadida bevosita suiiste’mol qilishidan iborat amaliyot. Mansabdor shaxslarni sotib olish, ularning poraga sotilishi ham korrupsiya deyiladi», “Korrupsiya demokratik institutlar va qadriyatlar, etnik qadriyatlar va adolatga putur yetkazib hamda barqaror rivojlanish va huquq-tartibotga zarar keltirib, jamiyatning barqarorligi va xavfsizligi uchun vujudga keltiradigan muammo va tahdid” 1 ,- degan ta’rif berilgan. Xo’sh, tarixiy ildiz deb nimaga aytiladi, degan savol tug’iladi?. Bu savolga professorlardan J.Ya.Yaxshilikov va N.E.Muhammadiyevlar: “ Falsafiy jihatdan qaraganda «tarixiy ildiz» tushunchasini tor va keng ma’noda talqin qilish mumkin. «Tarixiy ildiz» tushunchasi keng ma’noda bugungi kunda mavjud bo’lgan barcha narsa va hodisalarning tarixiy makon va zamonda joy olgan barcha tomonlari, tor ma’noda esa muayyan subyektlar tomonidan bilish va o’zgartirishga qaratilgan 1 . Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг коррупцияга қарши конвенцияси.Преамбула.// Ўзбекистон Республикаси халқаро шартномалари тўплами, 2008 й., 3-4-сон. https :// lex . uz / docs /1461329 . narsa va hodisalarning tarixiy makon va zamonda egallagan o’rnini anglatadi”,- degan ta’rifni berganlar. Arastu ilmning barcha sohalarida ijod etar ekan jinoyatchilik masalasini ham e’tibordan chetda qoldirmagan edi. U jinoyatchilikning sabablari qatoriga qashshoqlikni, jamiyatning ba’zi bir a’zolariga assosiz imtiyozlar berish va ba’zi kishilarning siyosiy huquqsizligini, Shuningdek milliy ziddiyatlarni (aholining turli qabilalarga-bo’linishini) kiritadi. U ko’p jinoyatlar ortiqcha boylikka intilishdan kelib chiqadi, birinchi ehtiyojlar uchun predmetlarning yetishmasligidan emas deydi. U tug’ma jinoyatchi to’g’risidagi nazariyani inkor etib, qadrli yoki axmoq bo’lish kishining o’ziga bog’liq deydi. Ko’rsatib o’tilgan sabablar jinoyatchilikning bir turi hisoblangan korrupsiyaviy jinoyatchilik uchun ham xos xususiyatlardir. Jamiyatda korrupsiyaga qarshi umumiy qoralash muhitini barpo etilmaganligi korrupsiyaviy jinoyatlarni sodir etilishiga, uning miqyosi yanada kengayib odatlarga aylanib borishiga, oqibatda esa milliy taraqqiyot va xavfsizlikka tahdid soluvchi real xavf manbaiga aylanishiga olib keladi. Hozirda davlat tomonidan ko’rsatiladigan ijtimoiy xizmatlar sohasida korrupsiyaning haddan tashqari ko’p uchrashi fuqarolarni qiyin bir ahvolda qoldirmoqda. Ayniqsa sog’liqni saqlash va ta’lim sohasida korrupsiyalashgan xodimlarning jazolanmasdan erkin o’z bilganlaricha ish tutishi, fuqarolardan bezbetlarcha pora so’rash hollari davlatni fuqaro nazarida obro’sini tushirmoqda. Birgina misol: O’zbekistan Respublikasi Bosh prokuraturasi keltirgan ma’lumotlarga ko’ra Andijon viloyati o’rta-maxsus kasb-hunar boshqarmasining mansabdorlari xizmat vazifasini suiiste’mol qilib, viloyatdagi bir qator kollejlarda bajarilgan qurilish ishlari hajmiga qo’shib yozish, soxta dalolatnomalar tuzish orqali 357,2 mln. so’mlik byudjet mablag’larining talon-toroj qilinishiga yo’l ochib berishgan. Korrupsiyaning mamlakatimiz xavfsziligiga solayotgan tahdidlari quyidagilardan iborat: Birinchidan, siyosiy jihatdan olganda, korrupsiya amalga oshirilayotgan islohotlarga qarshilik ko’rsatish ifodasidir. Unda o’z umrini yashab bo’lgan, yangi iqtisodiy munosabatlarni o’ziga qarshi tahdid deb bilgan holda, ularning rivojlanishini sekinlashtirib qo’yishga harakat qiladigan ma’muriy-buyruqbozlik tizimi bilan xufyona iqtisodiyotning manfaatlari obyektiv ravishda birlashib ketadi. Korrupsiya domiga ilingan amaldorlar shaxsiy boylik orttirish maqsadlarini va urug’-aymoqlarning manfaatlarini davlat manfaatlaridan ustun qo’yadi. Bu esa mamlakatning siyosiy va iqtisodiy yo’liga hamda aholining aksariyat qismiga tuzatib bo’lmaydigan zarar yetkazadi. Bundan tashqari, yangi iqtisodiy munosabatlarga endigina asos solinayotgan va sifat jihatidan boshqa siyosiy tizim shakllantirilayotgan globallaShuv davrida korrupsiya o’z xatti-harakati bilan bu jarayonning yo’lini to’sib qo’yish imkoniga ega. Ikkinchidan, jinoyatchilik va korrupsiyaning avj olishi davlatning konstitutsiyaviy asoslarini yemiradi, fuqarolarning huquq va erkinliklari jiddiy tarzda buzlishiga olib keladi. “Qonunlar va farmonlarni qabul qilishdan maqsad ularni chetlab o’tishdir” degan mutlaqo yaramas qoida jamiyatning eng oddiy huquqiy tartibot va jamoat tartibini saqlab turish qobiliyatidan mahrum bo’lishiga olib boradi. Basharti iqtisodiyotda jinoiy guruhlar va “reketchilar” to’dalari “bazm qursa”, ko’chalarda esa odamlar qo’rqqanlaridan tasodifiy o’tkinchilardan qochib yursalar, jamiyatdagi barqarorlik va sobitqadamlik haqida gap bo’lishi mumkinmi? Yo’q, albatta. Uchinchidan, jinoyatchilik va korrupsiya jamiyatning ma’naviy-axloqiy asoslarini yemiradi. Jamiyat a’zolarining fuqarolik mavqeini yo’qqa chiqaradi. Amalga oshirilayotgan o’zgarishlarga salbiy munosabat vujudga kelishi uchun sharoit yaratadi. Islohotlar g’oyasining o’zini obro’sizlantiradi va eski zamonlarni, Shu jumladan “qudratli markazning kuchli qo’li” ni qo’msash hissini tug’diradi. O’tish davrining muayyan qiyinchiliklari sharoitida fuqarolar ongida, ayniqsa, yosh avlodning bir qismida, hayotda yuksak turmush darajasiga erishishning asosiy usuli qonunga xilof faoliyat bilan bog’liq, degan mutlaqo axloqqa zid nuqtai nazar shakllanishi va qaror topishi mumkin. Qing’ir yo’l bilan boylik orttirishga intilish, basharti u jamiyatning va huquqiy nazoratning e’tiboridan chetda qolsa, odamlarni, ayniqsa, haytoga endigina qadam qo’yib kelayotgan yoshlarni yomon yo’lga og’diradi. Axir, jamiyat va davlat uchun yosh avlodning axloqan buzilishi va yuztuban ketishidan ham ayanchliroq, halokatliroq hol bormi o’zi? To’rtinchidan, “Pul hokimiyatga intiladi”, degan bir ibora bor. Lekin bu pul jinoiy yo’l bilan topilgan bo’lsa-yu, uning egalari jamiyatning hokimiyat tuzilmalariga chiqib olsalar, ular qanday usullar bilan boshqarishlarini tasavvur qilish qiyin emas. Jinoyat olamining nufuzli shaxslari hokimiyatga qanday yo’llar bilan kirib olishi yaxshi ma’lum va ko’p mamlakatlarda sinovdan o’tgan. Avvaliga bu ish nopok daromad manbalarini saqlab qolish, ulardan kafolatli foydalanish maqsadida hokimiyat tuzilmalari bilan aloqa bog’lash va bu aloqani mustahkamlashdan boshlanadi. Shundan so’ng hokimiyatning o’zi ham qo’lga kiritiladi. Hokimiyat organlarining jinoyatga aralashib qolishi rivojlanayotgan jamiyat uchun eng jiddiy xavf-xatarlardan biridir. Jinoiy tuzilmalarning davlat organlari amaldorlari bilan chatishib ketishi, ularning turli hokimiyat tarmoqlariga kirib olishi jamoatchilik nazdida fuqarolarning himoyasizligi hissini kuchaytiradi. Davlatning o’zini obro’sizlantiradi. Mamlakat ichkarisida ham, tashqarisida ham unga ishonchsizlik ortib boradi. Beshinchidan, nopok yo’l bilan boylik orttirganlar jazodan qutulib qolish va o’zlarining jinoiy sarmoyalarini himoya qilish uchun har qanday xatti-harakatlarga tayyor turishlarini yaxshi bilib olish lozim. Bunday kimsalar adolatli jazodan qo’rqib, hamma ishni qilishga, hatto vaziyatni beqarorlashtirishga, ommaviy tartibsizliklarni keltirib chiqarishga shay turadilar. Bunday paytda ehtiroslarni junbushga keltirish, olomonni qo’zg’atish va uning orqasiga yashirinib olishdan qulayi yo’q. Bunday odamlarning “Faqat bizga yaxshi bo’lsa, ishimiz bitsa – bo’lgani” qabilidagi maslagi xudbinlikning, hamyurtlariga nisbatan surbetlarcha loqaydlikning yaqqol ko’rinishidir. Oltinchidan, jinoiy usullar bilan boylik va mo’may pul orttirgan kimsalarning yangi huquq himoyachilari va hatto demokratiya uchun jafo chekkan kurashchilar sifatida siyosatga kirib olishga harakat qilayotganidan dalolat beruvchi misollar, jumladan, bizda ham oz emas. Ular bunday xatti-harakatlari bilan insoniyatning adolat va demokratiya kabi olijanob ideallariga naqadar jiddiy zarar yetkazayotganlarini, o’z xalqlari va mamlakatlari sha’niga dog’ tushirayotganlarini aytib o’tirishning hojati bormikin? Nafsilamrini aytganda, ular o’z xalqlari va mamlakatlarining taqdiriga, ozodlik va mustaqillik ideallariga mutlaqo befarq qaraydilar. Bunday shaxslarning turish-turmushi ketma-ket qilingan jinoiy xatti-harakatlar zanjiridan iboratdir. Avvaliga o’z xalqini aldab kapital to’planadi, keying gal – demokratiya va adolatni ro’kach qilgan holda jamoatchilik fikrini aldab, siyosiy obro’ orttiriladi. Sir emaski, bunday shaxslar o’z manfaatlari yo’lida respublikadagi vaziyatga ta’sir ko’rsatishga urinayotgan tashqi kuchlarga xizmat qilishga hamisha tayyor turadilar. O’zbekiston Respublikasining 2017 yil 3 yanvarda qabul qilingan № O’RQ – 419 raqamli “Korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risida” qonuniga muvofiq korrupsiyaga qarshi kurashishning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: Qonuniylik, fuqarolar huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarining ustuvorligi, ochiqlik va shaffoflik, tizimlilik, davlat va fuqarolik jamiyatining hamkorligi, korrupsiyaning oldini olishga doir chora – tadbirlar ustuvorligi, javobgarlikning muqarrarligi. (4-modda) Korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi davlat siyosatining asosoiy yo’nalishlari quyidagilardan iborat: - Aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish, jamiyatda korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirish; - Davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida korrupsiyaning oldini olishga doir chora – tadbirlarni amalga oshirish; - Korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni o’z vaqtida aniqlash, ularga chek qo’yish, ularning oqibatlarini, ularga imkon beruvchi sabablar va shart – sharoitlarni bartaraf etish, korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni sodir etganlik uchun javobgarlikning muqarrarligi prinsipini ta’minlash ( 5- modda). Yettinchidan, jahon xo’jalik aloqalariga faol integratsiyalaShuv, chet el investitsiyalari va tadbirkorlarini iqtisodiy o’zgarishlar jarayoniga tortish sohasidagi aniq maqsadga qaratilgan faoliyat bugun O’zbekiston uchun ustuvor vazifalar hisoblanadi. Bu maqsadlarni ro’yobga chiqarish sharoitida korrupsiyachilarning xatti – harakatlari nafaqat mamlakatimizning halol fuqarolarini tadbirkorlikdan chetlatadi, balki chet ellik sheriklarda ishonchsizlik uyg’otadi va ularni cho’chitib qo’yadi. O’zbekistonda, Shubhasiz, jinoyatchilikning sabablarini aniqlash choralari ko’rilmoqda, fosh etilgan korrupsiyachilar qattiq jazolanmoqda. Mamlakat ichidagi jinoyatchilik doimo davlat tomonidan qattiq nazorat qilib boriladi. Jinoyatchilik keng avj olib ketishiga va korrupsiyachilar domiga ilingan amaldorlarning beboshligiga yo’l qo’ymaslik maqsadida bir qator uzoq muddatli chora – tadbirlar ishga solingan. Ular jinoyatchilikka qarshi kurash strategiyamizni belgilab beradi. Jinoyatchilik va korrupsiyaga qarshi kurashning mantiqi iqtisodiy munosabatlarni erkinlashtirish yo’lidan yanada izchil borishni, halol tadbirkorlik uchun chinakkam erkinlikni ta’minlash ba’zan uning yo’lida saqlaninb qolayotgna ko’plab byurokratik sansolarliklar va to’siqlarni bartaraf etishni talab qiladi. O’zbekistonda butun huquq va sud tizimini takomillashtirish dasturini mamlakat ichidagi jinoyatchilik va korrupsiyaga qarshi kuchli chora deb hisoblamoq darkor. Bir tomondan, Qonunning mutlaq ustunligi va fuqarolarning huquqlarini kafolatli himoya qilinishi ushbu dasturning maqsadi bo’lishi lozim. Ikkinchi tomondan, mamlakat aholisini va ayniqsa yoshlarni huquqiy tarbiyalashni sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarish nihoyatda zarur. Nihoyat, jinoyatchilik va korrupsiyaga qarshi murosasizlik va umumiy qoralash muhitini vujudga keltirish juda muhimdir. Jinoyatchilar, korrupsiya dunyosi hammadan ham o’z kirdikorlarining oshkor bo’lishidan qo’rqadi. Shu sababli biz o’z matbuotimiz va boshqa ommaviy axborot vositalarimiz o’zining erkinlashish jarayonida jinoyatchilikka qarshi kurash dasturiga yanada muhimroq hissa qo’shadi, deb kutishga haqlimiz. “Korrupsiyadek murakkab hodisani tahlil qilar ekanmiz, ushbu muammoning boshqa tomonini ham nazarda tutmog’imiz kerak. Bu muammoning mazmunini bitta jumla bilan ifodalash mumkin – korrupsiyachilar dunyosi chegara bilmaydi ”. Shunday qilib, jinoyatchilik, korrupsiya bizning o’z xavfsizligimizga ham, xalqaro xavfsizlikka ham tahdid soluvchi real manbadir. Binobarin, mazkur hodisaga qarshi kurash masalalari birgina bizga taalluqli emas. Shuning uchun ham biz jinoyatchilik haqida butun jahon hamjamiyati qayg’urmog’i lozim, deb hisoblaymiz. Demokratik O’zbekiston xalqi va rahbariyati esa ular bilan faol hamkorlik qilishga tayyor va buni dunyoni poklash, uning xavfsizligini ta’minlash ishiga qo’shilgan hissa, deb biladi. Korrupsiyaga qarshi kurashishning huquqiy asoslari borasidagi yangiliklardan yana biri Shuki, O’zbekiston Prezidentining 2017 yil 2 fevraldagi «Korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi qonunining qoidalarini amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarori asosida 2017-2018-yillarga mo’ljallangan Korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha davlat dasturi tasdiqlandi. Shuningdek, Korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha respublika idoralararo komissiyasi tuzildi. Davlat dasturida «Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi» loyihasini ishlab chiqish belgilangan bo’lib, u orqali mamlakatda huquqiy ta’lim va ma’rifatni, jamiyatda huquqiy bilimlar tashviqotini tubdan yaxshilash ko’zda tutilgan. Xulosa sifatida aytish mumkinki, faqatgina korrupsiya uchun jazolarni og’irlashtirish yo’li bilan bu illatga qarshi kurashib bo’lmaydi. Fuqarolarning faolligi, ijtimoiy hodisalarga befarq emasligi hamda har bir davlat xizmatchisining o’z faoliyati jamoatchilik nazoratida ekanini chuqur his etishi korrupsiyaga qarshi kurashishning muhim shartidir. O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov rahnamoligida tarixan qisqa davr ichida mamlakatda qonuniylik va huquq- tartibotni ta’minlashning huquqiy asoslari shakllantirildi, korrupsiyaga qarshi kurashishning samarali tizimi yaratildi. Korrupsiyaga qarshi kurashish va uning oldini olish bilan bog’liq huquqiy mexanizmlarni takomillashtirishga qaratilgan bir qator muhim normativ-huquqiy hujjatlar, jumladan, Byudjet, Bojxona kodekslari (yangi tahrirda), «Huquqbuzarliklar profilaktikasi to’g’risida»gi, «Ijtimoiy sheriklik to’g’risida»gi, «Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to’g’risida»gi, «Tezkor-qidiruv faoliyati to’g’risida»gi, «Elektron hukumat to’g’risida»gi, «Ichki ishlar organlari to’g’risida»gi qonunlar qabul qilindi. Mazkur chora-tadbirlarning yangi va yanada samarali tizimini yaratish, korrupsiyaga qarshi kurashishning huquqiy asoslarini yanada takomillashtirish uchun O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning tashabbusi bilan 2016 yil 14 oktyabrda Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga kiritilgan va 24 noyabrda quyi palata tomonidan qabul qilingan hamda Oliy Majlis Senatining 8- sessiyasida ma’qullangan «Korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risida»gi qonun korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi huquqiy munosabatlarni to’liq qonuniy tartibga solishga, davlat organlari, tashkilotlar hamda fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan amalga oshirilayotgan korrupsiyaga qarshi chora-tadbirlar samaradorligini oshirishga, fuqarolarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish orqali jamiyatda korrupsiyaning har qanday ko’rinishlariga toqat qilmaslik muhitini yaratishga xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir. Qonunda korrupsiyaga qarshi kurashishning asosiy prinsiplari hamda bu boradagi davlat siyosatining muhim yo’nalishlari mustahkamlab qo’yilgan. Qonun fuqarolar huquq va erkinliklari himoya qilinishini ta’minlashning qo’shimcha huquqiy kafolatlarini yaratadi, xususiy mulk huquqiga g’ayriqonuniy tajovuzlarni, tadbirkorlik subyektlarining faoliyatiga asossiz aralaShuvlarni cheklashga ko’maklashadi. Qonun 6 ta bob, 34 ta moddadan iborat bo’lib, unda korrupsiya; korrupsiyaga oid huquqbuzarlik; manfaatlar to’qnaShuvi atamalari asosiy tushunchalar sifatida berilgan. Qonunda «korrupsiya» tushunchasi «shaxsning o’z mansab yoki xizmat mavqyeidan shaxsiy manfaatlarini yoxud o’zga shaxslarning manfaatlarini ko’zlab moddiy yoki nomoddiy naf olish maqsadida qonunga xilof ravishda foydalanishi, xuddi Shuningdek bunday nafni qonunga xilof ravishda taqdim etish» deya ta’riflangan. «Korrupsiyaga oid huquqbuzarlik» deganda, «korrupsiya alomatlariga ega bo’lgan, sodir etilganligi uchun qonun hujjatlarida javobgarlik nazarda tutilgan qilmish»ni tushunish lozim. «Manfaatlar to’qnaShuvi» «shaxsiy (bevosita yoki bilvosita) manfaatdorlik shaxsning mansab yoki xizmat majburiyatlarini lozim darajada bajarishiga ta’sir ko’rsatayotgan yoxud ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan hamda shaxsiy manfaatdorlik bilan fuqarolarning, tashkilotlarning, jamiyatning yoki davlatning huquqlari va qonuniy manfaatlari o’rtasida qarama-qarshilik yuzaga kelayotgan yoki yuzaga kelishi mumkin bo’lgan vaziyat»dir. Davlat korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishi, jamiyatda korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirishi; davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida korrupsiyaning oldini olishga doir chora-tadbirlarni amalga oshirishi; korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni o’z vaqtida aniqlashi, ularga chek qo’yishi, ularning oqibatlarini, ularga imkon beruvchi sabablar va shart-sharoitlarni bartaraf etishi, korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni sodir etganlik uchun javobgarlikning muqarrarligi prinsipini ta’minlashi kerak. Shuningdek, qonunda korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha faoliyatni amalga oshiruvchi va unda ishtirok etuvchi organlar hamda tashkilotlarning faoliyatini muvofiqlashtirish uchun Korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha respublika idoralararo komissiyasini tashkil etish ham nazarda tutilgan. Idoralararo komissiyani shakllantirish va uning faoliyati tartibi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan belgilanadi. Qoraqalpog’iston Respublikasida, viloyatlarda va Toshkent shahrida korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha hududiy idoralararo komissiyalar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tashkil etiladi. Idoralararo komissiyaning asosiy vazifalari: - korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi davlat dasturlarini ishlab chiqish hamda amalga oshirishni tashkil etish; - korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarning oldini olishga, ularni aniqlashga, ularga chek qo’yishga, ularning oqibatlarini, Shuningdek, ularga imkon beruvchi sabablar va shart-sharoitlarni bartaraf etishga doir chora-tadbirlarni ko’rish; - korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risidagi qonun hujjatlarini takomillashtirish; - hududiy idoralararo komissiyalar faoliyatini muvofiqlashtirishdan iborat. Ma’lumki, jamiyatda korrupsiyaga qarshi kurash samaradorligini ta’minlashda keng jamoatchilik ishtiroki ta’minlanmasa, undan kutilgan natijalarga erishib bo’lmaydi. Mazkur qonunning e’tiborli jihati Shundaki, unda fuqarolar o’zini o’zi boshqarish organlarining, nodavlat notijorat tashkilotlarining va fuqarolarning hamda ommaviy axborot vositalarining korrupsiyaga qarshi kurashishda ishtirok etishi haqidagi qoida mustahkamlangan. Ular ushbu qonunga muvofiq, korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi davlat dasturlarini va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda, aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishda, jamiyatda korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirishda ishtirok etishi; korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risidagi qonun hujjatlarining ijro etilishi ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshiradi. Qonunga «Korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish» deb nomlangan alohida bobning kiritilgani bejiz emas. Chunki aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirmasdan turib, unga qarshi kurashish samaradorligini ta’minlab bo’lmaydi. Qonunning 16-moddasiga asosan davlat organlari va boshqa tashkilotlar korrupsiyaga qarshi kurashish maqsadida aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish, jamiyatda korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirish bo’yicha zarur chora-tadbirlarni ko’radi. Qonunda ta’lim muassasalarida korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi huquqiy ta’lim va tarbiyani olib borishga ham alohida urg’u berilgan. Kelgusida ta’lim muassasalarida korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi huquqiy ta’lim va tarbiya belgilangan davlat ta’lim standartlariga muvofiq amalga oshiriladi. Davlat ta’limni boshqarish organlari va ta’lim muassasalari korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo’nalishlarini inobatga olgan holda ta’lim muassasalarida huquqiy ta’lim va tarbiyaga, mutaxassislarni kasbiy tayyorlashning sifatini oshirishga, ta’lim dasturlarini doimiy ravishda takomillashtirib borishga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqadi. Qonunda davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaning oldini olishga doir chora-tadbirlar quyidagilardan iborat etib belgilangan: - davlat organlari faoliyatining ochiqligini va ularning hisobdorligini ta’minlash, davlat boshqaruvi tizimining samaradorligini oshirish, davlat organlarining, ular mansabdor shaxslarining mas’uliyatini kuchaytirish; korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida davlat organlarining faoliyati ustidan parlament va jamoatchilik nazoratini amalga oshirish. Mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning tashabbusi bilan ishlab chiqilgan 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasi hamda «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili»da ushbu strategiyani amalga oshirishga oid davlat dasturiga muvofiq, amaldagi qonunchilikni «Korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risida»gi qonun normalariga muvofiqlashtirishni nazarda tutuvchi «O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida»gi qonun loyihasini, Shuningdek, yangi qonun normalari ijro etilishining samarali mexanizmlari joriy etilishiga, respublika idoralararo komissiyasi ishini tashkil etishga hamda bu yo’nalishda aniq chora-tadbirlarni belgilab beruvchi tizimli dastur amalga oshirilishiga imkon beruvchi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori loyihasini ishlab chiqish va qabul qilish rejalashtirilmoqda. Albatta, ushbu qonun hujjatlarining ishlab chiqilishi va qabul qilinishi yuqorida qayd etilgan qonun ijrosini samarali ta’minlash imkonini beradi. Xulosa o’rnida aytish mumkinki, «Korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risida»gi qonun ushbu jinoyatlarning oldini olish hamda mamlakatimizda olib borilayotgan keng ko’lamli islohotlarga to’siq bo’layotgan illatlarni bartaraf etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Soliq imtiyozlari taqdim etilishining ko’p uchraydigan shartlaridan biri soliq solishdan bo’shagan mablag’lardan maqsadli foydalanish hisoblanadi. Shu tariqa davlat investisiyalarni kapitalga - inson va moddiy-texnik kapitalga rag’batlantiradi. Amaliyotda imtiyozlardan to’liq foydalana olmaslikning sababi Shundaki, bo’shagan mablag’lar imtiyozli davr mobaynida to’liq ishlatilishi kerak. Aks holda ular penya hisoblangan holda byudjetga undirib olinadi. Masalan, agar imtiyozli soliq davri 2016 yil 31 dekabrda tugasa, soliqlardan tejalgan summadan 2017 yilning 31 dekabrigacha ham foydalanish mumkin. Bu o’zgarishga qadar esa imtiyozli davrning so’nggi choragida imtiyozlar deyarli amal qilmasdi, chunki bo’shagan mablag’larni hisoblash va yil oxirigacha ulardan foydalanishning imkoni yo’q edi. Yangi qo’shimchalar ushbu holatga barham beradi. Soliq to’lovchilarga imtiyozli davr mobaynida foydalanilmagan bo’shagan mablag’larni imtiyozli davr tugaganidan keyin yana bir yil davomida belgilangan maqsadlarga yo’naltirish huquqi berildi. Agar ushbu davr tugaganidan keyin ham ulardan to’liq foydalanilmagan bo’lsa, foydalanilmagan mablag’lar qoldig’ini byudjetga qaytarishga to’g’ri keladi. 375-modda oltinchi qismiga kiritilgan o’zgartirishga muvofiq, «yakka tartibdagi tadbirkor sifatida davlat ro’yxatidan o’tilgan paytdan boshlab o’n ikki oy ichida faoliyat tugatilgan yoki faoliyat uch va undan ko’p oyga to’xtatilgan taqdirda, qat’iy belgilangan soliq faoliyat amalga oshirilgan butun davr uchun to’lanadi». Bu yerda faoliyatning uch va undan ko’p oyga to’xtatilishi ham ushbu moddada aks ettirilgan. Aytish joizki, xozirda dunyo mikyosidagi axolining usish sur’ati tobora yuk;orilab borayotganligini kuzatish mumkin. Bu esa ijtimoiy xayotga daxldor bulgan murakkab masalalarning paydo bulishiga olib kelmokda. Bular jumlasiga ekologik, texnikaviy va ijtimoiy soxdlarga oid muammolarni kiritishimiz mumkin. Mazkur masalani kutarib chikkan G.Byurjelem esa bu borada turli doiradagi taklif va tavsiyalar bilan chikadi. Uning fikricha, shaxarlardagi urbanizasiya jarayoniga yangicha yondashish asosan, uz- uzin i boshkarish xolatini tugri tashki l kilish bilan boglikdir. Ya’ni, x,ar bir shaxarda mazkur x,olatni oldini olish borasida xdmkorlikka va uz-uzini tashkillashtirishga asoslangan yangi chora- tadbirlar rejasini ishlab chikish yaxshi samara beradi Foydalanilgan adabiyotlar Asosiy adabiyotlar A1. J.Ya.Yaxshilikov , N.E.Muhammadiyev.Falsafa:Darslik.- Samarqand.2021. – 712. A2. Q.Nazarov [va boshq.]. Falsafa asoslari [Matn]: o‘quv qollanma / - Toshkent: O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati, 2018. - 380 b. A3. Falsafa asoslari . (mas. muh: Q.Nazarov ). - Т : O‘zbekiston, 2005. - 384 б . A4. Dinshunoslik. O‘quv qollanma / - Toshkent: ТИҚХММИ , 2019. - 338 b. A5 Emirova Ye., Strelsova A. Vvedeniye v filosofiyu. – T.: Universitet, 2008. A6 Xaitov Sh. O ‘zbekiston falsafa tarixi. –T.: Noshir, 2011. – 560 bet. A7 Turayev B. Borliq (falsafiy tahlil). – Samarqand.: Imom Buxoriy xalqaro ilmiy tadqiqot markazi, 2021. – 130 bet. A8 Shermuxamedova N.A. Falsafa. O‘quv qollanma / - Toshkent. 2010. - 574 b.

KORRUPSIYAGA QARSHI KURASH MEXANIZMLARI Reja 1. Korruptsiya illatlariga qarshi kurashishning mexanizimlari 2. O’zbekiston Respublikasida korrupsiyaga qarshi kurashishning asosiy tamoyillari. 3. Korrupsiyaga qarshi kurashning asosiy prinsiplari: 4. Korrupsiyaga qarshi kurashish va uning oldini olish bilan bog’liq huquqiy mexanizmlar i.

Korrupsiyaga qarshi kurash xalqaro miqyosdagi kabi respub likamizda ham dolzarb muammolardan hisoblanadi. Chunki kor rupsiya jinoyatchilik, ayniqsa uyushgan jinoyatchilik bilan bevo sita bog’liqdir. “Bugungi kunda faqat iqtisodiyotga emas, balki, eng avvalo, respublikaning siyosiy va xalqaro nufuziga, jamiya timizning ma’naviy-axloqiy nufuziga katta zarar yetkazayotgan eng xavfli illat - korrupsiyadir. U ayrim hollarda o’ta xavfli tusga kirmoqda”. Korrupsiya va poraxo’rlik jinoyatning yopiq va eng qabih turi bo’lib, u boshqaruv apparatini izdan chiqaribgina qolmay, bozor asoslarini ham barbod qilishi mumkin. Mansabni suiiste’mol qilish orqali mulkni talon-toroj qilish yoki poraxo’rlik jinoyatlari korrupsiya jinoyatchiligi ning eng xavfli ko’rinishlari bo’lib hisoblanadi. Mansabdor shaxslarning g’ayriaxloqiy va g’ayriqonuniy odatlarini qonu - niylashtirish, qarindosh-urug’chilik, oshna-og’aynigarchilik, dav lat byudjeti hisobidan o’z ehtiyojlarini qondirish va boshqalar korrupsiyaning yashirin shakli hisoblanadi. Korrupsiya o’zida bir necha jinoyatlarni mujassam lashtiradi. «Korrupsiya – mansabdor shaxsning o’z mansabi bo’yicha berilgan huquqlarni shaxsiy boyish maqsadida bevosita suiiste’mol qilishidan iborat amaliyot. Mansabdor shaxslarni sotib olish, ularning poraga sotilishi ham korrupsiya deyiladi», “Korrupsiya demokratik institutlar va qadriyatlar, etnik qadriyatlar va adolatga putur yetkazib hamda barqaror rivojlanish va huquq-tartibotga zarar keltirib, jamiyatning barqarorligi va xavfsizligi uchun vujudga keltiradigan muammo va tahdid” 1 ,- degan ta’rif berilgan. Xo’sh, tarixiy ildiz deb nimaga aytiladi, degan savol tug’iladi?. Bu savolga professorlardan J.Ya.Yaxshilikov va N.E.Muhammadiyevlar: “ Falsafiy jihatdan qaraganda «tarixiy ildiz» tushunchasini tor va keng ma’noda talqin qilish mumkin. «Tarixiy ildiz» tushunchasi keng ma’noda bugungi kunda mavjud bo’lgan barcha narsa va hodisalarning tarixiy makon va zamonda joy olgan barcha tomonlari, tor ma’noda esa muayyan subyektlar tomonidan bilish va o’zgartirishga qaratilgan 1 . Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг коррупцияга қарши конвенцияси.Преамбула.// Ўзбекистон Республикаси халқаро шартномалари тўплами, 2008 й., 3-4-сон. https :// lex . uz / docs /1461329 .

narsa va hodisalarning tarixiy makon va zamonda egallagan o’rnini anglatadi”,- degan ta’rifni berganlar. Arastu ilmning barcha sohalarida ijod etar ekan jinoyatchilik masalasini ham e’tibordan chetda qoldirmagan edi. U jinoyatchilikning sabablari qatoriga qashshoqlikni, jamiyatning ba’zi bir a’zolariga assosiz imtiyozlar berish va ba’zi kishilarning siyosiy huquqsizligini, Shuningdek milliy ziddiyatlarni (aholining turli qabilalarga-bo’linishini) kiritadi. U ko’p jinoyatlar ortiqcha boylikka intilishdan kelib chiqadi, birinchi ehtiyojlar uchun predmetlarning yetishmasligidan emas deydi. U tug’ma jinoyatchi to’g’risidagi nazariyani inkor etib, qadrli yoki axmoq bo’lish kishining o’ziga bog’liq deydi. Ko’rsatib o’tilgan sabablar jinoyatchilikning bir turi hisoblangan korrupsiyaviy jinoyatchilik uchun ham xos xususiyatlardir. Jamiyatda korrupsiyaga qarshi umumiy qoralash muhitini barpo etilmaganligi korrupsiyaviy jinoyatlarni sodir etilishiga, uning miqyosi yanada kengayib odatlarga aylanib borishiga, oqibatda esa milliy taraqqiyot va xavfsizlikka tahdid soluvchi real xavf manbaiga aylanishiga olib keladi. Hozirda davlat tomonidan ko’rsatiladigan ijtimoiy xizmatlar sohasida korrupsiyaning haddan tashqari ko’p uchrashi fuqarolarni qiyin bir ahvolda qoldirmoqda. Ayniqsa sog’liqni saqlash va ta’lim sohasida korrupsiyalashgan xodimlarning jazolanmasdan erkin o’z bilganlaricha ish tutishi, fuqarolardan bezbetlarcha pora so’rash hollari davlatni fuqaro nazarida obro’sini tushirmoqda. Birgina misol: O’zbekistan Respublikasi Bosh prokuraturasi keltirgan ma’lumotlarga ko’ra Andijon viloyati o’rta-maxsus kasb-hunar boshqarmasining mansabdorlari xizmat vazifasini suiiste’mol qilib, viloyatdagi bir qator kollejlarda bajarilgan qurilish ishlari hajmiga qo’shib yozish, soxta dalolatnomalar tuzish orqali 357,2 mln. so’mlik byudjet mablag’larining talon-toroj qilinishiga yo’l ochib berishgan. Korrupsiyaning mamlakatimiz xavfsziligiga solayotgan tahdidlari quyidagilardan iborat: Birinchidan, siyosiy jihatdan olganda, korrupsiya amalga oshirilayotgan islohotlarga qarshilik ko’rsatish ifodasidir. Unda o’z umrini yashab bo’lgan, yangi iqtisodiy munosabatlarni o’ziga qarshi tahdid deb bilgan holda, ularning

rivojlanishini sekinlashtirib qo’yishga harakat qiladigan ma’muriy-buyruqbozlik tizimi bilan xufyona iqtisodiyotning manfaatlari obyektiv ravishda birlashib ketadi. Korrupsiya domiga ilingan amaldorlar shaxsiy boylik orttirish maqsadlarini va urug’-aymoqlarning manfaatlarini davlat manfaatlaridan ustun qo’yadi. Bu esa mamlakatning siyosiy va iqtisodiy yo’liga hamda aholining aksariyat qismiga tuzatib bo’lmaydigan zarar yetkazadi. Bundan tashqari, yangi iqtisodiy munosabatlarga endigina asos solinayotgan va sifat jihatidan boshqa siyosiy tizim shakllantirilayotgan globallaShuv davrida korrupsiya o’z xatti-harakati bilan bu jarayonning yo’lini to’sib qo’yish imkoniga ega. Ikkinchidan, jinoyatchilik va korrupsiyaning avj olishi davlatning konstitutsiyaviy asoslarini yemiradi, fuqarolarning huquq va erkinliklari jiddiy tarzda buzlishiga olib keladi. “Qonunlar va farmonlarni qabul qilishdan maqsad ularni chetlab o’tishdir” degan mutlaqo yaramas qoida jamiyatning eng oddiy huquqiy tartibot va jamoat tartibini saqlab turish qobiliyatidan mahrum bo’lishiga olib boradi. Basharti iqtisodiyotda jinoiy guruhlar va “reketchilar” to’dalari “bazm qursa”, ko’chalarda esa odamlar qo’rqqanlaridan tasodifiy o’tkinchilardan qochib yursalar, jamiyatdagi barqarorlik va sobitqadamlik haqida gap bo’lishi mumkinmi? Yo’q, albatta. Uchinchidan, jinoyatchilik va korrupsiya jamiyatning ma’naviy-axloqiy asoslarini yemiradi. Jamiyat a’zolarining fuqarolik mavqeini yo’qqa chiqaradi. Amalga oshirilayotgan o’zgarishlarga salbiy munosabat vujudga kelishi uchun sharoit yaratadi. Islohotlar g’oyasining o’zini obro’sizlantiradi va eski zamonlarni, Shu jumladan “qudratli markazning kuchli qo’li” ni qo’msash hissini tug’diradi. O’tish davrining muayyan qiyinchiliklari sharoitida fuqarolar ongida, ayniqsa, yosh avlodning bir qismida, hayotda yuksak turmush darajasiga erishishning asosiy usuli qonunga xilof faoliyat bilan bog’liq, degan mutlaqo axloqqa zid nuqtai nazar shakllanishi va qaror topishi mumkin. Qing’ir yo’l bilan boylik orttirishga intilish, basharti u jamiyatning va huquqiy nazoratning e’tiboridan chetda qolsa, odamlarni, ayniqsa, haytoga endigina qadam qo’yib kelayotgan yoshlarni yomon yo’lga og’diradi. Axir, jamiyat va davlat uchun yosh avlodning axloqan buzilishi va

yuztuban ketishidan ham ayanchliroq, halokatliroq hol bormi o’zi? To’rtinchidan, “Pul hokimiyatga intiladi”, degan bir ibora bor. Lekin bu pul jinoiy yo’l bilan topilgan bo’lsa-yu, uning egalari jamiyatning hokimiyat tuzilmalariga chiqib olsalar, ular qanday usullar bilan boshqarishlarini tasavvur qilish qiyin emas. Jinoyat olamining nufuzli shaxslari hokimiyatga qanday yo’llar bilan kirib olishi yaxshi ma’lum va ko’p mamlakatlarda sinovdan o’tgan. Avvaliga bu ish nopok daromad manbalarini saqlab qolish, ulardan kafolatli foydalanish maqsadida hokimiyat tuzilmalari bilan aloqa bog’lash va bu aloqani mustahkamlashdan boshlanadi. Shundan so’ng hokimiyatning o’zi ham qo’lga kiritiladi. Hokimiyat organlarining jinoyatga aralashib qolishi rivojlanayotgan jamiyat uchun eng jiddiy xavf-xatarlardan biridir. Jinoiy tuzilmalarning davlat organlari amaldorlari bilan chatishib ketishi, ularning turli hokimiyat tarmoqlariga kirib olishi jamoatchilik nazdida fuqarolarning himoyasizligi hissini kuchaytiradi. Davlatning o’zini obro’sizlantiradi. Mamlakat ichkarisida ham, tashqarisida ham unga ishonchsizlik ortib boradi. Beshinchidan, nopok yo’l bilan boylik orttirganlar jazodan qutulib qolish va o’zlarining jinoiy sarmoyalarini himoya qilish uchun har qanday xatti-harakatlarga tayyor turishlarini yaxshi bilib olish lozim. Bunday kimsalar adolatli jazodan qo’rqib, hamma ishni qilishga, hatto vaziyatni beqarorlashtirishga, ommaviy tartibsizliklarni keltirib chiqarishga shay turadilar. Bunday paytda ehtiroslarni junbushga keltirish, olomonni qo’zg’atish va uning orqasiga yashirinib olishdan qulayi yo’q. Bunday odamlarning “Faqat bizga yaxshi bo’lsa, ishimiz bitsa – bo’lgani” qabilidagi maslagi xudbinlikning, hamyurtlariga nisbatan surbetlarcha loqaydlikning yaqqol ko’rinishidir. Oltinchidan, jinoiy usullar bilan boylik va mo’may pul orttirgan kimsalarning yangi huquq himoyachilari va hatto demokratiya uchun jafo chekkan kurashchilar sifatida siyosatga kirib olishga harakat qilayotganidan dalolat beruvchi misollar, jumladan, bizda ham oz emas. Ular bunday xatti-harakatlari bilan insoniyatning adolat va demokratiya kabi olijanob ideallariga naqadar jiddiy zarar yetkazayotganlarini, o’z xalqlari va mamlakatlari sha’niga dog’

O'xshashlar

KORRUPSIYAGA QARSHI KURASH
KORRUPSIYAGA QARSHI KURASH – FUQAROLIK JAMIYATINI RIVOJLANTIRISHNING USTUVOR SHARTI
ZARARKUNANDALARGA QARSHI UYG’UNLASHGAN KURASH TIZIMI.
BEGONA O‘TLARGA QARSHI KURASH CHORALARI
HAMAXO’R ZARARKUNANDALAR VA ULARGA QARSHI KURASH