ZARARKUNANDALARGA QARSHI UYG’UNLASHGAN KURASH TIZIMI. Reja: 1. Agrotexnik, biologik, fizik, mexanik, kimyoviy, karantin va boshqa kurash choralarini mohiyati. 2. Zararkunandalarga qarshi kurash xususiyatlar.

“Klaster” metodi. Metodning maqsadi: ( Klaster-tutam, bog’lam )- axborot xaritasini tuzish yo’li - barcha tuzilmaning mohiyatini markazlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va ochiq jalb qilishga yordam beradi. Klasterni tuzish q oidasi : 1. Aqlingizga nima kelsa, barchasini yozing. G’oyalari sifatini muhokama qilmang faqat ularni yozing. 2. Xatni to’xtatadigan imlo xatolariga va boshqa omillarga e’tibor bermang. 3. Ajratilgan vaqt tugaguncha yozishni to’xtatmang. Agarda aqlingizda g’oyalar kelishi birdan to’xtasa, u holda qachonki yangi g’oyalar kelmaguncha qog’ozga rasm chizib turing. Texnologiyani amalga oshirish tartibi: Klasterni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. YOzuv taxtasi yoki katta qog’oz varag’ining o’rtasiga asosiy so’z yoki 1-2 so’zdan iborat bo’lgan mavzu nomi yoziladi. Birikma bo’yicha asosiy so’z bilan uning yonida mavzu bilan bog’liq so’z va takliflar kichik doirachalar “yo’ldoshlar” yozib qo’shiladi. Ularni “asosiy” so’z bilan chiziqlar yordamida birlashtiriladi. Bu “yo’ldoshlarda” “kichik yo’ldoshlar” bo’lishi mumkin. YOzuv ajratilgan vaqt davomida yoki g’oyalar tugagunicha davom etishi mumkin. Muhokama uchun klasterlar bilan almashinadilar. Namuna. Hasharotlarni morfologiyasi, anatomiyasi va biologiyasi bo’yicha klasterini tuzing.

Asrimizning 2001-2008 yillari davomida olimlarimiz tomonidan madaniy o’simliklarni zararli organizmlardan himoya qilish tadbirlari tizimi ishlab chiqildi va ishlab chikarishga joriy etildi. Bu tizim har bir o’simlik uchun alohida bo’lib, turli mintaqalar tabiiy sharoitini hisobga olgan holda tuzilgan. O’simliklarni himoya qilish tizimining eng mukammali ularni uygunlashgan himoya qilishdir. O’simliklarni uygunlashtirish (integrirlashgan) yuli bilan himoya kilinganda zararli organizmlarni yo’qotish entomofaglarni maksimal ravishda saqlagan holda olib boriladi «integratsiya» so’zi lotincha bo’lib, «integrare» - «tiklash», «to’ldirish» degan ma’noni bildiradi. 1. Agrotexnik kurash chorasi. O’simliklarni zararkunanda kasallik va begona o’tlardan himoya qilishda agrotexnik usul va tashkiliy xo’jalik tadbirlarining ahamiyati

nihoyatda katta hisoblanadi. Qishloq xo’jalik ekinlarining rivojlanishiga yaxshi ta’sir ko’rsatib zararkunanda kasallik va begona o’tlarni rivojlanishiga to’siq bo’luvchi barcha agrotexnik tadbirlar bu usulni tarkibini tashkil etadi. Bunday tadbirlarga quyidagilar misol bo’ladi: 1.Dambalarni kengaytirish va yangi sug’orish sistemalarini joriy etish. 2.Ekinlarni almashlab ekish sxemasini tuzishda entomalog yoki fitopotolog yo’riqlarga amal qilish. 3.Ekinlardagi bo’shagan yerlarni chuqur ag’darib haydash. . 3. Imkoniyati ko’targan dalalarga qishki yaxob suvlarni berish. 4.Kuzda ekindan bo’shagan barcha maydonlarni bahorgacha o’simlik qoldiqlaridan tozalash. 5.Erta bahorda ekish muddatini to’g’ri aniqlash imkokiyati boritsa ertaroq ekish. 6.Zarakunanda va kasalliklarga chidamli navlarni tanlab ekish. 7.Ekinlar qator orasiga ishlov berish sug’orish va oziqlantirishni tavsiya etilgan normalari va muddatlariga amal qilib o’tkazish. 8.G’o’zani chekanka kilishda o’sish nuqtalarini daladan olib chiqarib tashlash. (G’o’za tunlami tuxumini yo’qotish maqsadida). Agrotexnik va tashkiliy xo’jalik usulini qo’llashni ekin turlari bo’yicha tabaqalashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yerda har bir agrotexnik tadbirni zararli organizmlarning qaysi turiga konkret ta’sir etishiga ahamiyat beriladi. Agrotexnik tadbirlarni noto’g’ri qo’llash zararli organizmlarning miqdorini ko’payishiga ham olib kelishi mumkin. Agrotexnik tadbirlar tashkiliy xo’jalik tadbirlarni to’g’ri tashkillashtirish zararli organizmlarni yoppasiga ko’payishini oldini olish asosini tashkil etadi. O’zbekiston hududida, MDH davlatlarida, umuman jaxon miqyosida zararli organizmlarga qarshi kurashda chidamli navlar yaratishiga alohida

e’tibor qaratiladi. Selektsioner olimlar oldiga qo’yilgan vazifalardan biri ham ekinlarni zararkunanda va kasalliklarga chidamli navlarni yaratishdan iborat. CHidamli navlar o’zlarini boshqa qimmatli xususiyatlari, (oqsil, yog’ miqdori, qand miqtsori)ni ham yo’qotmasligi zarur. Hozirgi paytda ayniqsa g’o’zani viltga, sho’rga, g’alla ekinlarini’ zang, qora kuya kasalliklariga, g’o’zani o’rgimchak kana, bitlar (shira)ga chidamli navlarni yaratish bo’yicha katta ishlarni olib borilmoqda. Germanyada ham bu kassaliklariga qarshi ularning Antogeneslari laborato’ryada ko’paytriladi 1 . 2.Kimyoviy kurash usuli va uni qo’llash muammolari. 1. Kimyoviy kurash usuli zararli organizmlarga qarshi kimyoviy kurash vositalari-pestitsidlarni qo’llashga asoslangan bo’lib, bu usulni asosiy ustunligi zararli organizmlarga qarshi qisqa muddatlarda o’z samarasini ko’rsatishidir. Bundan tashqari, kimyoviy kurash vositalarini tashish va qo’llash ishlarini to’la mexanizatsiya yordamida bajarish mumkin. Ammo, pestitsidlarni qo’llash albatga ekologik muammolarni inobatga olgan holda olib borilishi lozim. SHu munosabat bilan keyingi yillarda pestitsidlarni asortimentiga va ularni qo’llash usullariga ancha o’zgartirishlar kiritildi. Kimyoviy kurash vositalaridan bundan keyingi foydalanish ham ekologik muammolarni e’tiborga olgan xolda olib borilishi lozim. 2.Zararkunandalarga qarshi yetarli ta’sir etish va foydali xasharotlarga zarar yetkazmaslik barcha yangidan yaratilgan pestitsidlar oldiga qo’yilgan asosiy talablardan biridir. Pestitsidlarni zararli ta’sirini kamaytirish uchun quyidagi yo’nalishlarda izlanishlar olib borilmoqda. 1.Insonlarga kam zaharli, ekologik bezarar dorilar ishlab chiqarish. 2.Tanlab ta’sir etuvchi pestitsidlar ishlab chiqarish. 1 (Piter Wimmer. Biologische Pflansenschutz. In Germany. 61-63. 1990 )