Mavzu: Ma'muriy jarayon lar. Reja: Kirish 1. Ma'muriy jarayon tushunchasi va uning xususiyatlari . 2. Ma'muriy jarayonning umumiy bosqichlari . 3. Ma'muriy-protsessual normalar va munosabatlar . Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish Umumiy qoidadan kelib chiqadigan bo`lsak, jarayon – bu qandaydir holatlarning, hodisalarning ketma-ketlikda almashinuvi, nimaningdir rivojlanishi bo`lib, kimyoviy, biologik va ijtimoiy ko`rinishlarga ega bo`ladi. Barcha jarayonlar ichida ijtimoiy jarayon alohida ahamiyatga egadir. Ijtimoiy jarayon – ishlab chiqarish, ijodiy, yuridik (huquqiy) va boshqa jarayonlarni o`z ichiga oladi. Bundan tashqari, ijtimoiy jarayonning boshqaruv, tashkiliy va stixiyali (masalan, migratsiya; bozor) ko`rinishlari ham mavjuddir. Huquqshunos olimlar o`zlarining ilmiy ishlarida huquqiy faoliyatning bir necha turlarini farqlashadi, masalan, huquqiy jarayon, shartnomaviy faoliyat, ish yuritish.

1. Ma'muriy jarayon tushunchasi va uning xususiyatlari . YE.G.Lukyanova o`zining monografiyasida, huquqiy jarayon va u bilan bog`liq bo`lgan protsessual huquq tushunchasiga bir necha yondoshuvlarni ko`rsatib o`tadi. Jumladan, uning fikricha: 1) huquqiy jarayon – bu odilsudlov organlarining yurisdiksiyaviy va boshqa muhofaza etuvchi faoliyatidir; protsessual huquq – odilsudlovni amalga oshirish jarayonida ularning faoliyati bo`yicha yoki odilsudlovni amalga oshirishga tayyorlash faoliyati bo`yicha vujudga keladigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar yig`indisidan iborat; 2) huquqiy jarayon – vakolatli davlat organlari va boshqa subyektlarning yurisdiksiyaviy va boshqa muhofaza etuvchi faoliyatidir. Protsessual huquq deganda esa, huquq to`g`risidagi nizolarni hal etish va huquqiy majburlovni qo`llashga qaratilgan faoliyatni tartibga soluvchi huquqiy normalar yig`indisi tushuniladi; 3) huquqiy jarayon – vakolatli davlat organlarining huquq ijodkorligi va huquqni qo`llash faoliyatidir; protsessual huquq – huquq ijodkorligi va moddiy huquq normalarini qo`llash jarayonida vujudga keladigan ijtimoiy munosabatlarni (“tashkiliy” ijtimoiy munosabatlarni) tartibga soladi; 4) huquqiy jarayon – moddiy-huquqiy normalarni amalga oshirish shaklidan qat'i nazar, bajarish jarayonidir. Protsessual huquq – moddiy huquq normalarini amalga oshirish bo`yicha “instruksiya” (ko`rsatma) hisoblanadi; 5) huquqiy jarayon – davlat organlarining barcha huquqiy faoliyatidir (huquq ijodkorligi, huquqni qo`llash, ta'sis etish, kontrol, farmoyish berish). Protsessual huquq esa, bu faoliyatni tartibga soluvchi huquqiy normalar yig`indisi hisoblanadi. 1 V.D.Sorokinning fikricha, jarayon – huquqiy kategoriya bo`lib, quyidagi o`ziga xos xususiyatlarga ega: birinchidan, jarayon – bu davlat hokimiyat faoliyatining ifodalanishidir. Boshqacha aytganda, jarayon – bu shunday faoliyatki, uning yordamida davlat 1 Lukyanova YE.G. Teoriya protsessualnogo prava. M., NORMA, 2003. 41-42-b.lar.

hokimiyati organlarining qarorlari qonunchilikda ko`rsatilgan huquqiy shaklga ega bo`ladi; ikkinchidan, jarayonning har qanday turi – bu dinamik (harakatchan) tushuncha bo`lib, tegishli davlat hokimiyati organlari faoliyatining murakkabligini ko`rsatadi; uchinchidan, jarayonning asosiy xususiyati shundan iboratki, bu har qanday hokimiyat faoliyati emas, balki mazmuni, maqsadi va undan kelib chiqadigan oqibatlariga ko`ra huquqiy hisoblanadi; to`rtinchidan, jarayon huquqiy faoliyat sifatida, ma'lum bir tartibga solinganlikni talab etadi. Tartibga solish - turli davlat organlari protsessual faoliyatining asosiy tomonlarini qamrab oladi va huquq tizimida muhim ahamiyatga ega bo`lgan protsessual normalar orqali amalga oshiriladi; beshinchidan, jarayonning fuqarolik, jinoyat va ma'muriy tartibga solishning huquqiy uslubi bilan bog`liqligi. 2 Jarayonni faqatgina huquqiy faoliyat deb ko`rsatuvchi olimlar, boshqa barcha huquq normalari bilan tartibga solingan faoliyatni – ish yuritish sifatida tushuntirib o`tishadi. Jumladan, N.YU.Shvedovaning fikricha, ish yuritish – xatti- harakatlarning rasmiy belgilangan tartibi, nimanidir bajarish, muhokama qilishdir. 3 Ushbu tushuncha huquqiy jarayon tushunchasiga qaraganda kengroq bo`lib, huquqiy ishlar bilan bir vaqtda, nohuquqiy ishlar 4 ni ham yuritishda namoyon bo`ladi, shuningdek, u bir marta amalga oshirishga mo`ljallangan bo`lishi mumkin. Huquqiy jarayon, davlatning boshqa huquqiy faoliyati singari, huquqiy ish yuritishning bir qismi hisoblanadi. Davlat hokimiyati organlari faoliyatini ma'lum bir tartibda jarayonlashtirish davlat tomonidan protsessual normalarni o`rnatish orqali amalga oshiriladi. 2 Sorokin V.D. Administrativno-protsessualnoye pravo: Uchebnik. – SPb.: Izdatelstvo “Yuridicheskiy sentr Press”, 2004. 177-186-b.lar 3 Ojegov S.I., Shvedova N.YU. Tolkoviy slovar russkogo yazika. M., 1995. 616-b. 4 Nohuquqiy ishlar deganda - davlat organlarining o`z vazifa va funksiyalarini amalga oshirish vaqtida qo`llaydigan va huquq normalariga asoslangan, lekin huquqiy oqibatlarni keltirib chiqarmaydigan harakatlarni tushunish lozim.

Protsessual qonunchilik (normalar)ning mavjud bo`lishi – huquqiy jarayonning asosiy belgisi hisoblanadi. Davlat hokimiyati faoliyati to`g`ri va to`liq huquqiy tartibga solingan, ma'lum bir tartibda jarayonlashtirilgan bo`lishi kerak. Huquqiy jarayonning keng tarqalgan ko`rinishi – bu ma'muriy jarayondir. Yuridik adabiyotlarda, ma'muriy jarayon, ijro hokimiyati organlarining ma'muriy protsessual shaklda amalga oshiriladigan va aniq bir huquqiy masalalarni hal etishga qaratilgan - hokimiyat faoliyati sifatida ko`rsatib o`tiladi. Bu birinchi navbatda, ma'muriy jarayonning ma'muriy huquq normalari bilan tartibga solinganligiga asoslanadi. Ma'muriy jarayon huquqiy jarayonning barcha umumiy xususiyatlariga ega. Lekin shu bilan birga uning quyidagi o`ziga xos xususiyatlari ham mavjuddir: birinchidan, ma'muriy jarayon – ijro organlarining maqsadga muvofiq yo`naltirilgan hokimiyat faoliyatidir; ikkinchidan, ijro organlarining hokimiyat faoliyati qonun hujjatlariga asoslanib, ularga tegishli bo`lgan aniq masalalarni hal etishga qaratilgan; uchinchidan, ma'muriy jarayon natijasi bo`lib, ma'muriy-huquqiy aktning qabul qilinishi hisoblanadi; to`rtinchidan, ijro organlarining hokimiyat vakolatlari ma'muriy huquq, xususan uning protsessual normalari bilan tartibga solinadi; beshinchidan, ma'muriy jarayon, qoida bo`yicha, soddalashtirilgan harakatlarni amalga oshirish bilan bog`liq. Bundan tashqari, ma'muriy jarayonning o`ziga xos xususiyatlariga – ma'lum bir ishlarning yozma yoki og`zaki tartibda olib borilishini, sirtdan ko`rib chiqilishini ham kiritish mumkin. Demak, ma'muriy jarayon – ma'muriy-protsessual shaklda amalga oshiriladigan hamda ma'muriy-huquqiy aktlarni qabul qilish va ijro etish orqali ma'lum bir ishlarni hal etishga qaratilgan ijro organlarining hokimiyat faoliyatidir