logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Mediatsiya nizolarni hal qilishning muqobil usuli sifatida

Mediatsiya nizolarni hal qilishning muqobil usuli sifatida

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

40.4619140625 KB
Ko'chirib olish
Mediatsiya nizolarni hal qilishning muqobil usuli sifatida Reja: 1. Mediatsiyani tashkil etish va uning xukukiy asoslari. Mediatorga murojaat kilish shartlari, asoslari va tartibi. 3. Mediatsiya protsedurasini o‘tkazish tartibi. 4. Mediatorga kuyilayotgan talablar 5. Mediatsiya protsedurasida mediatorning vazifalari. 6. Mediatsiyani joriy etish muammolari. 1. Mediatsiyani tashkil etish va uning xukukiy asoslari. Mamlakatimizda mediatsiya institutini milliy konunchilikka joriy kilish bo‘yicha isloxotlar boskichma-boskich amalga oshirildi. Dastlab O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son farmoni bilan 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi tasdiklandi va ikkinchi asosiy ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida konun ustuvorligini ta’minlash va sul-xukuk tizimini yanada islox kilish etib belgilandi. Ushbu ustuvor yunalish doirasida sudlarni yanada ixtisoslashtirish, sud apparatini mustaxkamlash, xujalik sudlari tizimida mintakaviy apellyatsiya sudlarini tashkil etish, fukarolik, jinoyat ishlari buyicha sudlar xujalik sudlarining vakolatlarini kayta ko‘rib chikish yo‘li bilan ma’muriy sudlarni tashkil etish, shuningdek nizolarni mediatsiya orkali xal etishning xukukiy asoslarini takomillashtirish kabi bir kator vazifalar belgilandi. Jumladan, yuqoridagi farmon bilan tasdiklangan Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini "Xalk bilan mulokot va inson manfaatlari yili"da amalga oshirishga oid Davlat dasturining 79-bandida sudgacha fukarolik xujalik nizolarini RA hal etishning asosiy tushunchalari, maksadlari, vazifalari. mexanizmlarini belgilovchi "Yarashtiruv jarayonlari (mediatsiya) tugrisida"gi O‘zbekiston Respublikasi konuni loyixasini ishlab chiqish vazifasi belgilandi. 2018 yil 3 iyulda O‘zbekiston Respublikasining "Mediatsiya to‘grisida"gi Qonuni ning kabul kilinishi va 2019 yil 1 yanvardan kuchga kirishi bilan mamlakatimizda nizolarni mukobil xal etishning (ADR alternative dispute resolution) yangi usuli joriy etildi. Ushbu Qonunning maksadi mediatsiya soxasidagi munosabatlarni tartibga solishga karatilgan bo‘lib, 4 ta bob 34 ta moldadan iborat. Birinchi bobda umumiy qoidalar, ikkinchi bobda mediatsiya ishtirokchilari xamda ularning xukuk va majburiyatlari, uchinchi bobda mediatsiyani ko‘llash va mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirishga oid normalar, to‘rtinchi bobda yakunlovchi koidalar mustaxkamlangan. O‘zbekiston Respublikasining "Mediatsiya tugrisida"gi Qonunining amal kilish soxasi Ushbu Qonunning amal qilishi fuqarolik huquqiy munosabatlardan, shu jumladan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish munosabati bilan kelib chiqadigan nizolarga, shuningdek yakka mehnat nizolariga va oilaviy huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga mediatsiyani qo‘llash bilan bog‘liq munosabatlarga nisbatan, agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, tatbiq etiladi. Ushbu Qonunning amal qilishi mediatsiyada ishtirok etmayotgan uchinchi shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga, jamoat manfaatlariga daxl qiladigan yoki daxl qilishi mumkin bo‘lgan nizolarga nisbatan tatbiq etilmaydi. O‘z navbatida "Mediatsiya tugrisida"gi Qonunning kabul kilinishi mamlakatimizda nizolarni xal kilishning mukobil usullarini amaliyotga keng tadbik etish buyicha isloxotlarning yangi boskichini boshlab berdi. 2019 ynl 20 martdagi O‘zbekiston Respublikasining "Mamlakatda ishbilarmonlik muxitini yaxshilash buyicha ko‘shimcha chora-tadbirlar kabul kilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Rospublikasining ayrim konun xujjatlariga o‘zgartish kushimchalar kiritish tugrisida"gi konuni bilan moddiy va protsessual konunchilikka nizolarni mediatsiya orkali hal etish va uni kullashning protsessual mexanizmlariga doir yangi normalar kiritildi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining fukarolik kodeksi 156-moddasiga tegishli o‘zgartish va kushimchalar kiritilib davo muddati utishining tuxtatilish asoslari doirasi kengaytirildi. Endilikda mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish tugrisida kelishuv tuzilgan takdirda davo muddati o‘tishn tuxtatilishi belgilandi. O‘zbekiston Respublikasi g 2006 yil 16 oktyabrda kabul kilingan "Hakamlik sudlari tugrisida"gi Qonuniga 371 modda kiritilib, "Hakamlik muxokamasida mediatsiyaning ko‘llanilishi"ga ond yangi norma mustaxkamlandi. Ushbu normaga ko‘ra: xakamlik muxokamasida mediatsiya nizoni kurib chikish jarayonida xakamlik sudining karori kabul kilinguniga kadar kullanilishi mumkin: xakamlik muxokamasining taraflari tomonidan mediatsiya tartib-taomillarini amalga oshirish xakida kelishuv tuzilgan takdirda, xakamlik sudi mediatsiya tartib-taomili tugaguniga kadar xakamlik muxokamasini koldirish tugrisida ajrim chikaradi: garaflar o‘rtasida mediativ kelishuv tuzilgan takdirda xakamlik sudi - xakamlik muxokamasini tugatadi. fukarolik va iktisodiy protsessual konunchilikka "yarashtirish tartib-taomillari" sifatida kelishuv bitimi bilan mediatsiya onda mustaxkamlandi. Bundan tashkari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yn 17 mondagi "Nizolari mukobil xal etishning mexan ashtirish chora-tadbirlari to‘grisidagi PQ-4754-son Karorii mediatsiya institutini rivojlantirishdagi ahamiyatini kayd etib o‘tish lozim. Ushbu qaror bilan nigolarni mukobil usulda hal etish bilan shugullanuvchi Mediatsiya markazi va Nizolarni mukobil usulda xal etish markazi tashkil etildi. Ushbu markazlarning asosiy vazifalari sifatida: birinchidan, mediatsiya, hakamlik sudlari va xalkaro arbitraj faoliyatiga nizolarni mukobil usulda xal etish tartib-taomilini amalga oshirish uchun shart-sharoit yaratish; ikkinchidan, mediatsiya, xakamlik sudi va xalkaro arbitraj ishlarini ko‘rish bilan boglik faoliyatga aralashmaslik prinsipi asosida ish yuritish; uchinchidan, mediatsiya, xakamlik sudlari xamda xalkaro arbitraj soxalarida mutaxassislarni tayyorlash va malakasini oshirish uchun o‘kuv kurslarini tashkil etish; to‘rtinchidan, mediatsiya va nizolarni mukobil hal etishning boshka usullari rivojlanishi va keng ommalashuviga ko‘maklashish, bu soxada seminarlar, treninglar va konferensiyalar tashkil etish belgilandi. Bundan tashkari, ushbu Karor asosida yurisprudensiya yo‘nalishi mavjud oliy ta’lim muassasalarida 2021/2022 o‘kuv yilidan boshlab magistratura boskichi talabalari uchun "Mediatsiya va nizolarni mukobil hal etish usullari" mutaxassisliklari tashkil kilindi. Mediatorga murojaat kilish shartlari, asoslari va tartibi. "Mediatsiya to‘grisida"gi Qonunning 15-moddasida mediatsiyani kullash shartlari belgilangan. Mediatsiyani ko‘llashning eng asosiy shartlaridan biri "taraflarning xoxish-istagi" xisoblanadi. Chunki mediatsiya sudlan tashkari va sul tartibida fakat taraflarning xoxish-istagi bulgan takdirda kullanilishi mumkin. Bundan tashkari, mediatsiya kaysi jarayonda kullanilishiga ko‘ra kushimcha shartlar belgilangan. Jumladan, mediatsiya: - nizoni sud tartibida ko‘rish jarayonida sud xujjatini kabul kilish uchun sul aloxida xonaga (maslaxatxonaga) kirguniga kadar: - sul xujjatlari va boshka organlar xujjatlarini ijro etish jarayonida faoliyatini professional asosda amalga oshiruvchi mediator ishtirok etgan takdirda nizoni xakamlik sudila kurish jarayonida sudining karori kabul kilinguniga qadar kullanilishi mumkin. Shuningdek, mediatsiyada ishtirok etganlik faktn xar ikki taraf uchun nizo bo‘yicha aybni tan olishga tenglashtirilmasligi, dalil xisoblanmasligi lozim. Taraflar o‘rtasida mediatsiyani kullash tugrisidagi kelishuvning mavjudligi mediatsiyani o‘tkazish asosi bo‘lib xizmat kiladi. Mediatsiyani qo‘llash to‘g‘risidagi kelishuv shartnomaning aloxida sharti sifatida uning tarkibiy kismiga kiritilishi yoki yozma shaklda aloxida kelishuv sifatida rasmiylashtirilishi mumkin. Mediatsiyani kullash tugrisidagi kelishuvda taraflar o‘rtasida kelib chikkan yoki kelib chikishi mumkin bo‘lgan barcha yoki muayyan nizolar mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish yo‘li bilan xal etilishi kerakligi xakidagi koida mustaxkamlanishi lozim. Bundan tashkari, mediatsiyani ko‘llash to‘grisidagi kelishuvda nizo predmeti; mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish tartibi; mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish bilan boglik xarajatlarda taraflarning ishtirok etish shartlari; mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish muddatlari to‘grisidagi ma’lumotlar bulishi mumkin. Ushbu ma’lumotlar mediatsiyani ko‘llash to‘grisidagi kelishuvda kiritilmagan bo‘lsa, keyinchalik mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish tugrisidagi kelishuvda batafsil ko‘rsatiladi. 3. Mediatsiya protsedurasini o‘tkazish tartibi. Mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish tugrisidagi kelishuvda: - taraflar: - nizo predmeti: - mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish tartibi: - mediator. taraflar TOMONIDAN kelishilgan majburiyatlar, ularni bajarish shartlari va muddatlarig - mediatsiya tartib-taomili amalga oshiriladigan til, joy na sana - mediatsiya tartib-taomili amalga oshiriladigan muddat tugrisidagi ma’lumotlar bulishi kerak Mediatsiya protsedurasi dastlab taraflar o‘rtasida nizoni mediatsiya orkali hal etish istagining vujudga kelganligi bilan boshlanadi. Shundun so‘ng taraflar o‘rtasida mediatsiyani ko‘llash tugrisidagi kelishuv tuziladi. Shundan so‘ng, taraflar o‘rtasida yozma shaklda mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish to‘grisidagi kelishuv rasmiylashtirilishi lozim. Chunki, mediatsiya protsedurasi ushbu kelishuvda belgilangan koidalar asosida amalga oshiriladi. Ushbu kelishuvga ko‘ra, taraflar mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish uchun bir yoki bir necha mediatorni tanlashlari mumkin. Mediatsiya tartib- taomilini amalga oshirish muddati ham mazkur kelishuvda belgilanadi. Qonun bilan mediator va taraflarga o‘ttiz kundan ortik bo‘lmagan muddatda mediatsiya tartib-taomilini tugatish bo‘yicha barcha zarur choralarni ko‘rish majburiyati yuklangan. Ushbu muddat taraflarning o‘zaro roziligi bilan yana o‘ttiz kungacha uzaytirilishi mumkin. Birok, ushbu koida sud xujjatlari va boshka organlar xujjatlarini ijro etish jarayonida mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish muddatiga tadbik etilmaydi. Ijro boskichida mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish muddati ko‘pi bilan o‘n besh kunni tashkil kiladi. Mediatsiya muzokaralari natijasida mediator ko‘magida taraflar uzaro makbul karorga erishilsa, mediativ kelishuv tuziladi va imzolanadi. Mediatsiya protsedurasining yakuniy boskichi mediativ kelishuvni ijro kilish hisoblanadi. Mediatsiyani tugatish asoslariga kuyidagilar kiradi: taraflar tomonidan mediativ kelishuv tuzilganligi; nizo xususida o‘zaro makbul bo‘lgan karorga erishish imkoniyati yo‘qligi; - mavjud ixtiloflar buyicha kelishuvga erishmay turib mediatsiyani tugatish tugrisida taraflarning kelishuvn tuzilganligi (mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish tugrisida yozma kelishuv mavjud bo‘lgan taqdirda); -biror-bir tarafning mediatsiyani davom ettirishdan voz kechishni malum kilganligi; mediatsiya tartib taomilini amalga oshirish muddatlari o‘tganligi. 4. Mediatorga kuyilayotgan talablar. Mediator o‘z faoliyatini professional yoki noprofessional asosda amalga oshirishi mumkin. Aynan ushbu asoslarga ko‘ra mediatorga kuyilgan talablar ham farqlanadi. "Mediatsiya to‘g‘risida"gi Qonunning 12-moddasiga ko‘ra, professional asosdagi mediator faoliyatini Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan O‘zbekiston tasdiklanadigan mediatorlarni tayyorlash dasturi bo‘yicha maxsus o‘kuv kursidan o‘tgan, shuningdek Professional mediatorlar reestriga kiritilgan shaxs amalga oshirishi mumkin. Mediatorlarni tayyorlash dasturi O‘zbekiston Respublikasn Adliya vazirining 2019 yil 31 yanvardagi 54-mh-son buyrugi26 bilan tasdiklangan bo‘lib, ushbu dasturning asosiy maksadi fukarolik xukukiy munosabatlari, tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish munosabatlari, yakka mexnat nizolari Va oilaviy xukukiy munosabatlardan kelib chikadigan nizolarga mediatsiyani qo‘llash uchun mediatorlarni tayyorlash, ularda muzokaralar olib borish texnologiyasi, stress xolati va kelishmovchiliklarni boshkarish, mediatsiya tartib-taomili xakida tayanch bilimlar berish, nizolarni xal kilish bo‘yicha amaliy kunikmalarni shakllantirish xisoblanadi. Mediatorlarni tayyorlash dasturi buyicha maxsus ukuv kurslari: - professional mediatorlarning uzaro birlashuviga asoslangan "Mediatsiya" markazi; -professional mediatorlar, xakamlik sudlari va xalkaro arbitrajlarning uzaro birlashuviga asoslangan "Nizolarni mukobil usulda hal etish" markazi; - O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi koshidagi Yuristlar malakasini oshirish markazi: - Toshkent davlat yuridik universiteti xuzuridagi Yuridik kadrlarni xalkaro standartlar bo‘yicha professional ukitish markazi tomonidan tashkil etiladi. Professional mediator bo‘lish istagida bo‘lgan fukarolar ushbu markazlarda o‘kish uchun bevosita o‘zlari yoki elektron tarzda murojaat kilishlari mumkin. Maxsus o‘kuv kurslarn 72 soatdan ko‘p bo‘lmagan muddatda, shartnoma asosida ta’lim olishning kunduzgi shaklida amalgaoshiriladi. Mediatorlarni tayyorlash dasturi bo‘yicha tinglovchilar mediatsiyaning moxiyati Va prinsiplari, xukukiy asoslari, mediatorning kasbiy ko‘nikmalari, etikasi a javobgarligi, muzokaralar olib borish, mediatsiya boskichlari unda mediatorning roli funksiyalari; mediatsiyada taraflar Ba vakillarining ishtiroki va ularning makomi, mediatsiya jarayoni va uning natijasi, u bilan boglik xujjatlarni rasmiylashtirish, oilaviy, mexnat, iktisodiy va boshka munosabatlardan kelib chikadigan nizolarni mediatsiya orkali xal etishning o‘ziga xos xususiyatlari kabi Boblarni o‘zlashtiradi. Maxcyc ukuv kurslarini muvaffakiyatli yakunlagan tinglovchilarga belgilangan namuna va tavsifdagi sertifikat beriladi. Professional mediatorlar reestrini shakllantirish va yuritish - O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirining 2018 yil 29 noyabrdagi 533-mh-son buyrugi bilan tasdiklangan "Professional mediatorlar reestrini shakllantirish yuritish tartibi va to‘grisida"gi Nizom27 bilan tartibga solinadi. Mazkur Nizomga ko‘ra, Professional mediatorlar reestri deganda Korakalpogiston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar adliya boshqarmalari tomonidan yuritiladigan professional mediatorlar xakidagi ma’lumotlar aks ettirilgan, doimiy yangilab turiladigan yagona ma’lumotlar bazasi tushuniladi. Maxsus ukuv kursini tugatgan shaxs Professional mediatorlar reestriga kiritilishi uchun uzi doimiy yashab turgan joyidagi xududiy adliya organiga bevosita yoki pochta aloka bo‘limi orkali yoxud elektron shaklda ariza bilan murojaat kilishi lozim. Arizaga kuyidagi xujjatlar ilova qilinadi : pasport nusxasi; ijtimoiy so‘rovnoma: maxsus o‘kuv kursini tugatganligi tugrisidagi xujjat nusxasi. Tegishli xududiy adliya organi takdim etilgan xujjatlarni 15 ish kuni ichida o‘rganib chikadi. Agar takdim etilgan xujjatlar "Mediatsiya to‘grisida"gi Konunning 12-moddasi. shuningdek "Professional mediatorlar reestrini shakllantirish va yuritish tartibi tugrisida"gi Nizom talablariga muvofik va tegishli tartibda rasmiylashtirilgan bulsa reestrga kiritiladi. Reestrga kiritish xududiy adliya organi rahbarining buyrugi asosida rasmiylashtiriladi va ariza beruvchiga Reestrga kiritilganligi tugrisida bildirishnoma yuboriladi. Quyidagi hollarda xududiy adliya organi Reestrga kiritishni rad etadi: + xujjatlar "Professional mediatorlar reestrini shakllantirish va yuritish tartibi tugrisida"gi Nizom talablariga muvofik rasmiylashtirilmaganda; + xujjatlar tulik takdim etilmaganda; +. ariza beruvchi O‘zbekiston Respublikasi "Mediatsiya to‘grisida"gi Qonunining 12-moddasiga ko‘ra mediatorga qo‘yilgan talablarga to‘gri kelmaganda. Ushbu holatda ham hududiy adliya organi ariza beruvchiga bildirishnoma yuboradi va Reestrga kiritishni rad etish asoslarini ko‘rsatadi. Kayd etish lozim. Professional mediatorlar tugrisidagi ma’lumotlarni Reestrga kiritish uchun davlat boji undirilmaydi, ShUNINGDEK reestrni yuritishda professional mediatorning faoliyatiga aralashishga yo‘l ko‘yilmaydi. O‘z navbatida, Professional mediatorlar tugrisidagi ma’lumotlarni Reestrga kiritilishi professional mediatorning makomini rasman tasdiklaydi. Professional mediatorlar reestrida mediatorlar to‘grisida quyidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi: -professional mediatorga berilgan tartib rakam; - Reestrga kiritilgan sana: -professional mediatorning familiyasi, ismi, otasining ismi; - professional mediatorning joylashgan yeri va aloka boglashga doir malumotlari (telefon rakami, elektron manzili); - professional mediator ixtisoslashgan mediatsiya soxasi; - professional mediator mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirishga kodir bo‘lgan til xakidagi ma’lumotlar: - maxsus o‘kuv kursini tugatganligi to‘grisidagi xujjat rekvizitlari: Bundan tashkari, Rosstrga mediator tugrisida kushimcha ma’lumotlar xam kiritilishi mumkin. Mediator professional mediatorlik faoliyatini tugatgan takdirda, Resstrdan chikarilgan sana ko‘rsatiladi. Noprofessional mediatorlik faoliyati bilan shugullanish uchun shaxs yigirma besh yoshga to‘lgan bo‘lishi va mediator vazifalarini bajarishga rozilik bergan bo‘lishi talab etiladi. Noprofessional mediator uchun O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan tasdiklanadigan mediatorlarni tayyorlash Dasturi bo‘yicha maxsus o‘kuv kursidan o‘tish ixtiyoriy xisoblanadi. "Mediatsiya to‘grisida"gi qonunning 12-moddasiga ko‘ra quyidagi shaxslar mediatorlik faoliyati bilan shugullanishlari mumkin emas: -davlat vazifalarini bajarish uchun vakolat berilgan yoki unga tenglashtirilgan shaxs, bundan notariuslar mustasno; - muomala layokati cheklangan yoki muomalaga layokatsiz deb topilganligi to‘g‘risida sudning konuniy kuchga kirgan hal qiluv karori mavjud bo‘lgan shaxs; -sudlanganlik xolati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan shaxs: - o‘ziga nisbatan jinoiy ta’kib amalga oshirilayotgan shaxs. Kayd qilish lozim, mediatorning faoliyati tadbirkorlik faoliyati xisoblanmaydi. 5. Mediatsiya protsedurasida mediatorning vazifalari. Mediatsiya protsedurasida mediator bir kator vazifalarni bajaradi. Jumladan, mediatsiya protsedurasida mediator: * tashkilotchi. Mediator tashkilotchi sifatida mediatsiyani o‘tkazish tartib- taomili, reglamenti, joyi va vaktini belgilaydi, uning maxfiyligi kulay shart- sharoitda o‘tkazilishini Va ta’minlaydi. Bundan tashkari, mediator protsedura oxangini belgilaydi, taraflarga mediatsiya koidalari va tamoyillarini tushuntiradi, tinch psixologik muxitni yaratadi; * nizoii baholovchi. Mediator vaziyatni nizo taraflarining xar biri nuktai nazaridan baxolaydi. Buning uchun u taraflar va nizo xakida iloji boricha kuprok ma’lumot to‘plashi kerak: * nizoni tahlil qiluvchi. Ushbu vazifani taraflarning o‘zlariga nizoli vaziyatni o‘rganish, xal kilish va bartaraf etishning barcha yechimlarini topish uchun amalga oshiradi. Bunda mediator taraflarga niN AL KILISh ularning aniy manfaatlari ayvan nimadan iborat ekanligini anglashlari uchun ko‘maklashni v vaziyatni taxlil kilishi lozim. Chunki taraflar muzokaralarda nizoli vaziyatni o‘zaro bartaraf etish, uning yechimini topishdan kura, bir-biriga e’tirozlarini bildirib karama-karshi pozitsiyani egallashadi. → faol tinglovchi. Mediator faol tinglovchi sifatida nizo taraflari tomonidan bildirgan talablar mazmunini tushunishi, shuningdek ular nutkidagi emotsional jixatlariga e’tibor berishi lozim. Chunki, mediatorning nizo taraflari nutkini dikkat bilan eshitishi, taraflarning unga bo‘lgan ishonchini yanada oshishiga va o‘zaro makbul karorga erishish orkali nizoni kiska muddatlarda xal etish imkonini beradi. - mukobil takliflar generatori(ishlab chikaruvchi). Niz va taraflar xakida ma’lumotga yega bulgan mediator uzining xolis pozitsiyasi bilan taraflarga ziddiyatdan chikish yo‘llarini taklif kilshga harakat kiladi. - resurs kengaytiruvchi. Mediatorning o‘zi taraflarga ko‘shimcha ma’lumot takdim kiladi yoki ularga bunday ma’lumotlarni kanday olish mumkinligini tushuntiradi. - takliflarni sinovchi. Bunda mediator nizolashayotgan taraflardan birining yeng kam ishonarli pozitsiyasini himoya kiladi; - o‘rgatuvchi. Mediatsiya natijalaridan kat’i nazar, mediatsiya jarayonida taraflarga fikrlash, o‘zaro xarakat va xamkorlik kilib muzokara olib borishni o‘rgatadi. - mediativ kelishuv ijro qilinishining kafili. Bu vazifani amalga oshirishda mediator taraflar o‘rtasida erishilgan kelishuvning anik va tugri tushunishini ta’minlashi kerak. Mediatsiyani kullashda ushbu vazifalarni amalga oshirish bilan birgalikda, mediatorga bir kator cheklovlar belgilangan. Jumladan, mediatsiyani ko‘llashda mediator: ayni bir nizo buyicha biror-bir tarafning vakili bo‘lishga, bundan konunchilikda nazarda tutilgan va uning ishtirok etishiga xar ikkala tarafning o‘zaro roziligi bo‘lgan hollar mustasno: -biror-bir tarafga yuridik, maslaxat yordami yoki boshka yordam ko‘rsatishga; -agar u mediatsiyani amalga oshirish natijasidan shaxsan (bevosita yoki bilvosita) manfaatdor bo‘lsa, shu jumladan taraflardan biri bulgan shaxs bilan karindoshlik munosabatlarida bo‘lsa, mediator faoliyatini amalga oshirishga, bundan uning ishtirok etishiga har ikkala tarafning o‘zaro roziligi bo‘lgan xollar mustasno; taraflarning roziligisiz nizoning moxiyati bo‘yicha oshkora basnotlar berishga xakli emas. O‘z navbatida mediator mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirayotganda o‘zining harakatlari bilan biror-bir tarafni ustun xolatga kuyishga, shuningdek taraflardan birining xukuklari va konuniy manfaatlarini cheklashga xakli emas. 6. Mediatsiyani joriy etish muammolari. Milliy konunchilikda mediatsiya instituti yangi institutlardan biri bo‘lishiga karamasdan, uni xukukiy tartibga soluvchi normativ Hukukiy baza mamlakatimizda boskichma-boskich rivojlanib bormokda, xamda uni ko‘llash bilan boglik amaliyotda mavjud muammolarni bartaraf etishga qaratilgan izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmokda. Jumladan, o‘tgan davr professional mediatorlarni O‘kitish tizimi mobaynida yanada takomillashtirildi, ushbu sohada ilmiy tadkikot ishlarining rivojlantirish maksadida yurisprudensiya yo‘nalishi magistratura boskichi talabalari uchun aloxida mutaxassislik tashkil qilindi, nodavlat notijorat tashkilotlari shaklida mediatsiya markazlari tashkil etildi, mediatsiyani nafakat suddan tashqari, balki ishni sudda ko‘rish jarayonida amalga oshirishning protsessual mexanizmlari ishlab chikilib, iktisodiy va fukarolik protsessual konunchilikka tegishli o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritildi. O‘z navbatida, isloxotlarning hozirgi boskichida davlat organlarida nizolarni sudgacha kurib chikishning yagona tizimini yaratish, mediatsiya, xakamlik sudlari xamda xalkaro arbitrajlar faoliyatini takomillashtirish, nizolarni xal etuvchi samarali mukobil institutlar sifatida fukarolar xamda tadbirkorlarning ularga bo‘lgan ishonchini oshirishni takozo etmokda. Mediatsiya institutini joriy etish muammolari sifatida ko‘yidagilarni ko‘rsatish mumkin: - mediatsiyaning moxiyati va uning afzalliklari tugrisida, uni ko‘llash tartibiga oid fukarolar va tadbirkorlarimizda xukukiy ong va madaniyatning yetarli darajada shakllanmaganligi: - professional mediatorlarni tayyorlashni sifat jixatdan nazorat kiluvchi mexanizmning mavjud amasligi: > fukarolar xamda tadbirkorlar mediatorga sudga nisbatan yetarlicha ishonch bildirmasliklari; > mediatorlarning professional kadrlar bazasining tulik shakllanmaganligi; > mediatorlarni tayerlash kurslari uchun ajratilgan O‘kuv soatlari xajmining kamligi; -mediativ kelishuvni majburiy ijro kilish mexanizmining protsessual konunchilikda anik belgilanmaganligi; -ayrim toifadagi ishlar bo‘yicha mediatsiya o‘tkazilishining majburiy tartibi belgilanmaganligi va x.zo. Yukoridagi muammolarni bartaraf etish, shuningdek milliy konunchilikda mediatsiya instituti yangi institut ekanligini xisobga olgan xolda, ushbu sohani rivojlantirishga qaratilgan ilmiy ishlanmalar yaratish, xorijiy davlatlar tajribasini o‘rganish, monografik tadkikotlar olib borish, o‘kuv kullanmalar, darsliklar yaratish, keng targ‘ibot tashvikot ishlarini olib borish, konunchilikni takomillashtirishga karatilgan konun loyixalarini ishlab chikishni, plenum karorlari loyixalarini tayyorlash maksadga muvofik. T avsiya etiladigan adabiyotlar 1. Shoraxmetov Sh.Sh. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksiga sharhlar. – Toshkent: TDYUI, 2010. Sh.Ro‘zinazarov, M.Mamasiddiqov, Sh.Masadikov. Hakamlik muhokamasi haqida nimalarni bilish kerak? Amaliy qo‘llanma. infoCOM.uz MCHJ nashriyoti. Toshkent, 2010. 3. Treteyskie sudы v Uzbekistane: analiz i tendensii razvitiya. Nauchno- prakticheskoe posobie. / Otv. red. Asyanov Sh.M. – T.: Shark, 2004. – 608 s. 4. O‘zbekiston Respublikasining "Hakamlik sudlari to‘g‘risida"gi Qonuniga sharh. 5. Inoyatova S.F. Protsessualnыe mexanizmы otmenы i vыdachi ispolnitelnыx listov na prinuditelnoe ispolnenie resheniy treteyskix sudov. Monografiya. –Toshkent: De-Haus-Print, 2011. 6. Sh.M.Masadikov. Problem ы pravovogo regulirovaniya mediatsii. Monografiya. – Tashkent: TGYuU, 2014. – 150 s. 7. Sh.M.Masadikov. Mediatsiya-alternativn ы y sposob razresheniya grajdansko-pravov ы x sporov. Uchebnoe posobie. – Tashkent: TDYuI, 2010. – 100 s. 8. M.M.Mamasiddiqov, Sh.M.Masadikov, D.Y.Xabibullayev N.A.Azizov, I.M.Salimova Hakamlik muhokamasi (o‘quv qo‘llanma) TOSHKENT – 2018 9. Nizolarni xal qilishning mukobil usullari / O‘quv qo‘llanma. Yuridik fanlari buyicha falsafa doktori (PhD), dotsent v.b. I.M.Salimova. - Toshkent. TDYuU, 202 - 208 bet Glossariy Mediator- mediatsiyani amalga oshirish uchun taraflar tomonidan jalb etiladigan shaxs. Mediativ kelishuv - mediatsiyani ko‘llash natijasida mediatsiya taraflari tomonidan erishilgan kelishuv. Mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish to‘g‘risidagi kelishuv taraflarning tuzilgan paytdan e’tiboran mediatsiya tartib-taomili amalga oshiriladigan kelishuvi. Mediatsiyani kullash tugrisidagi kelishuv - nizo kelib chikkuniga kadar yoki u kelib chikkanidan so‘ng taraflarning nizoni mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirgan xolda xal etish zarurligi to‘grisida tuzilgan kelishuvi.

Mediatsiya nizolarni hal qilishning muqobil usuli sifatida Reja: 1. Mediatsiyani tashkil etish va uning xukukiy asoslari. Mediatorga murojaat kilish shartlari, asoslari va tartibi. 3. Mediatsiya protsedurasini o‘tkazish tartibi. 4. Mediatorga kuyilayotgan talablar 5. Mediatsiya protsedurasida mediatorning vazifalari. 6. Mediatsiyani joriy etish muammolari.

1. Mediatsiyani tashkil etish va uning xukukiy asoslari. Mamlakatimizda mediatsiya institutini milliy konunchilikka joriy kilish bo‘yicha isloxotlar boskichma-boskich amalga oshirildi. Dastlab O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son farmoni bilan 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi tasdiklandi va ikkinchi asosiy ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida konun ustuvorligini ta’minlash va sul-xukuk tizimini yanada islox kilish etib belgilandi. Ushbu ustuvor yunalish doirasida sudlarni yanada ixtisoslashtirish, sud apparatini mustaxkamlash, xujalik sudlari tizimida mintakaviy apellyatsiya sudlarini tashkil etish, fukarolik, jinoyat ishlari buyicha sudlar xujalik sudlarining vakolatlarini kayta ko‘rib chikish yo‘li bilan ma’muriy sudlarni tashkil etish, shuningdek nizolarni mediatsiya orkali xal etishning xukukiy asoslarini takomillashtirish kabi bir kator vazifalar belgilandi. Jumladan, yuqoridagi farmon bilan tasdiklangan Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini "Xalk bilan mulokot va inson manfaatlari yili"da amalga oshirishga oid Davlat dasturining 79-bandida sudgacha fukarolik xujalik nizolarini RA hal etishning asosiy tushunchalari, maksadlari, vazifalari. mexanizmlarini belgilovchi "Yarashtiruv jarayonlari (mediatsiya) tugrisida"gi O‘zbekiston Respublikasi konuni loyixasini ishlab chiqish vazifasi belgilandi. 2018 yil 3 iyulda O‘zbekiston Respublikasining "Mediatsiya to‘grisida"gi Qonuni ning kabul kilinishi va 2019 yil 1 yanvardan kuchga kirishi bilan mamlakatimizda nizolarni mukobil xal etishning (ADR alternative dispute resolution) yangi usuli joriy etildi. Ushbu Qonunning maksadi mediatsiya soxasidagi munosabatlarni tartibga solishga karatilgan bo‘lib, 4 ta bob 34 ta moldadan iborat. Birinchi bobda umumiy qoidalar, ikkinchi bobda mediatsiya ishtirokchilari xamda ularning xukuk va majburiyatlari, uchinchi bobda mediatsiyani ko‘llash va mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirishga oid normalar, to‘rtinchi bobda yakunlovchi koidalar mustaxkamlangan.

O‘zbekiston Respublikasining "Mediatsiya tugrisida"gi Qonunining amal kilish soxasi Ushbu Qonunning amal qilishi fuqarolik huquqiy munosabatlardan, shu jumladan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish munosabati bilan kelib chiqadigan nizolarga, shuningdek yakka mehnat nizolariga va oilaviy huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga mediatsiyani qo‘llash bilan bog‘liq munosabatlarga nisbatan, agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, tatbiq etiladi. Ushbu Qonunning amal qilishi mediatsiyada ishtirok etmayotgan uchinchi shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga, jamoat manfaatlariga daxl qiladigan yoki daxl qilishi mumkin bo‘lgan nizolarga nisbatan tatbiq etilmaydi. O‘z navbatida "Mediatsiya tugrisida"gi Qonunning kabul kilinishi mamlakatimizda nizolarni xal kilishning mukobil usullarini amaliyotga keng tadbik etish buyicha isloxotlarning yangi boskichini boshlab berdi. 2019 ynl 20 martdagi O‘zbekiston Respublikasining "Mamlakatda ishbilarmonlik muxitini yaxshilash buyicha ko‘shimcha chora-tadbirlar kabul kilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Rospublikasining ayrim konun xujjatlariga o‘zgartish kushimchalar kiritish tugrisida"gi konuni bilan moddiy va protsessual konunchilikka nizolarni mediatsiya orkali hal etish va uni kullashning protsessual mexanizmlariga doir yangi normalar kiritildi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining fukarolik kodeksi 156-moddasiga tegishli o‘zgartish va kushimchalar kiritilib davo muddati utishining tuxtatilish asoslari doirasi kengaytirildi. Endilikda mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish tugrisida kelishuv tuzilgan takdirda davo muddati o‘tishn tuxtatilishi belgilandi. O‘zbekiston Respublikasi g 2006 yil 16 oktyabrda kabul kilingan "Hakamlik sudlari tugrisida"gi Qonuniga 371 modda kiritilib, "Hakamlik muxokamasida mediatsiyaning ko‘llanilishi"ga ond yangi norma mustaxkamlandi. Ushbu normaga ko‘ra: xakamlik muxokamasida mediatsiya nizoni kurib chikish jarayonida xakamlik sudining karori kabul kilinguniga kadar kullanilishi mumkin: xakamlik muxokamasining taraflari tomonidan mediatsiya tartib-taomillarini amalga oshirish

xakida kelishuv tuzilgan takdirda, xakamlik sudi mediatsiya tartib-taomili tugaguniga kadar xakamlik muxokamasini koldirish tugrisida ajrim chikaradi: garaflar o‘rtasida mediativ kelishuv tuzilgan takdirda xakamlik sudi - xakamlik muxokamasini tugatadi. fukarolik va iktisodiy protsessual konunchilikka "yarashtirish tartib-taomillari" sifatida kelishuv bitimi bilan mediatsiya onda mustaxkamlandi. Bundan tashkari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yn 17 mondagi "Nizolari mukobil xal etishning mexan ashtirish chora-tadbirlari to‘grisidagi PQ-4754-son Karorii mediatsiya institutini rivojlantirishdagi ahamiyatini kayd etib o‘tish lozim. Ushbu qaror bilan nigolarni mukobil usulda hal etish bilan shugullanuvchi Mediatsiya markazi va Nizolarni mukobil usulda xal etish markazi tashkil etildi. Ushbu markazlarning asosiy vazifalari sifatida: birinchidan, mediatsiya, hakamlik sudlari va xalkaro arbitraj faoliyatiga nizolarni mukobil usulda xal etish tartib-taomilini amalga oshirish uchun shart-sharoit yaratish; ikkinchidan, mediatsiya, xakamlik sudi va xalkaro arbitraj ishlarini ko‘rish bilan boglik faoliyatga aralashmaslik prinsipi asosida ish yuritish; uchinchidan, mediatsiya, xakamlik sudlari xamda xalkaro arbitraj soxalarida mutaxassislarni tayyorlash va malakasini oshirish uchun o‘kuv kurslarini tashkil etish; to‘rtinchidan, mediatsiya va nizolarni mukobil hal etishning boshka usullari rivojlanishi va keng ommalashuviga ko‘maklashish, bu soxada seminarlar, treninglar va konferensiyalar tashkil etish belgilandi. Bundan tashkari, ushbu Karor asosida yurisprudensiya yo‘nalishi mavjud oliy ta’lim muassasalarida 2021/2022 o‘kuv yilidan boshlab magistratura boskichi talabalari uchun "Mediatsiya va nizolarni mukobil hal etish usullari" mutaxassisliklari tashkil kilindi. Mediatorga murojaat kilish shartlari, asoslari va tartibi. "Mediatsiya to‘grisida"gi Qonunning 15-moddasida mediatsiyani kullash shartlari belgilangan. Mediatsiyani ko‘llashning eng asosiy shartlaridan biri

"taraflarning xoxish-istagi" xisoblanadi. Chunki mediatsiya sudlan tashkari va sul tartibida fakat taraflarning xoxish-istagi bulgan takdirda kullanilishi mumkin. Bundan tashkari, mediatsiya kaysi jarayonda kullanilishiga ko‘ra kushimcha shartlar belgilangan. Jumladan, mediatsiya: - nizoni sud tartibida ko‘rish jarayonida sud xujjatini kabul kilish uchun sul aloxida xonaga (maslaxatxonaga) kirguniga kadar: - sul xujjatlari va boshka organlar xujjatlarini ijro etish jarayonida faoliyatini professional asosda amalga oshiruvchi mediator ishtirok etgan takdirda nizoni xakamlik sudila kurish jarayonida sudining karori kabul kilinguniga qadar kullanilishi mumkin. Shuningdek, mediatsiyada ishtirok etganlik faktn xar ikki taraf uchun nizo bo‘yicha aybni tan olishga tenglashtirilmasligi, dalil xisoblanmasligi lozim. Taraflar o‘rtasida mediatsiyani kullash tugrisidagi kelishuvning mavjudligi mediatsiyani o‘tkazish asosi bo‘lib xizmat kiladi. Mediatsiyani qo‘llash to‘g‘risidagi kelishuv shartnomaning aloxida sharti sifatida uning tarkibiy kismiga kiritilishi yoki yozma shaklda aloxida kelishuv sifatida rasmiylashtirilishi mumkin. Mediatsiyani kullash tugrisidagi kelishuvda taraflar o‘rtasida kelib chikkan yoki kelib chikishi mumkin bo‘lgan barcha yoki muayyan nizolar mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish yo‘li bilan xal etilishi kerakligi xakidagi koida mustaxkamlanishi lozim. Bundan tashkari, mediatsiyani ko‘llash to‘grisidagi kelishuvda nizo predmeti; mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish tartibi; mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish bilan boglik xarajatlarda taraflarning ishtirok etish shartlari; mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish muddatlari to‘grisidagi ma’lumotlar bulishi mumkin. Ushbu ma’lumotlar mediatsiyani ko‘llash to‘grisidagi kelishuvda kiritilmagan bo‘lsa, keyinchalik mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish tugrisidagi kelishuvda batafsil ko‘rsatiladi.

O'xshashlar

Nizolarni muqobil hal qilish tizim va tamoyillar
Nizolarni sudgacha hal qilishning shartnomaviy va majburiy
Nizolarni muqobil hal qilishni rivojlantirish bo'yicha xalqaro amaliyot
Nizolarni sudgacha hal qilishning shartnomaviy va majburiy tartibi.
Mediatsiya uchun milliy va xalqaro huquqiy asoslar