logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Mutaxasisliklarga ixtisoslashgan Tizimlar va dasturlar

Mutaxasisliklarga ixtisoslashgan Tizimlar va dasturlar

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

698.23046875 KB
Ko'chirib olish
Mutaxasisliklarga ixtisoslashgan Tizimlar va dasturlar Reja: 1. Matlab tizimi. Amaliy dasturlar paketi 2. Mat h ca d dasturi 3. Power Point muharriri Matlab - bu shunday interfaol (bevosita) tizimki, undagi asosiy ob'yekt bo’lgan massivning o’lchamarini aniq yozish talab qilinmaydi. Bu esa juda ko’p hisoblashlarni(vektor, matritsa ko’rinishidagi) tez vaqtda yechish imkonini beradi. Shuning uchun Matlabda xotirani dinamik taqsimlash evaziga S va Fortran tillaridagiga Q araganda amallar bajarish osonroq kechadi. Matlab tizimi bu ham amaliyot mu h it, ham dasturlash tilidir. Tizimning eng kuchli tomonlaridan biri bu Matlab tilida ko’p marta foydalaniladigan dasturlar yozish mumkin. Matlab tizimining yordam laxjasidan foydalanish mumkin va Adobe Acrobat yordamida PDF formatda chop qilish mumkin. Adobe Acrobat tahrirlovchisi matnni har xil shriftlarda, grafika va tasvirlar bilan kitobni o’qish imkonini beradi. Agarda Komp’yuter Internet tarmog’iga ulangan bo’lsa, Matlab tizimi varag ’ iga chiqish mumkin. Amaliy dasturlar paketi Matlab tizimida amaliy dasturlar paketi mavjud:  Notebook  Symbolic Mathematics Toolbox  Control Systems Toolbox  Signal Processing Toolbox Matlab tizimining dastur ta'minoti tarkibiga "tirik" kitob (MS Word tahrirlovchisi muxitidan) yaratish uchun yangi vosita qushilgan. Amaliy dasturlar paketi Notebook shunday vositadir. Amaliy dasturlar paketi Notebook muxitida yaratilgan hujjat M—kitob deb ataladi. M—kitobda matnlar, Matlab tizimi buyruqlari va ularning bajarilih natijalari joylashgan. M—kitobni yaratish yoki tahrirlashda Word tahrirlovchisi M—book maxsus shablonidan foydalanadi. Bu shablon Word tahrirlovchisi xujjatidan Matlab tizimiga kirish va uni formatlashni boshqarish imkonini beradi. Amaliy dasturlar paketi Notebook bilan ishlash uchun Word tahrirlovchisini yuklah kerak va yangi M—kitob ochish yoki mavjud M— kitobni tahrirlash kerak. Word tahrirlovchisi xujjatini M—kitobga aylantirish mumkin. M —kitobga matn kiritish Word tahrirlovchisida matn kiritishdan fark kilmaydi. Matlab tizimi buyruqlari va operatorlarini yozish uchun maxsus kataklardan foydalaniladi. Bu buyruq va operatorlarni matn ichida ham joylashtirish mumkin. M—kitob bilan ishlashda amaliy dasturlar paketi Notebookning Quyidagi buyruqlaridan foydalanish mumkin:  Define Input Cell (kiritish yacheykasini yaratish)  Define Autolnit Cell (avtostart yacheykasini yaratish)  Define Calc Zone (hisoblash zonasini yaratish)  Undefine Cells (yacheykani matnga akslantirish)  Purge Output Cells (chiqarish yacheykasini uchirish)  Group Cells (ko’p satrli kiritish yacheykasini yaratish)  Ungroup Cells (yacheykalar guruxini kiritish yacheykasiga akslantirish)  HideFShow Cell Markers (yacheyka markerlarini yashirishG`ko’rsatish)  Toggle Graph Output for Cell (grafika chiqarishni ta’qiqlash G`ruxsat berish)  Evaluate Cell (yacheykani hisoblash)  Evaluate Calc Zone (zonani hisoblash)  Evaluate M —book (M —kitobni hisoblash)  Evaluate Loop (kiritish yacheykasini takrorlashda hisoblash)  Bring MATLAB to Front (Matlab buyruqlar darchasini 1—bo’lib kurinadigan xolga keltirish) Notebook Options (M—kitobdagi hisoblash natijalarini terminalga chiqarishni boshqarish) Matlabni yuklash uchun PC yoki Maye da Matlab belgisi ustida sichqonchaa ko’rsatkichini ikki marta bosish kerak. Uni Unix tizimida yuklash uchun amaliyot tizim satrida Matlab buyruqini berish kerak. Matlabdan chiqish uchun Matlab satrida quit buyrug’ini berish kerak. M-fayllar Matlab tili kodlarini uz ichigi olgan fayllar M — fayllar deb ataladi. M — fayllarni yaratishda matn tahrirlovchilaridan foydalaniladi. M — fayllarning ikkita turi mavjud: • Stsenariylar; • Funktsiyalar. Stsenariylar kiruvchi va chikuvchi argumentlarga ega emas, ular ko’p marta bajarilishi kerak bo’lgan qadamlar ketma—ketligini avtomatlashtirish uchun qo’llaniladi. Funktsiyalar kiruvchi va chiquvchi argumentlarga ega. Matlab tili (funktsiyalar kutubxonasi, amaliy dasturlar pa keta) imkoniyatlarini kengaytirish uchun qo’llaniladi. Boshqariluvchi grafika Matlab sirtlar, chiziqlar va boshka grafik ob'yektlarni uzlashtirish va yaratish imkonini beruvchi past darajadagi funktsiyalar majmuasini takdim qiladi. Bu tizim boshkariluvchi grafika (Handle Graphics) deyiladi. Grafik ob'yektlar — bu Matlabdagi boshkariluvchi grafika tizimining bazis elementlaridir. Ular iyerarxik daraxt tuzilishli ko’rinishda bo’ladi. U orqali grafik ob'yektlar bog’lanishini ko’rish mumkin. Bosh q ariluvchi grafika ob'yektlarining 10 ta ko’rinishi mavjud: • Root • Figure • Uicontrol • Axes • Uimenu • Image • Line • Surface • Text • Light H ap bir grafik ob'yekt o’zining papsPe(manipulyator) deb ataluvchi identifikatoriga ega. Bu identifikatorni Matlab ob'yekt yaratilganda kushib kuyadi. Ayrim grafiklar, hasalan, bir nechta egri chizi q lar grafiklari, har biri uz identifikatoriga ega bo’lgan ob'yektlardan tashkil topadi. Barcha ob'yektlar xossalarga ega. Bu xossalar uni ekranga qanday chiqiishni aniqlab beradi. Matlab tizimi operatorlari Matlab tizimining operatorlari uchta kategoriyaga bo’linadi: • arifmetik operatorlar — hisoblashlarni bajaradi va arifmetik ifodalarni tuzish imkonini beradi. • munosabat operatorlari — sonli operandlarni solishtirish imkonini beradi. • mantiqiy operatorlar — mantiqiy ifodalarni tuzish imkonini beradi. Arifmetik operatorlarning bajarilish tartibi: 1. (.’)(.^)(‘)(^) 2. (Q) (-) 3. (.*)(.G`) (.g`) (*)(G`) (g`) 4. (Q) (-) 5. (:) Matlab tizimining arifmetik operatorlari bir xil ulchovli massivlar bilan ishlaydi. Vektorlar va tutri turtburchakli massivlar uchun ikkala operand ham bir xil ulchovga ega bo’lishi kerak (skalyarlar bundan mustasno). Munosabat operatorlari: <><q>q qq ~ q Munosabat operatorlari teng ulchovli ikkita macsivni elementlari buyicha solishtirishni bajaradi. Vektorlar va tutri turtburchakli massivlar uchun ikkala operand ham bir xil ulchovga ega bo’lishi kerak (skalyarlar bundan mustasno). Manti q iy operatorlar: & | ~ Manti q iy operatorlar teng ulchovli massivlarni elementlari buyicha solishtirishni amalga oshiradi. Vektorlar va tugri turtburchakli massivlar uchun ikkala operand ham bir xil ulchovga ega bo’lishi kerak (skalyarlar bundan mustasno). Mathcad Mathcad — universitet professor—o’qituvchilar, stajyorlar, tadqiqotchilar, aspirantlar, talabalar, texnik muhandislar, fiziklar, qolaversa barcha kasb egalari uchun hisoblash ishlarni bajaruvchi dastur ta'minoti hisoblanadi Bu dastur bilan turli kasb egalari uz soxasi buyicha masalalarni hal etishi va kerakli grafiklarni, diagrammalarni olishlari mumkin. Mathcad dasturini boshqacha qilib aytganda dasturlash tili deyish mumkin. Mathcadda matematik tenglamalarni qog’ozga qanday yozilsa, ekranga ham shunday yoziladi. Bir vaqtning uzida natijalarni ham olish mumkin. Foydalanuvchi bema'lol tenglamalariga ham izoh yozishi, 2 va 3 ulchovli grafiklarni ham chizishi mumkin. Mathcad afzal tomonlaridan biri murakkab hisoblashlarni bajara olishi imkoniga ega. Foydalanuvchi masalasini, maqolasini, qolaversa barcha ilmiy ishlarini tayyorlashda ularni formatlash va chiroyli ko’rinishga keltirishda Mathcad ko’p imkoniyat yaratib beradi. Mathcad dasturini ishga tushirish Mathcad dasturini ishga tushirish uchun Pusk > Programmo`>Mathsoft>Mathcad 2001 Professional buyrug’i berilsa ekranda ko’rsatilgan darcha hosil bo’ladi: Asboblar paneli Ekrandagi darchada dasturning turli xil panellar ko’rsatilgan. Bu panellarning vazifasidan kelib chiqqan holda ularning har biri nomlanadi, Misol uchun Calculation paneli yordamida hisoblash ishlarini bajariladi. Graph paneli yordamida turli xil grafiklar chiziladi. Bu Graph panelini Insert tavsiyanomasidagi Graph bo’limidan ham ishga tushirish mumkin. Mathcad dasturdagi Insert tavsiyanomasining ko’rinishi Bu panellarda knopkalar mavjud bulib, bu kinopkalarda esa grek harflar, hisoblashlar, grafiklar, operatorlar va simvollar joylashtirilgan. Ular ustida qisqacha qilib Quyidagilarni keltirib o ’tish mumkin. 1. Graph paneli Bu paneldan quyidagi turdagi grafiklar chiziladi : — x va u koordinatalar (2 ulchovli) buyicha - qutb buyicha - yuza buyicha - kontur buyicha - 3 ulchovli grafik buyicha - vektor buyicha 2. Matrix paneli By panelidagi knopkalaridan matritsa, x ning har xil o’brinishlari , modullarni chizish mumkin. 3. Greek paneli Bu panel yordamida grek harflarini yozish mumkin. 4. Calculator paneli Bu panel bilan zsa hisoblash ishlarini bajarish mumkin, shu bilan birga yana math, modifier, boolean, evalution va programming panellari mavjud. Ikki o’lchovli grafikni chizish Misol sifatida sin(x) ning grafigi chizish mumkin. Funktsiyaning, ifodaning, x va u ga 6 OFAHK berilganlarning grafigini chizish uchun Mathcad darchasidagi biror joyga sichqonchaa olib borib, chap knopkasini bosiladi va shu joyda kursor 4 ko’rinishga utadi. Insert tavsiyanomasini tanlab, Graph vertikal tavsiyanomadan X — Y grafik bo’limini tanlanadi. Ekranda Quyidagi ramka hosil bo’ladi: Bu ramka ichida kursor turgan joyga funktsiyaning ung qismiga sinx yoziladi. Enter klavishi bosilgandan keyin, av tomatik ravishda funktsiyaning grafigini chizadi. sin(x) funktsiyaning grafigi. Grafikning ulchamini o’zgartirish uchun sichkenchaning ko’rsatkichini grafikni ustiga olib borib, chap klavishini bosiladi. Grafikning hamma tomonlarida ramka va uning chetlarida kora kichkinagina kvadratlar paydo bo’ladi. Shu kvadratlari ustiga sichkonning ko’rsatkichini olib borish kerak, birdaniga ko’rsatkichning ko’rinishi o’zgaradi. Sungra esa sichqonchaaning chap knopkasi bosiladi va knopkani quyib yubormay grafikning ulchamini o’zgartirish mumkin. Yozgan va chizilgan grafiklarni ixtiyoriy joyga olib borish uchun sichqonchaani ular ustiga bosilsa ko’rsatkich odamning kul shakliga o’zgaradi. Yana chap k no pkani bosib kerakli joyga olib borib quyiladi. Bir hujjatda bir necha funktsiyalarning grafiklarini chizish ham mumkin. Ekranga funktsiyalarni oldindan yozib olish kerak. So’ngra zsa Insert tavsiyanomasidagi Graph bo’limi tanlanadi va grafiklardan x va u koordinatalar (2 o’lchovli) buyicha grafik ishga tushiriladi va e kranda koordinatali grafik hosil bo’ladi. Ramkani ichidagi kursor turgan joylarga x,u funktsiyalar yoziladi va Enter klavishi bosiladi . Birinchi grafik hosil bo’ladi. Yana Insert tavsiyanomasidagi Graph bo’limiga o’tiladi va grafiklardan ?utb buyicha grafik ekranga chihariladi va funktsiya oldingidek yozilsa Quyidagi grafik hosil qilinadi: Funktsiyalarnin g grafiklari Uch o’lchovli grafikni chizish 2 uzgaruvchili va 3 uzgaruvchili funktsiyalarning grafiklarni turli xil ko’rinishda chizish mumkin. Misol sifatida 2 uzgaruvchili funktsiyaning grafigini chizish mumkin. M ni 20gacha tenglab, x va u lar uchun i va j lar ni 0 dan M gacha deb olinadi. So’ngra zsa x va u larni sin(x.y) ni qiymatlarini M matritsaga tenglab ekranga yoziladi. Sungra zsa Insert tavsiyanomasidagi Graph bo’limi tanlanadi va grafiklardan 3 ulchovli grafik ishga tushiriladi. Ekranda 3 ulchovli koordinatali ramka hosil  0 2  N 2 r  cos   1  x   r cos     y   r sin    N 20 0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 60 40 20 0 2  1 0 1 2 2 1 0 1 2 y() x() bo’ladi. Kursor turgan joyga M ni yozish orqali, rasmda ko’rsatilgan grafikni hosil qilish mumkin: sinx funktsiyaning 3 ulchovli grafigi Power Point muharriri Muharrirlar deb matnlar, grafik ma'lumotlar va illyustratsiyalarni yaratish va o’zgartirtishlar uchun mo’ljallangan ADPga aytiladi. Ular asosan firmada hujjat aylanishini avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan. Muharrirlarni o’z Funksional imkoniyatlariga ko’ra matnli, grafik, nashriy tizimlarga bo’lish mumkin. Tekstli(matnli) muharrirlar matnli axborotni qayta ishlash uchun mo’ljallangan. Grafik muharrirlar diagramma, illyustratsiya, chizma va jadvallarni o’z ichiga olgan grafik hujjatlarni qayta ishlash uchun mo’ljallangan. POWER POINT prezentatsion (taqdimot ) grafikli dastur QATORiga kiradi. Bunday dasturlar o’zida matnlar (so’zlar), rasmlar, sxemalar, grafiklar, animatsiya effektlari, ovoz, videoqliplar va x.k.lardan iborat bo’lgan slaydlar hosil qilish imkonini beradi. Slaydlar ketma-ketligidan hosil bo’lgan prezentatsiyani (taqdimot ni) Komp’yuter ekranida, videomonitorlar va katta ekranlarda namoyish qilish mumkin. taqdimot to’zish degani bu – slaydlar ketma-ketligini ko’rish va bezagini berishdir. Qo’yidagi rasmda siz POWER POINT dasturining ekrani va uning asosiy elementlarini ko’rib turibsiz M Surface Plot M 20  i 0 M  j 0 M  fx y ( ) sin x2 y2     yj 1.5 0.15 j   xi 1.5 0.15 i   M i j f xi y j     Ekranda qaysi elementlar ko’rsatilishini aniqlash uchun SERVIS (Tools) menyusini oching va undagi PARAMETRO` (OPTIONS) buyrug’ini tanlang. Qo’yidagi rasmga karang: Topshiriq: 1. Vid bo’limini tanlang 2. O’rnatish yoki yo’qotish uchun keragini bosing 3. Shu yerni bosing 4. Avtomundarija ustasi Windowsda shablonlar va ustalar (master) yordamida yangi Office hujjatlarini qanday qilib yaratish mumkin bo’lsa, POWER POINT da ham yangi taqdimot yaratishning asoslarini “biladigan” va bunda yordam beradigan ajoyib usta bor. Avtomundarija yordamida yangi taqdimot yaratish Fayl (FILE) menyusini oching va Sozdat (NEW) buyrug’ini bosing. Keyin esa qo’yidagi buyruqlarni bajaring: Savol : Avtomundarija nima? Avtomundarija yordamida yangi taqdimot yaratish qanday amalga oshiriladi? Endi POWER POINT ustani (master) chaqiradi. Qo’yidagini bajaring: Shu asosda qolgan to’rt dialog oynalarini to’ldiring. POWER POINT dasturi yangi taqdimot ni yaratishi uchun avtomundarija ustasining oxirgi oynasida Gotovo (FINISH) tugmasini bosing. Maslahat: usta slaydlarning «standart» ko;rsatishini yaratadi, xoxishga qarab siz uni tahrir qilishingiz mumkin. Slaydlarni ko’rish holatlari POWER POINTda qo’yidagi ko’rish holatlari mavjud: Slaydlar – slaydo`. Ekranda har bir slayd alohida ko’rinadi. To’zilish - struktura. Taqdimot ning asosiy matnli to’zilishini ko’rsatadi. Slaydlarni saralash – sortirovhik slaydov. Slaydlar hammasi rasm sifatida ko’rinadi (bu holatda ularning urnini osongina almashtirish, nusxa olish va b. mumkin). VID(VIEW) menyusini oching va Slaydo`, Struktura, Sortirovhik slaydov yoki Stranitsa zametoq ni bosing. Qo’yida ko’rishning hamma to’rt holati ko’rsatilgan. Slaydlarni ko’rish holatini qullash POWER POINT dasturining ko’rish holatini qanday qilib osonlikcha ishlatishni urganib olish haqida qisqacha maslahatlar beramiz. Slaydlar holati Slaydlar holatida joriy slayd o’zining oynasida ko’rinadi. Slaydlarni batafsil ko’rishda slaydlar holatini ishlating. (Masalan, slaydga o’zgartirish kiritishda yoki formatlarni o’zgartirishda.) Bir slayddan boshqa bir slaydga o’tishda Page Up, Page Down dan foydalashingiz mumkin. To’zilish holati Agar siz hozir biror taqdimot ning matni bilan ishlayotgan bo’lsangiz, unda To’zilish holatini ishlating. To’zilish holatida siz slaydning ichini va to’zilishini ko’rishingiz mumkin. Agar slaydda rasmlar bo’lsa, u holda ular yorliklar shaklida ko’rsatiladi (agar rasm bo’lmasa, yorliklar bush bo’ladi). Slaydlarni saralash holati Agar siz taqdimot da slaydlarning kelish tartibini o’zgartirmoqchi bo’lsangiz, unda slaydlarni saralash holatini ishlating. Siz slaydni belgilab, uni yangi joyiga ko’chirishingiz mumkin. Birdaniga bir necha slaydni ko’chirmoqchi bo’lsangiz Shift tugmasini bosgan holda ko’chiring. Nusxa olish uchun esa Shift ning o’rniga Ctrl ni bosish yetarlidir. Izohli betlar holati Bu holat taqdimot ni kuruvchilar uchun emas, balki ma'ro’zachiga yordam berish uchun yaratilgan. Agar siz slaydga ma'ro’zachi uchun biror izoh qo’ymoqchi bo’lsangiz, bu holatni ishlating (keyinchalik uni chop etish mumkin). Izohli betlar holatida slayd sahifaning yo’qori qismida kichiqlashtirilgan holatda joylashadi. Uning ostida POWER POINT ning matnli ob'yekti standart ko’rinishda joylashgan bo’ladi. Izohlarni qanday qilib qo’yish to’g’risida keyingi bo’limda so’z yuritiladi. Slayd to’zilishini o’zgartirish Slaydning asosiy formatini o’zgartirishning eng oson usuli avtorazmetkani ishlatishdir. Bunda 24 ta standart ko’rinish bor, buni siz ma'lum bir slaydga yoki slaydlar guruhiga qullashingiz mumkin, bundan keyin slaydning alohida qismlarini tahrir qilishingiz mumkin. Avtorazmetkani ishlatish Slaydlar holati yoki slaydlarni saralash holatiga o’ting. Slaydlarni saralash xoaltida o’zgartirish kerak bo’lgan slaydlarni belgilang. Format (Format) menyusini oching va undagi Razmetka slayda (Slide Lay out) buyrug’ini tanlang. Keyin qo’yidagilarni bajaring. Maslahat: slaydlarni saralash holatida birdaniga bir nechta slaydni belgilash uchun Shift tugmasini bosib turib kerakli slaydlarni belgilash yetarli. Yangi format qo’llanilguncha slayddagi mavjud barcha elementlari o’z joyida qoladi. Balki, ularni ko’chirish yoki o’lchovini o’zgartirishga extiyoj bo’lar. Taqdimot ichida o’tishlar Ma'lumki, taqdimot lar bir necha slaydlardan tashkil topgan bo’ladi va Ko’pincha bu slaydlarning biridan ikkinchisiga o’tish kerak bo’ladi (ayniqsa, katta taqdimotlarda). Buning uchun siz ikki usulni qullashingiz mumkin. 1) Proqrutkaning vertikal chizigidan foydalanish Slaydlar yoki Izohli betlar holatida «sichqoncha» Ko’rsatkichini proqrutkaning vertikal chizigining surgichiga keltiring. «Sichqoncha» ning chap tugmasini bosing va uni qo’yib yubormasdan, surgichni pastga yoki yo’qoriga ko’taring. Shunda Power Point siz tanlagan slaydning tartib raqami va sarlavxasi yozilgan to’rtburchak oynasini chiqaradi: Qachonki sizga kerakli slayd nomeri paydo bo’lsa, o’nga o’tish uchun“sichqoncha” tugmasini qo’yib yuboring. Maslahat: albatta, siz slayddan slaydga boshqacha, ya'ni proqrutka strelkalarini bosish yordamida o’tishingiz ham mumkin, lekin bunda sahifa nomeri haqida ma'lumot ekranga chiqmaydi. Slaydlarni saralash holatidan foydalanish Slaydlarni saralovchi holatida sizda kerakli slaydga tez o’tish imkoniyati tugiladi. Shu holatda turgan holda faqatgina slayd nomerini 2 marta bosish kifoya. Bundan so’ng POWER POINT slaydlar holatiga o’tadi va siz belgilagan slaydni ochadi. Slaydlarni qo’yish va yo’qotish Siz tez-tez taqdimot ga yangi slayd qo’yishga majbur bo’lishingiz mumkin. Bundan tashqari, sizga kerak bo’lmagan slaydlarni yo’qotishga ham to’g’ri keladi. POWER POINT yordamida siz har ikkalasini ham tezda amalga oshirishingiz mumkin. Slaydni qo’yishi Slaydlar yoki Izohli betlar holatida siz undan oldin yangi slayd qo’ymoqchi bo’lgan slaydga o’ting. Tarkib holatida siz oldin qo’ymoqchi bo’lgan slaydni 3 bor bosing. Saralash holatida kerakli slaydni tanlang. Keyin Vstavka (Insert) menyusini oching va u yerdagi Sozdat slayd (New Slide) buyrug’ini bering. So’ngra qo’yidagilarni bajaring: 1. Joriy slayd formatini belgilang. Agar siz o’nga boshqa format qo’llamoqchi bo’lsangiz, «sichqoncha» yordamida uni bosing. Slaydni yo’qotishi Slaydlar yoki Izohli betlar holatida yo’qotmoqchi bo’lgan slaydga o’ting. To’zilish holatida slaydni «sichqoncha» yordamida uch marta bosing. Slaydlarni saralash holatida kerakli slaydni tanlang (yoki bir necha slaydlarni bir paytda o’chirmoqchi bo’lsangiz, Shift tugmasini bosib turib ularning belgilarini bosing). So’ngra Pravka (Edit) menyusini oching va Udalit slayd (Delete Slide) buyrug’ini bering. Maslahat: slaydni o’chirishda, POWER POINT sizdan o’chirishni tasdiklashni so’ramaydi, ya'ni slayd ichidagi ma'lumotlar bilan birga uchib ketadi. Rasmlar o’rnatish Agar siz taqdimot ingizda rasmlardan foydalansangiz, u yanada chiqadi. Rasmlarni o’rnatishning 2 ta usuli bor. Zamonaviy grafikali rasmlar slaydlarga juda Ko’p kerak bo’ladi. Ular qo’yidagilar bo’lishi mumkin:  Boshqa dasturlar yordamida hosil qilingan grafik tasvirlar (masalan, rasm va chizmalar);  Clip Art rasmlari;  Fotorasmlar. POWER POINT Ko’p zamonaviy grafik tasvirlarni o’zgartirishi mumkin. Maslahat: rasmni slaydga kuyganingizdan so’ng siz oddiy usul bilan uning o’lchami va joyini o’zgartirishingiz mumkin. Boshqa dasturdan rasm joylashtirish Boshqa dasturda hosil qilingan rasmni slaydga joylashtirish uchun qo’yidagilarni bajaring. Rasm qo’ymoqchi bo’lgan slaydga o’ting. Vstavka (Insert) menyusini oching va u yerda Risunoq (Picture) buyrug’ini bering. So’ngra qo’yidagi amallarni bajaring: Vse Risunki (All Pictures) fayl turlari ochiqligini tekshiring. Agar boshqa fayl turlari amalda bo’lsa, Ko’rsatkich ustiga kelib «sichqoncha» tugmasini bosing va yo’qoridagi fayllar turini tanlang. Chop etish Siz taqdimot ning har qanday qismini chop qilishingiz mumkin. ularga:  slaydlar holati;  izohlar holati;  strukturalar holati kiradi. POWER POINT da chop qilish goyat osondir. Taqdimotni chop etish Fayl (File) menyusini oching va Pechat (Print) buyrug’ini bering. Keyin esa qo’yidagi 1-5-bo’limlardan keraklisini bajaring. Oxirida 6-bo’limni bajaring (5-19- rasm). 1. Shu yerni bosing va ro’yxatdan kerakli printerni tanlang Maslahat: agar sizda rangli printer bo’lib va rangli chop qilmoqchi bo’lsangiz, Cherno-beloye (Black & White) oldidagi bayroqchani olib qo’ying. Tez chop qilish Clip Art to’plamidan rasm o’rnatish Agar sizning Komp’yuter ingizda Clip Art Gallery rasmlar to’plami mavjud bo’lsa, siz qo’yidagi imkoniyatlarga egasiz. Clip Art to’plamidan rasm qo’ymoqchi bo’lgan slaydga o’ting. Vstavka (Insert) menyusini ochib, Grafika (Clip Art) buyrug’ini bering. So’ngra 16-rasmdagi ko’rsatmalarni bajaring. Clip Art to’plamidan olingan rasmli slayd: Agar siz avvalgi to’g’rilashlar bilan Pechat (Print) muloqot oynasini chiqarmasdan chop kilmoqchi bo’lsangiz, standart asboblar panelidan Pechat (Print) tugmasini bosishingiz yetarli. Taqdimot lar namoyishi Taqdimot larni to’zib (yoki chop qilib) bo’lgandan so’ng ularning namoyishini ko’rish vaqti keldi. Bundan oldin namoyish parametrlarini o’rnatish kerak. Agar siz xoxlasangiz, POWER POINT ni slayddan slaydga sizning buyrug’ingizsiz o’tmaydigan qilib moslashtirishingiz mumkin. Bu, agar siz taqdimot davomida o’zilishlar bo’lishi mumkin, deb uylasangiz, foydadan holi emas. shu usul bilan siz butunlay taqdimot ni boshqarishingiz mumkin. Aksincha, agar xoxlasangiz, slaydlarni POWER POINT o’zi ketma-ket ko’rsatadigan qilib moslashtirishingiz mumkin. Faqat bundan oldin siz slaydlarning o’tish oraligini “repetitsiya” qilib o’rnatishingiz kerak. Repetitsiya – slaydlar namoyishi bo’lib, bu jarayonda siz POWER POINT ga har bir slaydning o’tish oraligi vaqtini berishingiz kerak. Slaydlarni namoyishga tayyorlash Avval, namoyish kilmoqchi bo’lgan taqdimotingizni oching. So’ngra Vid (View) menyusini ochib, Demonstratsiya (Slide Show) buyrug’mini bering. Keyin qo’yidagi amallarni bajaring: 1.Agar hamma slaydlarni ko’rmoqchi bo’lsangiz, birinchi va oxirgi slayd nomerini kiriting. Slaydlar namoyishini qo’lda boshqarish Agar siz yo’qoridagi 2-4 bo’limlarni bajargan bo’lsangiz (1-bo’limni ham), POWER POINT o’zi avtomatik tarzda taqdimot ning birinchi slaydini namoyishini boshlab yuboradi. Keyingi slaydga o’tishga tayyor bo’lsangiz, «sichqoncha» ning chap tugmasini bir marta (yoki Page Downi tugmasini ) bosing. Agar avvalgi slaydga kaytish kerak bo’lsa, «sichqoncha» ning o’ng tugmasini bir marta bosing va paydo bo’lgan menyudagi Nazad (Rrevious) buyrug’ini bering yoki Page Up tugmasini bosing. Maslahat: agar siz aniq bir slaydga utmoqchi bo’lsangiz, uning nomerini terib, Enter tugmasini bosing. Taqdimot larning avtomatik namoyishi Agar siz yo’qoridagi 3-4-bo’limlarni bajargan bo’lsangiz (1-bo’lim bo’lishi ham mumkin), POWER POINT ekranga birinchi slayd va maxsus taymer oynasini chiqaradi. Qo’yidagilarni bajaring: 1.Taymer navbatdagi slayd paydo bo’ladigan vaqt oraligini hisoblaydi. Kerakli vaqt o’rnatilganda 2-bo’limni bajaring. 2-bo’limni bajarganingizdan so’ng, POWER POINT keyingi slaydga o’tadi. 1-va 2- bo’limlarni hamma slaydlar uchun oraliq vaqt belgilanmaguncha takrorlayvering. «Repetitsiya» oxirida ma'lumot oynasi ekranga chiqadi: POWER POINT ochiq taqdimot ga qaytadi. Slaydlarning avtomatik namoyishini boshlash uchun Vid (View) menyusini ochib, Demonstratsiya (Slide Show) buyrug’ini bering. Slaydlar namoyishi muloqot oynasida Po vremeni slaydov (Use Slide Timings) buyrug’ini berib, Demonstratsiya (Show) tugmasini bosing. POWER POINT avtomatik tarzda slayddan slaydga o’tib, slaydlar namoyishini boshlaydi. Xulosani qo’yidagi nazorat savollari asosida yakunlaymiz: 1.Avtomundarija ustasi deganda nimani tushunasiz? Matnni tekislashni o’zgartirish qanday amalga oshiriladi? Proqrutkaning vertikal chizigidan foydalanish jarayonini tushuntirib bering. Slaydlarni qo’yish va yo’qotish qanday amalga oshiriladi? Rasmlar o’rnatish qanday amalga oshiriladi? Boshqa dasturdan rasm joylashtirish-chi? Taqdimot ni chop etish qanday amalga oshiriladi? Slaydlar namoyishini qo’lda boshqarish bilan avtomatik boshqarishning qanday farqlari va o’xshashliklari bor? Xulosa Matcat, Matlab dasturlari yordamida matematik hisob kitoblar qanday bajarilishini, matematik funktsiyalarning grafiklari qanday chizilishini urgandik.Iktisodiy masalalarni yechishda hosil bo’ladigan ishlab chiqarish funktsiyalarini Ushbu dasturlar yordamida hisob kitob kilinishi vaqtn ing tejalishi va iktisodiy samara ko’rsatkichlarini tez va aniq ko’rsatishni ta'minlaydi. O’Z O’ZINI TEKSHIRISH SAVOLLARI: 1. Matcat, Matlab dasturlarining asosiy vazifalari nimalardan iborat? 2. Matlab dasturi asboblar paneli nimalardan tashkil topgan? 3. Amaliy dasturlar paketi nimadan iborat? 4. M fayl tushunchasiga izoh bering 5. Matlab tizimi operatorlarini keltiring 6. Mathcad dastur tavsiyanomasi nimalardan tashkil topgan? 7. Mathcad dasturda funktsiya grafiklarini qanday chizish mumkin? TAYANCH IBORALAR: Avtomundarija, usta, taqdimot , yaratish, slayd, amal, matn, tekislash, o’zgartirish, o’tish, proqrutka, vertikal, chiziq, saralash, holat, qo’yish, yo’qotish, rasm, o’rnatish, chop etish, namoyish, avtomatik, matematika, hisob kitob, funktsiya. ADABIYOTLAR: 1.S.S.Gulomov, A.T.Shermuhamedov, B.A.Begalov Iqtisodiy Informatika va axborot texnologiyalari. «O’zbekiston» nashriyoti, «Hilol nuri» shu'ba korxonasi. 1999 y., 277 bet.

Mutaxasisliklarga ixtisoslashgan Tizimlar va dasturlar Reja: 1. Matlab tizimi. Amaliy dasturlar paketi 2. Mat h ca d dasturi 3. Power Point muharriri

Matlab - bu shunday interfaol (bevosita) tizimki, undagi asosiy ob'yekt bo’lgan massivning o’lchamarini aniq yozish talab qilinmaydi. Bu esa juda ko’p hisoblashlarni(vektor, matritsa ko’rinishidagi) tez vaqtda yechish imkonini beradi. Shuning uchun Matlabda xotirani dinamik taqsimlash evaziga S va Fortran tillaridagiga Q araganda amallar bajarish osonroq kechadi. Matlab tizimi bu ham amaliyot mu h it, ham dasturlash tilidir. Tizimning eng kuchli tomonlaridan biri bu Matlab tilida ko’p marta foydalaniladigan dasturlar yozish mumkin. Matlab tizimining yordam laxjasidan foydalanish mumkin va Adobe Acrobat yordamida PDF formatda chop qilish mumkin. Adobe Acrobat tahrirlovchisi matnni har xil shriftlarda, grafika va tasvirlar bilan kitobni o’qish imkonini beradi. Agarda Komp’yuter Internet tarmog’iga ulangan bo’lsa, Matlab tizimi varag ’ iga chiqish mumkin. Amaliy dasturlar paketi Matlab tizimida amaliy dasturlar paketi mavjud:  Notebook  Symbolic Mathematics Toolbox  Control Systems Toolbox  Signal Processing Toolbox Matlab tizimining dastur ta'minoti tarkibiga "tirik" kitob (MS Word tahrirlovchisi muxitidan) yaratish uchun yangi vosita qushilgan. Amaliy dasturlar paketi Notebook shunday vositadir. Amaliy dasturlar paketi Notebook muxitida yaratilgan hujjat M—kitob deb ataladi. M—kitobda matnlar, Matlab tizimi buyruqlari va ularning bajarilih natijalari joylashgan. M—kitobni yaratish yoki tahrirlashda Word tahrirlovchisi M—book maxsus shablonidan foydalanadi. Bu shablon Word tahrirlovchisi xujjatidan Matlab tizimiga kirish va uni formatlashni boshqarish imkonini beradi. Amaliy dasturlar paketi Notebook bilan ishlash uchun Word tahrirlovchisini yuklah kerak va yangi M—kitob ochish yoki mavjud M— kitobni tahrirlash kerak. Word tahrirlovchisi xujjatini M—kitobga aylantirish mumkin. M —kitobga matn kiritish Word tahrirlovchisida matn kiritishdan fark

kilmaydi. Matlab tizimi buyruqlari va operatorlarini yozish uchun maxsus kataklardan foydalaniladi. Bu buyruq va operatorlarni matn ichida ham joylashtirish mumkin. M—kitob bilan ishlashda amaliy dasturlar paketi Notebookning Quyidagi buyruqlaridan foydalanish mumkin:  Define Input Cell (kiritish yacheykasini yaratish)  Define Autolnit Cell (avtostart yacheykasini yaratish)  Define Calc Zone (hisoblash zonasini yaratish)  Undefine Cells (yacheykani matnga akslantirish)  Purge Output Cells (chiqarish yacheykasini uchirish)  Group Cells (ko’p satrli kiritish yacheykasini yaratish)  Ungroup Cells (yacheykalar guruxini kiritish yacheykasiga akslantirish)  HideFShow Cell Markers (yacheyka markerlarini yashirishG`ko’rsatish)  Toggle Graph Output for Cell (grafika chiqarishni ta’qiqlash G`ruxsat berish)  Evaluate Cell (yacheykani hisoblash)  Evaluate Calc Zone (zonani hisoblash)  Evaluate M —book (M —kitobni hisoblash)  Evaluate Loop (kiritish yacheykasini takrorlashda hisoblash)  Bring MATLAB to Front (Matlab buyruqlar darchasini 1—bo’lib kurinadigan xolga keltirish) Notebook Options (M—kitobdagi hisoblash natijalarini terminalga chiqarishni boshqarish) Matlabni yuklash uchun PC yoki Maye da Matlab belgisi ustida sichqonchaa ko’rsatkichini ikki marta bosish kerak. Uni Unix tizimida yuklash uchun amaliyot tizim satrida Matlab buyruqini berish kerak. Matlabdan chiqish uchun Matlab satrida quit buyrug’ini berish kerak. M-fayllar Matlab tili kodlarini uz ichigi olgan fayllar M — fayllar deb ataladi. M — fayllarni yaratishda matn tahrirlovchilaridan foydalaniladi. M — fayllarning ikkita turi mavjud: • Stsenariylar;

• Funktsiyalar. Stsenariylar kiruvchi va chikuvchi argumentlarga ega emas, ular ko’p marta bajarilishi kerak bo’lgan qadamlar ketma—ketligini avtomatlashtirish uchun qo’llaniladi. Funktsiyalar kiruvchi va chiquvchi argumentlarga ega. Matlab tili (funktsiyalar kutubxonasi, amaliy dasturlar pa keta) imkoniyatlarini kengaytirish uchun qo’llaniladi. Boshqariluvchi grafika Matlab sirtlar, chiziqlar va boshka grafik ob'yektlarni uzlashtirish va yaratish imkonini beruvchi past darajadagi funktsiyalar majmuasini takdim qiladi. Bu tizim boshkariluvchi grafika (Handle Graphics) deyiladi. Grafik ob'yektlar — bu Matlabdagi boshkariluvchi grafika tizimining bazis elementlaridir. Ular iyerarxik daraxt tuzilishli ko’rinishda bo’ladi. U orqali grafik ob'yektlar bog’lanishini ko’rish mumkin. Bosh q ariluvchi grafika ob'yektlarining 10 ta ko’rinishi mavjud: • Root • Figure • Uicontrol • Axes • Uimenu • Image • Line • Surface • Text • Light H ap bir grafik ob'yekt o’zining papsPe(manipulyator) deb ataluvchi identifikatoriga ega. Bu identifikatorni Matlab ob'yekt yaratilganda kushib kuyadi. Ayrim grafiklar, hasalan, bir nechta egri chizi q lar grafiklari, har biri uz identifikatoriga ega bo’lgan ob'yektlardan tashkil topadi. Barcha ob'yektlar xossalarga ega. Bu xossalar uni ekranga qanday chiqiishni aniqlab beradi. Matlab tizimi operatorlari

Matlab tizimining operatorlari uchta kategoriyaga bo’linadi: • arifmetik operatorlar — hisoblashlarni bajaradi va arifmetik ifodalarni tuzish imkonini beradi. • munosabat operatorlari — sonli operandlarni solishtirish imkonini beradi. • mantiqiy operatorlar — mantiqiy ifodalarni tuzish imkonini beradi. Arifmetik operatorlarning bajarilish tartibi: 1. (.’)(.^)(‘)(^) 2. (Q) (-) 3. (.*)(.G`) (.g`) (*)(G`) (g`) 4. (Q) (-) 5. (:) Matlab tizimining arifmetik operatorlari bir xil ulchovli massivlar bilan ishlaydi. Vektorlar va tutri turtburchakli massivlar uchun ikkala operand ham bir xil ulchovga ega bo’lishi kerak (skalyarlar bundan mustasno). Munosabat operatorlari: <><q>q qq ~ q Munosabat operatorlari teng ulchovli ikkita macsivni elementlari buyicha solishtirishni bajaradi. Vektorlar va tutri turtburchakli massivlar uchun ikkala operand ham bir xil ulchovga ega bo’lishi kerak (skalyarlar bundan mustasno). Manti q iy operatorlar: & | ~ Manti q iy operatorlar teng ulchovli massivlarni elementlari buyicha solishtirishni amalga oshiradi. Vektorlar va tugri turtburchakli massivlar uchun ikkala operand ham bir xil ulchovga ega bo’lishi kerak (skalyarlar bundan mustasno). Mathcad Mathcad — universitet professor—o’qituvchilar, stajyorlar, tadqiqotchilar, aspirantlar, talabalar, texnik muhandislar, fiziklar, qolaversa barcha kasb egalari uchun hisoblash ishlarni bajaruvchi dastur ta'minoti hisoblanadi Bu dastur bilan turli kasb egalari uz soxasi buyicha masalalarni hal etishi va kerakli grafiklarni, diagrammalarni olishlari mumkin. Mathcad dasturini boshqacha qilib aytganda dasturlash tili deyish mumkin.

O'xshashlar

Dinamik tizimlar
Intellektual tizimlar va texnologiyalar
Operatsion tizimlar va ularning turlari
SENSOR TIZIMLAR VA ULARNING FUNKSIYASI
OCHIQ TIZIMLAR KONSEPSIYASI.