PESTITSIDLARNI PREPARAT SHAKLLARI VA ULARNI QO’LLASH USULLARI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

29.078125 KB

Ko'chirib olish

PESTITSIDLARNI PREPARAT SHAKLLARI VA ULARNI
QO’LLASH USULLARI
Reja:
1. Kukunlar (dust).
2. emultsiyen kontsentratlari.
3. Ho’llanuvchi kukunlar.
4. eritmalar.
5. Donador pereparatlar (granula).

Ta’rif: Pestitsidlardan samarali foydalanish faqat ularning zaharlilik
kobilyatigagina bog’liq bo’lib kolmasdan,balki ularning formalariga ham
bog’liqdir. Amaliy qo’llanish jarayonida pestitsidlarning preparativ formalari
qo’ydagicha ko’rinishda bo’ladi. CHanglash uchun, yoki urug’larni quruq
dorilashda dustlardan foydalanadi. Xullanuvchi kukun suv bilan yaxshi
turgun suspenziya hosil kiladi.
Donador preparatlar asosan tuproqqa berish uchun va o’simliklarni
ishlash uchun muljanlangan; organik erituvchilar va suvdagi eritmalar;
kontsenrat emultsiya, suvda turgunemultsiya hosil kiluvchi,pasta va
preparatlarning mikrokapsula holati.
Bundan tashqari pestitsidlar aerozollar va fumigalitlar holatida
ham ishlatiladi.
1 Dustlar (d) - asosan changlash uchun mo’ljallangan juda maydalangan
ta’sir etuvchi modda to’ldiruvchi bilan aralashtirilgan holatda taerlanadi.
Dustlar har gektar yerga 10-30 kg gacha sarflanadi. SHuning uchun ham
dustlar tarkibidagi ta’sir etuvchi moddalar (pestitsidlar) yaxshi ta’sir etishi
ta’minlashi kerak.Dustlarda tuldiruvchi bo’lib tolk, pirofilit, bur, kaolin,
trepel, silikagel va har xil loylardan foydalaniladi. Ayniksa pirafilit va tolk
dustlar taerlashda keng foydalaniladi chunki, ular o’simlikka yaxshi
yepishish
kobiliyatiga ega. Juda kam mikdorda ta’sir etuvchi moddaga (1.5-2%) ega
bo’lgan dustlarning to’ldiruvchilari qo’yidagi talablarga javob berishlari
kerak: a) saklaganda ivib to’ldiruvchi;
b) yaxshi changishi;
v) pestitsid saklanganda, qo’ llanganda bo’zilmasligi
g) pestitsidlarning tarkibiy xususiyatlarini buzmasligi.
Masalan: kaolin, loy kabi to’ldiruvchilar gidrofil nam sharoitda ivib kolishi
mumkin. Ayrim nordon va shur to’ldiruvchilar pestitsidning ximiyaviy

xossalarini uzgartirishi mumkin.Dustlar changlatilganda boshqa joylarga
to’zib ketishini birmuncha kamaytirish maksadida dustlarga 3-5% mikdorida
mineral moylar qo’ shilmokda. ye r ustidan changlanganda dustlardagi
zarrachalarning optimal (razmeri) kattaligi 15-25 mkm b o’ lmogi kerak. Agar
zarrachalar 70 mkm va undan yirik bulsa o’simlik ustida yepishmay tushib
ketadi.
2. Xullanuvchi kukun (S.p) Xullanuvchi kukun- kukunsimon. Bunday
pestitsidlar: ta’sir etuvchi modda, to’ldiruvchi va yuqori aktiv moddalar
(ingrediyent)dan
iborat. Suvdagi aralashmalari turgun suspenziya hosil kiladi.Ustunliklari:
Noo’rin sarflari (neproizvodstvenn ы e poteri) deyarli kam,
chunki suspenziya o’simlikka yaxshi yepishib, uzoq saklanib turadi.
X o’ llanuvchi kukun qo’yidagi talablarga javob berishi kerak:
a) saklanganda uzoq bo’zilmasligi, yepishib kolmasligi;
b) suvda aralashtirganda tez suspenziya hosil qilishi va tez cho’kmaga
tushmasligi;
v) o’simlik va boshqa organizmga yaxshi yepishib uzoq saklanishi;
3. Donodorlashtirilgan preparatlar- donodorlashtirilgan forma ta’sir
etuvchi modda va to’ldiruvchidan iborat. Ayniksa tuproqka, tuproqdagi
zararkunandalarga qarshi, o’simliklarni intoksikatsiya qilish va yer ustida
yashovchi hasharotlarga qarshi samoletdan sepish uchun
muljallangan(granula), donador pestitsidlar kukunsimon pestitsidlarni perlit,
vermikulit yerdamida granulyatsiya qilinadi va shu yo’sinda
taerlanadi.Granulyatsiyada preparat tarkibiga pestitsid va to’ldiruvchiga
ularni bog’lovchi sintetik smola yoki boshqa yopishqoq komponentlar
kushiladi. Tez ta’sir etuvchi donodor pestitsidlar uchun to’ldiruvchilardan
bentonit va kaolin uzoq ta’sir etuvchilar uchun trepeldan foydalaniladi.

Donodor preparatlarning o’rtacha razmeri 0.25-5mm, kichigi 0.25-
1,5mm. Mayda donador pestitsidlar yer yuzasiga, o’simlikka bir tyokis
sochiladi, yiriklari 3-5mm esa, tyokis sochilmasada ta’siri
uzoqrok saklanadi.
O’simliklarni ishlashda ko’pincha 0,25-0,6mm kattalikdagi
donadorlashgan pestitsiddan, tuproqning yuzasiga sepish uchun 0,5-1,5mm
kattalikdagi kontakt va kontakt-fumigatsion, tuproqka solish uchun
kattaligi 2-3mm kontakt-fumigatsion va kattaligi 3-5mmli sistemali
granulalardan foydalaniladi.
Granulalarda chang, kukun kolmasligi kerak chunki somaletdan
sepilganda, sochilganda uzoq masofalarga to’zib ketishi mumkin.
Iplektitsidlar, nematitsidlar va gerbitsidlar granula donadorlashtirilgan
holatda taerlanadi. Donador pestitsidlarni qo’llashda to’zib ketishi,
o’simliklarning ko’pchiligi entomofallarning zaharlanishi, odamlarga
xavfliligi, atrof muhitga ta’siri kamayadi.
4. Pestitsidlarning organik erituvchilar va suvdagi eritmalari.
Pestitsidlarning suvda eruvchilaridan masalan ayrim gerbitsidlar 2M-4X,
2,4D va 2M-4XP, ayrim ineyektitsidlar fungitsidlarning suvdagi eritmalari
taerlanadi. Kanchiligi tashish, saqlash qiyin, katta katta idishlar kerak bo’ladi,
sovuk havoda muzlab koladi.Usimlikni yaxshi ho’llamaydi, chunki suv
yuqori sirt taranglikka ega.SHuning uchun pestitsidlarning suvdagi
eritmalari yuqori aktiv moddalardan OP-7, OP-10 va boshqalari qo’shilishi
lozim.
Keyingi paytlarda kichik hajmda purkash iktisodli purkashda
pestitsidlarning organik erituvchilardagi eritmalaridan foydalanilmokda.
Bunday eritma li formalari neftli uglevodorod aramatsizlangan kerosin, dizil
moyi, mineral moylar yo rdamida tay yo rlanadi. eritmalarga yana tarkibiga

inoyektitsid, fungitsid va antiyeentik qo’ shilgan lak va bu yoq larni kiritish
mumkin.
5. emulsiya kontsentrati pestitsidlarning yoki pasta kuyuk holati.
Tarkibi pestitsidning ta’sir etuvchi moddasi, erituvchi, emulgator va
ho’llovchidan iborat. Demak, 4ta komponentdan iborat.
1) Ta’sir etuvchi modda;
2) erituvchi;
3) emulgator;
4) Xullovchi;
Suvda aralashtirilganda emulsiya kontsentratidan turgun emulsiya hosil
bo’ladi. emulsiya kontsentrati gomogenezatorlar qo’llash bilan taerlanadi.
Ikki xil emulsiya kontsentrati mavjud.
Birinchi tipdagi suvda aralashmaydigan erituvchisidagisining suvdagi
eritmasi (aralashmasi) kontsentrlashgan emulsiya saqlashda chidamli.
Ikkinchisi- pestitsid, erituvchi va emulgatordan iborat bo’lib, erituvchisi-
uglevodorod, murakkab efirlar, kreolin hisoblanadi. emulgatorlari- kaltsiy
sulfanati OP-7, OP-10 va har xil sovunlar. emulsiya kontsentrati
formasi pestitsidni erituvchida eritib, emulgatorlar bilan 40-80 S kizdirib
aralashtirib taerlanadi.
Amalda pestitsidlarning unga yopishqoq kuyuk bulmagan emultsiya
kontsentratlaridan foydalanish qulayrok, lyokin zaharlirok fosfororganik
pestitsidlarning kuyukrok emulsiya kontsentratidan foydalanish xavfsizrok
bo’ladi, chunki, teriga tushganda syokinlik bilan suriladi, yuvib borish
osonrok.
e mulsiya kontsentratiga har xil tarkibida antisentik va intektitsid mavjud
bo’lgan dizenfektsion sovunlar ham kiradi. Kantsentrat emulsiyalar katori
qayta emulsiyalar ham keng kullanilmokda. Kayta emulsiya tarkibida
pestitsidning suvdagi eritmasi va moy mavjud. Pestitsidning suvdagi

eritmasining moyda zarrachalari moyning katta zarrachalariga yepishgan
holda bo’ladi. Ular o’simlikka yaxshi yopishadi va bug’lanib ketmaydi.
6. Moyda kapsulalangan preparatlar (mikrokapsulirovannыe preparatы)
Kapsulalarning kattaligi5-100 mkm. Pestitsidning ta’sir etuvchi moddasi
pustlogida (kapsula pustlogida) moddlar, quyosh, harorat va mexanik
ta’sirda yemirilib, parchalanadi.Mikrokapsulalar odamlar, hayvonlar va
o’simliklarga to’g’ridan-to’g’ri aloqador bo’lmagan paytlarda qo’llaniladi,
ularning
ta’sir etuvchi moddalarini ta’sirini syokinlashtirish maqsadida qilinadi.
Mikrokapsula po’stlog’i polialidlardan, jelatin, agarlardan
tayyorlanadi, lyokin pestitsid bu moddalarda erimasligi lozim.
Pestitsidlarning fizik-ximik xossalarini ularning ishchi aralashmalarini
yaxshilash maqsadida yerdamchi moddalar bonifikatorlardan foydaliniladi.
YUqori aktiv moddalar.
Pestitsidlarning ishchi aralashmalari fizik-ximik xossalarini
yanchilashda katta ahamiyatga ega.
O’simliklarning sirt taranligini pasaytirib ularga pestitsid ishchi
aralashmalarini yopishqoqligini oshiradi, to’liq koplashini ta’minlaydi,
o’simlik bargi va aralashma orasidagi havo katlamini yemiradi, yukotadi.
Ikkinchidan aralashmaning yopishqoqligini oshiradi, buglanishini
kamaytiradi natijada, o’simlikka uzoq vaqt ushlanib turadi.
Gerbitsidlarning ko’tikula, ustitsa orkali bargning mezofiliga
o’tib o’simlikning ho’jayralariga siljishi tezlashadi. Ishchi aralashmadagi
suv bug’lanib ketganda ham yuqori aktiv moddalar bilan pesti-
tsidlar o’simlikka uzoq saklanib kolib uzoq ta’sir etishini ta’minlaydi.
Ishchi aralashmalarda yuqori aktiv moddalar turgunlashtiruvchi(stabi-
lizator) va emulgator vazifalarini bajaradilar. OP-7 va OP-10 preparatlari
tashki k o’ rinishi moysimon, pastasimon modda och sarikdan tuk

jigarranggacha o’zgaradigan OP-10 quyuq OP-7 dan ko’ra. Ximiyaviy
tarkibi Poliyetilenglikolning mono va dialkilfenol efirlari. Ikkalasi ham
suvda yaxshi eriydi. Suvdagi eritmalari yuqori aktiv modda 0,02-0,03 %li
quvvatlisi barglarni hasharotlarni yaxshi ho’llaydi.
Suyuk va qattiq sovunlar - ximiyaviy tarkibi har xil moyli
kislotalarning natriyli va kaliyli tuzlari.
Suyuk sovun- mazsimon shilimshik masal, kuyuk suyuqlik och sarik yoki
qoramtir -qo’ng’ir tusda.
Ximiyaviy tarkibi-olein va linolin kislotasining kaliyli tuzi aralashmasi.
Suyuk kaliyli sovundan amalda yuqori aktiv modda sifatida foydalaniladi.
a) Suyuq sovun- (kaliyli sovun) 40 % moyli kislota va 0,1% erkin
ish q ordan iborat. Suvda yaxshi eriydi, kuchli ko’pik hosil kiluvchi
eritmasining sirt taranngligi past, shuning uchun hasharotlar, o’simliklarni
yaxshi ho’llaydi.
Sovunning suvdagi eritmasi ishkorli, shuning uchun ham suvda
kaltsiy, magniy, mis, temir bulsa sovun reaktsiyaga kirishib shu metallarning
suvda eriydigan tuzlari chukmasi hosil bo’ladi va ho’llanishi kamayadi,
chukmalar apparaturalarga tikilib koladi.
SHuning uchun pestitsidlarning ishchi aralashmalarning sovun bilan
taerlaganda qattiq suvdan foydalanmaslik kerak. Sovunning o’zi ham
insektitsidlik xususiyatiga ega, ularning 3-4% li suvdagi eritmasi bitlar,
tripslarga qarshi kullanilganda yaxshi samara beradi, fitotsidlik (o’simlikka
ta’siri) xususiyati yuk.
b) Kattik xo’jalik sovuni- yuqori molekulyar moyli naften va smola
kislotalarining natriyli to’zidan iborat. Suvdagi eritmalari chaykatilganda
ko’pirib kir yuvish uchun ham foydalaniladi.

Misol: kiyimlardagi dog’larni tozalash, ximchistkada foydalanish. OP-7,
OP-10 ning aerazol zarrachalari nafas olish yullarida kuchsiz yalliglanishga
olib kelishi mumkin.
Sulfat spirt barda kontsentrati ximeviy tarkibi lignosulfat kislotasining
kaltsiyli t u zi.
Amalda 3 xildagi kontsentrati:
a) suyuq barda kontsentrati - tuk jigarrang suyuqlik quruq modda mikdor
50 %.
b) qattiq barda kontsentrati - tuk jigarrang massa 76% quruq moddasi bor.
v)kukinsimon barda kontsentrati - och qo’ng’ir 87% quruq moddasi bor.
Sulfat-spirt barda kontsentratlari pestitsidlarga ularning suspenziya,
emulsiyalariga emulgator, turgunlashtiruvchi, ho’llavchi yuqori aktiv
moddalar sifatida kushiladi, pestitsidlarning suvdagi eritmalarini sirt
tarangligini kamaytiradi.
Savunni kotirish uchun natriy selikati va loy kushiladi. Moyli kislotali
mikdori 38-48% erkin uyuvchi ishkor NaOH ga aylantirganda 0.2%
soda(kaltsiylangan) va selikat -3%,loy 10% kattik su v da chukma hosil
kiladi .
4)Fungitsidlar uchun yerdamchi moddalar(vspomagateln ы e veshestva)
Ishchi aralashmalarning fizik xossalarini yaxshilashda qo’llaniladi.
Bular ho’llavchi, buglanishni kamaytiruvchi(antiisporitel) yepishtiruvchi
lyokin, pereparatning fitozitligini ajramaydi va kam ta’sir etuvchi moddalarga
kiradi.
a) Agral 90(Lisapol N IKS),alkilfenol etokenlat - sarik tusdagi suyuqlik
suvda yaxshi aralashadi, metallarni karroziyaga uchratmaydi, ho’llavchi va
yepishtiruvchi.
Polikorbatsinning 100 l ishchi aralashmasining piyozda kullaganda

Agral-90 ning 92% li suyuq preparatidan suspenziya 100 ml aralashtirib
ishlatish tavsiya etiladi.
b)AI-4P - sintetik moyli spirtning OP-4, OP-7 yoki OP-10 hamda
kaltsiyning detsilbenzosulfat(20% gacha) aralashmasi. 93 %li kontsentrat
eritma emulsiyasi, buglantirmaslik uchun ishchi aralashmaga kichik hajmda
kurish paytida kuyiladi.
Masalan. Lavlagining tserkosporoz,perepasparoz kasalliklariga" qarshi
xloropismeri preparati suspenziyasiga 0,13-0,25 l/ga; ham-" da ko’prozam
(xometsin)ning suspenziyasiga tokmint Mildyu kasalligiga ham 0,13-0,25
l/ga kushilganda yaxshi samara beradi.
Ayniksa quruq nisbiy namlik kam bo’lganda yaxshi natija beradi.
v)Triton TSS -7 ho’llanuvchi,yopishtiruvchi poliyetoksilat va alkilyatning
natriyli to’zi aralashmasi.
Sargish suyuqlik suvda yaxshi aralashadi. Polikarbatsin suspenziyasiga
tsinop ridomilga(piyozda) 100 l ishchi aralashmaga 150 ml kushish tavsiya
etiladi(0,6-1 l/ga). emulgiruyuщiyesya kontsentrat - 20-80 % gacha
ta’sir etuvchi modda organik erituvchida yoki emulgatorda eritilgan.- suvda
aralashtirilganda turgun emulsiya hosil kiladi. Pestitsidning mayda
zarrachalari suvda turgun holatda bo’ladi.
Kontsentrat emulsiya - farki nimada. Pestitsidning taer kontsentrlangan
emulsiyasi pestitsidning mayda zarrachalari tomchilari moyning
zarrachalarida erigan holda.
Xullanuvchi kukin - neytral to’ldiruvchi zarrachalari pestitsidning
yupka katlamli ta’sir etuvchi moddalari bilan shimitilgan ho’llovchi
turgunlantiruvchi yerdamida ta’sir etuvchi modda mikdori 20-80% gacha.
Suvda aralashsa suspenziya hosil bo’ladi.
Plata - kontsentratlangan emulsiya - juda noqulay formasi, germetik
idish kerak, ochik holda tez kuriydi, kesakchalarga aylanadi,

misol texnik xlorofos kristallanib koladi.
Organik birikmalardagi eritmalari - eng qulay perespektiv formasi -
kontsentirlangan moyli eritmalari suvda aralashtirilmasdan ultra kichik
hajmda purkashda ishlatiladi(30% li xlorofos eritmasi - ritsifon Umo uchun).
Aerazol preparati - kattaligi 20 mk zarrachalarning havodagi muallak
formasi - tuman insektitsidlarning moyli preparatlaridan termik aerozol
geperatorlari yerdamida olinadi. Kattik aerozol - to’tun maxsus to’tin
shashkalarini yendirishdan olinadi. Pashsha chivin burgalarga maxsus
aerozol balonlaridan foydalaniladi. Insektitsid freon bilan tuldirilgan.
Dustlar - ta’sir etuvchi modda 1-10 % asosiy kismi 15-30 mk zarrachalar.
Gromula - donodor preparatlar tuproqni solish uchun asosan 0,5-4 mk
2-4 % gamma izomer GXTSG superfasfat bilan bazudin neytrol to’ldiruvchi
bilan 25 % li texnik geksallaran fosfariy unida.
1.Purkash. O’simliklarni himoya qilishda eng keng tarkalgan usul
bo’lib xisoblanadi. Bunda pestitsidlarning ishchi aralashmalarini, emulasiya,
suspenziyalarini suyuq tomchi holatida berishdan iborat.
Purkashda maxsus aparatlardan foydalaniladi, ular _purkagichlar deb
aytiladi.
Purkagichlar: 1) Kul purkagichlari
2) Traktor purkagichlari
3) Samolet purkagichlariga bo’linadi.
Purkash pestitsidlarni universal qo’llash usuli hisoblanib, boshka usullar
olidida ancha ustunliklarga ega:
1) Ma’lum yuzada pestitsidlarning kam mikdordagi sarfi:
2) Ishlanadigan yuzaga pestitsidning teng taksimlanishi:
3) Ishlanadigan yuzaning to’liq yuvilishi:
4) Pestitsidlarni kambitirlab (qo’shib) qo’llash imkoniyati mumkinligi:
5) Ishchi aralashma yerdamchi moddalar ingrediyetlar qo’shib purkaganda

o’simlik uzak saklanib (epishib) kolishiga erishish kabi ustunliklar
asosi hioblanadi.
Kamchiliklari:
1) Ishchi aralashmaning taerlash murakkabligi:
2) Normasi, quvvatini barkamol ushlab turish qiyinligi:
3) Apparatlarning tez ishdan chikishi:
4) Mexnat va boshqa harajatlarning yuqoriligi asosiy kamchiliklar.
II. CH a n g l a sh:
Ta’rif:
Pestitsidlarni chang holida qo’llashga changlash deyiladi:
YUtug’i:
1) oddiyligi
2) ishchi aralashmalar aterlamasdan qo’llash
3) ekinlarga (hamma joyga birday berish):
masalan: g’alla ekinlariga
Kamchiligi:
1) Ishchi eritmaning o’ta zaharliligi (chang bilan)
2) preparat sarfining yuqoriligi:
3) CHangli shamol uchirib ketishi:
4) YOmg’ir tez yuvib ketishi:
Pestitsidlarning dustlari, kukunlari havodan tez o’simlik ustiga
tushmasdan shimol girdob orkali uzoq masofalarga olib ketiladi. Ayniksa
d=25 mkm li zarrachaar 10 m balandlikdan changlanganda uzoqka,
zarrachalar 100-200 mkm bo’lganda yakinrokga siljiganligi ma’lum.
Bundan tashqari o’simliklarning bargining yuzasida sharsmion
zarrachadan kura o’tkir burchakli zarrachalar ko’prok yepishishini inobatga
olishi to’ldiruvchi kushilganda kerak bo’ladi.

CHanglash sifatiga changlashni o’tkazish jarayoni katta ahamiyatga ega,
ertalabki va kechki soatlarda qulay hisoblanadi.
CHanglashda shamol tezligi 3m/sek oshmasligi kerak.
III - F u m i g a ts i ya
Ta’rif:
Pestitsidlarning bugsimon, changsimon holatida berilishi fumigatsiyadir.
Bu usul omborladan hasharotlar,, kasalliklarning qo’zg’atuvchilariga
qarshi, tuproqda kemiruvchilarga qarshi, teplitsalarda keng qo’llaniladi.
Demak fumigatsiya usuli:
1) Omborlarda
2) teplitsalarda
3) tuproqda ko’prok qo’llaniladi
Fumigatsiyada pestitsidlarning buglari, gazlari xonalarning
hamma joylariga teng yetib boradi va yuqori germetik hollarda 100%
li samarli eritiladi.
Fumigatsiyaning saradorligi:
1) pestitsidning xossslariga (buglanish, gazlanishi)
2) holatiga (suyuq, gaz, qattiq) bog’liq
Engil uchuvchan pestitsidlar qulay hisoblanadi.
Fumigatsiya deb fumigatsiyada kullanadigan pestitsidlarga aytiladi. Ular
uz navbatida:
1) tez gazga aylanuvchi
2) tez buglanishi:
3) havodagi diffo’ziyasi
4) yepmasligi
5) portlamasligi
6) predmetlarga, ta’sir etmaslgi (sorbtsiya)
7) o’ta zaharli bo’lmasligi

8) degazatsiyasi uchramasligi, ya’ni gaz lapey kolmasligi kerak.
Unuvchanligi MG/l bilan ulchanadi, bu kursatkich ma’lum bir xarorat va
boshidagi fumigatning ma’lum bir hajmidagi havodagi mikdoridir yoki
kub/m bilan ifodalanishi mumkin g/m3 . Fumigantlarning ta’siriga muhitning
harorati va bosimi katta ta’sir etadi, yuqori haroratda yuqori bo’ladi.
Vakumm - kameralar va boshqa texnik vositalar yerdamida
fumigatsiyaning samaradorligi oshiriladi. Fumigatsiyalarning yuqori bosim
va haroratda uz-o’zidan yenishi, portlashi juda xavflidir.Fumigatsiyada
fumigantlarning sorbtsiya jarayoni - ya’ni fumigatsiya qilinadigan
mahsulotlar bilan birikishi,
adsorbtsiyasi - fumigantlarning kuyuklashuvi (yuzadagi)
absorbtsiya - materiallar bilan yutilishi
xemosorbtsiya - zararsizlantiruvchi moddalar bilan uzaro ximyaviy ta’siri
Sorbtsiya jarayonida pestitsid sarfi oshadi, natijada degazatsiya
(desorbtsiya) qiyinlashadi.
Ko’pchilik fumigantlar o’ta kuchli pestitsidlar guruhiga kiradi.
Odamlar va hayvonlarning zaharlanishini oldini olish maqsadida
fumigantlarga maxsus hid beruvchi moddalar - signalizatorlar yoki hid
beruvchi, yoki kuzdan yesh okizuvchi -lakrimotorlar kushiladi.
Fumigatsiya turlari.
1) Xonalarni fumigatsiya qilish
2) Kamerli fumigatsiya
3) Palotali (godirli) fumigatsiya
4) Teplitsalarni fumigatsiya qilish
5) Tuprokni fumigatsiya qilish
1) Xonalarni fumigatsiyasi - (ombor,elevator, g’alla omborlari, don va
boshqalar).

Fumigatsiyadan oldin ombor hajmi hisoblanadi, germitizatsiya kilinadi,
zarur bulsa kizitiladi, ortik persolar olib chikiladi va xokozo.
Oddiy usulda fumigantlarni kuyib chikish va 2-AG va 2-AGM masalalari
bilan fumigatsiya qilinadi, bunda fumigatsiya vaqti (ekspozitsiyasi) katta
ahamiyatga ega fumigatsiyadan so’ng degozatsiya o’tkaziladi, shamolatish
ximiyaviy zegozatsiya.
2) Kamerlli fumigatsiya - urug’lar, meva, piyoz, nihollar maxsus
kameralarda zararsizlantiriladi.
a) vakuumsiz
b) vakuumli fumigatsiyadan iborat Vakumsiz usuli xuddi x on alarni
fumigatsiya qilishdek
Vakumlisida - xonaning havosi so’rilib olinib havoning bosimi112-125
mm (simob ustuning)ga yana, gaz surib olinib, sof havo yuboriladi.
Odamlar protivogazlarda ishlaydilar.
3) CHodirli (polatkali) fumigatsiya - Ayrim noyeb daraxtlarni xashorat va
kassaliklar zararidan saqlash maqsadida chodir bilan yepilib fumigatsiya
qilinadi.
4) Issikxonalarni, teplitsa fumigatsiyasi - keng tarkalgan chunki,
teplitsalarda xaet jarayonilari sun’iy yaratilgan ularda zararkunan-
da, hasharot, kasalliklar, iyematodllar urchiydi. Boshka usullardan
o’simlikka ta’sir etmaydigan fumigantlar tanlash bilan fark kiladi.
5) Tuprokni fumigatsiya qilish - tuproq zararkunandalari uchun fumi-
gantlar yuqori kaynash haroratiga ega bulmogi kerak, 18-20 sm chukurlikka
beriladi.
IV. A’rozol usuli - pestitsidlarning yuqori dispereli qattiq
(to’tun) va suyuq (tuman) holatida berilishi aerozol usuli hisoblanadi.
A e rozol zarrachalar diametri 0,001dan 50 mlm gacha

A e rozol zarrachalar havoda uzoq saklanib elektr zaryadlariga e ga.
(musbat va manfiy) pestitsid xarakteriga qarab.
A e rozol dispersli, kondensatsion va termomexanik yul bilan
olinadi.
1) disperelida maxsus aerozol geperatorlari yerdamida
2) kondentsatsionida - kizdirish yuli bilan, aerozol geperitorlari
3) A e rozol usuli boglarda, g’alla omborlarini dizenfiktsiya qilishda,
omborlarda, teplitsalarda qo’llaniladi.
Kamchiligi:
1) Maxsus agregat kerak
2) tuman, bug shamolda tez tarqalishi:
3) yuzaga syokin o’tirishi
V.Ta’rif: Aldokchi (zaharli) yemlar - pestitsidlarning maxsus
ozukalar bilan berilishi
Zaharli yemlar taerlashda ichdan ta’sir etuvchi pestitsidlardan
foydalaniladi.
Kemiruvchi hayvonlar va hasharotlarning _ishtaxali ozukalarga
qo’shib taerlanadi.
Pestitsidlarning zarari kam boshqa usullardagidan kura:
Don va don mahsulotlari, kunjara
Zaharli yemlar ho’l, yarim quruq va quruq usulda taerlanadi.
Ho’l usulda pestitsidning eritmasining yoki suspendiyasiga maxsulot
aralashtiriladi. YArim ho’lda suv kamroq chunki taerlangan yem oz-moz
shamollatiladi.
Quruq usulda pestitsid ozuqaga aralashtiriladi oz-moz qo’shib:
VI Ta’rif: _Urug’larni dorilash usuli.
Urug’lardagi, nihollardagi kasallkilarni qo’zg’atuvchilarni yo’qotish
maqsadida pestitsidlardan foydalaniladi.

Ularning tarkibida sistemasi, konplekt ta’sir etuvchi fungitsid va
pestitsidlar mavjud bo’ladi va keng ta’rif etish kobiliyatiga ega b o’ ladi.
1) Masalan, G’allaning qorakuya kasalliklariga qarshi, fuzarioz,
gsevmingosporiz, bakterioz, ildiz chirish, gammoz, askaxitoz kasalliklariga
qarshi
2) urug’ sifatini saqlash maqsadida
3) unib chikishini kuchaytirish maqsadida
4) o’simlik rivojlanishini kuchaytirish uchun
5) qishlab chikishni yaxshilash maqsadida
Urug’larni dorilash usullari:
1) Ho’l usuli
2) Kurik usuli
3) YArim ho’l usuli
Xul usulda urug’ yoki kuchat pestitsidning suvdagi eritmasi yoki
suspediyasiga botiriladi va dimlanib kuritiladi.
Kurik usulda -kukunsimon pestitsid don bilan, suvsiz aralashtiriladi.
Kamchiligi - ish joyining sanitariya-gigiyena holati yemonlasha-
di, chang tuzon bo’ladi:
pestitsid sarfi katta:
urug’da pestitsid yaxshi ushlanmaydi.
YArim ho’l - bunda ho’l usul kamchiliklari bartaraf etiladi,
bir tonna urug’ga 20-30 l pestitsidning suvdagi eritmasi yoki
suspenziyasidan aralashtirilib dimlanadi va kuritiladi yoki bir yula pestitsid
kukuni urug’ bilan aralashtirilib 5-15l/t suv bilan namlanadi va kuritilib
ekiladi.
Ko’pchilik paytlarda urug’lar 2-3 oy oldin zararlanadi. Urug’larni
dorilashda ustiruvchi moddalardan foydalanish maqsadga muvofik.
1. Suyuk sulfit - spirt barda kontsentati 0,7-1 kg/t

2. Kattik barda kontsentrati 0,5-0,7 kg/t
3. Selikat holati 150-200 g/t
Masalan kandlavlagi urug’i uchun suyuq barda kontsentrati -3kg /t
tavsiya etilgan va APs -4 agregatida dorilanadi. G’alla urug’i TMTD
TUR bilan birgalikda dorilanganda TURning suvdagi eritmasi 4-6
l/t hisobida olinadi. Suv 10-15 l/t kushiladi.
Arpa urug’i formasi bilan yarim ho’l usulda dorilanganda 1,25%
li eritma (formasi) 0,55 t e.n mikdorida 30 l/t (javdar uchun)
15-20 l/t arpa uchun olinadi.
4. Inkrustatsiya va gidrofibizatsiya (urug’larni) bu usulda pestitsid sarfi juda
kamayadi. Pestitsid parda hosil qilish bilan beriladi. Plenka (parda) hosil
kiluvchilar Inkrustatsiya uchun polivnaya spirtning 5% li suvdagi eritmasi:
karboksimetiltselyulozaning natriyli to’zining 2-2,5% li suvdagi eritmasi:
gidrofibizatsiya uchun esa polistriolning xlrofermdagi eritmasi.
Normasi 0,2-0,25 kg 10 l suv uchun
polivnil spirti 0,5 kg 10 l suv uchun
YII. Ta’rif Ximiyaviy immunizatsiya o’simliklarning ximiyaviy
immunizatsiya qilish prespektiv usul. O’simlik organizmida zararli
organizmlarning yashashi uchun noqulay sharoit yaratiladi.
Pestitsidlarning o’simlik to’qimalariga surilishi va zararli organizmlarni
uldirilishi asos kilib olingan va xemoterapiya deb nomlangan, sistemali
preparatlarni qo’llash (Rogor).

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Kimsanboyev X.X., Yo’ldoshev A. va boshqalar - O’simliklarni
kimyoviy himoya qilish. Darslik - T.: “O’qituvchi”, 1997.-280 b.
2. Xo’jaev SH.T., Xolmurodov E.A. - “Entomologiya, o’simliklarni
zararkunandalardan uyg’unlashgan himoya qilish, qishlok xo’jalik
ekinlarini himoya qilish va agrotoksikologiya asoslari”. Darslik -
Toshkent, “Fan” nashriyoti, 2009.-396 b.
3. Xasanov B.O. va boshqalar “G’o’zani zararkunanda kasallik va
begona o’tlardan himoya qilish”. Darslik- “Universitet” nashriyoti,
Toshkent. 2002.-379 b.
4. O’ zbekiston Respublikasi q ishlo q x o’ ja l igida ishlatish uchun
ruxsat etilgan pestitsidlar va agroximikatlar r o’ yxati. “ O ’ simliklar
himoyasi va karantini ” jurnali ilovasi. Toshkent, 2013.-335 b.
5. YAxontov V.V. - O’rta Osiyoda qishloq ekinlarining va
mahsulotlarining zararkunandalarini va ularga qarshi kurash. Darslik-
T., 1962. -186 b.
6. Vasilev V.II., Livshits I.Z.- Vrediteli plodov ы x kultur 2-e izd.
Uchebnik.-M.: «Kolos», 1984,-190 b.
7. Kimsanboyev X.X. va bosh q alar. - G’o’ zaning zararkunandalariga
q arshi uy g’ unlashgan kurash choralari. Ma’ruza matni. T., 1994.-196 b.
8. K i msa n boyev X.X., Boltaev B.S., Sulaymonov B.A. - Bo g’
za rarkuna n dalar g a q arshi uy g’ unla shg an kurash choralari. O’q uv
qo’ llanma T oshkent. 1998,- 168 b.

PESTITSIDLARNI PREPARAT SHAKLLARI VA ULARNI QO’LLASH USULLARI Reja: 1. Kukunlar (dust). 2. emultsiyen kontsentratlari. 3. Ho’llanuvchi kukunlar. 4. eritmalar. 5. Donador pereparatlar (granula).

Ta’rif: Pestitsidlardan samarali foydalanish faqat ularning zaharlilik kobilyatigagina bog’liq bo’lib kolmasdan,balki ularning formalariga ham bog’liqdir. Amaliy qo’llanish jarayonida pestitsidlarning preparativ formalari qo’ydagicha ko’rinishda bo’ladi. CHanglash uchun, yoki urug’larni quruq dorilashda dustlardan foydalanadi. Xullanuvchi kukun suv bilan yaxshi turgun suspenziya hosil kiladi. Donador preparatlar asosan tuproqqa berish uchun va o’simliklarni ishlash uchun muljanlangan; organik erituvchilar va suvdagi eritmalar; kontsenrat emultsiya, suvda turgunemultsiya hosil kiluvchi,pasta va preparatlarning mikrokapsula holati. Bundan tashqari pestitsidlar aerozollar va fumigalitlar holatida ham ishlatiladi. 1 Dustlar (d) - asosan changlash uchun mo’ljallangan juda maydalangan ta’sir etuvchi modda to’ldiruvchi bilan aralashtirilgan holatda taerlanadi. Dustlar har gektar yerga 10-30 kg gacha sarflanadi. SHuning uchun ham dustlar tarkibidagi ta’sir etuvchi moddalar (pestitsidlar) yaxshi ta’sir etishi ta’minlashi kerak.Dustlarda tuldiruvchi bo’lib tolk, pirofilit, bur, kaolin, trepel, silikagel va har xil loylardan foydalaniladi. Ayniksa pirafilit va tolk dustlar taerlashda keng foydalaniladi chunki, ular o’simlikka yaxshi yepishish kobiliyatiga ega. Juda kam mikdorda ta’sir etuvchi moddaga (1.5-2%) ega bo’lgan dustlarning to’ldiruvchilari qo’yidagi talablarga javob berishlari kerak: a) saklaganda ivib to’ldiruvchi; b) yaxshi changishi; v) pestitsid saklanganda, qo’ llanganda bo’zilmasligi g) pestitsidlarning tarkibiy xususiyatlarini buzmasligi. Masalan: kaolin, loy kabi to’ldiruvchilar gidrofil nam sharoitda ivib kolishi mumkin. Ayrim nordon va shur to’ldiruvchilar pestitsidning ximiyaviy

xossalarini uzgartirishi mumkin.Dustlar changlatilganda boshqa joylarga to’zib ketishini birmuncha kamaytirish maksadida dustlarga 3-5% mikdorida mineral moylar qo’ shilmokda. ye r ustidan changlanganda dustlardagi zarrachalarning optimal (razmeri) kattaligi 15-25 mkm b o’ lmogi kerak. Agar zarrachalar 70 mkm va undan yirik bulsa o’simlik ustida yepishmay tushib ketadi. 2. Xullanuvchi kukun (S.p) Xullanuvchi kukun- kukunsimon. Bunday pestitsidlar: ta’sir etuvchi modda, to’ldiruvchi va yuqori aktiv moddalar (ingrediyent)dan iborat. Suvdagi aralashmalari turgun suspenziya hosil kiladi.Ustunliklari: Noo’rin sarflari (neproizvodstvenn ы e poteri) deyarli kam, chunki suspenziya o’simlikka yaxshi yepishib, uzoq saklanib turadi. X o’ llanuvchi kukun qo’yidagi talablarga javob berishi kerak: a) saklanganda uzoq bo’zilmasligi, yepishib kolmasligi; b) suvda aralashtirganda tez suspenziya hosil qilishi va tez cho’kmaga tushmasligi; v) o’simlik va boshqa organizmga yaxshi yepishib uzoq saklanishi; 3. Donodorlashtirilgan preparatlar- donodorlashtirilgan forma ta’sir etuvchi modda va to’ldiruvchidan iborat. Ayniksa tuproqka, tuproqdagi zararkunandalarga qarshi, o’simliklarni intoksikatsiya qilish va yer ustida yashovchi hasharotlarga qarshi samoletdan sepish uchun muljallangan(granula), donador pestitsidlar kukunsimon pestitsidlarni perlit, vermikulit yerdamida granulyatsiya qilinadi va shu yo’sinda taerlanadi.Granulyatsiyada preparat tarkibiga pestitsid va to’ldiruvchiga ularni bog’lovchi sintetik smola yoki boshqa yopishqoq komponentlar kushiladi. Tez ta’sir etuvchi donodor pestitsidlar uchun to’ldiruvchilardan bentonit va kaolin uzoq ta’sir etuvchilar uchun trepeldan foydalaniladi.

Donodor preparatlarning o’rtacha razmeri 0.25-5mm, kichigi 0.25- 1,5mm. Mayda donador pestitsidlar yer yuzasiga, o’simlikka bir tyokis sochiladi, yiriklari 3-5mm esa, tyokis sochilmasada ta’siri uzoqrok saklanadi. O’simliklarni ishlashda ko’pincha 0,25-0,6mm kattalikdagi donadorlashgan pestitsiddan, tuproqning yuzasiga sepish uchun 0,5-1,5mm kattalikdagi kontakt va kontakt-fumigatsion, tuproqka solish uchun kattaligi 2-3mm kontakt-fumigatsion va kattaligi 3-5mmli sistemali granulalardan foydalaniladi. Granulalarda chang, kukun kolmasligi kerak chunki somaletdan sepilganda, sochilganda uzoq masofalarga to’zib ketishi mumkin. Iplektitsidlar, nematitsidlar va gerbitsidlar granula donadorlashtirilgan holatda taerlanadi. Donador pestitsidlarni qo’llashda to’zib ketishi, o’simliklarning ko’pchiligi entomofallarning zaharlanishi, odamlarga xavfliligi, atrof muhitga ta’siri kamayadi. 4. Pestitsidlarning organik erituvchilar va suvdagi eritmalari. Pestitsidlarning suvda eruvchilaridan masalan ayrim gerbitsidlar 2M-4X, 2,4D va 2M-4XP, ayrim ineyektitsidlar fungitsidlarning suvdagi eritmalari taerlanadi. Kanchiligi tashish, saqlash qiyin, katta katta idishlar kerak bo’ladi, sovuk havoda muzlab koladi.Usimlikni yaxshi ho’llamaydi, chunki suv yuqori sirt taranglikka ega.SHuning uchun pestitsidlarning suvdagi eritmalari yuqori aktiv moddalardan OP-7, OP-10 va boshqalari qo’shilishi lozim. Keyingi paytlarda kichik hajmda purkash iktisodli purkashda pestitsidlarning organik erituvchilardagi eritmalaridan foydalanilmokda. Bunday eritma li formalari neftli uglevodorod aramatsizlangan kerosin, dizil moyi, mineral moylar yo rdamida tay yo rlanadi. eritmalarga yana tarkibiga

inoyektitsid, fungitsid va antiyeentik qo’ shilgan lak va bu yoq larni kiritish mumkin. 5. emulsiya kontsentrati pestitsidlarning yoki pasta kuyuk holati. Tarkibi pestitsidning ta’sir etuvchi moddasi, erituvchi, emulgator va ho’llovchidan iborat. Demak, 4ta komponentdan iborat. 1) Ta’sir etuvchi modda; 2) erituvchi; 3) emulgator; 4) Xullovchi; Suvda aralashtirilganda emulsiya kontsentratidan turgun emulsiya hosil bo’ladi. emulsiya kontsentrati gomogenezatorlar qo’llash bilan taerlanadi. Ikki xil emulsiya kontsentrati mavjud. Birinchi tipdagi suvda aralashmaydigan erituvchisidagisining suvdagi eritmasi (aralashmasi) kontsentrlashgan emulsiya saqlashda chidamli. Ikkinchisi- pestitsid, erituvchi va emulgatordan iborat bo’lib, erituvchisi- uglevodorod, murakkab efirlar, kreolin hisoblanadi. emulgatorlari- kaltsiy sulfanati OP-7, OP-10 va har xil sovunlar. emulsiya kontsentrati formasi pestitsidni erituvchida eritib, emulgatorlar bilan 40-80 S kizdirib aralashtirib taerlanadi. Amalda pestitsidlarning unga yopishqoq kuyuk bulmagan emultsiya kontsentratlaridan foydalanish qulayrok, lyokin zaharlirok fosfororganik pestitsidlarning kuyukrok emulsiya kontsentratidan foydalanish xavfsizrok bo’ladi, chunki, teriga tushganda syokinlik bilan suriladi, yuvib borish osonrok. e mulsiya kontsentratiga har xil tarkibida antisentik va intektitsid mavjud bo’lgan dizenfektsion sovunlar ham kiradi. Kantsentrat emulsiyalar katori qayta emulsiyalar ham keng kullanilmokda. Kayta emulsiya tarkibida pestitsidning suvdagi eritmasi va moy mavjud. Pestitsidning suvdagi

O'xshashlar

Tarbiya usullari va shakllari

MAHALLIY OG’RIQSIZLANTIRISH AHAMIYATI VA QO’LLASH USULLARI

Ilmiy bilishning usullari va shakllari

MIKROBIOPREPARATLAR VA ULARNI QISHLOQ XO’JALIK EKINLARI ZARARKUNANDALARIGA QARSHI QO’LLASH.

Algoritmlar va ularni yozish usullari, hisoblash jarayonlari