PYTHON DASTURLASH TILIDA FUNKSIYALARNI YARATISH VA ULARDAN FOYDALANISH Reja: 1. Qism dasturlar; 2. Funksiya tanasini faollashtirish; 3. Global va lokal o’zgaruvchilar;

Tayanch so‘zlar. Qism dasturlar, funksiya, global, bir qiymat, argument , def . Python dasturlash tili tarkibida dastur tuzish vaqtida ma‘lum bir jarayonlar bir necha marta bajarilishi yoki bir necha marta murojat qilinishi mumkin. Dasturlash tillari tarkibida bir necha marta bajarilish kerak bo’lgan jarayonlarni bir marta tasvirlab, keyin shu dasturga murojat qilish imkoniyati mavjud. Dasturlash tillari tarkibida bir necha marta bajarilishi mumkin bo’lgan holatlarni qism dastur sifatida e‘lon qilish va kerakli joyga shu qism dasturga murojat qilish mumkin. Ta’rif: Dasturlash tilida yaratilgan dastur tarkibida ma’lum bir vazifani bajaruvchi kichik dasturlar qism dasturlar deyiladi. Qism dasturlarning mohiyati berilgan masala tarkibi ma‘lum bir vazifani bajarish kerak bo‗ladi, lekin masala tarkibida ham kichik bir vazifani bajarish kerak bo’ladi shunday vazifalarni qism dastur yordamida hal etish mumkin. Bunday masalalar asosan matematik masalalar tarkibida ko’p bo’lishi mumkin, yoki boshqa sohalarda ham uchrab turadi. Masalan biror bir tashkilotning ma‘lumotlar bazasi berilganda uning tarkibidagi xodimlarning oylik maoshini hisoblash jarayonini qism dastur yordamida hisoblash maqsadga muvofiq. Agar tashkilot ma‘lumotlar bazasi tarkibidagi xodimlarning oylik maoshini qism dastur yordamida hisoblanmasa, har bir xodim uchun oylik maoshini hisoblash jarayonini keltirish kerak, qism dasturdan foydalansa har bir xodim uchun qism dasturga murojat qilib qo’yiladi. Dastur tuzish vaqtida qism dasturlardan qachon foydalanamiz, agar siz hal etadigan masala yoki muommo tarkibida ma‘lum bir jarayonlar ikki va undan ortiq sodir bo’lsa, o’sha jarayonni qism dastur sifatida e‘lon qilish kerak va kerakli joyda qism dasturga murojat qilish kerak. Masalan, quyidagi masalaga e‘tibor bering.

Bu masala tarkibiga e‘tibor qaratsak, birdan n gacha bonlgan sonlar yig‘indisi bir necha marta bajarilyapti, bu masalani hal etish uchun tuziladigan dastur tarkibida birdan n gacha bo’lgan sonlar yig‘indisini hisoblash jarayonini qism dastur qilib e‘lon qilish kerak. Agar qism dastur sifatida e‘lon qilinsa, masalani hal etishda qism dasturga ikki marta murojat qilish asosida berilgan masalani hal etish mumkin. Qism dasturlar python dasturlash tilida qisqacha qilib funksiyalar deb ataladi. Demak, funksiyalar ma‘lum bir vazifani bajaruvchi dastur tarkibdagi qism dasturlar ekan. Ta’rif: Dasturlash tilida tuzilgan dastur tarkibidagi ma’lum bir vazifalarni bajaruvchi qism dasturlar funksiyalar deyiladi. Funksiyani programma tanasida ishlatish uchun u chaqiriladi, yani uning ismi yoziladi va unga kerakli argumentlar beriladi. () qavslar ushbu funksiya chaqirig'ini ifodalaydi. Masalan: foo(); k = square(l); Demak, agar funksiya argumentlar olsa, ular () qavs ichida yoziladi. Argumentsiz funksiyadan keyin esa () qavslarning o’zi qo’yiladi. Funksiya tanasini faollashtirish Python dasturlash tilida funksiyalardan foydalanish uchun, albatta, funksiyalarni dastur tarkibida alohida yozilish kerak Masalan, ketma-ketliklarni yig‘indisini hisoblash funksiyasiga sum(), to‗rtinchi darajali ildizni hisoblash uchun sqrt4(), sonning ekubini hisoblash uchun ekub() , sonning ekukini hisoblash uchun ekuk() va faktorialni hisoblash uchun fakt() deb nomlash maqsadga muvofiq bo‗ladi. Funksiya tarkibiga kiritilishi kerak bo’lagan o’zgaruvchi argumentlar, albatta, qavs ichida vergul bilan ajratilib yozilishi kerak. Funksiya tanasini tasvirlash jarayoni ikki qismdan iborat bo‗ladi, ya‘ni funksiya sarlavhasi va funksiya tanasidan iborat bo’ladiFunksiyalarni python dasturlash tilida yozilish jarayonining umumiy ko‗rinishi quyidagicha bo‗ladi: def <funksiya nomi>(<argumentlar>);

funksiya tanasi return natija Funksiyalar tansini tasvirlashda funksiya qaytaradigan qiymat yoki ifoda return so‗zidan keyin probel bilan yozilishi kerak. Misol . Python dasturlash tilida ikki sonning yig’indisini hisoblash uchun yig() fuksiya yarating va unga murojat qilishni tasvirlang. Yuqoridagi masalani hal etish uchun yig(a,b) funksiyasi yaratildi, funksiya tanasini dastur boshida tasvirlandi. Dastur bajarilish vaqtida komplyator dastur tarkibida yig(a,b) funksiyasini uchratganda bajarilish qadami yig(a,b)

funksiya tanasiga o‗tib natijani hisoblab qaytib keladi va bajarilish qadami buyruqlar ketma-ketligi bo‗yicha bajariladi. Global va lokal o‘zgaruvchilar Python dasturlash tilida tuziladigan dasturlar tarkibida bir nechta o’zgaruvchilardan foydalaniladi. Python dasturlash tilida funksiyalar mavzusidan keyin o’zgaruvchilar ikki turga ajratiladi, ya‘ni global va lokal o’zgaruvchilar. Ta’rif: Dastur tarkibining ixtiyoriy joyida foydalanish mumkin bo’lgan o’zgaruvchilar global o‘zgaruvchilar deyiladi. Global o’zgaruvchilar dasturning ixtiyoriy qismida o’z qiymatini saqlaydi, hattoki, dasturning ixtiyoriy joyida o’z qiymatini ushlab qoladi. Global o’zgaruvchilar qism dasturning tashqarisida faollashtiriladi. Python dasturlash tilidagi funksiyalar tarkibidagi o‗zgaruvchilar global hisoblanmaydi. Global bo’lmagan o’zgaruvchilar faqatgini o’z qism funksiya tarkibiga tegishli bo’ladi. Ta rif:‟ Python dasturlash tilidagi funksiyalar tarkibidagi o„zgaruvchilar lokal o‘zgaruvchilar deyiladi. Dastur tarkibidagi qism funksiyalar tarkibidagi barcha o’zgaruvchilar lokal o’zgaruvchilar hisoblanadi, funksiya tarkibidagi o’zgaruvchilar faqatgina funksiyaning tarkibi ichida o’rinli bo’ladi. Global va lokal o’zgaruvchilarni aniqlash uchun quyidagi orqali aniqlaymiz. Misol . pow_uzb() funksiyasini yarating, bunda x o’zgaruvchini qiymatini lokal ekanligini aniqlang.