RIVOJLANGAN XORIJIY DAVLATLARDA TA’LIM TARBIYA VA MAKTAB
![RIVOJLANGAN XORIJIY DAVLATLARDA TA’LIM TARBIYA VA
MAKTAB
Reja:
1. Amerika Qo’shma Shtatlarida ta’lim tizimi , tuzilishi .
2. Yaponiya xalq ta’limi tizimi.
3. Germaniya xalq ta’limi tizimi.
4. Janubiy Koreya xalq ta’limi tizimi.
5. Fransiya xalq ta’limi tizimi.](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_1.png)
![Amerika Qo’shma Shtatlarida ta’lim tizimining tuzilishi quyidagicha:
- maktabgacha tarbiya muassasalari (3-5 yoshgacha)
- boshlang’ich maktablar 1-8 sinflar (6-13 yoshgacha)
-o’rta maktab, bu ikkiga: quyi va yuqori bosqich (14-17 yoshgacha).
- oliy ta’lim 2-4 yil, kollejlar va dorilfununlar.
- oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim (aspirantura, doktarantura).
AQShda majburiy ta’lim 16 yoshgacha amalga oshiriladi.O’quv yurtlari davlat,
xususiy, diniy muassasalar ixtiyorida bo’lishi mumkin.
Amerikada bolalar 3 yoshga to’lganda onalarga moddiy imtiyozlar berish ko’zda
tutilmagan. Bog’chalarda bolalar yoshlariga qarab guruhlarda tarbiyalanadi. 5 yoshga
to’lganda haqiqiy ta’lim tarbiya jarayonida qatnashadi, ular «Kinder gander» deb
ataluvchi muassasada ta’lim oladi. Bu muassasa bog’cha yoki maktab tarkibida
tashkil etiladi. 5 yoshli bolalarni maktabga tayyorlash ota-onalar, bog’chalar,
maktablar va ommaviy axborot vositalarining vazifasi hisoblanadi.
AQSh ko’p millatli mamlakat. Shunga ko’ra har bir millat bolalari o’z ona tilini ,
milliy urf odatlarini, dinini bog’chalarda o’rganadilar.
Amerika maktablarida o’quv tarbiya ishlari bilan bog’liq masalalarni har bir shtat
o’ziga mustaqil belgilab olish huquqiga ega.
Amerika maktablarida o’qish har bir o’quvchi uchun faxr-iftixor bo’lishiga, o’z
bilimi imkoniyatiga ishonch hissini tarbiyalashga katta e’tibor beradi.
O’quvchilarni maktabdan bezdirish, ularni darslarga ishtiyoqsiz va loqayd bo’lib
qolishlari favqulotda salbiy holat bo’lib hisoblanadi. O’quvchilar boshlang’ich
maktabni bitirganidan so’ng qo’yi (7-8-9 sinflar) o’rta maktabda o’qishni davom
ettirishadi. Bu maktabni muvafaqiyatli o’tganlar yuqori, o’rta (10-11-12 sinflar)
maktabga qabul qilinadi. O’quvchilar ma’lum bir sinfni, kursni yoki maktabni
bitirishda test sinovlari topshiradilar.
O’rta maktablarda o’quvchilar o’zlari yoki ota-onalari tanlagan yo’nalishlarga mos
holda predmetlar tanlashda erkinliklar berilgan.
O’rta maktab o’quvchilari kundalik faoliyatlarida yarim vaqtini o’quv sinflarida
qolgan vaqtini kutubxonada, labaratoriya, tajriba uchastkalari, amaliyot uchun](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_2.png)
![mo’ljallangan joylarda o’tkazadilar.
Ayni paytda o’quvchilarga 4 yo’nalishda kasbkor bilimlar beradi.
1. Qishloq xo’jaligi
2. Biznes ta’limi.
3. Savdo va sanoat.
4. Qurilish bo’yicha kasbkor asoslari o’rgatiladi.
Amerikada yaqinda qabul qilingan «2000 yilda Amerikada ta’lim
strategiyasi» dasturi e’lon qilindi. Bunda quyidagi asosiy vazifalar belgilandi:
- 2000 yilda barcha Amerikalik kichkintoylarning maktabda tayyor holda
qilishlari;
- aholining 90% oliy ma’lumotli bo’lishi, o’quvchilarning ingliz tili, matematika,
tabiiy fanlar, tarix, geografiya fanlari bo’yicha jahonga o’z iqtidorlarini namoyish
eta olishlari;
- talabalarning tabiiy va matematika fani yutuqlarini o’zlashtirishda jahonda
eng oldinda turishlari;
- har bir voyaga yetmagan Amerikalikning iqtisodiyot sohasida jahonning
barcha yoshlari bilan bellasha oladigan bo’lishlari;
- maktablarda giyohvandlik va zo’ravonlikka barham berish, o’qish uchun
barcha shart-sharoitlar yaratib berish ko’zda tutilgan va h.k..
Amerikada bir o’quv yili 180 kun, 1 soatlik dars 40-45 minut. 7-sentyabr o’quv
kunining boshlanishi, 12-oktyabr «Koluob» kuni munosabati bilan bayram, 21-
oktyabr o’quvchilarning aqliy qobiliyatini aniqlash kuni, 10- noyabr insho sinovi,
30-may xotira kuni, 12-iyun bitirish kechasi, 20-iyun yozgi ta’tilning boshlanishi.
Yaponiyada xalq ta’limi tizimi
Yaponiyada hozirgi zamon ta’lim tizimlarining tarkibi quyidagicha:
1. Bolalar bog’chalari (3-5 yosh).
2. Boshlang’ich maktab (6 yil) .
3. Kichik o’rta maktab (3 yil m ajburiy) .
4. Yuqori o’rta maktab – (ixtiyoriy).
5. Oliy ta’lim tizimiga kiruvchi o’quv yurtlari (kollej, universitet).](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_3.png)
![6. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim.
1. Maktabgacha tarbiya (3-5 yosh) muassasalariga bolalar loyoqatiga
qarab 3-2-1 yillik o’quv turlariga jalb qilinadi. Yaponiyada bu muassasalarning
59,9% xususiydir, 39,8 % tuman kengashlariga qarashli, 0,3% davlatga qarashlidir.
2. Majburiy ta’lim (6-15 yosh) 6 yil boshlang’ich maktabda, 3 yil kichik
o’rta maktab kursini o’taydi. Bu 9 yillik ta’lim majburiy bo’lib barcha bolalar bepul
o’qitiladi va tekin darsliklardan foydalanadi, ota-onalar o’z bolalarini xususiy
maktabga berish huquqiga ham egalar. Xususiy maktablarning o’ziga xos shart
sharoitlari va talablari mavjud.
Yuqori, o’rta maktab sirtqi , kechki , kunduzgi bo’limlari mavjud. O’qish muddati 3
yil, 95% o’quvchilar kunduzgi maktabda o’qishadi. Unda quyidagi yo’nalishlar
bo’yicha bilimlar beriladi.
1. Umumiy ta’lim fanlari; 5. Qishloq xo’jaligi;
2. Texnik bilimlar; 6. Chorvachillik;
3. Tijorat; 7. Baliqchilik;
4. Mahalliy sanoat; 8. Kemasozlik va h.k.
Yaponiyada kollejlar va universitetlar oliy ta’lim tizimini tashkil etadilar.
Bundan tashqari Yaponiyada «Ixtisos maktablari» ham mavjud.
Yaponiyada maktablarda o’qish 1-apreldan boshlanib, kelasi yilning 31-martida
nihoyasiga yetadi. Maktablar 3 s i mestrga bo’linadi:
1. Aprel-iyun;
2. Sentyabr- dekabr ;
3. Yanvar-mart.
Yapon maktablari asosiy e’tiborni o’quvchi faoliyatiga va darslikka qaratilgan.
Ularning fikricha o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida jonli muloqog) muhim
ahamiyatga ega.
Turli ta’limiy ko’nikmalarni bolalar ongiga singdirish Yapon maktablariga xos
fazilatdir. Masalan, 2-sinf o’quvchisi ko’pchilik oldida nutq so’zlash qobiliyatiga
ega bo’lishi, 6- sinf o’quvchisi kamida 2 ta milliy cholg’u asbobida kuy chala bilishi,
boshlangich sinf o’quvchisi suvda bemalol suza olishi kerak.](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_4.png)
![Yaponiyaliklar to’g’ri va halol turmish tarzini qadyrlaydilar. Birinchi sinfdan 9-
sinfgacha axloq tarbiyasi maktab faoliyatining zaruriy shartidir.
Germaniya ta’lim tizimi
Germaniya talim tizimida maktabgacha tarbiya tizimi ham muhim bosqich
hisoblanadi. Uning 100 yildan ortiq tarixi bor. Bolalar bog'chalari ta'limning quyi
bosqichi hisoblansada, lekin davlat tizimi tarkibiga kirmaydi. Bog'chalarni mablag’
bilan ta'minlash turli jamoat tashkilotlari, hayriya birlashmalari, korxonalar,.
xususiy shaxslar, diniy muassasalar zimmasidadir. Ota-onalar bolalar bog'chalariga
o'z farzandlarini tarbiyalayotganliklari uchun ancha miqdorda pul tolaydilar. 3
yoshdan 6 yoshgacha bolalarning 80% bog'chalarga qatnaydi. Germaniyada odatda
bolalar bog'chada tushgacha tarbiyalanadilar. Kunning yarmida esa uyda, oilada
bo'ladilar. Bu mamlakatda kuni uzaytirilgan bog'chalar ham bor.
Majburiy talim 6 yoshdan 18 yoshgacha bolgan bolalarga tegishli, ya'ni bu jarayon
12 yil davom etadi. Bundan 9 yillik (ba'zi joylarda 10 yil) maktabda tola haftalik
o'qishda o'qiydi. o'qish davlat maktablarida tekin. Xususiy maktablar kam. o'qish 6
yoshdan boshlanib, 4 yil davom etadi (faqat Berlinda 6 yil). Boshlang'ich
maktabdan so'ng o'quvchilar yo'nalish bosqichidagi maktabga o'tadilar. Bu erda 5-
6- sinf bosqichidagi . yo'nalish maktablarda maxsus dastur asosida o'qiydilar.
Keyin navbatdagi maktab tipiga ko'chadilar: bular - asosiy, maxsus. maktab, real
bilim yurtlari. Deyarli 30% bola asosiy maktabga o'tadi. 9 yoki 10 yillik o'qish
tugatilgandan keyin kasbiy tayyorgarlikka o'tiladi. Maxsus maktablarda nuqsonga
ega bo'lgan bolalar o'qiydi. Real bilim yurtlari asosiy maktab va yuqori bosqich
maktabi o'rtasida turadi. Qoidaga ko'ra bu erda o'qish 6 yil davom etadi (5-10
sinfgacha) va tola o'rta ma'lumot berish bilan tugallanadi. Bilim yurtini tugatganlar
o'rta maxsus o'quv yurtiga yoki yuqori bosqichdagi hunar-texnika maktabiga kirib
o'qish huquqiga ega bo'ladi. Germaniyada gimnaziyalar ham mayjud. Ular 5-13
sinflarni o'z ichiga oladi. 11-13 sinflar oliy o'quv yurtlariga tayyorlash vazifasini
ham bajaradi. Gimnaziyani bitirganlik haqidagi etuklik attestati oliy o’quv yurtida
o’qish imkonini beradi. Germaniya talim tizimida hunar talimi muhim ahamiyatga
ega, chunki yuqori malakali ishchilarga bo’lgan talab kuchli. To’liqsiz o'rta](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_5.png)
![maktabni bitiruvchilarning 20% hunar talimi tizimida bilim olishni davom
ettiradilar. Aksariyat hollarda o’qish muddati 3-3,5-yilni tashkil etadi. o'qish uch
bosqichdan iborat bo'lib, birinchi -yili asosiy hunar ta'limi beriladi. Bunga
o'qitilayotgan kasbga taalluqli maxsus fanlardan nazariy asoslar berilib, yirik
korxonalarda amaliy mashg'ulotlar o'tkaziladi. Ikkinchi yil davomida maxsus hunar
ta'limi beriladi, o'quvchining birinchi yilda ikkinchi yilga o'tishi sinov imtihonlari
o'tkazilib o'qishni davom ettiruvchi yoshlar tanlab olinadi,
Uchinchi yil davomida maxsus hunar talimi yanada chuqurlashtirilib boriladi.
Bitiruv imtihonlari maxsus komissiya tomonidan qabul qilinadi. Komissiya a'zolari
korxonalarning etakchi mutaxassislari, federal erlardagi sanoat palatasi,
hunarmandchilik palatasi vakillaridan tashkil topadi. Hunar maktablarining
diplomlari oliy o'quv yurtlariga kirish uchun huquq bermaydi. Buning uchun 1
yillik tayyorlov kurslarini tugatish talab etiladi. o'qishga qabul qilish imtihonsiz
maktab talimi to'g'risidagi hujjatga asosan oshiriladi.
Oliy maktab o'z-o'zini boshqarish huquqiga ega. Oliy o'quy yurtini shtatdagi rektor
yoki bir necha yilga saylangan Prezident boshqaradi. o'z-o'zini boshqarishda
vazifalari aniq taqsimlab berilgan bir necha guruhlar bosqichma-bosqich ishtiroki
prinsipiga amal qilinadi. Uning tarkibiga professor-o'qituvchilar, o'quvchilar, ilmiy
xodimlar va boshqa xodimlar kiradi. Talabalar o'qishi erkin tashkil etilgan. Ko'p
sonli o'quv bosqichlari bilan birga o'quv rejalari taklif etiladi. o'qishga haq
to'lanmaydi. Agar talaba yoki ularning ota-onalari oziq-ovqat harajatlarini ko'tara
olmasa o'qish uchun moliyaviy yordam ko'rsatish to'g'risidagi federal qonunga
ko'ra ular moliya yordami oladilar. Bu yordamning yarmi stipendiyaga qo'shib
berilsa, ikkinchi yarimi qarz tariqasida beriladi.
Mamlakatda talimni isloh qilish masalasi ko'pdan buyon muhokama qilinmoqda,
bunda o'quv jarayonini qisqartirish taklif qilinmoqda. Hozir universitetlarda
talabalar 7 yil o'qiydi. Ular o'qishga kirganlarigaqadar korxonalarda bir necha yil
ishlashlari yoki bundesverda xizmat qilishini hisobga olsak, talabalar haqiqiy
mehnat faoliyatlarini ancha kech boshlayotganligini tushunamiz.
Germaniyada Xalq universitetlari mavjud bo" lib, ular partiya va dindan tashqari](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_6.png)
![muassasa. Ularning ko’pchiligi kechki bo'lib, faqat 1989-yili universitetlarda
400000 kurslar tashkil etilgan va bu kurslarda, 5,5 mm. tinglovchi malaka
oshirgan. Davlat malaka oshirganlarni rag'batlantiradi va bu uchun har yili 5,5 mln.
marka mablag' ajratadi. Malaka oshirish kurslarida o'qish davrida tinglovchilarga
mablag' bilan moliyaviy yordam beradilar. Asosan ishsizlar o'z malakasini oshirish
imkoniyatlaridan ko'proq foydalanadilar va bu bilan ish topishlari tezlashadi. Yarim
yil davomida malaka oshirgan ishchilarning 75% ish bilan ta'minlanadi. Cherkovlar
ham fuqarolarning bilim darajalarini oshirishda faol ishtirok etadi. Evangel
cherkovi o'zining 15 akademiyasida dolzarb mavzular bo'yicha konferensiyalar
tashkil etadi.
Katoliklar malaka oshirishda nikoh, oila masalalariga, teologiya va madaniyat
sohalariga katta ahamiyat beradilar.
Oliy o'quv yurtlarida tadqiqot bilan shug'ullanish ularning qadimiy an'analaridan
bin. o'tgan asr boshlarida Vilgelm fon Gumboldt pruss universitetlarini isloh qildi,
o'shandan beri «Tadqiqot va o'qitish birligi» ularning hayotiy prinsiplariga aylanib
qolgan. Oliy o'quv yurtlari tadqiqotlarining asosiy yo nalishi-fundamental amaliy
tadqiqot bolib, ularga boshqa ilmiy-tekshirish institutlari, sanoat laboratoriyalari
yaqindan yordam beradi. Germaniya ta'limi o'ziga xos yo nalishga, juda murakkab
tizimga ega. Shu bilan bir qatorda hozirda Germaniyada ta'lim tizimini isloh etish
yo'lida yangi izlanishlar olib borilmoqda.
Janubiy Koreyada ta’lim tizimi
Janubiy Koreyada talim haqidagi Qonun 1948 -yili qabul qilingan. Talim tizimiga
asos qilib an'anaviy g'arb modeli olingan: 6 yil - quyi maktab, 3 yil -o’rta, yana 3
yil - oliy maktab; so'ngra to’rt yillik kollej va bakalavr unvoni beriladi; tanlangan
fan yana 2 yil chuqur o'rganilgandan so ng magistr unvonini olish mumkin. Fan
doktori bolish uchun yana 3 yil vaqt sarflash lozim.
Mamlakatda oliy o'quv yurtlarining ishlari yaxshi yolga qo’yilgan. Koreyada 104
ta oliy o'quv yurti bo'lib, ularning 80 foizi xususiydir. Har yili bitiruvchilarning 40
foizi o'qishga kiradi. Talabalar soni bo'yicha Koreya dunyoda birinchi o'rinda
turadi.](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_7.png)
![Lekin maktabgacha talim muassasalari ehtiyojni qondira olmayapti. Shuning uchun
1982 -yili maktabgacha tarbiya haqida qonun qabul qilingan. Bu yerda tarbiyaga
bolalar bog'chasida asos solinishini yaxshi tushunishadi. Shu tufayli bu tarmoq
keyingi yillarda 60 foizga kengaydi. Bunda diniy tashkilotlarning hissasi katta.
Boshlang'ich maktab masalasiga kelganda (bu maktabga olti yoshli-lar kelishadi)
sinflarning tig'izligini kuzatish mumkin. Har sinfda 50 nafargacha bola o'qiydi.
Dars nagruzkalari ham ko'proq. o.'yinlar dam olish o'quv dasturiga kiritilgan.
Shuning uchun dam olishga imkoniyat bor.
Boshlang'ich maktabda dars 40 minut o'rta maktabda esa 45 minut. Oliy maktabda
darsning davomiyligi 50 minutga teng. Bu yerda ikki muhim jihatga to'xtalib o'tish
zarur. Oliy maktabga, albatta, kirish imtihonlari topshiriladi va o'qishlar pullik.
Boshlang'ich maktabda 9 ta fan o'qitiladi. Koreys tilini o'rganishga alohida e'tibor
berilib arifmetika hamda ijtimoiy fanlar o'qitiladi. O'rta maktabda fanlar yana 4
taga ko'paytirilgan. 7-sinfdan boshlab chet tillar o'rgatiladi. Mamlakatda ingliz
tiliga e'tibor kuchli. Ko’pchilik bu tilda bemalol gaplasha oladi. Chet tillarni
o'qitishga haftasiga 4—5 soat ajratilgan. Koreyslar yana bir tilni — klassik xitoy
tilini majburiy ravishda o'rganadilar. 8-sinfdan boshlab Xitoy tarixi o'rganiladi.
Hunar maktablari Koreyada 600 tani tashkil etadi. Bu maktablar-ning 45 foizi
bolajak mulkdorlarni tayyorlaydi, 23 foizida texnik kasb egalari etishib
chiqadi. Qolgan maktablarda dengizchilik, qishloq xo’jalik ixtisoslari
o'zlashtiriladi. Shunisi diqqatga sazovorki, bu maktablarga korxonalar otaliq
qiladilar. Ta'lim haqidagi qonun talablaridan biri shudir.
Koreyada ham alohida iqtidorli bolalarga e'tibor kuchli. So’nggi yillarda 5 ta sport,
6 ta ilmiy maktab ochilgan. Jismoniy tarbiyaning rivojlanishiga Seul olimpiadasi
katta ta'sir ko'rsatgan.
Koreyada nogironlarga ko'rsatilayotgan g'amxo'rlikni har qadamda kuzatish
mumkin. Aytaylik, bu erda aravachalar yordamida harakatla-nuvchilar uchun er
osti liftlari mavjud, maxsus jihozlangan past qilib qurilgan telefon- avtomatlardan
nogironlar bemalol foydalanadilar, rivojlanishdan orqada qolgan bolalar uchun
maxsus maktablar mavjud. Bu maktablarning aksariyati xususiy yoki diniy](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_8.png)
![tashkilotlarning xayriya mablaglari hisobiga qurilgan. Davlat maktablarida din
o'qitilmaydi. Lekin 3-sinfdan boshlab «0dobnoma» kabi maxsus fan joriy etiladi.
Bu fan 12-sinfgacha haftasiga 2 soatdan o'qitiladi.
Maktablar uchun o'qituvchi kadrlar tayyorlashga ham e'tibor katta. Koreyadagi
barcha talabalaming 6,5 foizi bo'lajak pedagoglardir. Mamlakatda 11 ta
o'qituvchilar kolleji mavjud. Har bir provinsiya o'z kollejiga ega. Boshlang'ich sinf
o'qituvchisi bo'lish uchun 2 yil o'qish talab qilinadi. Fan o'qituvchisi birmuncha
ko'proq o'qiydi.
Janubiy Koreyada talimning obro'si naqadar kattaligini quyidagi misoldan ham
ko'rsak boladi:
Soliqlar tizimida. ta'limiy soliq joriy qilingan: ishlab chiqaruvchilar foydaning
ma'lum foizini maorifga yuboradilar. Davlat byudjetining 24 foizi talimga
sarflanadi.
Fransiyada ta'lim tizimi
Fransiya ta'lim tizimi ham qadimiy va boy tarixga ega. Bu mamlakatda «Ta'lim
haqida»gi Qonun dastlab 1955-yili qabul qilinib, 1975-yili unga qator
o'zgartirishlar kiritilgan.
Fransiya davlatining hozirgi davrda amal qilinayotgan «Ta'lim haqida»gi Qonuni
1989-yil 10 iyulda qabul qilingan bo'lib, uning o'zgartirilishiga ta'lim strategiyasida
ro'y bergan o'zgarishlar, mamlakatning ichki, tashqi siyosatdagi islohatlar, yuzaga
kelgan iqtisodiy sharoitlar, chet el pedagogikasidagi ilg'or tajribalarning mamlakat
ta'lim tizimlariga kirib kelishi, o'quv predmetiarining integrasiyalari va boshqalar
sabab bo'ldi.
Fransiyada ta'limning asosiy maqsadi shaxsning har tomonlama kamol topishini
ta'minlash, uni mustaqil faoliyatga tayyorlash, bozor munosabatlari sharoitida
o'quvchilarni tadbirkorlikka, ishbilarmonlik va omilkorlikka o'rgatish, shunga
yarasha kasb-korga ega qilishdan iboratdir. Bu erda:
1. Davlat maktablari,
2. Xususiy maktablar,
3. Oraliq maktablari mavjud.](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_9.png)
![o'qitiladigan predmetlar ichida fransuz tili va adabiyoti, o'qish va -yozuv alohida
ahamiyatga molik. Ular uchun dars vaqtining 30% ajratiladi. o'rtacha haftalik
soatlar 26 soatdan iborat, darsning davamiyligi 60 minut. o'quv yili 5 chorakka
bolinadi. Fransuz maktablari boshlang'ich sinflarida o'qish ertalab va tushdan
keyingi qismlarga bo'linadi. Ertalab o'quvchilar ona tilidan, tushdan keyin esa
matematika va boshqa predmetlardan saboq oladilar. Matematika, ona tili va
adabiyoti baza predmeti, tarix, geografiya, mehnat, jismoniy tarbiya predmetlari
esa rivojlantiruvchi predmetlar hisoblanadi.
Fransiya talimida bolalarni go'daklik chog'idanoq maktabda o'qitish uchun tayyor
holda olib k.elish g'oyat muhim masala hisoblanadi. Bu bosqichda
tarbiyaianuvchilar quyidagicha tabaqalashtirilgan: kichik guruh (2-4 yosh), o'rta
guruh (4-5 yosh), katta guruh (5-6 yosh). Maktabga tayyorlov guruhi (5-6 yosh)
bo'lib, ularga Fransiyada 100% shu yoshdagi bolalar qamrab olingan. Bolalarni
maktabga tayyorlash uchun alohida dastur va darsliklar mavjud. Fransiyada
boshlang'ich talim maktablariga 6 yoshdan 11 yoshgacha bo'lgan bolalar jalb
qilinadilar. Boshlang'ich maktab bepul va majburiy. Uning vazifasi o'qish, yozish,
hisoblash malakasini berishdir. o'quv mashg'ulotlari ertalab soat 9 dan 12 gacha,
hamda soat 14 dan 16 gacha 5 soat davom etadi. Maktabda ovqatlanish pullik,
lekin juda arzonlashtirilgan narxlarda. Boshlang'ich sinflarda o'qish uch bosqichda
amalga oshiriladi:
1. Tayyorlov bosqichi;
2. Elementar kurs (bu bosqich ikki yil davom etadi);
3. Chuqurlashtirilgan bosqich.
Dasturlarda o'quv predmetlarning barchasiga uch bosqich bo'yicha aniq, alohida-
alohida talablar qo'yiladi.
1990 -yildagi hukumat qarorida bolalarni bilimiga, qobiliyatiga qarab dars
jadvalini tabaqalashtirgan holda tuzish huquqi berildi.
O’quvchilar 11 yoshda boshlang'ich maktabni tugallab o'rta maktabga o'tadilar.
o'rta talim esa kollejlar va litseylarda amalga oshiriladi. O'rta talim ikki bosqichda
beriladi. Birinchi bosqich (11 yoshdan 15 yoshgacha) 4 yil bo’lib, eng kichik sinf 6-](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_10.png)
![sinf, 5-4-o'rta sinf, 3-sinf esa katta sinf hisoblanadi. Demak sinflarni raqamlash
yuqoridan pastga qarab amalga oshiriladi. 6-5 sinflar umumiy o'rta talim, 4-3
sinflar esa o'quvchilarning moyilligiga qarab beriladi. Bu birinchi bosqichni
tugatgach, o'quvchilar kasbiy yo'nalishlari bo'yicha guvohnoma oladilar. So’ngra
ikkinchi bosqich boshlanadi. Bu bosqichda 15-18 yoshgacha bo'lgan bolalar ta'lim
oladilar. Ular uch yil o'qib bakalavr unvoni va diplomi uchun imtihon
topshiradilar. Ana shunda diplom olgan o'quvchilargina oliy o'quv yurtlarga qabul
qilinish huquqiga ega bo'ladilar. Fransiyada talabalar pedagogika, politexnika
instituti, oliy ma'muriy maktablarga kirish uchungina imtihon topsbiradilar.
Bundan tashqari shu kasbga moyilligi ham alohida sinab ko'riladi. Boshqa
oliygohlarga va universitetlarga esa bakalavr diplomi bo'lgan yoshlar imtihonsiz
qabul qilinaveradi.
Oliy talim universitetlarda uch turkumda amalga oshiriladi:
Birinchi turkum: umumiy bolib, o'qish muddati ikki yil davom etadi;
Ikkinchi turkum: o'qish bir yil davom etadi. Talabalar magistr darajasi bilan
yakunlaydi;
Uchinchi turkum: o’qish 1-2 yil davom etadi. Bu siklda:
-bironbir predmetni chuqurlashtirib o'rganilganligi haqida diplom 1 yil;
- ixtisoslashtirilgan oliy ma'lumot to'g'risida diplom 1 yil;
- uchinchi turkum doktorlik dissertasiyasi 1-2 yil;
- davlat doktorlik dissertasiyasi biron-bir sohani mukammal o'rganib
dissertasiya yozish kabi hujjatlar olish mumkin.
Fransiyada oliy malumot va ixtisos beruvchi oliy texnologik institutlar mingdan
ortiq. Ular odatda sanoat, maishiy xizmat ko'rsatish, informatika
mutaxassisliklariga ixtisoslashgan. O'qish muddati 2 yil bolib, sakkiz xaftalik
ishlab chiqarish amaliyotini ham ko'zda tutadi.
Sirtqi talim shoxobchalari juda keng bo'lib, u 500 turdagi o'rta, oliy professional
ma'lumot berishni tavsiya eta oladi.
Fransiyada maktab rahbarligi lavozimiga erishmoq uchun ta'limga rahbarlik
qilishdan saboq beruvchi maxsus markazlarda o’qiydilar. Bunday markazlarda ular](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_11.png)
![rahbarlik qilish, maktab iqtisodiyotini boshqarish, ta'limdagi yuridik masalalar,
qonunchilik, ota-onalar bilan ishlash, madaniy oqartuv ishlarini tashkil etish,
jamoada yaxshi psixologik muhitni barpo etish kabi jihatlarni o'rganadi. o'qishni
yakunlagach, suhbatdan, test imtihonlaridan o'tadilar. Direktor dars bermaydi.
Uning ish faoliyatini ikki yil davomida diqqat bilan kuzatib boriladi. Shu ikki yil
davomida maktab direktori talantli tashkilotchi, etuk rahbar sifatida faoliyat
ko'rsata olmasa, u bu lavozimidan olib tashlanadi. Maktab o'qituvchdlariga
qo'yilgan talab Fransiyada o'ta yuqori. Ayniqsa, boshlang'ich maktablarda
o'qituvchi o'z kasbini ustasi, ajoyib notiq, san'atkor, musiqachi, sportchi,
tashkilotchi, namunali xulq-atvor egasi bo'lmog'i lozim. O’qituvchilar o'z nazariy
—uslubiy malakalarini oshirishga ahamiyat beradilar. Malaka oshirish kurslaridan
o'tish uchun aniq muddat belgilab qo'yilmagan. o'qituvchilar o'z ixtiyorlari bilan
test markazlarida imtihon topshiradilar. Shu imtihonlar davrida o'qituvchi
faoliyatida ayrim nuqsonlar sezilib, malaka oshirishga ehtiyoj aniqlansa, o'z vaqti
va mablag'lari hisobiga malaka oshiriladi.](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_12.png)
![Adabiyotlar:
1. Pedagogika (Pedagogika nazariyasi va tarixi) O‘qituvchilar tayyorlash va
pedagogika fani sohasi: bakalavriat yo‘nalishi uchun
darslik//prof.M.X.Toxtaxadjaevaning umumiy tahriri ostida, O‘zbekiston Respublikasi
Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. – Toshkent “O‘zbekiston faylasuflar milliy
jamiyati” nashriyoti, 2010.
2. Pedagogika. O‘quv qo‘llanma//A.Munavvarovning umumiy tahriri ostida.
Toshkent “O‘qituvchi”, 1996.
3. Pedagogika nazariyasi va tarixi. Pedagogika nazariyasi. 1-qism / Oliy o’quv yurtlari
uchun darslik. M.X.Toxtaxodjayevaning umumiy tahriri ostida. – Toshkent: “ Iqtisod-
moliya”, 2007.
4. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat / S.A.Madiyarova va boshq. –
Toshkent: “Iqtisod-moliya”, 2009.
5. Azizxo’jayeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. – Toshkent:
Nizomiy nomidagi TDPU, 2006.
6. Axmedova M.E “Pedagogika nazariyasi va tarixi” o’quv qo’llanma T:2011
“Tafakkur bo’stoni” nashriyoti 157 b
7. Axmedova M.E Niyozov G. “Pedagogika tarixidan seminar mashg’ulotlari” o’quv
qo’llanma T:2011, Noshir nashriyoti 157 b
8. Mavlonova R. va boshqalar. “Pedagogika”, -Toshkent, “O‘qituvchi”, 2001.](/data/documents/50a3a576-b94d-44dd-bc46-00ea39b7c0e2/page_13.png)
RIVOJLANGAN XORIJIY DAVLATLARDA TA’LIM TARBIYA VA MAKTAB Reja: 1. Amerika Qo’shma Shtatlarida ta’lim tizimi , tuzilishi . 2. Yaponiya xalq ta’limi tizimi. 3. Germaniya xalq ta’limi tizimi. 4. Janubiy Koreya xalq ta’limi tizimi. 5. Fransiya xalq ta’limi tizimi.
Amerika Qo’shma Shtatlarida ta’lim tizimining tuzilishi quyidagicha: - maktabgacha tarbiya muassasalari (3-5 yoshgacha) - boshlang’ich maktablar 1-8 sinflar (6-13 yoshgacha) -o’rta maktab, bu ikkiga: quyi va yuqori bosqich (14-17 yoshgacha). - oliy ta’lim 2-4 yil, kollejlar va dorilfununlar. - oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim (aspirantura, doktarantura). AQShda majburiy ta’lim 16 yoshgacha amalga oshiriladi.O’quv yurtlari davlat, xususiy, diniy muassasalar ixtiyorida bo’lishi mumkin. Amerikada bolalar 3 yoshga to’lganda onalarga moddiy imtiyozlar berish ko’zda tutilmagan. Bog’chalarda bolalar yoshlariga qarab guruhlarda tarbiyalanadi. 5 yoshga to’lganda haqiqiy ta’lim tarbiya jarayonida qatnashadi, ular «Kinder gander» deb ataluvchi muassasada ta’lim oladi. Bu muassasa bog’cha yoki maktab tarkibida tashkil etiladi. 5 yoshli bolalarni maktabga tayyorlash ota-onalar, bog’chalar, maktablar va ommaviy axborot vositalarining vazifasi hisoblanadi. AQSh ko’p millatli mamlakat. Shunga ko’ra har bir millat bolalari o’z ona tilini , milliy urf odatlarini, dinini bog’chalarda o’rganadilar. Amerika maktablarida o’quv tarbiya ishlari bilan bog’liq masalalarni har bir shtat o’ziga mustaqil belgilab olish huquqiga ega. Amerika maktablarida o’qish har bir o’quvchi uchun faxr-iftixor bo’lishiga, o’z bilimi imkoniyatiga ishonch hissini tarbiyalashga katta e’tibor beradi. O’quvchilarni maktabdan bezdirish, ularni darslarga ishtiyoqsiz va loqayd bo’lib qolishlari favqulotda salbiy holat bo’lib hisoblanadi. O’quvchilar boshlang’ich maktabni bitirganidan so’ng qo’yi (7-8-9 sinflar) o’rta maktabda o’qishni davom ettirishadi. Bu maktabni muvafaqiyatli o’tganlar yuqori, o’rta (10-11-12 sinflar) maktabga qabul qilinadi. O’quvchilar ma’lum bir sinfni, kursni yoki maktabni bitirishda test sinovlari topshiradilar. O’rta maktablarda o’quvchilar o’zlari yoki ota-onalari tanlagan yo’nalishlarga mos holda predmetlar tanlashda erkinliklar berilgan. O’rta maktab o’quvchilari kundalik faoliyatlarida yarim vaqtini o’quv sinflarida qolgan vaqtini kutubxonada, labaratoriya, tajriba uchastkalari, amaliyot uchun
mo’ljallangan joylarda o’tkazadilar. Ayni paytda o’quvchilarga 4 yo’nalishda kasbkor bilimlar beradi. 1. Qishloq xo’jaligi 2. Biznes ta’limi. 3. Savdo va sanoat. 4. Qurilish bo’yicha kasbkor asoslari o’rgatiladi. Amerikada yaqinda qabul qilingan «2000 yilda Amerikada ta’lim strategiyasi» dasturi e’lon qilindi. Bunda quyidagi asosiy vazifalar belgilandi: - 2000 yilda barcha Amerikalik kichkintoylarning maktabda tayyor holda qilishlari; - aholining 90% oliy ma’lumotli bo’lishi, o’quvchilarning ingliz tili, matematika, tabiiy fanlar, tarix, geografiya fanlari bo’yicha jahonga o’z iqtidorlarini namoyish eta olishlari; - talabalarning tabiiy va matematika fani yutuqlarini o’zlashtirishda jahonda eng oldinda turishlari; - har bir voyaga yetmagan Amerikalikning iqtisodiyot sohasida jahonning barcha yoshlari bilan bellasha oladigan bo’lishlari; - maktablarda giyohvandlik va zo’ravonlikka barham berish, o’qish uchun barcha shart-sharoitlar yaratib berish ko’zda tutilgan va h.k.. Amerikada bir o’quv yili 180 kun, 1 soatlik dars 40-45 minut. 7-sentyabr o’quv kunining boshlanishi, 12-oktyabr «Koluob» kuni munosabati bilan bayram, 21- oktyabr o’quvchilarning aqliy qobiliyatini aniqlash kuni, 10- noyabr insho sinovi, 30-may xotira kuni, 12-iyun bitirish kechasi, 20-iyun yozgi ta’tilning boshlanishi. Yaponiyada xalq ta’limi tizimi Yaponiyada hozirgi zamon ta’lim tizimlarining tarkibi quyidagicha: 1. Bolalar bog’chalari (3-5 yosh). 2. Boshlang’ich maktab (6 yil) . 3. Kichik o’rta maktab (3 yil m ajburiy) . 4. Yuqori o’rta maktab – (ixtiyoriy). 5. Oliy ta’lim tizimiga kiruvchi o’quv yurtlari (kollej, universitet).
6. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim. 1. Maktabgacha tarbiya (3-5 yosh) muassasalariga bolalar loyoqatiga qarab 3-2-1 yillik o’quv turlariga jalb qilinadi. Yaponiyada bu muassasalarning 59,9% xususiydir, 39,8 % tuman kengashlariga qarashli, 0,3% davlatga qarashlidir. 2. Majburiy ta’lim (6-15 yosh) 6 yil boshlang’ich maktabda, 3 yil kichik o’rta maktab kursini o’taydi. Bu 9 yillik ta’lim majburiy bo’lib barcha bolalar bepul o’qitiladi va tekin darsliklardan foydalanadi, ota-onalar o’z bolalarini xususiy maktabga berish huquqiga ham egalar. Xususiy maktablarning o’ziga xos shart sharoitlari va talablari mavjud. Yuqori, o’rta maktab sirtqi , kechki , kunduzgi bo’limlari mavjud. O’qish muddati 3 yil, 95% o’quvchilar kunduzgi maktabda o’qishadi. Unda quyidagi yo’nalishlar bo’yicha bilimlar beriladi. 1. Umumiy ta’lim fanlari; 5. Qishloq xo’jaligi; 2. Texnik bilimlar; 6. Chorvachillik; 3. Tijorat; 7. Baliqchilik; 4. Mahalliy sanoat; 8. Kemasozlik va h.k. Yaponiyada kollejlar va universitetlar oliy ta’lim tizimini tashkil etadilar. Bundan tashqari Yaponiyada «Ixtisos maktablari» ham mavjud. Yaponiyada maktablarda o’qish 1-apreldan boshlanib, kelasi yilning 31-martida nihoyasiga yetadi. Maktablar 3 s i mestrga bo’linadi: 1. Aprel-iyun; 2. Sentyabr- dekabr ; 3. Yanvar-mart. Yapon maktablari asosiy e’tiborni o’quvchi faoliyatiga va darslikka qaratilgan. Ularning fikricha o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida jonli muloqog) muhim ahamiyatga ega. Turli ta’limiy ko’nikmalarni bolalar ongiga singdirish Yapon maktablariga xos fazilatdir. Masalan, 2-sinf o’quvchisi ko’pchilik oldida nutq so’zlash qobiliyatiga ega bo’lishi, 6- sinf o’quvchisi kamida 2 ta milliy cholg’u asbobida kuy chala bilishi, boshlangich sinf o’quvchisi suvda bemalol suza olishi kerak.
Yaponiyaliklar to’g’ri va halol turmish tarzini qadyrlaydilar. Birinchi sinfdan 9- sinfgacha axloq tarbiyasi maktab faoliyatining zaruriy shartidir. Germaniya ta’lim tizimi Germaniya talim tizimida maktabgacha tarbiya tizimi ham muhim bosqich hisoblanadi. Uning 100 yildan ortiq tarixi bor. Bolalar bog'chalari ta'limning quyi bosqichi hisoblansada, lekin davlat tizimi tarkibiga kirmaydi. Bog'chalarni mablag’ bilan ta'minlash turli jamoat tashkilotlari, hayriya birlashmalari, korxonalar,. xususiy shaxslar, diniy muassasalar zimmasidadir. Ota-onalar bolalar bog'chalariga o'z farzandlarini tarbiyalayotganliklari uchun ancha miqdorda pul tolaydilar. 3 yoshdan 6 yoshgacha bolalarning 80% bog'chalarga qatnaydi. Germaniyada odatda bolalar bog'chada tushgacha tarbiyalanadilar. Kunning yarmida esa uyda, oilada bo'ladilar. Bu mamlakatda kuni uzaytirilgan bog'chalar ham bor. Majburiy talim 6 yoshdan 18 yoshgacha bolgan bolalarga tegishli, ya'ni bu jarayon 12 yil davom etadi. Bundan 9 yillik (ba'zi joylarda 10 yil) maktabda tola haftalik o'qishda o'qiydi. o'qish davlat maktablarida tekin. Xususiy maktablar kam. o'qish 6 yoshdan boshlanib, 4 yil davom etadi (faqat Berlinda 6 yil). Boshlang'ich maktabdan so'ng o'quvchilar yo'nalish bosqichidagi maktabga o'tadilar. Bu erda 5- 6- sinf bosqichidagi . yo'nalish maktablarda maxsus dastur asosida o'qiydilar. Keyin navbatdagi maktab tipiga ko'chadilar: bular - asosiy, maxsus. maktab, real bilim yurtlari. Deyarli 30% bola asosiy maktabga o'tadi. 9 yoki 10 yillik o'qish tugatilgandan keyin kasbiy tayyorgarlikka o'tiladi. Maxsus maktablarda nuqsonga ega bo'lgan bolalar o'qiydi. Real bilim yurtlari asosiy maktab va yuqori bosqich maktabi o'rtasida turadi. Qoidaga ko'ra bu erda o'qish 6 yil davom etadi (5-10 sinfgacha) va tola o'rta ma'lumot berish bilan tugallanadi. Bilim yurtini tugatganlar o'rta maxsus o'quv yurtiga yoki yuqori bosqichdagi hunar-texnika maktabiga kirib o'qish huquqiga ega bo'ladi. Germaniyada gimnaziyalar ham mayjud. Ular 5-13 sinflarni o'z ichiga oladi. 11-13 sinflar oliy o'quv yurtlariga tayyorlash vazifasini ham bajaradi. Gimnaziyani bitirganlik haqidagi etuklik attestati oliy o’quv yurtida o’qish imkonini beradi. Germaniya talim tizimida hunar talimi muhim ahamiyatga ega, chunki yuqori malakali ishchilarga bo’lgan talab kuchli. To’liqsiz o'rta