Mavzu: Rus-Turk urushi (1877-1878) va Berlin kongressi. Reja. 1. Rus-Turk urushining diplomatik tayyorlanishi. 2. Rus-turk urushi davrida Yevropa davlatlari diplomatiyasi. 3. San-Stefano tinchlik shartnomasi. 4. Berlin kongressida diplomatik ziddiyatlar.

Gorchakov A. M. (1798-1883) diplomatiyasi1875-yilda Gersogovina va Bosniyada Turkiya mustamlakachiligiga qarshi qo’zg’alon ko’tarildi. Ular milliy mustaqillikni talab qildilar. Bolgariyada ham shunday qo’zg’alon ko’tarildi. Biroq, qo’zg’alon shavqatsizlik bilan bostirildi. Bolqon inqirozi buyuk davlatlarning manfaatini yana bir bor to’qnashtirdi.1876-yil Serbiya- Turkiya urushida Turkiyaning qo’li baland kela boshladi. Shunday sharoitda Rossiya Turkiyadan Serbiya bilan yarash bitimi imzolashni va armiyasini demobilizatsiya qilishini talab etdi. Biroq Turkiya bu talabning bajarilisini paysalga soldi. Nihoyat, Rossiya bu masalada Turkiyaga ultimatum topshirdi. Shu tariqa, Serbiya halokatdan saqlab qolindi. Turkiya Serbiya bilan tinchlik shartnomasi tuzgan bo’lsada o’z armiyasini demobilizatsiya qilmadi. Bu Rossiya uchun ayni mudda bo’ldi. London protokolidan so’ng ko’p o’tmay (1877-yil 15-aprelda) Rossiya Turkiyaga 7ta piyoda askarlar polka va 2ta o’qchi diviziya bilan javob qaytardi.16-aprelda Ruminiya bilan imzolagan shartnomaga ko’ra, rus askarlari uning hududi orqali o’tishlari kerak edi. 23-aprelda Rossiya Turkiya bilan diplomatik aloqalarni uzdi. Podsho Rossiyasining askarlari namoyishkorona mobilizatsiya qilindi. Endilikda ularni chekintirish juda mushkul bo’lib qoldi. Turkiya slavyanlarga homiylik qilishga intilmadi, bu esa uni yana obro’sini tushirib yubordi. Podsho Kshenyovga yetib keldi uyerda oily qo’mondon qarorgohi joylashgan edi 1877-yil 24-aprelda Turkiyaga urush e’lon qilish haqida manifest imzoladi. Iyunning oxirlarida Bolqon hududida faol harbiy harakatlar boshlandi. Bikonsfeldning fikri bilan rus-turk urushi Dardanelni okkupatsiya qilish bilan boshlandi. Bu rejaga Angliya kabinetining qator a’zolari achinish bilan qaradilar. Angliya shu bilan chegaralanib qoldi.

6 mayda Derbi Shuvalovga nota taqdim qildi. Unda xabar berilishicha Angliya birinchidan Rossiyani Suvaysh kanalini Blokada qilishiga ikkinchidan Misirni okkupatsiya qilishiga ruxsat beraolmasdi. Bu xech bo’lmaganda urush vaqtida umuman zid edi uchinchidan Konstantinopolni bosib olinishi va to’rtinchidan fors qo’ltig’idagi ruslarning mavqeyi oshishiga olg’a borishiga ruxsat bera olmasdi Shuvalov doimo Angilya Rossiya, har ikkala tamonga xam birdek xizmat qilgan u Garchakov bilan mavjud ziddiyatli vaziyatni bartaraf qilish maqsadida Peterburgga yetib keldi va jiddiy vaziyat to’g’risidapoytaxtga malumot berdi rus xukumati urush boshlanishi bilan bir qancha maqbul shartlarni nixoyasiga yetgazishni o’ylardi Ular anglichanlarni Misr va Suvaysh masalasida tinchlantirishga shoshildi Konstantinopol va qo’ltiq masalasiga kelsak, rus xukumati bu xududlarga davo qilmasliklarini anglichanlarga bildirdi Rus xukumati aloxida etibor qaratgan narsa Konstantinopol va qo’ltiq tqdiri umumdavlatlar kelishuvi asosida bo’lishi yoki bo’lmasligi edi boshqacha aytganda Angilya tamonidan xal qilinayotgan bu masalaga Rossiya aralashishga jurat etaolmasdi. Rossiya bosh vaziri yuqorida keltirilgan vadalarni chegaralamadi u Shuvolovga Rossiya mo’tadil shartlarga ega bo’lgan tinchlik kelishuvini tayyorlab qo’yganligini xabar berdi bu vaqtda rus askarlari Bolqon tizmasidan kesib o’tayotgan edi. Rus hukumati Konstantinopol konferensiyasiga judayam jo’n bo’lgan so’ngi talabnoma variantini taqdim qildi “Konstantinopol konferensiyasi” 1876-1877-yillarda Rossiya, Angliya, Germaniya, Avstriya-Vengriya va Fransiya davlatlari boshliqlari ishtirokida Konstantinopol konferensiyasi bo’lib o’tdi. 1875-1876-yillarda Gersogovina va Bosniyada qo’zg’alon bo’lib o’tadi. Serbiya va Chernogoriyada, Bolgariyada Turkiya zulmiga qarshi harakatlar

avj oldi. Shunday sharoitda Rossiya hukumati Bolqon hududlarida mustahkamlanib olishni maqsad qiladi va Turkiya zulmiga qarshi ko’tarilgan bu qo’zg’alonlarni qo’llab-quvvatladi. Konstantinopol konferensiyasi 1876- yilning 11-dekabrida o’z ishini boshladi va 1877-yilning 30-yanvariga qadar davom etdi. Konferensiyada Rus elchisi sifatida N.P. Ignatyev qatnashdi. Ignatyev bu konferensiyada boshqaruvchilk rolini o’ynagan bo’lib Bolgariya, Gersogovina va Bosniyada Avtonom boshqaruv o’rnatilishiga erishdi. Bolgariya hududi janubda Rodop tog’laridan va Adrianopolga qadar kengaytirildi. Rossiya tinchlik kelishuvini tezda tayyorlab janubi-g’arbiy Bessarabiyaga qaytdi. Batumidan voz kechishidan voz kechdi. Agar Avstriya-Vengriya Bosniya, Gersogoviniyaga ko’z olaytiradigan bo’lsa, konpensatsiya to’lashga hukm qilinadigan bo’ldi. Konstantinopolda turgan rus askarlari poytaxtni okkupatsiya qilsa, Angliya o’z navbatida neytralitet holatini saqlab turushi kerak edi.1877 –yil 8-iyunda Shuvalov bu dasturdan lord Derbini habardor qildi. Britaniya hukumati rus hukumatining talabnomasini rad etdi. Ular hattoki Konstantinopolda rus askarlarining vaqtinchalik turishlariga ham rozi bo’lmasdi. Bikonsfeldning o’zi Dardanelni ushlab qolish maqsadida Konstantinopolga flot yubordi. Nufuzli liberal partiyasi turklarga yordam berish g’oyasiga qarshi chiqishdi. 1877-yil 19-mayda Angliya hukumati Rossiyaga qarshi ittifoq tuzish haqida Avstriya –Vengriya bilan muzokaralarni boshlab yubordi. Berlin kongressi 1878-yilning 13- iyunidan 13- iyuliga qadar davom etdi. Mazkur kongressda 6 ta buyuk davlat va Turkiya qatnashdi. Bolqon davlatlari vakillari Berlinga kiritilgan bo`lsada biroq ular congress ishtirokchilari hisoblanmas edilar. Buyuk davlatlarning delegatsiyalari tashqi ishlar vazirlari

yoki bosh vazirlar bilan boshqarilar edi. Besmark Gorchakov, Bekonsfeld, Andrashi, Baddington va Korti congress tashabbuskorlari edilar. Har bir delegatsiya bir necha odamdan iborat edi. Berlin kongressidagi rus diplomatiyasining ahvoli og`ir edi. Negaki Angliya va Avstriya _Vengriya Rossiyaning do`shmanlari edi.1877-yilning oxirida Fransiyada Bekazning o`rniga Baddington keldi. U respublikachilarning ung qanoti vakili edi. U kongressda asosan Angliyani qo`llagan edi. Berlin kongressi 1878-yilgi San-Stefano tinchlik shartnomasining shartlarida Avstriya- Vengriya va Angliya noroziligi sababli chaqirildi. 1878-yilning 5-noyabrida Avstriya –Vengriya qudratli davlatlarga ya`ni 1856-yilda Parij shartnomasini hamda 1871-yilda London shartnomasini imzolagan davlatlarga yuzlandi. Avstriya–Vengriya bu davlatlarga Venada Yevropa konferensiyasini chaqirishni taklif etdi. Mazkur konferensiyaning maqsadi 1877-1878 yilgi Turk rus urushi natijasida yuzaga kelgan muommolarni yechish edi. Rossiyaning tashqi ishlar kansleri Gorchakov kongressning chaqirilishiga ko`ngan bo`lsada lekin kongressning Venada chaqirilishiga qarshi edi. U Bismarkka yuzlandi. Bessmark reyxstagda nutq so`zladi. Angliya o`zgacha siyosat yuritdi Angliya ko`proq Rossiya tomonidan ko`rfazlarni egallab olishidan qo`rqar edi. Ingliz hukumati mazkur chaqirilayorgan Berlin kongressida San –Stefano shartlarining qayta ko`rib chiqilishini talab etdi. Tashqi ishlar vaziri graf Berbining o`rniga kelgan Solsberi San_Stefano shartnomasining shartlari Rossiyaning sharqdagi ta`sirini kengaytirilayotganini keskin ma`lum qildi. Bekonsfeld hukumati harbiy tayyorgarlikni kuchaytirishni boshladi. Bu bilan u Angliya o`zining talablarini Rossiya urush e`lon qilguniga qadar himoya qila olishini ko`rsatib qo`ymoqchi bo`ldi. Avstriya –Vengriya tashqi ishlar vaziri graf Andrashi timsolida urush oldidan qabul qilgan shartlarning bekor qilinishiga undadi.