Sud tomonidan nikohni bekor qilish tartibi va asoslari Reja: 1. Oila huquqi bo’yicha nikoh tushunchasi va tuzish tartibi 2. Nikohdan ajartish to'g'risidagi ishlarni sudda va sudsiz ko'rish asoslari .- 3. Nikohni haqiqiy emas, deb topish to'g'risidagi ishlarni ko'rish

Oila huquqi bo’yicha nikoh tushunchasi va tuzish tartibi Nikoh oilani mustahkamlashning asosi bo‘lib, avvalambor, bolalar tarbiyasi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan tarbiya o‘chog‘idir. Shuning uchun ham qonuniy tuzilgan nikohdan davlat manfaatdor bo‘lib, undan ajralish jamiyat manfaatlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu boisdan ham nikoh-oila masalasi er-xotinning shaxsiy ishi doirasidan chetga chiqadi. Oilada oilaviy munosabatlar qanchalik to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, uning shunchalik mustahkam bo‘lishi, bu, o‘z navbatida , jamiyatning ham mustahkamlanishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatishi amaliyotda sinovdan o‘tgan omillardandir. Ana shu holatlarni e’tiborga olgan davlatimiz nikoh, uni tuzish tartibi va shartlari, nikohdan ajralish , nikohni haqiqiy emas deb topish bilan bog‘liq munosabatlarga befarq bo‘lmay, ularni tartibga soluvchi huquqiy asoslarni belgilab qo‘ygan. Nikoh oilaning vujudga kelishida birdan-bir asos bo‘lgani bois, u faqat axloq normalari bilan emas, balki maxsus qonun hujjatlari bilan tartibga solinishi oila davlat himoyasida bo‘lishini huquqiy ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 63-moddasi 2-qismida: “Nikoh tomonlarning ixtiyoriy roziligi va teng huquqliligiga asoslanadi,” ─ deb belgilangan. Nikoh insonlarga mas’uliyat yuklaydi. Chunki oilada erning ham , ayolning ham o‘z vazifalari bor: ularning har biri o‘z vazifasini to‘la ado etishga mas’uldir. Nikoh ota-ona o‘zidan so‘ng zurriyod qoldirib, naslning davom etishi mezoni hisoblanadi. Sotsiologik jihatdan nikoh deganda, “ayol va erkak o‘rtasidagi tarixan shakllangan , qonuniylashgan va jamiyat boshqaruvidagi munosabat shakli bo‘lib, ularning bir-biriga va bolalarga bo‘lgan munosabati aniq belgilangan”ligi tushuniladi. Nikoh va oilaviy munosabatlar o‘z rivojlanishtarixi va taraqqiyoti bo‘yicha dastlabki qadamlaridanoq nikohning sof, samimiy hamda poklik ramzi asosida oilaning vujudga kelish negizi vazifasini o‘taydi. Nikoh oilaning vujudga kelishida qon-qarindoshlik bilan birga asos bo‘lgani bois, u nafaqat axloq normalari, balki maxsus qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. Amaldagi Oila kodeksida nikoh tushunchasiga ta’rif berilmaydi. Shu sababli

mazkur tushunchaning ta’rifini nikohning huquqiy tabiati , qonunchilikda unga nisbatan belgilangan qoidalar hamda erkak va ayolning o‘zaro istak-xohishi natijasi sifatidagi kelishuv ekanligidan kelib chiqib, unga nisbatan quyidagi umume’tirof etilgan ta’rifni berish mumkin: Nikoh (arabcha so‘zdan olingan bo‘lib, qo‘shilish degan ma’noni anglatadi) – bu fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organlarida tuziladigan, o‘zaro muhabbat va hurmatga , o‘zaro yordamga va bir-birining oldida javobgarlikka asoslangan erkak va ayolning ittifoqidir. Qoidaga ko‘ra nikoh fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organlarida tuziladi. Mazkur organlarda nikohni tuzish tartibi quyidagi asosiy qoidalarga ko‘ra amalga oshiriladi: - nikoh faqat nikohga kirishuvchilarning ishtirokida tuziladi; - nikohga kirishuvchi shaxslarning fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organiga ariza topshirgan kundan bir oy o‘tgach ro‘yxatdan o‘tkaziladi; - qoidaga ko‘ra fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organ binosida ro‘yxatdan o‘tkaziladi; - nikohning ro‘yxatdan o‘tkazilganligi xususidagi ma’lumot er-xotinning pasportiga kiritiladi. Biroq ushbu holatlarga nisbatan istisnolar ham mavjud. Jumladan, nikoh tuzish muddati qisqartirilishi yoki uzaytirilishi mumkin. Biroq buning uchun qonunda nazarda tutilgan muayyan sabablar mavjud bo‘lishi talab etiladi. Ikkinchidan, nikoh har qanday kelishuv sifatida muayyan shartlarga muvofiq tuzilishi lozimki , mazkur shartlarga rioya etmaslik oqibatida u haqiqiy emas, deb topilishi mumkin. Bunday shartlarga quyidagilar kiradi: - erkak va ayolning nikoh tuzishga ixtiyoriy roziligi; - erkak va ayolning nikoh yoshiga yetganligi ; - agar nikohlanuvchilardan biri boshqa nikohda turgan bo‘lsa, nikoh tuzishning mumkin emasligi; - yaqin qarindoshlar, farzandlikka oluvchilar va farzandlikka olinganlar o‘rtasida hamda nikohlanuvchilardan birining loaqal bittasi ruhiyat buzilishi (ruhiy kasalligi yoki aqli zaifligi) sababli sud tomonidan muomalaga

layoqatsiz deb topilgan shaxslar o‘rtasida nikoh tuzishga yo‘l qo‘yilmasligi. Har qanday bitim kabi nikoh ham tugatilishi mumkin. Bundan tashqari , nikohga nisbatan har qanday bitimga nisbatan qo‘llaniladigan haqiqiy emaslik chorasi tatbiq etiladi.

Nikohdan ajartish to'g'risidagi ishlarni sudda va sudsiz ko'rish asoslari .- Ko'p yillik tarixga ega bo'lgan o'zbek xalqi qadimdan ota-bobolar an'analariga sodiq bo'lgan holda axloq tamoyillariga asoslangan oilani mustahkamlash, ona va bolalar manfaatlarini har tomonlama mu-hofaza qilish va har qaysi bolaga baxtli bolalikni ta'minlash, kishilarda oila oldida mas'ul bo'lish hissini tarbiyalash — nikoh va oila to'g' risidagi qonunchilikning muhim vazifalaridan biri hisoblangan. O'zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 37-moddasida belgi-langanidek, nikoh er-xotinning hayotligida ulardan biri yoki har ikkisining arizasiga muvofiq| ajralish yo'li bilan tugatilishi mumkin. Sud ajralish to'g'risida ariza bergan er va xotinni yarashtirish uchun barcha choralarni ko'rishga majbur. Bunday toifadagi ishlarni ko'-rishda sudlar Ularning daxlsizligiga, milliy xususiyatlarga e'tibor berishlari lozim. Amaldagi nikohdan ajralish to'g'risidagi qonunlarni shariat huquqiy me'yorlariga to'g'ri kelishini quyidagilardan anglash mum-kin. Masalan, shariatga ko'ra, oila nikoh qilish bilan tuzilishi va agar er-xotinlardan birontasining vafot qilishidan boshqa qandaydir sabablarga asosan hayotligida ajralishga to'g'ri kelsa, taloq qilish bilan buzilishi ko'rsatilgan. Sud er-xotinning kelgusida birgalikda oilaviy turmush qurish va oilani saqlab qolishjmkoniyati yo'q, deb topgandagina nikohdan ajratilishi mumkin.Voyaga yetmagan farzandlari bo'lmagan er va xotinning ajralishlikka o'zaro roziliklari bo'lgan taqdirda, agar ular o'rtasida mulk to'g'risida va bir-birlarining ta'minoti uchun aliment undirilishi to'g'risida da'vo bo'lmasa, nikoh fuqarolik holati dalolat-nomalarini qayd qilish organi (FHDY)da bekor qilinishi mumkin. Belgilangan tartibda bedarak yo'qolgan, deb topilgan shaxslar, ruhiy kasatlik yoki aqli zaif bo'lganligi tufayli muomalaga layoqatsiz, deb topilgan shaxslar, shuningdek, kamida uch yiJ muddatga ozod-likdan mahrum etilishiga hukm