Ta’lim jarayonini tashkil etishda innovatsion yondoshuvlar Reja: 1.           Ta’lim jarayonlarini  tashkil  etishga  innovatsion  yondashuvlar. 2.           Ta’limda  innovatsion  yondashuvlarning  asosiy  kategoriyalari. 3.           Ta’lim  jarayonlarini  tashkil  etishda  innovatsion  yondashuvlarning  o’ziga xos     xususiyatl ari

Innovatsiya-yangilash. Bu  har  qanday  sohaga  tegishli:  fan,  tibbiyot,  ta'lim. G'arbiy  Yevropa  mamlakatlarida  "pedagogik  innovatsiya"  tushunchasi  50- yillarning  oxiridan  boshlab  o'rganila  boshlandi,  Rossiyada  jamoatchilik  ularga  90- yillarning  boshlarida  qiziqish  bildira  boshladi.  Zamonaviy  ta'lim  axborot  jamiyati ehtiyojlariga  javob  bermaydi.  Maktablarda  asosiy  kompetentsiyalar  shakllanmaydi, ular  o'quvchilarni  o'rganishga  va  kashfiyotlar  qilishga  o'rgatmaydi.  Tizim  hamon ularni  izlashga  o’rgatishdan  ko’ra,  bilimlarni  “o’tkazish”ga  qaratilgan.  Bu  esa ta’limni  isloh  qilish,  yangi  tizimga  o’tish,  pedagogik  innovatsiyalarni  faol  joriy etish  zaruriyatini  keltirib  chiqaradi.                Pedagogik innovatsiya: mohiyati va maqsadlari. Pedagogik innovatsiyalar  - bu  maqsadlarga  samarali  erishishga  yordam  beradigan  ta’lim sohasidagi  yangiliklarni  ishlab  chiqish,  joriy  etish,  sinovdan  o’tkazish  va  baholash jarayoni. Ular  orasida:  ta'lim  jarayoni  vaqt  o'tishi  bilan  o'zgaradi,  mehnat  bozori bo'lajak  xodimlarga  yangi  talablarni  qo'yadi  va  o'qitish  o'zgartiriladi,  yangi maqsadlarga  moslashtiriladi,  bunga  erishish  uchun  yangi  pedagogik  usullar, uslublar  va  usullar  zarur. Ta'limdagi innovatsiyalar quyidagi maqsadlarga erishishga yordam beradi:  Ta’lim  jarayonini  insonparvarlashtirish,  demokratlashtirish;  Talabalarning  kognitiv  faolligini  faollashtirish;  Ta’lim  va  tarbiya  ishlarini  tashkil  etish  samaradorligini  oshirish;  O'quv  materialining  metodika  va  didaktika  nuqtai  nazaridan  o'zgartirishlari. Pedagogik  jarayonga  faol  joriy  etilayotgan  yangi  yondashuvlar  belgilangan maqsadlarga  erishishga  yordam  beradi.  Ular  ta'lim  muassasalarida  ishning  yangi uslub  va  uslublarini  ishlab  chiqish  uchun  asos  bo'lib  xizmat  qiladi.   Og’zaki-ko’rgazmali

1. Tadqiqiy. 2. Izlanuvchan. 3. Tizimli. 4. Funksional. 5. Kompleks. 6. Texnologik. 7. M uammoli-unsurli . 8. F aoliyatli yondashuvlar . 1. Og’zaki-ko’rgazmali yondashuv.   U an’anaviy  bo’lib,  asosan  o’qituvchining axborot  berishi,  o’quvchi-talabalarning  bilimni  qabul  qilishi,  to’plashi  va  xotirasida saqlashi  bilan  belgilanadi.  «Bilim»  tushunchasi  xotirada  saqlanadigan  axborot ma’nosida  tushuniladi.  Bunday  bilimlar,  ularni  qo’llay  olish  ko’nikmalari (imtihonda  shu  axborotga  doir  berilgan  savolga  bergan  javobiga  qarab)     orqali tekshirib  ko’riladi. Bu tizimdagi bilimlar – asosan esda saqlab qolish natijasi, ko’pincha rasmiy ma’lumotdir, u ko’pincha yuzaki bo’lishi ham mumkin . Ular xotira  tubida  saqlangan  bo’ladi  yoki  boshqa  so’z  bilan  aytganda,  faqat  unga qaratilgan  to’g’ridan-to’g’ri  savol  qo’yilganda     esga  olinadi.  Qayta  esga  olish darajasidagi  bilim  uzoq  vaqt  xotirada  saqlanmaydi.  Talaba  savol  berilganda  uni eslashi,  ba’zan  esa  umuman  eslay  olmasligi  ham  mumkin.   Og’zaki-ko’rgazmali  yondashuv  respublikamiz  o’quv  yurtlarida  keng tarqalgan.  Ma’lumot  berish  tizimida  tayyor  bilimlarni  «o’qituvchi-talabalarga», ularning  ehtiyoji  va  faollik  darajasi  bog’liq  bo’lmagan  holda,  bevosita  berishi mumkin  bo’lgan  imkoniyatdan  kelib  chiqadi.  Demak,  shunga  ko’ra  o’qituvchining asosiy  vazifasi  – zaruriy  axborotni  ma’lum  qilishi  va  uni  xotirada  mustahkamlash ustida  ishlashdir. V.Guzeyevning   ta’kidlashicha,  an’anaviy  metodikaga  xos  bo’lgan  xususiyat     dastur  talablarida  ifodalanuvchi  ta’lim  maqsadlarini  «o’zlashtirish»  tushunchasi qobig’iga  o’ralgan     qandaydir  noaniq  tasavvur  bilan  tavsiflanadi.    Bunda  ta’lim

jarayonida ko’proq  muvaffaqiyatga  erishgan  o’qituvchilarning  ish  tajribalarini umumlashtirish  asosida  ta’lim  jarayonlari  tashkil  etiladi.  Har  bir  aniq  vaziyat uchun  ilg’or  o’qituvchi  (pedagog)larning  pedagogik  faoliyati  namunasi  qidiriladi, ammo  ta’lim  tizimida  faoliyat  yuritayotgan  bir  qator  olimlar  va  amaliyotchilar alohida  metodikalarning  davri  o’tib  ketganligi  va  har  qanday  ilg’or  pedagoglar tajribalarini  umumlashtirish  tizimli  va  maqsadga  yo’naltirilgan,  samarali  ta’limni qurish  imkonini  bermasligini  jiddiy  ta’kidlashmoqda.     Respublikada  amalga oshirilayotgan  ta’lim  sohasidagi  bir  qator  ijobiy  ishlar,  fan-texnikaning  jadal sur’atlar  bilan  o’sishi,  bugungi  kunda  raqobatbardosh  yuqori  malakali  kadrlar tayyorlash,  shaxsni  rivojlantirish,  uning  ma’lumot  olish  darajasini  yuqori  tarzda ta’minlashga  nisbatan  jamiyat  ehtiyojlari  bilan  o’qitish  uslublari  o’rtasida ziddiyatlar  tug’ilishiga  olib  keladi.  Shuning  uchun  ta’lim  jarayonida  boshqa yondashuvlarni  ham  qo’llash  muhim  ahamiyat  kasb  etadi 2. Tadqiqiy-ijodiy yondashuv. Ta’limning  maqsadi  talabada  biror  muammoni yechish  qobiliyatini  o’stirish,  yangi  bilim  va  tajribani  mustaqil  ravishda o’zlashtirish,  harakatning  yangi  zamonaviy  usullarini  topish  va  tashabbus ko’rsatishni  nazarda  tutadi. Tadqiqiy–ijodiy  yondashuvda  pedagog  talabaning  o’quv  faoliyatiga rag’batlantiruvchi  usulda  rahbarlik  qiladi,     shaxsiy  tashabbusini  qo’llab-quvvatlab, u  bilan  hamkorlik  qiladi  hamda  uning  fikr  va  qiziqishlarini  doimo  nazarda  tutadi.   Pedagogning  talaba  shaxsiga  bo’lgan  munosabati,  ularga  muhabbati  va  jon koyitishi,  yuksak  ishonchi,  o’zaro  hamkorlikning  vujudga  kelishi,  muloqot madaniyatining  yuqori  darajada  bo’lishi,  tahsil  olish  jarayonida  talabalarni to’g’ridan-to’g’ri   majburlashdan     voz   kechish   va   aksincha,   ijobiy rag’batlantirishning  ustunligi  tufayli  ko’zlangan  maqsadga  erishish,     talabalar faoliyatida  uchraydigan  kamchiliklarga  chidamli  bo’lish,  ularni  bartaraf  etishning eng  samarali  yo’larini  qo’llashda  namoyon  bo’ladi.     Ushbu  yondashuv  bo’yicha pedagogik  texnologiya  variantlari  ishlab  chiqilgan.  Tadqiqiy-ijodiy  yondashuvning ta’lim  tizimida  o’z  o’rni  bor  va  u o’z  joyida  qo’llanishi  lozim. 3. Izlanuvchan yondashuv. Bu   yondashuvdagi   maqsad   talabalarda

muammoni hal  etish,  yangi,  oxirigacha  tugallanmagan  tajribani  mustaqil o’zlashtirish,  ta’sir  etishning  yangi  yo’llarini  yaratish  qobiliyatlarini,  shaxsiy idrokni  rivojlantirishdan  iboratdir. Izlanuvchan  ta’lim  andozasida  ta’lim  mazmuni  tabiat  va  jamiyat  bilan uzviy  o’zaro  ta’sirdagi     shaxsni  tadqiqotchilik  yo’liga  boshlash,  uning  jadal  ijodiy faoliyatini  ta’minlashga  xizmat  qiladi.  Shu  bilan  birga  pedagog  ta’lim  oluvchilar o’quv  faoliyatini  boshqarishda  demokratik,  rag’batlantiruvchi  yo’l  tutadi,  ularning shaxsiy  tugallanmagan  tajribani  mustaqil  o’zlashtirish,  xatti-harakati,  harakatning yangi  yo’llarini  yaratish  qobiliyatlarini,  shaxsiy  ma’no  kasb  etishini  rivojlantirish yo’lini  tutadi.  Izlanuvchan  ta’lim  andozasining  ta’lim  mazmuni,  tabiat  va  jamiyat bilan  o’zaro  ta’siri  shaxsni  tadqiqotchilik  yo’liga  boshlashi  uning  jadal  ijodiy faoliyati  xarakteri  bilan  bog’liq. Pedagog  ta’lim  oluvchilar  o’quv  faoliyatini  boshqarishda  ijodiy  yo’l  tutadi, talabalarning  o’quv  faoliyatining  operativ-texnik  jihatlarini  o’zlashtirishga  qadar uning  ahamiyati  va  rag’batlarini  birinchi  o’ringa  olib  chiqadi.  Bugungi  kunga qadar  o’qitishda  izlanuvchan  yondashuvni  o’z  ichiga  oluvchi  pedagogik texnologiya  ko’rinishlari  ishlab  chiqilgan. Tizimli yondashuv – ilmiy  bilish  metodologiyasi  va  pedagogik  amaliyotning  bir yo’nalishi  sifatida  universal  tavsifga  ega,  u     pedagogikada  keng  qo’llanadi. «Tizimli  yondashuv»  tushunchasi  ko’pincha  «tizimli  metod»,  «tizimli  tahlil  usuli» tushunchalari  bilan  uzviy  bog’liq  holda  anglanadi.   Chunki  tizimli  tahlil  usullari ham  obyektni  yaxlit  tizim  sifatida  o’rganishni  nazarda  tutadi.     Tizimli  yond a shuv tuzilish  vazifasiga  ko’ra  bajariladigan  tahlilga  juda  yaqin.  Tizimli  tahlilning obyekti  yaxlit  narsa  yoki  hodisa  hisoblanadi,  u obyektning  turli  qismlarini, qismlarning  o’zaro  uzviyligini,  tizimning  chegaralarini  va  tizimning  atrof-muhit bilan  bog’liqligi,  aloqadorligini  nazarda  tutadi.     Bu  tizimda  bir  qancha  qoida  va prinsiplar  majmuidan  foydalaniladiki,  ular  tadqiqotchilik  va  amaliy  faoliyatda yuqori  natijalarga  erishish  imkoniyatini  yaratadi.