logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Tarbiya va ijtimoiy tarbiya. Ijtimoiyilashuv mexanizmlari.

Tarbiya va ijtimoiy tarbiya. Ijtimoiyilashuv mexanizmlari.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.1328125 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Tarbiya va ijtimoiy tarbiya. Ijtimoiyilashuv mexanizmlari. Reja 1.Nasl- nasabning ijobiy va salbiy ta’siri haqida ma’lumotlarni kengaytirish. 2. Bolaning rivojlanishida nasl – nasabning ahamiyati haqidagi bilimlarini chuqurlashtirish 3. Natijalar taqdimoti, muhokama va baholashga o’rgatish. 4. Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatidagi rivoji Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach milliy tarbiya va ta’lim sohasida keng qamrovli islohotlarni amalga oshirish uchun zamin yaratdi. Zotan, mustaqillik fikr-mulohazalarda ozod, o’z haq-huquqini yaxshi taniydigan, izlanuvchan, zamonaviy bilimga ega, Vatanga, ona zaminimizga sadoqatli, boqimandalikning har qanday ko’rinishlarini o’zi uchun or deb biladigan, o’z kuchi va aqliga ishonib yashaydigan, o’z shaxsiy manfaatlarini xalq, Vatan manfaatlari bilan uyg’un holda ko’radigan barkamol insonni tarbiyalashni talab etadi. Respublikamiz Sobiq Ittifoq tarkibida davrida uning ta’lim tizimi markazlashtirilgan, milliy mintaliteti e’tiborga olinmagan, o’ta mafkuralashgan, zarur kasbiy yo’naltirishga e’tibor berilmagan edi. Mustaqillikning ilk kunlaridanoq mavjud ta’lim sohasidagi ijobiy natijalarni saqlab qolish va o’tmishdan qolgan merosning salbiy jihatlarini hamda o’tish davri bilan bog’liq qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun bosqichma-bosqichlik asosida jiddiy choralar ko’rish zarur edi. SHu nuqtai nazardan muhtaram Prezidentimiz ta’lim-tarbiya masalasiga kuyunchaklik, diqqat, qat’iyat bilan yondashib, jamiyat rivojini dastlab talim va tarbiya masalalariga bog’liq ekanligini ham ilmiy-nazariy, ham amaliy jihatdan asoslab berdi. Mamlakatimizning birinchi rahbari Islom Karimov yosh avlod ta’lim- tarbiyasi haqida davlatning bosh islohatchilik roli to’g’risida to’xtalar ekan, “Bizning asosiy boyligimiz, rivojlangan davlat tuzishga olib boradigan yo’ldagi asosiy tayanchimiz – insondir. YUksak malakali va yuksak ma’naviyatli insondir. Bu narsa ayniqsa yosh avlodga tegishli. Kelajagi buyuk davlat, eng birinchi navbatda, bo’lajak fuqarolarining madaniyati, ma’lumoti va ma’naviyati haqida g’amxo’rlik qilmog’i zarur” ekanligini qayd etad. Jamiyat taraqqiyoti va ijtimoiy hayot sohalaridagi tub o’zgarishlar. O’tish davri va taraqqiyot bosqichlari. Jamiyat rivojlanishi to’g’risidagi yangicha ilmiy-nazariy g’oyalarning o’zgarishi ijtimoiy hayot sohalarini tubdan o’zgartirish bilan bog’liq. Bu I.Karimov asarlarida O’zbekistonni mustaqil taraqqiyot yo’lidan rivojlanishi “” hamda “o’zimizga xos va mos taraqqiyot yo’lidan boramiz” va “o’z kelajagimizni o’z qo’limiz bilan quramiz” g’oyasi va maqsadlari orqali aniq ifodasini topadi . Va jamiyat rivojlanishi buning uchun muayyan o’tish davri va taraqqiyot bosqichlarini bosib o’tish zarurligi, mohiyati asoslab beriladi. Jamiyat ijtimoiy hayoti sohalaridagi tub o’zgarishlar deganda uning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy g’oyaviy asoslarini tubdan o’zgartirish va yangicha asosga (negizga) o’tkazilishini anglatadi. Natijada mustaqillik tufayli jamiyat ijtimoiy hayoti sohalari tubdan o’zgardi. Uning huquqiy asosini O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ko’ramiz. Unga ko’ra “O’zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o’rnatilishi mumkin emas”. Siyosiy sohadagi tub o’zgarishlar:  Mustabid sovet davri tizimidan voz kechildi;  Prezidentlik instituti joriy etildi;  Siyosiy institutlar xilma-xilligiga asoslangan demokratik siyosiy tizimga o’tildi. Bunda davlat bosh islohotchi sifatida e’tirof etildi.  “Inson-jamiyat-davlat” munosabati qaror topdi.  Ko’ppartiyaviylik tizimi shakllandi. Jamiyat hayoti sohalaridagi tub o’zgarishlarSiyosiy sohadagi tub o’zgarishlar Jamiyat iqtisodiy negizining tubdan o’zgarishi Milliy ma`naviy tiklanish Jamiyat hayoti asosini tub o’zgarishlar Ma’naviy, g’oyaviy-mafkuraviy sohadagi tub o’zgarishlar:  Kommunistik g’oya aqidalaridan voz kechildi. Milliy g’oya: asosiy tushunchalari va tamoyillari ishlab chiqildi;  Milliy g’oya negizlariga tayangan holda O’zbekiston jamiyati rivojlanishi, uning o’ziga xos xususiyatlari asoslab berildi;  Jamiyat rivojlanishida milliy madaniy meros hamda umuminsoniy qadriyatlar, demokratik prinsiplarga amal qilina boshlandi;  Jamiyat rivojida manaviy va moddiy hamda uyg’unligi oshadi; Ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi tub o’zgarishlar:  Bozor iqtisodiyotiga asoslangan mulkning xilma-xilligiga o’tildi;  Xususiy mulk tan olindi;  Barcha mulk shakllari teng ekanligi e’tirof etildi, uning huquqiy asoslari yaratildi. O’zbekistonda jamiyat hayoti sohalarida amalga oshrilgan tub islohotlar natijasida o’tgan yillarda muhim yutuqlarga erishildi SHuni ta’kidlash kerakki, I.Karimov asarlarida jamiyat rivojlanishi bosqichlari quyidagicha asoslab berilgan. 1. 1989-1991 yillar - Mustaqillik ostonasi 2. 1991-2000 yillar - O’tish davri bosqichi 3. 2000-2007 yillar - Modernizatsiyalash 4. 2007 yildan hozirgacha - Mamlakatda demokrtaik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bosqichi Bu bosqichlar jamiyat rivojlanishida o’ziga xos ma’no-mazmunga ega. O’tgan yigirma besh yil davomida O’zbekiston demokratik, huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini qurish yo’lida shunday masofani bosib o’tdiki, boshqa mamlakatlar bunga o’n yilliklar va asrlar mobaynida erishgan bo’lar edilar. Bu katta o’zgarishlar xalqimizning o’ziga xos xususiyatlari va milliy an’analarini hisobga olgan holda, islohotlarning bosqichma-bosqich usuli bilan va ijtimoiy mojarolarsiz, keskin larzalarsiz jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozini O’zbekiston sharoitida iqtisodiyotga jiddiy ta’sirini kamaytirish mumkin bo’lgan bo’lgan yo’llarini izlash masalalari naqadar teran hal qilinayotganligini O’zbekiston Respublikasining Prezidenti SH.Mirziyoevning ko’plab ma’ruzalarida berilgan takliflari hamda nazariy va tahliliy qarashlarida ko’rishimiz mumkin. Bugungi kunda mamlakatni yanada rivojlantirishga erishishi bilan bog’liq voqeliklar taraqqiyotimizni belgilab olish jarayonida davlat tuzulmalari va institutlari bilan birga jamiyatni isloh qilish, uni boshqarish, rivojlantirish va milliy qadriyatlar asosida modernizatsiyalash zarurligini muhim vazifaga aylantridi. Bu esa o’z-o’zidan mazkur jarayonlarni tartibga solish, boshqarish yuzasidan siyosiy- huquqiy asoslarni yaratishni takomillashtirish va ushbu tizimni ijtimoiy-falsafiy jihatdan tatqiq etish orqali inson manfatlarini ta’minlashni uning huquq va erkinliklarini, osuda va farovon hayotini himoya qilishni, jamiyat boshqaruvini modernizatsiyalash ustivor vazifa sifatida namoyon bo’lmoqda. Jamiyat boshqaruvini modernizatsiyalash doimo muayyan ijtimoiy tuzumning tabiatidan kelib chiqib amalga oshiriladi. Demokratik-huquqiy davlat esa o’z fuqarolarining ongli, maqsadli faoliyatlarini erkin ro’yobga chiqarish shaklida namoyon bo’lib boradi va jamiyatda yuzaga keladigan talab va ehtiyojlarning aql yordamida hal etilishi, davlat va jamiyat boshqaruvida xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiluvchi har qanday ilg’or g’oyani milliy qadriyatlar bilan umumlashtirgan holda amaliy hayotga tadbig’ etilayotganligini davlatimiz rahbarining saylovoldi jarayoni, jamoatchilik, ishbilarmon doiralar vakillari hamda davlat organlari bilan uchrashuvlari chog’ida bildirilgan ijtimoiy-siyosiy, sotsial-iqtisodiy va madaniy-gumanitar sohalarga doir fikr va tavsiyalarida o’z ifodasini topgan. SHuningdek, asosiy qonunimizning boshidan oxirigacha inson omili, uning haq-huqulari, manfaatlarini himoya qilish asosiy o’rinni egallashni alohida ko’rsatgan holda Prezidentimiz 2017 yilni “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” deb e’lon qilinganligi ezgu maqsadlar asosida butun dunyo hamjamiyati tomonidan tan olingan taraqqiyotning “o’zbek modeli” ni amalga oshirish zamonaviy davlat barpo etish borasidagi strategik tamoyillarga asoslangan holda, mamlakatimizda bundan buyon ham siyosiy-iqtisodiy va ijtimoiy o’zgarishlarni ta’minlashning mustahkam poydevori sifatida, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoevning 2017 yil 7 fevraldagi Farmoni bilan tasdiqlangan 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivodlantirishning beshta ustivor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi keng jamoatchilik tomonidan barqaror taraqqiyotimizning muhim poydevori, aniq maqsad va vazifalarni qamrab olgan hayotiy dastur sifatida mamlakatimiz rivojida, jamiyat boshqaruvida modernizatsilashgan siyosiy-huquqiy asos qilib belgilab berildi. Harakatlar strategiyasi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar samaradorligini tubdan yuksaltirish, davlat va jamiyatning har tomonlama rivojlanishini ta’minlash uchun shart-sharoit yaratish hamda barcha sohani erkinlashtirishdan ibortdir. Harakatlar strategiyasi asosida amalga oshirilishi ko’zda tutilgan keng miqiyosli chora-tadbirlar aholi turmush darajasini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish va mamlakatimizda “Inson manfatlari har narsadan ustun” tamoyilini hayotga tatbiq etishga xizmat qilshi ko’rsatib o’tilgan. Islohotlarning tashabbuskori davlat bo’lsada, ularni real hayotiy voqelikka aylantiradigan, ob’ektivlashtiradigan fuqarolar, ularning ijtimoiy-siyosiy faolligidir. Umumun fuqarolarda siyosiy madaniyat shakllanishi davlatning ichki va tashqi siyosatidan, boshqaruv sistemalar faoliyatidan ayniqsa yangi shakllanayotgan demokratik institutlar maqsad muddaolaridan xabardor bo’lish orqali yuzaga keladi. Bunday modernizatsiyaviy qadriyatlarni xalq qanday qabul qila olishi, siyosiy tizimning yangilanishga moslashishini e’tiborga olgan holda, fuqarolardagi yuksak siyosiy madaniy jamiyat boshqaruvini modernizatsiyalash jarayoniga insonparvarlik, adolatparvarlik baxsh etilganligi, fuqarolarning inson erki tamoyillariga rioya qilishni odatga aylantiradi. Jamiyat boshqaruvini modernizatsiyalash jarayonida, inson manfaatlari yuksak qadriyat sifatida e’tirof etilib, davlatimiz tomonidan qabul qilinayotgan Davlat dasturi hamda Farmon va qarorlar asosida jamiyat a’zolari ongida siyosiy ong va siyosiy madaniyatni shakllantirish orqali ularda siyosiy immunitetni hosil qilish, avvalo globallashuv davrida siyosat sub’ektlarini ichki va tashqi salbiy ta’sirlardan himoya qiladi. Prezidentimiz sayi harakatlari, adolatli boshqaruvi uzoqni o’ylab qabul qilinayotgan maxsus Farmon va qarorlarning ijro etilishning asosiy maqsad- vazifalari mustaqlligimizni ko’z qorchig’iday asrash hisoblanadi. Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy zarurat sifatida. Ijtimoiy pedagogikaning zarurligini quyidagi holatlar talab etayotgan edi: Birinchidan, Bugungi kunda ta'lim va tarbiya maqsadi bilan uning ba'zi natijalari o`rtasidagi qarama-qarshilik sabablarini aniqlash va ularni bartaraf etish yo`llarini aniqlash zarurligi talab etilmoqda. Ushbu talab pedagogika olamiga jamiyatdagi munosabatlar bilan shug`ullanuvchi sotsiologiyani olib kirish zaruriyatini uyg`otdi. Chunki ongli xususiyatga ega bo`lgan inson faoliyati, sotsiologiya fanining o`ziga xos ob'ektini tashkil etadi. Har bir shaxsning jamiyatdagi o`z o`rnini, o`zligini anglashi, hayotiy-axloqiy me'yorlarni o`zida mujassam etishi jamiyatda shu ma'naviy-axloqiy sifatlarni namoyon etib, ijtimoiy hayotimiz, zamonamiz bilan hamnafas yoshlarni tarbiyalashda Pedagogika va sotsiologiya fanlarining hamkorligi alohida ahamiyat kasb etadi. Vaholanki ta'lim-tarbiyaning o`zi ijtimoiy hodisa va pedagogik jarayondir. Ikkinchidan, ba'zi jamiyat a'zolarining ongidagi ma'naviy bo`shliqning ijtimoiy kelib chiqishi sababalrini aniqlash, ularni hal qilish mexanizmini yaratish kabi yangi muammolarning yechimini topish uchun pedagogik va sotsiologik tushunchalarning tutashligiga asoslangan yangi metodologiyani talab etmoqda. Inson shaxsini shakllantirishda undagi tabiiy (irsiy) va ijtimoiy xususiyatlarini, uning oliy nerv faoliyati imkoniyatlarini hisobga olib yondashmoq lozim. Inson organizmining biologik va sub'ektiv (shaxsiy tomonlari) asosida o`z-o`zini tarbiyaga olish, sharoitga moslashish, ma'lum ob'ektga yo`naltirish qonunlarini bilish asosida uning tarbiyasini tashkil etish lozim. Shaxs shakllanishi jarayonida ichki va tashqi ta'sir imkoniyatlari o`zaro omuxta qilish, tarbiya jarayonini yoshlar faoliyatining xususiyatlari, qiziqishini anglash kabi muhim xususiyatlari asosida shaxsning erkinligi va g`ururini paymol qilmasdan, demokratik, insonparvarlik va milliy tamoyillarga tayanib, ularda ma'naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirish davr talabidir. Jamiyatga insonlar ongini, tafakkurini ijobiy tomonga o`zgartirish ijtimoiy- ma'rifiy jarayonlar bilan bog`liq bo`lib. Uni ilmiy jihatdan o`rganish muhimdir. Pedagogika va sotsiologiyaning tutashganligi tufayli yuzaga kelgan muammolar o`zbekistonlik olimlarning diqqat e'tiborini ham o`ziga tortmoqda. Uchinchidan, bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy munosabatlar va bunda davlatning roli, axborotlar, ustoz-shogird munosabatlari, kadrlar muammolari, yoshlarning ma'naviyatida ro`y berayotgan zaiflikning sabablari, ularni aniqlash, tekshirish, hal etish, ijtimoiy faollik kasbiy mahorat, shuningdek mustaqil O`zbekistonda kechayotgan ma'naviy va mafkuraviy islohatlarni, umuman, jamiyatni «pedagog so`zi» bilan qrganish ijtimoiy pedagogikaning muammolaridan bo`lib hisoblanadi. Eng asosiysi, ijtimoiy hayotda shunday holatlar uchraydiki, bunda bolalar o`smirlar, tarbiyachilar bunday og`ir vaziyatda o`zlariga ruhan malham bo`ladigan sotsial pedagogning yordamiga muhtoj bo`ladi. Demak, bugungi jamiyatimiz asoslariga sotsial psixolog bilan bir qatorda ijtimoiy pedagogga bo`lgan ehtiyoji ham sezilmoqda. Hayotdan umid uzgan, o`ziga ishonmaydigan, hayotiy muammolarni mustaqil hal eta olmaydigan shaxslar insoniy yordam, tushunish, uning qayg`usiga sherik bqlishlarini kutadilar. O`z so`zi va faoliyati bilan shu kabi shaxslarda o`ziga ishonch uyg`otish, o`z imkoniyatlarini anglab yetishlariga yordam berish sotsial pedagogning asosiy vazifasidir. Ijtimoiy hayotimizdagi voqelikning insonlarga bo`lgan ta'siri ularning ongida yuz berayotgan jarayonlar haqida bahs yuritadigan mazkur fan yo`nalishi bugungi kunda ijtimoiy buyurtma sifatida vujudga kelmoqda. Demak ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zarurat asosida namoyon bo`ldi. Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya- bu bolalarning ijtimoiylashuvi va bolalarga ijtimoiy ta'lim va ijtimoiy tarbiya berish qonuniyatlarini o`rganuvchi pedagogika fanining tarmog`idir. Ya'ni tarbiya- bu nafaqat o`quv muassasalari balki butun jamoatchilik, jamiyatning barcha jabhalarida o`z ko`rinishiga ega. Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya. Yurtimiz mustaqillikka erishgach, o`zining mustaqil taraqqiyot yo`lini belgilab oldi. Bu yo`l jamiyatimizning kelajagini o`z qo`llariga oluvchi - yoshlarga beriladigan ta'lim- tarbiya asosida belgilandi. Shu nuqtai nazardan 1997 yili 29 avgustda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va “Ta'lim to`g`risida”gi qonun qabul qilinib, unda kadrlar tayyorlashning milliy modeli yaratildi. Mazkur modelda ShAXS bosh va markaziy o`rinni egallab, modelning qolgan qismlari shaxs manfaatlari uchun “Ijtimoiy” tushunchasi (lotincha socialis – umumiy, jamoatchilik) insonlarning birgalikdagi hayoti bilan bog’liq bo’lib, ularning muomala va bir- biriga ta'sirining turli xil shakllari birlashtiradi. Ijtimoiy pеdagogika - shaxsni ijtimoiylashuvi qonuniyatlarini o’rganish, jamiyatning ijtimoiy muammolarini hal qilish maqsadida ijtimoiy pеdagogik faoliyatning samarali usullari tеxnologiyalarini ishlab chiqish va ularni qo’llashga qaratilgan pеdagogika sohasi.. Pеdagogikaning ham, ijtimoiy pеdagogikaning ham obyеkti- bu bola, biroq o’rganish prеdmеtlari turlicha. Pеdagogikaning o’rganish prеdmеti bolani tarbiyalash qonuniyatlari hisoblanadi, Ijtimoiy pеdagogikaning prеdmеti esa bolani ijtimoiylashtirish qonuniyatlari hisoblanadi. xizmat qiladi. Ayniqsa uzluksiz ta'lim tizimi individ dunyoga kelgandan boshlab to maktabdan tashqari ta'lim muassasalaridagi “masofani” qamrab oladi. Ta'lim-tarbiya muassalari o`z vazifalarini amalga oshiraverishi mumkin, ammo hayot qarama-qarshilik va ziddiyatlardan iborat. Yoshlar, qolaversa jamiyatning barcha a'zolari ushbu ziddiyatlarni yengib, ulardan to`g`ri xulosa chiqara oladilarmi! Demak, ta'lim-tarbiya muassasalaridan tashqari tarbiyaviy ta'sirlar, ya'ni kundalik ijtimoiy voqeliklarning shaxsga ko`rsatayotgan ta'siri, ularni ijtimoiy pedagogik, ilmiy, nazariy va amaliy o`rganish, pedagogikada shu kunga qadar yetarlicha e'tibor berilmagan ijtimoiy pedagogikaga zaruratni vujudga keltirmoqda. Kursning nomidan ham ko`rinib turganidek, ijtimoiy hayotning turli jabhalari shaxsga, ayniqsa yoshlarga, albatta o`z ta'sirini ko`rsatadi. Bunga misol tariqasida quyidagilarni misol tariqasida keltirishimiz mumkin: SHAXSOmmaviy axborot vositalari Iqtisodiyot Ko’cha kuy mahalladagi voqeliklarOta-ona, Yoshi kichik va kattalar o’rtasidagi munosabatlar Ishlab chiqarish jarayoni Ilm-fanning turli sohalari Mazkur kurs bevosita pedagogika va psixologiya fakultetlarining o`quv rejalariga kiritilgan. Sotsiologiya fani pedagogika uchun qimmatli baza, yoki material tayyorlab bera oladi. Ammo pedagoglar uchun o`sha jamiyatdagi xodisa, jarayonlar va munosabatlarning inson ongiga, insonlarning ma'naviy hayotiga, odob-axloq meyorlariga bo`lgan ta'siri muhimroqdir. Shuning uchun qam uni ijtimoiy qayot pedagogikasi, jamiyat va jamoa tarbiyasi, kundalik hayot tarbiyasi desak mubolag`a bo`lmaydi. Har bir shaxsning jamiyatda yashashi, uning ijtimoiy normalarga rioya qilgan holda o`ziga o`xshash shaxslar bilan o`rnatadigan murakkab o`zaro munosabatlari va ularning ta'sirida hosil bo`ladigan hodisalarning pedagogik tabiatini va qonuniyatlarini tushuntirib berish- ijtimoiy pedagogikaning asosiy vazifasidir. «Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya» kursi talabalarning umumpedagogik bilim darajasini kengaytirish bilan birga, ularni jamiyatdagi turli munosabatlarni, ma'naviy faktorlarni tekshirish shuningdek, mazkur fanning ob'ekti, predmeti, uning boshqa fanlar bilan aloqadorligi, kategoriyalari ijtimoiy pedagog kasbining spetsifik xususiyatlari kabi muammolar ustida bosh qotirishga undaydi. Kursning asosiy maqsadi bo`lajak pedagog kadrni hayotimizning barcha jabhalariga «pedagogik ko`z» bilan qarash, o`rganish, reabilitatsiya qilish yo`llarini aniqlash va ma'lum xulosalar chiqarishga o`rgatishdan iborat. Kursning asosiy vazifalari oliy o`quv yurtlari talabalariga: 1. Mustaqil O`zbekistonda shakllanayotgan Pedagogika fanining yangi qirralaridan biri sifatida Ijtimoiy pedagogika fani xaqida tushunchalar berish va ularni ijtimoiy hayot bilan muqoyasa o`rganish; Ijtimoiy pedagogika- odamlarning jamiyatda hamkorlikdagi ish faoliyatlari jarayoni davomida ularda hosil bo`ladigan fikrlar, e'tiqodlar, g`oyalar, qarashlar, his-tuyg`ular, turli xulq- atvor shakllarini tushuntirib beruvchi fandir. 2. Ijtimoiy muhit va shaxsning ijtimoiylashuviga doir qonuniyatlar; 3. Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatining o`ziga xos spetsifik xususiyatlari, ilmiy-tadqiqot metodlari haqida tushunchalar berishdan iboratdir. Dastur shu vazifalarni hal etishga qaratilgan beshta bo`limdan iborat: 1. Ijtimoiy pedagogikaga kirish. 2. Ijtimoiy pedagogika asoslari. 3. Ijtimoiy pedagogik jarayon. 4. Ijtimoiy pedagog va uning kasbiy faoliyati. 5. Ijtimoiy pedagogik tashhis. Yurtimizning iqtisodiy, siyosiy, ma'naviy, ijtimoiy hayotida islohotlar izchil amalga oshirilmoqda. Mamlakat taraqqiyotining asosini tashkil etuvchi ushbu sohalarda amalga oshirilayotgan islohotlar, asosan insonga, uning manfaatlariga qaratilgandir. Buni biz Yurtboshimizning “Islohot-islohot uchun emas, balki islohot inson uchun, mamlakat aqolisining farovonligi va turmush darajasini ko`tarishga qaratilganligidadir” - degan fikrlaridan ham ko`rishimiz mumkin. Hayot, bozor iqtisodiyotiga o`tish, isloqotlar jarayonida ya'ni jamiyat a'zolarining, fuqarolarning ongida qanday o`zgarishlar ro`y bermoqda, fuqarolik jamiyati qayotini farovon barpo etishni kim qanchalik anglab yetmoqda. Bu yo`lda o`z yo`lini topayaptilaru, kimlar adashmoqda, jamiyat insonlarga qanchalik va qanday ta'sir o`tkazmoqda hamda qolaversa, insonlar jamiyatga qanday ta'sir ko`rsatmoqda. Bozor iqtisodiyotiga o`tishning ijtimoiy munosabatlari va bunda davlat hamda jamiyatning roli, ba'zi jamiyat a'zolarining ma'naviyatida ro`y berayotgan zaifliklar, ularning sabablarini aniqlash, tekshirish,qayd etish, umuman jamiyatda kechayotgan ma'naviy va mafkuraviy isloqotlarni, jamiyatni pedagogik nuqtai nazardan o`rganish ijtimoiy pedagogikaning asosiy muamolaridan biridir.Demak, ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zaruriyat, ijtimoiy buyurtmadir. Ijtimoiy munosabatlarni ilmiy pedagogik nuqtai nazardan o`rganish va yanada takomillashtirish davr taqozasidir. O’zbekistonning zamonaviy bosqichda ijtimoiy pedagogika rivojlanishining ijtimoiy-siyosiy va h uquqiy asoslari Ijtimoiy pedagogikani va ijtimoiy-pedagogik faoliyat rivojining metodologik asoslari quyidagilar hisoblanadi: 1. Bozor munosabatlarini shakllantirish va jamiyatni demokratiyalashtirish sharoitida davlatning kuchli ijtimoiy siyosati. Bu siyosatning asosiy yo’nalishlari I.Karimov asarlarida va davlat dasturiy hujjatlarida ko’rsatilgan. 2. Aholining eng kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish choralari to’g’risidagi hukumat farmoyishlari, qonun, farmonlarni hayotga tatbiq etish. 3. O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy pedagogik konsepsiyasi. I. Ijtimoiy muammolarga nihoyatda katta e’tibor qaratilishining sababi milliy davlatchilikni shakllantirish jarayonidir. Bu davrda ayniqsa ijtimoiy muammolar nihoyatda keskinlashadi, ijtimoiy qarama-qarshiliklarning yuzaga kelishi milliy havfsizlikka tahdid omili bo’lib xizmat qilishi mumkin. SHuning uchun vaqtida choralar qabul qilish nihoyatda muhimdir. Iqtisodning liberallashuvi turli ijtimoiy qiyinchiliklarni –ilmsizlar sonini ortishi, turli tengsizliklar paydo bo’lishi, hayot tarzining buzilishini keltirib chiqardi. Shuning uchun O’zbekiston taraqqiyotining o’z yo’li, asoslanadigan yetakchi tamoyillaridan biri kuchli ijtimoiy siyosat olib borish hisoblanadi. Bu siyosatning maqsadi quyidagilardir: 1. Bozor islohotlarining hamma bosqichlarida aholining ijtimoiy himoyasini ta ’ minlash ; 2. Aholining turli qatlamlarini paydo qilmaslik orqali ijtimoiy kelishuvni ta ’ minlash . Mustaqillik yillarida ko ’ rsatilgan maqsadlarga aholining ijtimoiy himoyasining yangi mehanizmi shakllangan va u quyidagilarda namoyon bo ’ ladi : - ishlab chiqarishni barqarorlashtirish ; - davlat mablag ’ laridan tashqari , mehnat jamoalari , ijtimoiy va mehribonlik fond va tashkilotlarining mablag ’ larini yo ’ naltirish ; - aholi daromadlarining yuqori tabaqalashuviga yo ’ l qo ’ ymaslik ; - kambag ’ allikka qarshi kurashish , nogiron , yetim va qariyalarni qo ’ llab - quvvatlashni kuchaytirish . Milliy mentalitet va hayot tarzining xususiyatlarini inobatga olib , eng kam ta ’ minlangan oilalarni aniqlash va ularga mahalla qo ’ mitalari orqali yordam ko ’ rsatish kabi ijtimoiy qo ’ llab - quvvatlash shakli tarqalmoqda . Bunday yondashuv bizning xalqimizda ko ’ p asrli ildizlarga ega va amaliy ahamiyati esa mablag ’ larning hayotda aniq tarqatilishini ta ’ minlaydi . Respublikada mustaqillik yillaridan to bugungi kunga qadar olib borilayotgan ijtimoiy siyosatning huquqiy asosi bo ’ lib davlatimiz Prezidenti tomonidan chiqarilgan har bir sohaga tehishli bo’lgan Farmon, Qaror va farmoyishlari, Vazirlar Mahkamasi tomonidan yo ’ nalishlarga doir hujjatlar xizmat qilmoqda : O’tgan yillar davomida chiqarilgan hujjatlarni o’rganar ekanmiz yildan yilga jamiyatimizfa bo’layotgan o’zgarishlar, islohatlarning barchasi inson manfaatlariga qaratilganligiga guvoh bo’lamiz. 1995 yil O’zbekistonda shaxsni shakllantirishning ijtimoiy pedagogik konsepsiyasi ishlab chiqildi . Bo’lib bugungi kunda ham ahamiyatlidir. Uning tuzilishi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, ta’lim tizimini to’g’ri isloh qilish bilan izohlanadi. Konsepsiyaning asosiy qoidalari: 1) madaniy - axloqiy tarbiyaning ta ’ limdan ustuvorligi ; 2) insonda ijtimoiy faollik , o ’ z - o ’ zini boshqarish ko ’ nikmalari , muomala va axloq madaniyati , yuqori intizomga ega demokratik jamiyat fuqarosini tarbiyalash ; 3) ijtimoiy faol shaxsni jamiyat ishlab chiqarishning asosiy sharti sifatida shakllantirish har bir fuqaro hayotining ijtimoiy - siyosiy , ma ’ naviy sohalarida ishtirok etishi ; 4) shaxsni ijtimoiylashtirish vositalari sifatida demokratiyalashtirish , insonparvarlik tamoyillarini amalga oshirish ; Ta ’ limni demokratiyalashtirish - faollik va tashabbusni , hamkorlik , birlik vositalarini rivojlantirishni nazarda tutsa insoniylashtirish - yosh avlodni milliy , ijtimoiy - madaniy qadriyatlar orqali umuminsoniy ma ’ naviy qadriyatlarga , inson huquqlarini ta ’ minlashga ko ’ nikishlari demakdir . Bu konsepsiya boy tarixiy , madaniy , ma ’ naviy , pedagogik , ijtimoiy an ’ analar bilan birgalikda ijtimoiy - pedagogika fanining amaliy faoliyat sohasi sifatidagi rivojida poydevor bo ’ lishi mumkin . Mustaqillikning o’tgan davrida mamlakatimizda huquqiy demokratik davlat, er kin fuqarolik jamiyati asoslari barpo etildi. Iqtisodiyotning butunlay yangi shakli – ijtimoiy yo’naltirilgan bozor munosabatlariga o’tildi. Mulkchilik, mulkka ega lik tuyg’usini shakllantirish orqali jamiyatda insonning bunyodkorlik, yaratuvchilik qobiliyatini rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. Ijtimoiy sohada butunlay yangi – inson hayoti, turmush farovonligi, tinchligi va barqarorligiga yo’naltirilgan yaxlit, demokratik tizim vujudga keldi. Qonun ustuvorligi, qonun oldida barchaning tengligini ta’minlash asnosida haqiqiy erkin demokratik rejim shakllantirildi. Darhaqiqat, qonun ustuvor bo’lgan joydagina va qonun doirasidagi erkin faoliyatgina kishilik jamiyatining butun mohiyatini belgilaydi va uni yuksak qadriyatga aylantiradi. CHunki haqiqiy demokratiya – bu qonun hukmronligidir. Endi ana shu qo’lga kiritilgan yutuqlarni yanada mustahkamlash, ularni zamonaviy sivilizatsiya talablari, XXI asrda inson va insoniyat taqdiri bilan bog’liq bo’lgan global muammolardan kelib chiqib ri vojlantirishni davrning o’zi taqozo etmoqda. Bu – bevosita jamiyatning barcha sohasi va yo’nalishlarini qamrab olgan yalpi yangilanishlarni talab qilayotgan hayotiy ehtiyojdir. Prezident SH.M.Mirziyoev tomonidan ishlab chiqilgan 2017–2021 yillarda O’zbekis ton Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi bugungi kunda mamakatimiz oldida turgan buyuk maqsadlarga yetish, ulkan vazifalarni hal etishda dasturulamal vazifasini bajarmoqda. Xalqimizning o’ziga xos jihati shundaki, u adolatga, murosaga, ochiqko’ngillik va samimiy munosabatga moyil xalqdir. U faol va ongli boshqarish orqali yangidan-yangi imkoniyatlarni namoyon qila oladigan, o’zining yuksak ma’naviy-axloqiy, ma’rifiy-ruhiy va intellektual salohiyatini ko’rsata oladigan bunyodkor xalq. Ayni ana shu kayfiyat, xalq fe’l-atvori, milliy ruhiyat ochiq jamiyat qurilayotganini, xalq bilan davlat o’rtasidagi munosabatning sog’lom va o’zaro ishonchli, aniq maqsad va umummilliy manfaat asosida qurilayotganini katta mamnuniyat bilan qabul qilmoqda. Ana shunday ijobiy hayotbaxsh ma’naviy-ruhiy vaziyat tobora chuqurlashib borayotgani sayin jamiyatda ulkan taraqqiyotga, sifat jihatdan yangilanishlarga va O’zbekistonning buyuk kelajagini yaratishga qaratilgan amaliy harakatlarimiz ham kuchayib bormoqda . Har bir davrning o’z taraqqiyot omillari, ehtiyojlari, talablari va hayotiy tamoyillari bo’ladi. Tabiiyki, bularning barchasini shakllantirish va rivojlantirishga, ularga alohida ma’no-mazmun bag’ishlashga, bu davrda davlat, jamiyat hayoti, ijtimoiy-siyosiy institutlar faoliyatining aniq yo’nalishlarini belgilab beradigan ulkan ta rixiy voqealar bo’ladi. 2016 yil 4 dekabrda mamlakatimizda bo’lib o’tgan O’zbekiston Respublikasi Prezi-denti saylovi, hech shubhasiz, yangi tariximizdagi ana shunday beqiyos hodisa bo’ldi. CHunki aynan ana shu saylovda butun O’zbekiston xalqi o’zining buyuk siyosiy irodasi, huquqiy madaniyatini namoyon etib, mamlakatimizning istiqboldagi taraqqiyoti, xalqimiz, farzandlarimizning yorug’ kelajagi, farovon hayoti uchun ongli ravishda ovoz berdi. De mokratik talablarga to’liq mos tarzda, milliy saylov qonunchiligi va xalqaro standart lar doirasida, ochiq va oshkora o’tgan saylov jarayonini 5 ta nufuzli xalqaro tashkilot va 46 ta davlatdan 600 ga yaqin kuzatuvchi kuzatib bordi. YUksak saviyada o’tgan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida Tadbirkor lar va ishbilarmonlar harakati – O’zbekiston Liberal-demokratik partiyasidan nomzod sifatida ishtirok etgan SHavkat Miromonovich Mirziyoev saylovchilar umumiy sonining 88,61 foiz ovozini olib g’olib bo’ldi. Toshkent shahrida 2016 yil 14 dekabr kuni O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishi tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisi bo’lib o’tdi. Tantanali marosimda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoev nutq so’zladi. Davlatimiz rahbari yaqin va o’rta istiqbolda mamlakatimiz oldida turgan eng muhim va dolzarb vazifalarga atroflicha to’xtalib o’tdi. Ma’lumki, bu vazifalarga Prezidentimizning saylovoldi dasturida alohida e’tibor qaratilgan edi. Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri saylovchilar vakillari bilan o’tkazilgan uchrashuvlar jarayonida ular yanada boyitildi. «Bizning vazifamiz – to’plangan tajriba va ilg’or xalqaro amaliyotga suyangan holda, – dedi Prezidentimiz SHavkat Mirziyoev O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavo zimiga kirishi marosimiga bag’ishlangan nutqida, – o’zimizning taraqqiyot va yangila nish modelimizni qat’iy amalga oshirishdan iborat. SHu borada yaqin va o’rta muddatga belgilangan marralarga erishish uchun qat’iyat bilan harakat qilishimiz zarur. SHu maqsadda 2017–2021 yillarda O’zbekistonni yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasini ishlab chiqish yaqin kunlarda yakunlanadi»1. Haqiqatan ham, Prezidentimizning bevosita rahbarligi ostida «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili» Davlat dasturini ham o’z ichiga oladigan mazkur keng ko’lamli dasturiy hujjat har tomonlama puxta ishlab chiqildi. O’zbekiston Res publikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yi cha Harakatlar strategiyasi to’g’risida»gi 2017 yil 7 fevralda imzolangan Farmoniga muvofiq uni hayotga joriy etish bo’yicha qonuniy tamoyil va mexanizmlar tasdiqlandi. Mazkur Farmonga berilgan sharhda Harakatlar strategiyasining ahamiyati alohida ta’kidlanib, bu boradagi loyihalarni tayyorlash davomida aholining keng qatlamlari orasida qizg’in muhokamalar olib borilgani, ular turli axborot maydonlariga joylashtirilgani, buning natijasida ko’plab taklif va mulohazalar kelib tushgani, xususan, «Qonun hujjatlari ta’sirini baholash tizimi» portalida yo’lga qo’yilgan muhokamalar tufayli kelib tushgan 1310 ta taklif- mulohoza asosida «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili» Davlat dasturining 41 ta bandi qayta ko’rib chiqilgani qayd eti ladi. 2017–2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi mamlakatimizda ham, chet el ijtimoiy-siyosiy doiralari tomonidan ham katta qiziqish va e’tibor bilan o’rganilmoqda. Bu borada atoqli olimlar, nufuzli ekspert va kuzatuvchilar, turli darajadagi ko’zga ko’ringan rahbarlar o’z fikr-mulohazalarini bildirmoqdalar. Harakatlar strategiyasining har bir ustuvor yo’nalishi mamlakatimiz taraqqiyoti uchun g’oyat muhim ahamiyatga ega bo’lib, ular quyidagilardan iborat. Birinchi yo’nalishda davlat va jamiyat qurilishi tizimini takomillashtirishning ustuvor yo’nalishlari alohida belgilab beriladi. Unda demokratik islohotlarni chuqurlashtirish, mamlakatni modernizatsiya qilishda Oliy Majlis va siyosiy partiyalarning rolini yanada kuchaytirish, shu orqali qonun ustuvorligiga eri shish asnosida jamiyatda boshqaruvning erkin va xalq hokimiyatchiligi tamoyillarini chuqurlashtirishga erishiladi. Davlat boshqaruvi tizimini liberallashtirish, turli byurokratik to’siqlarni kamaytirish, davlat boshqaruvida keng jamoatchilikning faol ishtirokini ta’minlash choralarini ko’rish bo’yicha aniq g’oyalar ilgari suriladi. Ochiq jamiyat qurish, davlat va fuqaro munosabatlarini mustahkamlash va natijada O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida muhrlab qo’yilganidek, davlatning yagona va bir dan-bir manbai xalq ekani, davlat xalq manfaatlarini himoya qilishi, ayni paytda xalq o’z maqsad va intilishlarini, orzu-umidlarini davlat timsolida ko’rishi kabi prinsip va qoidalarni to’liq amalga oshirish asosiy maqsad qilib qo’yilgan. Ikkinchi yo’nalish qonun ustuvorligini ta’minlash va sud - huquq tizimini yanada isloh qilishning ustuvor yo’nalishlaridan iborat. Bunda sud hokimiyatining chinakam samaradorligini ta’minlash, sudning nufuzini oshirish, sud tizimini demok ratlashtirish va takomillashtirish ustuvor vazifa qilib qo’yildi. Mazkur yo’nalishda fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini ta’minlash, qonun ustuvorligiga erishish orqali inson manfaatlarini himoya qilish, qabul qilingan barcha qonunlarning to’la va samarali ishlashi bo’yicha tegishli chora-tadbirlarni amalga oshirishga jiddiy e’tibor beriladi. Oliy sud fa oliyatini isloh qilish, uning zamonaviy, hozirgi kun talablari asosida ishlaydigan tizimini vujudga keltirish borasida yangi g’oyalar ilgari surildi. Jumladan, ma’mu riy, jinoyat, fuqarolik va xo’jalik qonunchiligini takomillashtirish orqali adolatli, xalqchil, fuqarolar manfaatlarini to’la himoya qila oladigan, ularning muammolarini o’z vaqtida hal qilib beradigan sud tizimini vujudga keltirish talab etiladi. Jinoyatchilikka qarshi kurashish, eng muhimi, turli huquqbuzarliklarning oldini olish, ularning sodir etilmasligi choralarini ko’rish, profilaktika tizimini yanada chuqurlashtirish va samaradorligini oshirish mexanizmlarini takomillashtirish, sud- huquq tizimida qonuniylikni yanada mustahkamlash, qonunga rioya qilish va qonun ustu vorligiga erishish orqali sud va sudlovning yuksak madaniyatiga erishish yo’l-yo’riqlari aniq-ravshan aks ettiriladi. YUridik yordam va xizmat ko’rsatish tizimini takomillashtirish orqali sud- huquq organlarini «jazolovchi organdan fuqarolar manfaatini himoya qiladigan, ularning kundalik yumushlariga yordam beradigan, har qanday muammolarini qonun doirasida hal qilib beradigan xizmatlar organiga aylantirish» (Islom Karimov) mexanizmi ning yuqori saviyada ishlashini ta’minlash bo’yicha amaliy yechim va takliflar ilgari suriladi. Uchinchi yo’nalish iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning us - tuvor yo’nalishlarini o’zida ifoda etadi. Bunda makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o’sish sur’atlarini saqlab qolish, iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning raqobatdoshliligini oshirish, mamlakat eksport salohiyatini kuchaytirish bosh vazifa qilib qo’yilgan. Qishloq xo’jaligini modernizatsiya qilish, tuproq unumdorligini va ekinlar hosildorligini oshirish, yangi va xaridorgir mahsulotlar yetishtirish orqali jahon bozoriga chiqishning yangi yo’nalishlarini joriy etish nazarda tutiladi. Iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy mulk huquqini himoya qilish, mulkka egalik qilish va uning hajmini oshirish orqali yuqori samaradorlikka erishish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish, uni rag’batlantirish mo’ljallanmoqda. Viloyat, tuman va shaharlarni ularning tabiiy- geografik imkoniyat lari, yer sharoiti va dehqonchilik madaniyatini nazarda tutgan holda, hududiy ehtiyoj va manfaatlar nuqtai nazaridan iqtisodiy rivojlantirish choralarini ko’rish belgi langan. To’rtinchi yo’nalishda ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari o’z ifodasini topgan. Bunda aholi bandligi va uning real daromadlarini izchil oshirish, jumladan, mehnatga layoqatli aholi qatlami uchun yangi ish o’rinlari yaratish, mehnat faoliyatining yangi shakl va turlarini joriy etish nazarda tutilmoqda. Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish, xo tin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish orqali jamiyatda sog’lom turmush tarzini yanada chuqurlashtirish masalalariga alohida ahamiyat berilmoqda. SHuningdek, aholini arzon uy-joylar bilan ta’minlash, hayot sharoitlarini yaxshilash, yo’l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmalarni modernizatsiya qilish orqali uzoq istiqbolga mo’ljallangan va munosib turmush darajasini ta’minlaydi gan yuksak madaniyatli yashash sharoitiga erishish chora-tadbirlarini ko’rish eng muhim vazifa qilib qo’yilgan. Ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohasini rivojlantirishga, har tomonlama barkamol, yetuk inson – yuqori malakali mutaxassisni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bu esa yoshlarga oid davlat siyosatini butun choralar bilan takomillashtirishni taqozo etadi. Beshinchi yo’nalish xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni ta’minlash, chuqur o’ylangan, o’zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat sohasidagi ustuvor vazifalar bilan bog’liq bo’lib, bunda dunyo qalqib turgan, turli mintaqalarda urush davom etayotgan, qon to’kilayotgan bir sharoitda milliy xavfsizlikni ta’minlash ga jiddiy e’tibor berish eng muhim vazifalardan biri sifatida belgilangan. O’ndan ortiq diniy konfessiyalar, 130dan ziyod millat va elat vakillari yashayotgan O’zbekis tonda tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, o’zaro ishonch, bir-birini tushunish, turli e’tiqod va madaniyatlarni hurmat qilish singari bag’rikenglik fazilatlarini yanada chuqurlashtirishning ahamiyati beqiyos ekanligi ta’kidlanadi. O’zbekiston deb atalgan umumiy xonadonimiz, 32 millionli oilamiz istiqboli uchun diniy e’tiqodi, milliy mansubligi, kasbu kori va yoshidan qat’i nazar, har bir fuqaro mas’ul ekanini anglash, farzandlarimizni shu ruhda tarbiyalash asosiy vazifa etib belgilangan. O’zbekistonning tashqi siyosatida, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida bel gilanganidek, davlatlarning suverenitetini, hududiy yaxlitligini hurmat qilish, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligini saqlash, nizolarni tinch yo’l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umume’tirof etilgan boshqa qoida va normalariga asoslanib, o’zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat olib borish bo’yicha ustuvor yo’na lishlarini ishlab chiqish muhim vazifa qilib qo’yilgan. Aytish mumkinki, 2017–2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirish ning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi o’tgan 25 yil davomida mamlakatimiz erishgan ulkan yutuqlar, tarixiy tajribalarni umumlashtirib, hozirgi kunda davrning o’zi oldimizga qo’yayotgan dolzarb masalalarni hisobga olib, keyingi besh yilga va undan keyingi davrga mo’ljallangan tarixiy taraqqiyotning yangi ufqlarini ochib berishga qaratilgan bo’lib, u o’zining mohiyat e’tibori bilan O’zbekistonni yangi rivojlanish bosqichiga ko’tarishni ta’minlaydigan strategik dasturdir. Albatta, xalqimiz o’rtasida «Harakatlar strategiyasi» degan nom bilan tobora mashhur bo’lib, uning hayotiga chuqur kirib borayotgan mazkur dasturning har bir yo’na lishi va bandi, uning ajralmas qismi bo’lgan «Xalq bilan muloqot va inson manfaat lari yili» Davlat dasturining samarali amalga oshirilishi har birimizning mazkur jarayonda ongli va vatanparvar fuqaro, shu yurtning fidoyi farzandi sifatida faol ishtirok etishimizga bevosita bog’liqdir. Buning uchun esa eng avvalo, Harakatlar stra tegiyasining ma’no-mazmunini, uning har bir yo’nalish bo’yicha qo’yilayotgan amaliy va dolzarb vazifalarini chuqur tushunib olishimiz kerak. IJTIMOIY SO H ANI RIVOJLANTIRISHNING USTUVOR YO’NALISHLARI 4.1. Aholi bandligi va realdaromadlarini izchil oshirish Samarali mehnat uchun zarur sharoitlar, munosib ish haqi, zamonaviy uy- joylar, sifatli ta’lim va tibbiy yordam, dam olish va hordiq chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratish – bularning barchasi iqtisodiy sohadagi islohotlarimiz mohiyati va mazmunini belgilab beradigan muhim omillardir. SH u borada nafaqat eng kam oylik ish haqini, balki byudjet tashkilotlarida ham, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda ham o’rtacha ish haqi miqdorini, pensiya, stipendiya va ijtimoiy nafaqalar hajmini bosqichma-bosqich ko’paytirish maqsadga muvofiq. 2017–2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida ham byudjet muassasalari xodimlarining ish haqi, pensiya, stipendiya va ijtimoiy nafaqalar hajmini inflyatsiya sur’atlaridan yuqori miqdorda izchil oshirish ham ustuvor vazifa qilib qo’yilgan. Byudjet muassasalari xodimlarining ish haqi, pensiya, stipendiya va ijtimoiy nafaqalar hajmi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni asosida muntazam oshirib boriladi. Xususan, Prezidentning 2016 yil 22 avgustdagi PF– 4822-son «Ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va nafaqalar miqdorini oshirish to’g’risida»gi Farmoniga asosan 2016 yilning 1 oktyabridan boshlab O’zbekiston Respublikasi hududida eng kam: – ish haqi – oyiga 149 775 so’m; – yoshga doir pensiyalar – oyiga 292 940 so’m; – bolalikdan nogironlarga beriladigan nafaqa – oyiga 292 940 so’m; – zarur ish stajiga ega bo’lmagan keksa yoshdagi va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga beriladigan nafaqa – oyiga 179 755 so’m qilib belgilandi. Ish haqi, pensiya, nafaqa va stipendiyalarni to’lash tizimini tubdan takomillashti rish, pensionerlar, talabalar va aholining boshqa ijtimoiy ehtiyojmand qatlamlari huquq va qonuniy manfaatlari himoyasini so’zsiz ta’minlash, ularning O’zbekiston Respublikasining barcha hududida xarid qiladigan tovar va xizmatlar uchun to’lovlarni to’siqlarsiz amalga oshirishi uchun qulay sharoitlar yaratish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 fevraldagi «Ish haqi, pensiya, nafaqa va stipendiyalarni to’lash mexanizmini takomillashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi PQ–2753- son qarori 1 qabul qilindi. Mazkur qarorga asosan 2017 yilning fevral oyidan boshlab: – barcha turdagi pensiyalar butun mamlakat hududida hech qanday cheklovlarsiz to’liq hajmda naqd shaklda beriladi; – 58 ta tog’li va olis tumandagi byudjet tashkilotlari xodimlariga ish haqi to’lash, ijtimoiy to’lovlar hech qanday cheklovlarsiz to’liq hajmda naqd shaklda amalga oshiri ladi; oliy o’quv yurtlari talabalariga sti pendiyalarning kamida 50 foizi naqd shaklda beriladi. Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish CHorak asrlik mustaqil taraqqiyotimiz davrida mamlakatimizda inson hayotini yaxshi lash, uning qulay turmush sharoitlarini yaratish maqsadida ulkan ishlar amalga oshirildi. Demokratik fuqarolik jamiyatini barpo etish, bunda aholini ijtimoiy himoya qilish, uning sog’ligini kafolatlash yo’nalishida jahon va milliy tajribaga asoslangan holda yaxlit tizim yaratildi. Ayni vaqtda zamon talabi, mamlakatimiz bosib o’tgan taraqqiyot yo’lining chuqur tahlili, aholini ijtimoiy himoyalash va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish va amalga oshirishni taqozo etmoqda. Olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, mamlakatimizni mo dernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini liberallashtirish bo’yicha ustuvor yo’nalishlarni amalga oshirish maqsadida ishlab chiqilgan Harakatlar strategiyasida Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish ustuvor yo’nalishlardan biri sifatida belgilandi . O’tgan davr mobaynida O’zbekiston sobiq Ittifoqdan meros bo’lib qolgan tizimlash magan, umumiy shaklga ega bo’lgan ijtimoiy himoya tizimini tubdan yaxshilab, tizimli, manzilli xarakterga ega bo’lgan va ko’lami bo’yicha aholining barcha qatlamlarini har tomonlama himoyalashni tashkil etishga qaratilgan takomillashgan tizimni joriy etdi va bugungi kunga kelib aholiga ijtimoiy kafolatlarni ta’minlamoqda. Bugungi kunda Davlat byudjetining qariyb 60 foizi ijtimoiy sohani rivojlanti - rishga yo’naltirilmoqda. 1991 yilga taqqoslaganda, aholining real daromadlari 12 baro bardan ziyod ko’paydi, ish haqi, pensiya va ijtimoiy nafaqalar salmoqli darajada oshdi. Iste’mol tovarlari ishlab chiqarishni jadal sur’atlar bilan oshirish va aholining ularga bo’lgan talabini qondirish ta’minlanmoqda1. Taraqqiyotimizning bugungi bosqichida ijtimoiy sohaning aholiga majburiy ij - timoiy kafolatlarni ta’minlash, aholining ehtiyojmand qatlamlarining ijtimoiy himoyasini hamda keksalar va imkoniyati cheklangan shaxslarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish, ijtimoiy xizmat ko’rsatishni yaxshilash, aholiga ijtimoiy xizmatlar ko’rsatishda davlat-xususiy sherikligini rivojlantirish masalalariga e’ tibor qaratilmoqda. O’zbekistonda 2010−2015 yillar mobaynida keksalar va pensionerlar uchun mo’ljallangan 12 ta Saxovat va Muruvvat internat uylari moddiy-texnika bazalari, 14,6 ming yolg’iz keksalar, pensioner, nogironlarning turarjoy sharoitlari yaxshilandi, 5,4 ming odam reabilitatsiya texnik vositalari va protez-ortopediya mahsulotlari bilan ta’min landi, 6,4 ming nogiron va pensioner sanatoriyalarda sog’liqlarini tiklashdi. Ko’rsatilgan tibbiy-ijtimoiy yordamning umumiy hajmi 132,2 milliard so’mni tashkil etdi. Jamiyatning demokratlashuvi jarayonida aholining ehtiyojmand qatlamlarining ijtimoiy himoyasini yanada yaxshilash uchun «Nuroniy» jamg’armasi davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanishi, yolg’iz keksalar, pensionerlar va nogironlarni muhofaza qilish tizimini yanada takomillashtirish, uning manzilliligini ta’minlash, keksa yoshdagilar, imkoniyati cheklangan odamlar va yolg’iz keksalarga ko’rsatiladigan tibbiy-ijtimoiy yordam darajasi va sifatini ko’tarishni, shuningdek joylarda tuman va shaharlar aholisining zamonaviy diagnostika va davolanish uslublaridan foydalanish imkonlarini ta’min laydigan tubdan yangi yondashuvlar ishlab chiqish zarurligini ko’rsatdi. Keksalarni qo’llab-quvvatlash davlat tizimini yanada takomillashtirish maqsadida qariyalar va faxriylarni ijtimoiy himoyalash, ularning faolligini oshirish, mamla katning ijtimoiy-siyosiy hayotida to’laqonli ishtirok etishlari uchun shart-sharoitlar yaratish, tinchlik va osoyishtalikni ta’minlash sohasida katta avlod vakillarining rolini oshirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoev tomonidan 28 dekabr kuni «O’zbekiston faxriylarni ijtimoiy qo’llab-quvvatlash «Nu roniy» jamg’armasi faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»1gi Farmon hamda «Keksalar va nogironlarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash tizimi ni yanada takomillashtirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»2gi Qarorning qabul qilinishi bu borada islohotlarning yangi bosqichga ko’tarilishi bo’ldi. Mazkur farmon va qarorda oqsoqollar, keksalar va faxriylarni ijtimoiy faoliyatga jalb etish, joylarda keksalar turmush sifatini oshirish, ularning ijtimoiy faolligini qo’llab-quvvatlash, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari bilan hamkorlikda yolg’iz va muhtoj keksalarga ijtimoiy va moddiy ko’mak ko’rsatish, «Nuroniy» jamg’armasi marka - ziy apparatini, uning viloyat va tumanlardagi bo’linmalarini moddiy qo’llab- quvvatlash, «Nuroniylar maskani» komplekslarini yaratish, kasalliklarni o’z vaqtida aniqlash va davolash uchun 2,8 million keksa yoshdagi fuqarolarning barchasi ixtisoslashtirilgan tibbiy brigadalar tomonidan chuqurlashtirilgan tibbiy ko’rikdan o’tkazilishini ta’min lash, biriktirilgan patronaj hamshiralari tomonidan salomatliklari ustidan doimiy nazorat orqali keksa yoshdagi fuqarolar orasida kasalliklar profilaktikasi choralarini kengaytirish, 15,5 ming yolg’iz keksalarning turmush sifati va darajasini ularga shaxsiy ijtimoiy xodimlarni biriktirish orqali oshirish, keksa yoshdagi shaxslarni to’lovsiz asosda davolash va sog’lomlashtirish ko’zda tutilgan. SHu munosabat bilan respublika ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlariga 20 ming va viloyatlardagi tibbiyot muassa salariga 215 mingdan ziyod, jami 178,9 milliard so’m miqdoridagi orderlar ajratish ko’zda tutilgan. Joylardagi barcha tibbiyot birlashmalari va muassasalarini, shuningdek, barcha viloyatlardagi onkologiya dispanserlarini umumiy miqdori 108,7 million AQSHdollariga teng bo’lgan tegishli zamonaviy tibbiyot uskunalari bilan jihozlash, keksa lar va nogironlarning 23 ta «Saxovat» va «Muruvvat» uy- internatlari moddiy-texnik bazasini umumiy miqdori 207 milliard so’m hajmda mustahkamlash mazkur farmon va qaror ijrosida o’z aksini topdi . Bundan tashqari, 2016 yil 26 dekabrda «Keksalar, nogironlar va aholining boshqa ijti moiy hojatmand toifalariga ijtimoiy xizmatlar to’g’risida»gi qonun qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov rahnamoligida mamlakatimizda onalik va bolalikni muhofaza etishga qaratilgan muhim ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar qabul qilindi. Sog’liqni saqlash tizimini tubdan isloh etish aso sida ona va bola sog’lig’ini asrash bo’yicha dunyo e’tirof etayotgan milliy model yaratildi. Bolalar va o’smirlar o’rtasida sog’lom turmush tarzini qaror toptirishga, oilalarning moddiy va ma’naviy asoslarini mustahkamlashga, har tomonlama sog’lom farzandlarni shakllantirish, ularning salomatligini muhofaza qilishga katta e’tibor qaratildi. CHunonchi, ilk davlat mukofotlaridan biri – «Sog’lom avlod uchun» ordeni ta’sis eti lishi ham ramziy ma’no kasb etdi. Respublikamizda mustahkam oilada sog’lom turmush tarzini barqarorlashtirishga qaratilgan barcha sa’y-harakatlarimiz islohotlarimiz strategiyasiga mos bo’lib, kelgusida yurtimizda tinchlik-totuvlik hamda taraqqiyotga, yosh oilalarning mustahkamligiga qo’shilgan hissa bo’ladi. Aholiga sifatli tibbiy xizmat ko’rsatish xalq manfaatlarini ta’minlashning muhim omili hisoblanadi. Aynan shu sohani rivojlantirish hamda kompleks chora- tadbirlarni yanada kengroq amalga oshirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoev 2017 yil 5 yanvar va 7 fevral kunlari sog’liqni saqlash sohasining bir guruh yetakchi mutaxassislari bilan uchrashdi. Jumladan, Harakatlar strategiyasiga muvofiq, 78 ta tuman tibbiyot birlashmasini, 7 ta shahar va 2 ta viloyat ko’p tarmoqli tibbiyot mar kazini qayta qurish, tez tibbiy yordam xizmatini 1200 ta maxsus avtotransport bilan ta’minlash rejalashtirilmoqda. Sog’liqni saqlash tizimining birlamchi bo’g’ini bo’lgan qishloq vrachlik punktlari faoliyatini yanada rivojlantirish maqsadida qishloq vrachlik punktlarning muntazam faoliyatini ta’minlashga xizmat qiluvchi qo’shimcha qulaylik yaratish maqsadida ularning vrachlariga ish joyi yonidagi hududlarda uy- joylar qurib berish, qishloq vrachlik punktlarning moddiy-texnik bazasini kuchaytirish hamda ularni malakali kadrlar bilan ta’minlash ko’zda tutilmoqda2. 2017–2021 yillarda Respublika ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlari, ilmiy- tekshirish institutlari va Oliy o’quv yurtlari klinikalari yetakchi mutaxassislarini jalb qilgan holda, keng tarqalgan kasalliklarning oldini olish va erta aniqlashga qaratilgan «Hech kim mehr va e’tibordan chetda qolmasin» shiori ostida keng qamrovli tibbiy ko’rik tadbirlarini o’tkazish rejalashtirilmoqda. Natijada kelgusi 5 yilda mamlakatimizning chekka tumanlari aholisini chuqurlashtirilgan tibbiy ko’rikdan o’tkazish, kasalliklarni erta aniqlash va oldini olishga qaratilgan tadbirlar amalga oshiriladi. Viloyatlar aholisini sifatli tibbiy yordam bilan ta’minlash maqsadida Respublika ixtisoslashgan tibbiyot markazlari shifokorlarining joylarga chiqib, jarrohlik amaliyotlari va boshqa tibbiy xizmatlar ko’rsatishini tashkil etish bo’yicha maxsus chora-tadbirlar dasturi qabul qilinadi. Bu jarayonda esa Respublika ixtisoslash gan tibbiyot markazlari xizmatidan foydalanuvchilarga qo’shimcha qulayliklar yaratiladi. Aholiga tibbiy xizmat ko’rsatish sifati yanada oshadi . 4.4. Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish Uzluksiz ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, malakali kadrlar ta y yorlash siyosatini rivojlantirish hamda ta’lim moddiy-texnik bazasini mustahkamlashdagi chora-tadbirlar tizimi. Mamlakatimizda 2016 yilda siyosiy-huquqiy, iqtisodiy, ma’naviy sohalar bilan bir qatorda, ijtimoiy sohada xam chuqur sifat o’zga rishlari ro’y berdi. Istiqlol yillarida respublikamizda ijtimoiy sohaga yo’naltiri lgan xarajatlar hajmi 5 barobar ko’paytirildi. Har yili davlat byudjetining qariyb 60 foizi sog’liqni saqlash, ta’lim, kommunal xo’jalik, aholini ijtimoiy himoya qilish sohalaridagi vazifalar ijrosiga yo’naltirilmoqda. Jamiyat ijtimoiy sohasining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri ta’lim-tarbiya sohasi bo’lib, uning rivoji siyosiy-huquqiy, iqtisodiy va ma’naviy sohalarga bevosita ta’sir etadi hamda ijtimoiy sohalar me’yoriy mohiyatini, kamolot darajasini belgilab beradi. Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish davlat siyosati ma’no-mazmunidan va uning dolzarbligidan kelib chiqib, uni quyidagicha izohlash mumkin: birinchidan , yangi ta’lim tizimi, barkamol avlod kadrlarini tayyorlashdagi o’zgarishlar va yangicha yondashuvlar, zamonaviy kasb sohalarining paydo bo’lgani hamda uning mamlakatimiz sharoiti bilan bog’liqligidir; ikkinchidan , ta’lim tushunchasi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot natija sida muayyan davrdan boshlab, inson faoliyatining alohida mustaqil sohasiga aylanib, jamiyatning ijtimoiy tajribasini keyingi bosqichga uzatadi; uchinchidan , ta’lim inson shaxsining intellektual- ma’naviy qirralarini shakllantirish, uning jamiyat ishlab chiqarishi va ijtimoiy, siyosiy, madaniy, ma’rifiy hayotida faol va muvaffaqiyatli ishtirokini ta’minlashga qaratilgan harakatlar yig’indisi bo’lib, ma’rifat hamda bilim berishni anglatadi; to’rtinchidan , fan jamiyatning ijtimoiy institutlaridan biri bo’lib, tabiat va jamiyat hayotini aks ettiruvchi ijtimoiy ong shakli. U katta ilmiy salohiyatni, ijodiy kuch- quvvatni birlashtirib, ma’naviy barkamol insonni tarbiyalash ga, mamlakatda qudratli ilmiy salohiyatni yaratishga xizmat qiladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi «O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida»gi Farmoni bilan Harakatlar strategiyasini «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili»da amalga oshirishga oid Davlat dasturining «Ijtimoiy sohani rivojlantirish» deb nomlangan to’rtinchi yo’nalishida1 maktabgacha ta’lim muassasalarining qulayligini ta’minlash, umumiy o’rta, o’rta maxsus va oliy ta’lim sifatini yaxshilash hamda ularni rivojlantirish chora-tadbirlarida turadi. Uzluksiz ta’lim tizimining faoliyat olib borishi ta’lim dasturlarining izchilligi asosida ta’minlanadi va quyidagi ta’lim turlarini o’z ichiga oladi: 1. Maktabgacha ta’lim. 5. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim. 2. Umumiy o’rta ta’lim. 6. Kadrlar malakasini oshirish va 3. O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi. ularni qayta tayyorlash. 4. Oliy ta’lim. 7. Maktabdan tashqari ta’lim. SHuni alohida ta’kidlash kerakki, rivojlangan mamlakatlarda ta’lim samaradorli gi, taraqqiyotning 16 foizi – moddiy-texnik bazaga, 20 foizi – axborot resurslariga, 64 foizi – inson omiliga bog’liq. Bu uchala omil bir-biri bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ta’lim-tarbiyaning moddiy-texnik bazasi, mavjud resurslaridan, imkoniyatlaridan oqilona foydalanish inson mafaatiga xizmat qiladi va uning ratsional rivojlanishi ni belgilab beradi. 2017–2018 yillar davomida yurtimizda 459 ta maktabgacha ta’lim muassasasi kapital ta’mirlandi va zamonaviy talablarga mos ravishda jihozlandi. Bugungi kunda ta’limni rivojlantirishga yo’naltirilayotgan xorijiy texnik yordam hajmi tobora ortib bormoqda. O’tgan davrda bu boradagi yordam 500 million dollardan ortib ketdi. Osiyo taraqqiyot bankining salkam 290 million dollar mablag’i, Janubiy Koreya hukumatining 110 milliondan ortiq, Jahon bankining 33 million, OPEKfondi, Saudiya fondi, Islom taraqqiyot bankining 42 million, Germaniya hukumatining «KfV» banki orqali yo’naltirilgan qariyb 20 million va boshqa donorlarning 100 million dollardan ortiq yordamini qayd etish lozim1. Bu esa ta’lim jarayonining bevosita davlat nazoratida ekanining so’zsiz isbotidir. YA’ni, davlat ertangi kun istiqbolini o’ylab, ta’lim jarayonida ana shunday yirik islohotlarni amalga oshirmoqda. Ta’lim-tarbiya va tibbiyot muassasalari moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ij timoiy infratuzilma ob’ektlarini jadal rivojlantirish uchun 2015 va 2016 yillarda davlat byudjeti jami xarajatlarining qariyb 60 foizi yo’naltirildi. SHu jumladan, ta’lim va ilm-fanni rivojlantirishga 34,3 foiz mablag’ sarflandi. Bugungi kunda ta’lim davlat siyosatining eng ustuvor yo’nalishiga aylandi. Davlat byudjetidan ta’limga ajratilgan mablag’lar byudjet xarajatlar qismining 33,7 foizi darajasida rejalashtirilib ta’lim sohasiga yo’naltirilayotgan xarajatlar hajmi mamla katimiz YAIM tarkibida 10–12 foizni tashkil etadi. Holbuki, jahon tajribasida bu ko’r satkich 3-5 foizdan oshmaydi. Qariyb 9,5 ming yoki mamlakatimizda faoliyat ko’rsatayotgan maktablarning deyarli barchasida qurilish, kapital rekonstruksiya va ta’mirlash ishlari amalga oshirildi. O’quv maskanlarining zamonaviy o’quv laboratoriya, mebel jihozlari bilan ta’minlangani ta’lim sifati va mazmuniga yuksak e’tibor qaratilmoqda. Mamlakatimiz iqtisodiyotining strategik tarmog’i sifatida turizmni jadal ri - vojlantirish uchun qulay iqtisodiy va tashkiliy-huquqiy shart-sharoitlar yaratish, hududlarning ulkan turizm salohiyatidan yanada to’liq va samarali foydalanish, turizm tarmog’ini boshqarishni tubdan takomillashtirish, milliy turizm mahsulotlarini yaratish va ularni jahon bozorlarida targ’ib qilish, turizm sohasida O’zbekistonning ijobiy qiyofasini shakllantirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 2 dekabrdagi «O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivoj lantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida»gi PF– 4861 son farmoni qabul qilindi. Farmonga ko’ra, Buxoro davlat universitetida turizm fakulteti ochildi. SHuni alohida ta’kidlash joizki, Buxoro qadimiy me’morchilik obidalariga boy. Ayni paytda bu yerda an’anaviy madaniy-tarixiy turizm bilan bir qatorda sayyohlikning ekologik, sport, davolash-sog’lomlashtirish kabi qator turlarini rivojlantirish borasida katta imkoniyatlar mavjud. Bundan samarali foydalanish maqsadida Buxoro shahrida turistik erkin iqtisodiy hudud tashkil etish g’oyasi ilgari surildi. Farmonda belgilangan o’rta muddatli istiqbolda turizm sohasidagi davlat siyosatining maqsadli va ustuvor yo’na lishlarida tarmoq uchun, ayniqsa, menejment va marketing sohasida malakali kadrlar tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish masalasi ham ilgari surilgan edi. Zikr etilgan fakultet ana shu vazifalar yechimiga qaratilgan tadbirlar doirasida ochildi2. YAna shuni ta’kidlash lozimki, O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasida kam ta’minlangan oilalar va ularning bolalarini davlat tomonidan moddiy qo’llab-quvvatlashga alohida e’tibor qaratilgan. Xususan, bu gungi kunda davlat tomonidan kam ta’minlangan oilalar va ularning bolalarini davlat tomonidan moddiy qo’llab-quvvatlashninig quyidagi mexanizmlari mavjud . ota-onalar to’lovi joriy etilgan barcha ta’lim muassasalarida kam ta’minlangan oilalarning bolalarini badal to’lovlaridan ozod qilish (O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 12 dekabrdagi PQ–744-son qarori); – maktablarda kam ta’minlangan oilalarning bolalarini qishki kiyim-bosh to’plami bilan tekin ta’minlash (O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 20 avgustdagi 409-son qarori); – umumta’lim muassasalarida kam ta’minlangan oilalarning bolalarini darsliklar to’plami uchun ijara to’lovlaridan ozod qilish va boshqalar (O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 1 iyuldagi PQ–363-sonli qarori). 2017 yilda amalga oshiriladigan tadbir lar tufayli Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, Moliya vazirli gi, Davlat test markazi, O’zNNTMA zimmasiga aholining ijtimoiy nochor qatlamlarining sifatli ta’lim olish imkoniyalarini kengay tirish maqsadida inklyuziv ta’lim tizimi samaradorligini oshirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish topshirildi. Vazirlar Mahkamasining shu boradagi qarori loyihasida quyidagi amaliy natijalar nazarda tutilgan: 1) nogiron bolalarni zarur maxsus adabiyotlar va o’quv qo’llanmalar bilan ta’minlashni qamrab oluvchi inklyuziv tizimni yanada rivojlantirish; 2) inklyuziv ta’lim tizimi o’qituvchilariga imtiyozlar berish; 3) jismoniy imkoniyati cheklangan talabalarning oliy o’quv yurtlarida ta’lim olish imkoniyatlarini yanada kengaytirish; 4) nogiron bolalarni uyda o’qitadigan pedagoglarning ishini rag’batlantirish. Bugungi kunda aksariyat maktabgacha ta’lim muassasalarining moddiy- texnik ba zasi zamon talablariga javob bermaydi. Bolalarni maktabgacha ta’limga qamrab olish ko’rstagichi hamon pastligicha qolmoqda. SHu boisdan ham 2200 ta maktabgacha ta’lim muassasasining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash uchun jami 2,2 trillion so’m mablag’ ajratish ko’zda tutilmoqda. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog’i 50 ta yangi qurilish hamda mavjud muassasalarning 1167 tasini rekonstruksiya qilish va 983 tasini mukammal ta’mirlash orqali kengaytiriladi1. YUqorida keltirilgan hujjatlardan ko’rinib turibdiki, ijtimoiy muammolarga alohida e’tibor qaratilib kelinmoqda. Adabiyotlar 1. Egamberdiyeva H.M. «Ijtimoiy pedagogika» (darslik) - T., 2009 y. 2. Mavlonova R. va boshkalar “Ijtimoiy pedagogika” (O’kuv kullanma) - T., 2009 y. 3. Galaguzova M. A. Sotsialnaya pedagogika (Uchebnoye posobiya) - M., 4. Xarlamov I.F. Pedagogika v voprosax i otvetax (Uchebnoye posobiya) -1. Munavvarov A.K. Pedagogika (O’quv qullanma). - T., 1996 u. 5. Munavvarov A.K. Pedagogika(o`quv qo`llanma). - T., 1996 u. 6 .Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi (o`quv qo`llanma a). - T., 1994 u. 7. Yo‘ldoshev J. Ta’lim yangilanish yo‘lida (o`quv qo`llanma). - T., 2000 u. 8 . Podlasыy I L .Pedagogika. V 2x kn. (o`quv qo`llanma). - M., 2003 g. 9.Yu.Asadov, R.Musurmanov.O’smirlar deviant hatti-harakatning ijtimoiy psixologik xususiyatlari T;-Sano-standart-2011

Mavzu: Tarbiya va ijtimoiy tarbiya. Ijtimoiyilashuv mexanizmlari. Reja 1.Nasl- nasabning ijobiy va salbiy ta’siri haqida ma’lumotlarni kengaytirish. 2. Bolaning rivojlanishida nasl – nasabning ahamiyati haqidagi bilimlarini chuqurlashtirish 3. Natijalar taqdimoti, muhokama va baholashga o’rgatish. 4. Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatidagi rivoji

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach milliy tarbiya va ta’lim sohasida keng qamrovli islohotlarni amalga oshirish uchun zamin yaratdi. Zotan, mustaqillik fikr-mulohazalarda ozod, o’z haq-huquqini yaxshi taniydigan, izlanuvchan, zamonaviy bilimga ega, Vatanga, ona zaminimizga sadoqatli, boqimandalikning har qanday ko’rinishlarini o’zi uchun or deb biladigan, o’z kuchi va aqliga ishonib yashaydigan, o’z shaxsiy manfaatlarini xalq, Vatan manfaatlari bilan uyg’un holda ko’radigan barkamol insonni tarbiyalashni talab etadi. Respublikamiz Sobiq Ittifoq tarkibida davrida uning ta’lim tizimi markazlashtirilgan, milliy mintaliteti e’tiborga olinmagan, o’ta mafkuralashgan, zarur kasbiy yo’naltirishga e’tibor berilmagan edi. Mustaqillikning ilk kunlaridanoq mavjud ta’lim sohasidagi ijobiy natijalarni saqlab qolish va o’tmishdan qolgan merosning salbiy jihatlarini hamda o’tish davri bilan bog’liq qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun bosqichma-bosqichlik asosida jiddiy choralar ko’rish zarur edi. SHu nuqtai nazardan muhtaram Prezidentimiz ta’lim-tarbiya masalasiga kuyunchaklik, diqqat, qat’iyat bilan yondashib, jamiyat rivojini dastlab talim va tarbiya masalalariga bog’liq ekanligini ham ilmiy-nazariy, ham amaliy jihatdan asoslab berdi. Mamlakatimizning birinchi rahbari Islom Karimov yosh avlod ta’lim- tarbiyasi haqida davlatning bosh islohatchilik roli to’g’risida to’xtalar ekan, “Bizning asosiy boyligimiz, rivojlangan davlat tuzishga olib boradigan yo’ldagi asosiy tayanchimiz – insondir. YUksak malakali va yuksak ma’naviyatli insondir. Bu narsa ayniqsa yosh avlodga tegishli. Kelajagi buyuk davlat, eng birinchi navbatda, bo’lajak fuqarolarining madaniyati, ma’lumoti va ma’naviyati haqida g’amxo’rlik qilmog’i zarur” ekanligini qayd etad. Jamiyat taraqqiyoti va ijtimoiy hayot sohalaridagi tub o’zgarishlar. O’tish davri va taraqqiyot bosqichlari. Jamiyat rivojlanishi to’g’risidagi yangicha ilmiy-nazariy g’oyalarning o’zgarishi ijtimoiy hayot sohalarini tubdan o’zgartirish bilan bog’liq. Bu I.Karimov asarlarida O’zbekistonni mustaqil taraqqiyot yo’lidan rivojlanishi “” hamda “o’zimizga xos va mos taraqqiyot yo’lidan boramiz” va “o’z kelajagimizni o’z qo’limiz

bilan quramiz” g’oyasi va maqsadlari orqali aniq ifodasini topadi . Va jamiyat rivojlanishi buning uchun muayyan o’tish davri va taraqqiyot bosqichlarini bosib o’tish zarurligi, mohiyati asoslab beriladi. Jamiyat ijtimoiy hayoti sohalaridagi tub o’zgarishlar deganda uning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy g’oyaviy asoslarini tubdan o’zgartirish va yangicha asosga (negizga) o’tkazilishini anglatadi. Natijada mustaqillik tufayli jamiyat ijtimoiy hayoti sohalari tubdan o’zgardi. Uning huquqiy asosini O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ko’ramiz. Unga ko’ra “O’zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o’rnatilishi mumkin emas”. Siyosiy sohadagi tub o’zgarishlar:  Mustabid sovet davri tizimidan voz kechildi;  Prezidentlik instituti joriy etildi;  Siyosiy institutlar xilma-xilligiga asoslangan demokratik siyosiy tizimga o’tildi. Bunda davlat bosh islohotchi sifatida e’tirof etildi.  “Inson-jamiyat-davlat” munosabati qaror topdi.  Ko’ppartiyaviylik tizimi shakllandi. Jamiyat hayoti sohalaridagi tub o’zgarishlarSiyosiy sohadagi tub o’zgarishlar Jamiyat iqtisodiy negizining tubdan o’zgarishi Milliy ma`naviy tiklanish Jamiyat hayoti asosini tub o’zgarishlar

Ma’naviy, g’oyaviy-mafkuraviy sohadagi tub o’zgarishlar:  Kommunistik g’oya aqidalaridan voz kechildi. Milliy g’oya: asosiy tushunchalari va tamoyillari ishlab chiqildi;  Milliy g’oya negizlariga tayangan holda O’zbekiston jamiyati rivojlanishi, uning o’ziga xos xususiyatlari asoslab berildi;  Jamiyat rivojlanishida milliy madaniy meros hamda umuminsoniy qadriyatlar, demokratik prinsiplarga amal qilina boshlandi;  Jamiyat rivojida manaviy va moddiy hamda uyg’unligi oshadi; Ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi tub o’zgarishlar:  Bozor iqtisodiyotiga asoslangan mulkning xilma-xilligiga o’tildi;  Xususiy mulk tan olindi;  Barcha mulk shakllari teng ekanligi e’tirof etildi, uning huquqiy asoslari yaratildi. O’zbekistonda jamiyat hayoti sohalarida amalga oshrilgan tub islohotlar natijasida o’tgan yillarda muhim yutuqlarga erishildi SHuni ta’kidlash kerakki, I.Karimov asarlarida jamiyat rivojlanishi bosqichlari quyidagicha asoslab berilgan. 1. 1989-1991 yillar - Mustaqillik ostonasi 2. 1991-2000 yillar - O’tish davri bosqichi 3. 2000-2007 yillar - Modernizatsiyalash 4. 2007 yildan hozirgacha - Mamlakatda demokrtaik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bosqichi Bu bosqichlar jamiyat rivojlanishida o’ziga xos ma’no-mazmunga ega. O’tgan yigirma besh yil davomida O’zbekiston demokratik, huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini qurish yo’lida shunday masofani bosib o’tdiki, boshqa mamlakatlar bunga o’n yilliklar va asrlar mobaynida erishgan bo’lar edilar. Bu katta o’zgarishlar xalqimizning o’ziga xos xususiyatlari va milliy an’analarini hisobga olgan holda, islohotlarning bosqichma-bosqich usuli bilan va ijtimoiy mojarolarsiz, keskin larzalarsiz jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozini O’zbekiston

sharoitida iqtisodiyotga jiddiy ta’sirini kamaytirish mumkin bo’lgan bo’lgan yo’llarini izlash masalalari naqadar teran hal qilinayotganligini O’zbekiston Respublikasining Prezidenti SH.Mirziyoevning ko’plab ma’ruzalarida berilgan takliflari hamda nazariy va tahliliy qarashlarida ko’rishimiz mumkin. Bugungi kunda mamlakatni yanada rivojlantirishga erishishi bilan bog’liq voqeliklar taraqqiyotimizni belgilab olish jarayonida davlat tuzulmalari va institutlari bilan birga jamiyatni isloh qilish, uni boshqarish, rivojlantirish va milliy qadriyatlar asosida modernizatsiyalash zarurligini muhim vazifaga aylantridi. Bu esa o’z-o’zidan mazkur jarayonlarni tartibga solish, boshqarish yuzasidan siyosiy- huquqiy asoslarni yaratishni takomillashtirish va ushbu tizimni ijtimoiy-falsafiy jihatdan tatqiq etish orqali inson manfatlarini ta’minlashni uning huquq va erkinliklarini, osuda va farovon hayotini himoya qilishni, jamiyat boshqaruvini modernizatsiyalash ustivor vazifa sifatida namoyon bo’lmoqda. Jamiyat boshqaruvini modernizatsiyalash doimo muayyan ijtimoiy tuzumning tabiatidan kelib chiqib amalga oshiriladi. Demokratik-huquqiy davlat esa o’z fuqarolarining ongli, maqsadli faoliyatlarini erkin ro’yobga chiqarish shaklida namoyon bo’lib boradi va jamiyatda yuzaga keladigan talab va ehtiyojlarning aql yordamida hal etilishi, davlat va jamiyat boshqaruvida xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiluvchi har qanday ilg’or g’oyani milliy qadriyatlar bilan umumlashtirgan holda amaliy hayotga tadbig’ etilayotganligini davlatimiz rahbarining saylovoldi jarayoni, jamoatchilik, ishbilarmon doiralar vakillari hamda davlat organlari bilan uchrashuvlari chog’ida bildirilgan ijtimoiy-siyosiy, sotsial-iqtisodiy va madaniy-gumanitar sohalarga doir fikr va tavsiyalarida o’z ifodasini topgan. SHuningdek, asosiy qonunimizning boshidan oxirigacha inson omili, uning haq-huqulari, manfaatlarini himoya qilish asosiy o’rinni egallashni alohida ko’rsatgan holda Prezidentimiz 2017 yilni “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” deb e’lon qilinganligi ezgu maqsadlar asosida butun dunyo hamjamiyati tomonidan tan olingan taraqqiyotning “o’zbek modeli” ni amalga oshirish zamonaviy davlat barpo etish borasidagi strategik tamoyillarga

O'xshashlar

Tarbiya ijtimoiy-tarixiy zarurat sifatida.
Tarbiya nazariyasi, tarbiya jarayonning mohiyati va mazmuni, tarbiya prinsiplari. Tarbiya metodlari va turlari
Tarbiya jarayonining mohiyati va mazmuni. Tarbiya qonuniyatlari va tamoyillari. Tarbiya metodlari va tarbiya turlari.
JISMONIY TARBIYA. HUQUQIY TARBIYA.
Ijtimoiy-pedagogik kategoriyalar. Pedagogika va ijtimoiy pedagogika kategoriyalari shaxs, rivojlanish, faoliyat, ijtimoiylashuv, jamiyat. Ijtimoiy pedagogik faoliyat. Ijtimoiy ta’lim- tarbiya va ijtimoiy tarbiya.