Tarixiy-me’moriy obidalarni saqlash va ta’mirlashda xalqaro hamkorlikning o‘rni Reja 1.O‘zbekiston Respublikasi va Jaxon hamjamiyati o‘rtasidagi xalqaro hamkorlik. 2.Tarixiy-me’moriy obidalarni saqlash. 3.O‘zbekiston hukumatining tarixiy-me’moriy obidalarni saqlash buyicha kurgan chora tadbirlari.

Milliy tiklanish va o‘z-o‘zilikni anglash jarayonida tarixiy xotira, xalqimizning xolis va xaqqoniy tarixini tiklash, tarixiy xotira muhim o‘rin tutadi. SHuni alohida ta’kidlash joizki, istiqlol yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli tadbirlar avvalo o‘tish davrining eng murakkab yillariga to‘g‘ri kelishiga qaramasdan, ijtimoiy-madaniy sohadagi o‘zgarishlar mamlakat rahbariyati e’tiboridan chetda qolmadi. Balki, bu sohalardagi muammolar echimini topish va rivojlantirish bilan birga, ayniqsa madaniy merosga bo‘lgan munosabatni tubdan o‘zgartirish mamlakat ravnaqi va xalqaro nufuzini ortirish maqsadida ushbu sohaning salohiyati va imkoniyatidan keng foydalanishga har tomonlama e’tibor qaratildi. O‘z navbatida, O‘zbekiston Respubyulikasi mustaqillikka erishganidan so‘ng xalqimizning bir necha ming yillik tarixi va madaniyatidan dunyoning ahli baxramand bo‘lishiga imkoniyat yaratildi. Muhtaram Prezidentimiz Islom Karimovning oqilona yurgizgan siyosati tufayli mamlakatimiz jahon hamjamiyatining teng huquqli a’zosi sifatida nafaqat siyosiy mavqeini mustahkamladi, balki jahonda kechayotgan madaniy jarayonlarga ham faol kirib borishi uchun barcha sharoitlar yaratila boshlandi. Xukumatimiz rahbariyati madaniy yodgorliklarni saqlash va muhofaza etishda halqaro hamkorlikni yo‘lga qo‘yish va uni rivojlantirish ishlariga alohida e’tibor qaratdi. Bu esa, o‘z navbatida, mamlakatimizda jahon hamjamiyatida ustuvor hisoblangan iqtisodiy integratsiya jarayoni bilan barobar madaniy soha ravnaq topishi ham kirib hamda jahoning boshqa xalqlari bilan madaniy muloqotni kuchayishiga mustahkam poydevorning yaralishiga sabab bo‘ldi. To‘plangan empirik materiallar va aniqlangan faktlar – Respublikamiz mustaqilligi yillarida ijtimoiy hayotning barcha sohalarida bo‘lgani kabi, madaniy merosni asrash va uni kelajak avlodga etkazish borasida xalqaro hamkorlik ishlari bir necha yo‘nalishlarda amalga oshirilganligi to‘g‘risida muhim ma’lumotlar berdi. Birinchi yo‘nalish – bu mamlakatimizning qator xalqaro nufuzli tashkilotlarga a’zo bilishi va ular bilan yaqin hamkorlikni yo‘lga qo‘yilishi bilan ifodalanadi.

O‘zbekistonning xalqaro ma’naviy hamjamiyatga integratsiyalashuvi jarayonida 1992 yilda BMTga, so‘ngra 1993 yilda fan, madaniyat va maorifning milliy tizimlarini o‘zida birlashtiruvchi, ayni paytda, xalqlarni butun insoniyatning boy ma’naviy merosi bilan tanishtirish orqali ularni dunyo intellektual taraqqiyotining tajribasi bilan boyitadigan universal xalqaro tashkilot – YUNESKOga a’zo bo‘lishi muhim ahamiyat qayt etdi. Mamlakatimizning ushbu tashkilotlar a’zoligiga qabul qilinishi va o‘zaro hamkorlik jarayoni Respublikaning jahon madaniy hamjamiyatiga integratsiyalashuvining huquqiy asosi hisoblangan bir qator xalqaro konvensiya va deklaratsiyalariga qo‘shilishi bilan hamohang bordi. Jumladan, bilimlar tarqatish, iste’dodlarni kamol toptirish va turli madaniyatlarni boyitishga yordam berish; xalqlar o‘rtasidagi tinch-totuv munosabatlar va do‘stlikni rivojlantirish hamda ulardan har birining turmush tarzini yaxshi tushunishga ko‘maklashishni maqsad qilib olgan xalqaro madaniy hamkorlik prinsiplari “Deklaratsiyasi”ga qo‘shilishi fikrimizning yorqin dalilidir. SHuningdek, Respublikamiz tarixiy va madaniy merosni muhofaza qilish sohasidagi bir qator xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan konvensiyalarga qo‘shildi, xususan: 1. 1993 yilda – 1972 yilda qabul qilingan “Madaniy va tabiiy merosni muhofaza qilish umumjahon konvensiyasi”ga; 2. 1996 yilda – 1954 yilda qabul qilingan “G‘arbiy mojarolar vaqtida madaniy boyliklarni muhofaza qilish haqida”gi Gaaga konvensiyasiga; Z. 1997 yilda – 1970 yilda qabul qilingan “Madaniy boyliklarni noqonuniy ravishda olib kelish, olib ketish va unga egalik huquqini birovga topshirishni» ta’qiqlash va ogohlantirish chora-tadbirlari haqida”gi konvensiyasi kushilganligini keltirishimiz mumkin. Jumladan, 1972 yil 16 noyabrda YUNESKOning 17 Assambleyasining bosh konferensiyasida qabul qilingan konvensiyaning 5 moddasining d punktida har bir davlat madaniy merosni aniqlash, muhofaza qilish, saqlash, qayta tiklash va ommalashtirish kabi choralarini ko‘rishi zarurligi aniq qilib belgilangan.

Bu xalqaro konvensiyalar madaniy merosni muhofaza qilish bo‘yicha shakllangan, har tomonlama keng qonunlar majmui maqomiga ega bo‘lib, O‘zbekistonning ularga qo‘shilishi mamlakatdagi madaniy boyliklarning jahon hamjamiyati tomonidan huquqiy himoya qilinishiga sharoit yaratdi. Jumladan, 1991 yilda Xivadagi "Ichan-qal’a", 1993 yilda Buxoro shahrining tarixiy markazi, 2000 yilda SHahrisabzning Amir Temur va temuriylar davri me’morchilik obidalari, 2001 yilda Samarqand shahrining tarixiy yodgorliklari YUNESKO xalqaro tashkilotining maxsus qarorlari bilan “Butunjahon madaniy merosi ro‘yxati”ga kiritildi, hamda hisoyasiga olindi. Aslini olganda, O‘zbekistonning YUNESKO bilan hamkorlik aloqalari sobiq Ittifoq davrida, sobiq “Markaz” orqali yo‘lga qo‘yilgan edi. Ushbu aloqalar 1980 yillar oxiriga kelib, ya’ni mustaqillik arafasida amaliy ko‘rinish xosil qildi. Xususan, 1987 yilda 10 mamlakat, shu jumladan Sobiq Ittifoq tashabbusi bilan, BMTning madaniy rivojlanish jahon miqyosidagi dekadasi doirasida, YUNESKO Bosh Assambleyasining XXIV sessiyasida, «Ipak yo‘li – muloqot yo‘li» (SHelkov ы y put – put dialoga) mavzusida gumanitar loyihani amalga oshirish bo‘yicha rezolyusiya qabul qildi. Unga asosan Markaziy Osiyo xalqlari sivilizatsiyasi tarixini har tomonlama o‘rganish, SHarq va G‘arb o‘rtasidagi madaniy aloqalarni yaqindan o‘rnatish maqsad qilib olingan edi. SHuningdek, ushbu loyiha doirasida “Buyuk Ipak Yo‘li”ning tarmoqlari, savdo, xunarmandchilik, folklor-etnografik xususiyatlarini aniqlash va o‘rganish, shuningdek, turizmni rivojlantirish, muzeylarni tashkil qilish kabi sohalarda hamkorlikni chuqurlashtirish ham nazarda tutilgan. Xullas ushbu loyiha ishlari 1980-yillar oxirlarida boshlanib, 1990-yillar boshlarida ham davom ettirildi. Loyiha doirasida bir qancha ilmiy anjuman va seminarlar, “Buyuk Ipak Yo‘li” bo‘ylab qo‘shma xalqaro ekspeditsiyalar o‘tkazildi, kinofilmlar, kitoblar yaratildi hamda ayrim me’moriy va arxeologik yodgorliklar ta’mirlandi. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston xalqi avloddan-avlodga meros bo‘lib kelayotgan tarixiy va madaniy qadriyatlarni va o‘ziga xos an’analarni saqlab qolish jarayoniga jahon hamjamiyatini diqqatini jalb etildi. Xususan, tarixiy yodgorliklarni tiklash,

o‘zbek xalqiga o‘zining haqqoniy tarixini qaytarib berish jarayoniga YUNESKO tashkiloti bilan yaqindan aloqalar o‘rnatildi. Respublikada mavjud madaniy va arxitektura ahamiyatiga ega bo‘lgan yodgorliklarni saqlash va kelgusi avlodga etkazishda xalqaro tashkilotlar xususan, YUNESKO rahnamoligida o‘tkazilgan yubileylar alohida ahamiyat kasb etdi. 1997 yilda esa O‘zbekiston Buxoro va Xiva shaharlarining 2500 yillik yubileylari munosib nishonlandi. Bu shaharlarda ham ulkan hajmdagi restavratsiya va obodonlashtirish ishlari amalga oshirildi. Jumladan, yubileyga tayyorgarlik borasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov tashabbusi va bevosita rahbarligi ostida Buxoroda Poyi Kalon me’moriy kompleksi, Ark qal’asi, Mir Arab madrasasi, Somoniylar yodgorligi, Baloi Xovuz masjidi kabi qator yodgorliklar ta’mirlandi, ularning hududlari obodonlashtirildi. Ayniqsa o‘zining noyob arxitektura yodgorliklari tufayli butun olamga mashxur muzey-shahri hisoblangan (uch yuzga yakin me’moriy va ikki mingdan ortiq arxeologik yodgorliklar jamlangan) Samarqandda istiqlol yillarida shaharning tarixiy shuhratini tiklash yo‘lida salmoqli ishlar amalga oshirildi. YUqorida ta’kidlanganidek, shaharning me’moriy-tarixiy yodgorliklari, jumladan, Registon ansambli, Ulug‘bek rasadxonasi, Ruxobod maqbarasi, Xoja Axror va Xazrati Xizr masjidlari kabi hozirgacha saqlanib qolgan yuzlab yirik tarixiy me’moriy yodgorliklarni o‘zida mujassamlashtirgan Samarqand shahrining tarixiy markazi 2001 yil dekabr oyida «Samarqand – madaniyat chorrahasi» nominatsiyasida YUNESKOning Umumjahon merosi ruyxatiga kiritildi. Ushbu to‘g‘risida 2004 yil 25 avgustda Samarqand shahrining ma’muriyatiga YUNESKO tomonidan maxsus Sertifikat topshirildi O‘MSIV MMOMQFIICHBB JA Hisobotlar papkasi. Buxoro viloyatida qurilish-ta’mirlash ishlari haqida kompleks hisoboti. 2007 yil. O‘zbekistonning ushbu xalqaro nufuzli tashkilot bilan aloqalariga alohida to‘xtalib, O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov shunday degan edi: “...o‘zbek xalqining umumbashariy taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan buyuk bobokalonlari, shuningdek, jahon tarixi va madaniyatining durdonalari sanalgan shaharlarning to‘ylarini YUNESKO bilan birgalikda o‘tkazish borasida so‘nggi