logo

VIRUS VA UNING TASNIFI.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

141.724609375 KB
VIRUS VA UNING TASNIFI.  
 
Reja:
1. Virus va uning turlari  
2. Kompyuter   viruslaridan   axborotlarga   ruxsatsiz   kirish   va   ulardan
foydalanishni tashkil etish 
3. Windows operatsion tizimlari uchun yaratilgan viruslar 
 
  .  Virus va uning turlari 
Hozirgi kunda kompyuter viruslari g’arazli maqsadlarda ishlatiluvchi turli xil
dasturlarni   olib   kelib   tatbiq   etishda   eng   samarali   vositalardan   biri   hisoblanadi.
Kompyuter viruslarini  dasturli viruslar  deb atash to g’riroq bo ladi. ʻ ʻ
Dasturli   virus   deb   avtonom   ravishda   ishlash,   boshqa   dastur   tarkibiga   o z	
ʻ   –
o zidan	
ʻ   qo shiluvchi,   ishga   qodir   va   kompyuter   tarmoqlari   va   alohida	ʻ
kompyuterlarda o z – o zidan tarqalish xususiyatiga ega bo lgan dasturga aytiladi. 	
ʻ ʻ ʻ
Viruslar   bilan   zararlangan   dasturlar   virus   tashuvchi   yoki   zararlangan
dasturlar  deyiladi. 
Viruslar 3 turga bo linadi: 	
ʻ
- Xavfsiz  -  Fayllar tarkibini buzmaydigan  
- Xavfli -   Fayllar tarkibini buzadigan  
- Juda   xavfli   -   Qurilmalarni   buzadigan,   operator   sog’ligiga   ta‘sir
ko rsatuvchi.	
ʻ  
Zararlangan disk   –   bu ishga tushirish sektorida virus dastur joylashib olgan
diskdir.   Hozirgi paytda kompyuterlar uchun ko pgina noqulayliklar tug’dirayotgan	
ʻ
har xil turlardagi kompyuter viruslari keng tarqalgan. Shuning uchun ham ulardan
saqlanish   usullarini   ishlab   chiqish   muhim   masalalardan   biri   hisoblanadi.   Hozirgi
vaqtda 90000 dan ko p bo lgan virus dasturlari borligi aniqlangan. Bu viruslarning	
ʻ ʻ
katta guruhini kompyuterning ish bajarish tartibini buzmaydigan, ya‘ni «ta‘sirchan
bo lmagan» viruslar guruhi tashkil etadi. 	
ʻ
Viruslarning   boshqa   guruhiga   kompyuterning   ish   tartibini   buzuvchi   viruslar
kiradi.   Bu   viruslarni   quyidagi   turlarga   bo lish   mumkin:  	
ʻ xavfsiz   viruslar   (fayllar
tarkibini   buzmaydigan),   xavfli   viruslar   (fayllar   tarkibini   buzuvchi)   hamda   juda
xavfli   viruslar   (kompyuter   qurilmalarini   buzuvchi   va   operator   sog’ligiga   ta‘sir
etuvchi). Bu kabi viruslar odatda professional dasturchilar tomonidan tuziladi. 
Kompyuter   virusi   –   bu   maxsus   yozilgan   dastur   bo lib,	
ʻ   boshqa   dasturlar
tar k ibiga   yoziladi,   ya‘ni   zararlaydi   va   kompyuterlarda   o zining   g’arazli	
ʻ
maqsadlarini amalga oshiradi.    Kompyuter   virusi   orqali   zararlanish   oqibatida   kompyuterlarda   quyidagi
o zgarishlar paydo bo ladi: ʻ ʻ
- ayrim dasturlar ishlamaydi yoki xato ishlay boshlaydi; 
- bajariluvchi faylning xajmi va uning yaratilgan vaqti o zgaradi; 	
ʻ
- ekranda   anglab   bo lmaydigan   belgilar,   turli   xil   tasvir   va   tovushlar   paydo	
ʻ
bo ladi; 	
ʻ
  -   kompyuterning ishlashi sekinlashadi   va tezkor xotiradagi bo sh joy xajmi  	
ʻ
kamayadi; 
- disk   yoki   diskdagi   bir   necha   fayllar   zararlanadi   (ba‘zi   hollarda   disk   va
fayllarni tiklab bo lmaydi): 	
ʻ
- vinchester orqali kompyuterning ishga tushishi yo qoladi. 	
ʻ
 Viruslar asosan disklarning yuklanuvchi sektorlarini va exe, com, sys va   bat
kengaytmali   fayllarni   zararlaydi.   Hozirgi   kunda   bular   qatoriga   offis   dasturlari
yaratadigan   faylarni   ham   kiritish   mumkin.   Oddiy   matnli   fayllarni   zararlaydigan
viruslar kamdan – kam uchraydi. 
   2.1.1-jadval. Operatorni ta sirlantiruvchi 	
‟
   Operatorni ta sirlantiruvchi 	
‟
Qurilmalarni
ishdan chiqaruvchi Terminalda
xabar   chiqaruvchi  Tovushli   
effektlarni hosil 
qiluvchi  Ish tartibini 
o zgartiruvchi 	
‟
- protsessor  
- xotira  
- MD, 
- vinchester 
- printer  
- port PS-232  
- klaviatura  - matnli  
- grafikli 
- display  - ohang  
- nutq sintezi  
- maxsus 
effektlar  - klaviatura  
- display  
- printer  
- port PS-232 
2.1.2-jadval. Fayllar tarkibini buzmaydigan viruslar  Fayllar tarkibini buzmaydigan viruslar  
Tezkor xotira
qurilmasida
ko payuvchiʻ Operatorni
ta ’ sirlantiruvchi  Tarmoq viruslari
Kompyuterning viruslar bilan zararlanish yo llari quyidagilardir: 	
ʻ
1. Disketlar orqali. 
2. Kompyuter tarmoqlari orqali. 
3. Boshqa yo llar yo q. 	
ʻ ʻ
2.1.3-jadval. Fayllar tarkibini buzuvchi viruslar
Fayl tarkibini buzuvchi viruslar  
Foydalanuvchining
ma lumotlari   va	
‟
dasturlarni buzuvchi   Tizim ma lumotlarini buzuvchi	
‟  
Dasturlarni
buzuvchi  
 
Dasturning
boshlangich 
yozuvlarini
buzuvchi  
 
Bajariluvchi
dasturlarni
buzuvchi  
 
Kompilyatorlar
ning   qism
dasturlar Ma‘lumotl
arni
buzuvchi  
 
Ma‘lumotl
ar
bazalarini
buzuvchi  
 
 
Matnli
Hujjatlarni
buzuvchi  
 
Grafik Disk
sohasini
buzuvchi  
 
Diskning
mantiqiy
tarkibini
buzish  
 
 
Ma‘lu
mot
tashuvchilar
ning
tarkibini Format
lash   Tezkor 
tizim 
fayllarin
i 
buzuvch
 
 
 
 
Operato
r
texnikas
iga ta‘sir
etuvchi  
  to plaminiʻ
buzuvchi   tasvirlarni
buzuvchi  
Elektron
jadvalni 
buzuv
chi 
  buzuvchi  
2.1.4-jadval. Operator va qurilmalarga ta sir etuvchi viruslar 	
‟
Operator va qurilmalarga ta‘sir etuvchi viruslar 
 
Qurilmalarni buzuvchi  Operatorga ta‘sir etuvchi 
Displeyning 
Lyuminafor 
qatlamini 
kuydiruvchi  Kompyuterlarning
mikrosxemasini 
ishdan 
chiqaruvchi  Printerni   ishdan
chiqaruvchi  MDni buzuvchi  Operator
texnikasiga ta‘sir
etuvchi 
Hozirgi paytda xazil shaklidagi viruslardan tortib to kompyuter qurilmalarini
ishdan  chiqaruvchi viruslarning turlari mavjud. 
Masalan.   Win   95.   CIH   virusi   doimiy   saqlash   qurilmasi   (Flash   BIOS)
mikrosxemasini   buzadi.   Afsuski,   bu   kabi   viruslarni   yo q   qilish   uchun,   faqat   ular	
ʻ
o z   g’arazli   ishini   bajarib   bo lgandan   so nggina,   qarshi   choralar   ishlab   chiqiladi.	
ʻ ʻ ʻ
Win   95.CIH   virusiga   qarshi   choralarni   kurish   imkoniyati   Dr.Web   dasturida
mavjud. 
Kompyuter viruslaridan axborotlarga ruxsatsiz kirish va ulardan 
foydalanishni tashkil etish 
Shuni   aytib   o tish   lozimki,   hozirgi   paytda   har-xil   turdagi   axborot   va	
ʻ
dasturlarni ugirlab olish niyatida kompyuter viruslaridan foydalanish eng samarali
usullardan biri hisoblanadi.  Dasturli viruslar kompyuter tizimlarining xavfsizligiga tahdid solishning eng
samarali   vositalaridan   biridir.   Shuning   uchun   ham   dasturli   viruslarning
imkoniyatlarini tahlil qilish masalasi hamda bu viruslarga qarshi kurashish hozirgi
paytning dolzarb masalalaridan biri bo lib qoldi. ʻ
Viruslardan   tashqari   fayllar   tarkibini   buzuvchi   troyan   dasturlari   mavjud.
Virus ko pincha kompyuterga sezdirmasdan kiradi. Foydalanuvchining o zi troyan	
ʻ ʻ
dasturini   foydali   dastur   sifatida   diskka   yozadi.   Ma‘lum   bir   vaqt   o tgandan   keyin	
ʻ
buzg’unchi dastur o z ta‘sirini ko rsatadi. 	
ʻ ʻ
O z-o zidan   paydo   bo ladigan   viruslar   mavjud   emas.   Virus   dasturlari   inson	
ʻ ʻ ʻ
tomonidan   kompyuterning   dasturiy   ta‘minotini,   uning   qurilmalarini   zararlash   va
boshqa maqsadlar uchun yoziladi. Viruslarning hajmi bir necha baytdan to o nlab	
ʻ
kilobaytgacha bo lishi mumkin. 	
ʻ
Troyan   dasturlari   foydalanuvchiga   zarar   keltiruvchi   bo lib,   ular   buyruqlar	
ʻ
(modullar)   ketma   –   ketligidan   tashkil   topgan,   omma   orasida   juda   keng   tarqalgan
dasturlar   (tahrirlovchilar,   o yinlar,   translyatorlar)   ichiga   o rnatilgan   bo lib,   bir	
ʻ ʻ ʻ
qancha   hodisalar   bajarilishi   bilan   ishga   tushadigan   «mantiqiy   bomba»   deb
ataladigan   dasturdir.   O z   navbatida,   «mantiqiy   bomba»ning   turli   ko rinishlaridan	
ʻ ʻ
biri «soat mexanizmli bomba» hisoblanadi. 
Shuni   ta‘kidlab   o tish   kerakki,   troyan   dasturlari   o z-o zidan   ko paymasdan,
ʻ ʻ ʻ ʻ
kompyuter tizimi bo yicha dasturlovchilar tomonidan tarqatiladi. 	
ʻ
Troyan dasturlardan viruslarning farqi shundaki, viruslar kompyuter tizimlari
bo ylab   tarqatilganda,   ular   mustaqil   ravishda   hosil   bo lib,   o z   ish   faoliyatida	
ʻ ʻ ʻ
dasturlarga o z matnlarini yozgan holda ularga zarar ko rsatadi. 	
ʻ ʻ
Zararlangan   dasturda   dastur   bajarilmasdan   oldin   virus   o zining   buyruqlari	
ʻ
bajarilishiga   imkoniyat   yaratib   beradi.   Buning   uchun   ham   virus   dasturning   bosh
qismida joylashadi yoki dasturning birinchi buyrug’i unga yozilgan virus dasturiga
shartsiz   o tish   bo lib   xizmat   qiladi.   Boshqarilgan   virus   boshqa   dasturlarni	
ʻ ʻ
zararlaydi va shundan so ng virus tashuvchi dasturga ishni topshiradi.	
ʻ  
Virus   hayoti   odatda   quyidagi   davrlarni   o z   ichiga   oladi:  	
ʻ qo llanilish,	ʻ
inkubatsiya,   replikatsiya   (o z-o zidan   ko payish)   va  	
ʻ ʻ ʻ hosil   bo lish	ʻ .   Inkubatsiya davrida   virus   passiv   bo lib,   uni   izlab   topish   va   yo qotish   qiyin.   Hosil   bo lishʻ ʻ ʻ
davrida u o z funksiyasini bajaradi va qo yilgan maqsadiga erishadi. 	
ʻ ʻ
Tarkibi jihatidan virus juda oddiy bo lib, bosh qism va ba‘zi hollarda dumdan	
ʻ
iborat.   Virusning   bosh   qismi   deb   boshqarilishini   birinchi   bo lib   ta‘minlovchi	
ʻ
imkoniyatga   ega   bo lgan   dasturga   aytiladi.   Virusning   dum   qismi   zararlangan	
ʻ
dasturda bo lib, u bosh qismidan alohida joyda joylashadi. 	
ʻ
Kompyuter   viruslari   xarakterlariga   nisbatan   norezident,   rezident,   bootli,
gibridli   va   paketli   viruslarga   ajratiladi.   Faylli   norezident   viruslar   to liqligicha	
ʻ
bajarilayotgan faylda joylashadi, shuning uchun ham u faqat virus tashuvchi dastur
faollashgandan   so ng   ishga   tushadi   va   bajarilgandan   so ng   tezkor   xotirada	
ʻ ʻ
saqlanmaydi. 
Rezident virus  - norezident virusdan farqliroq tezkor xotirada saqlanadi. 
Rezident viruslarning yana bir ko rinishi 	
ʻ boot viruslar  bo lib, bu virusning vazifasi	ʻ
vinchester va egiluvchan magnitli disklarning yuklovchi sektorini 
ishdan ]chiqarishdan iborat. Boot viruslarning boshi diskning yuklovchi boot 
sektorida va dumi disklarning ixtiyoriy boshqa sektorlarida joylashgan bo ladi. 	
ʻ
2.1.1-rasm. Viruslar xarakterlari 
Paketli   virus ning   bosh   qismi   paketli   faylda   joylashgan   bo lib,	
ʻ   u   operatsion
tizim   topshiriqlaridan iborat. 
Gibridli virus larning boshi paketli faylda joylashadi.   Bu virus ham faylli,   ham
but   sektorli bo ladi. 	
ʻ
Tarmoqli   viruslar   -   kompyuter   tarmoqlarida   tarqalishga   moslashtirilgan,
ya‘ni tarmoqli   viruslar deb axborot almashishda tarqaladigan viruslarga aytiladi. 
Viruslarning turlari: 
1) Fayl viruslari.   Bu viruslar   com,   exe   kabi turli fayllarni zararlaydi;  2) Yuklovchi viruslar .  Kompyuterni yuklovchi dasturlarni zararlaydi; 
3) Drayverlarni   zararlovchi   viruslar.   Operatsion   tizimdagi   config.sys
faylni   zararlaydi.  Bu kompyuterning ishlamasligiga sabab bo ladi; ʻ
4) DIR viruslari.   FAT tarkibini zararlaydi; 
5) Stels-viruslari .  Bu viruslar o zining tarkibini o zgartirib,	
ʻ ʻ   tasodifiy kod
o zgarishi	
ʻ   bo yicha   tarqaladi.  	ʻ Uni   aniqlash   juda   qiyin,   chunki   fayllarning   o zlari	ʻ
o zgarmaydi. 	
ʻ
 
2.1.2-rasm.Viruslar turlari 
Windows operatsion tizimlari uchun yaratilgan viruslar 
Windows   operatsion   tizimidagi   dasturlarni   zararlaydi.   Misol   sifatida
quyidagilarni keltirish mumkin: 
1)   Eng   xavfli   viruslardan   biri   Internet   orqali   tarqatilgan   «Chernobil»   virusi
bo lib,   u   aprelda   tarqatilgan   va   har   oyning   26-kunida   kompyuterlarni   zararlashi
ʻ
mumkin. 
I LOVE YOU virusi Filippindan 2000 yil 4 mayda E-mail orqali tarqatilgan.
U   butun   jahon   bo yicha   45   mln.   kompyuterni   zararlagan   va   ishdan   chiqargan.	
ʻ
Moddiy zarar 10 mlrd. AQSh dollarini tashkil qilgan. 
2003   yil   mart   oyida   Shvetsiyadan   elektron   pochta   orqali   GANDA   virusi
tarqatilgan   va   u   butun   dunyoda   minglab   kompyuterlarni   zararlagan.   Bu   virusni
tarqatgan shaxs qo lga olingan va u 4 yil qamoq jazosiga hukm etilgan.
ʻ  
Asoslangan   algoritmlar   bo yicha   dasturli   viruslarni   quyidagicha   tasniflash	
ʻ
mumkin.  2.1.3-rasm.   Viruslarni tasniflash 
Parazitli   virus   -   fayllarning   tarkibini   va   diskning   sektorini   o zgartiruvchiʻ
virus.   Bu   virus   oddiy   viruslar   turkumidan   bo lib,   osonlik   bilan   aniqlanadi   va	
ʻ
o chirib tashlanadi. 	
ʻ
Replikatorli   virus   -   «chuvalchang»   deb   nomlanadi,   kompyuter   tarmoqlari
bo yicha   tarqalib,   komlyuterlarning   tarmoqdagi   manzilini   aniqlaydi   va   u   yerda
ʻ
o zining nusxasini qoldiradi. 
ʻ
Ko rinmas   virus	
ʻ   —   stels-virus   deb   nom   olib,   zararlangan   fayllarga   va
sektorlarga   operatsion   tizim   tomonidan   murojaat   qilinsa,   avtomatik   ravishda
zararlangan   qismlar   o rniga   diskning   toza   qismini   taqdim   etadi.   Natijada   ushbu	
ʻ
viruslarni aniqlash va tozalash juda katta qiyinchiliklarga olib keladi. 
Mutant   virus   —   shifrlash   va   deshifrlash   algoritmlaridan   iborat   bo lib,	
ʻ
natijada virus   nusxalari umuman bir-biriga o xshamaydi. Ushbu viruslarni aniqlash	
ʻ
juda qiyin muammo. 
Kvazivirus   —   «Troyan»   dasturlari,   deb   nom   olgan   bo lib,	
ʻ   ushbu   viruslar
ko payish	
ʻ   xususiyatiga   ega   bo lmasada,   «foydali»   qism-dastur   hisobida   bo lib,	ʻ ʻ
antivirus   dasturlar   tomonidan   aniqlanmaydi.   Shu   bois   ham   ular   o zlarida	
ʻ
mukammallashtirilgan   algoritmlarni   to siqsiz   bajarib,   qo yilgan   maqsadlariga	
ʻ ʻ
erishishlari mumkin.  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI ʻ
 
1. G’aniyev   S.K.,   Karimov   M.M.,   Toshev   K.A.   Axborot   xavfsizligi.   Darslik.
Toshkent. - 2016. 
2. Sh.A.Abduraxmonova Axborot xavfsizligi. O quv qo llanm. –	
ʻ ʻ
Toshkent, ―Navro z  nashriyoti. - 2018. 	
ʻ ‖
3. S.K.G’aniev, M.M. Karimov, K.A. Toshev «Axborot xavfsizligi.   Axborot -
kommunikatsion   tizimlari   xavfsizligi»,   «Aloqachi»   2008   yil   4.   Richard   E.Smith.
Elementary information security. 2nd Edition. USA, 2014. 
5. Kamilov Sh.M., Masharipov A.K., Zakirova T.A., Ermatov Sh.T., Musayeva
M.A. Kompyuter tizimlarida axborotni ximoyalash. O quv qo llanma. –T.: TDIU,	
ʻ ʻ
2005. 
6. Paul van Oorschot,  Computer Security and the Internet: Tools and 
Jewels   (2020, Springer). Personal use copy freely available on author's web site. 
7. Wenliang   Du,   Computer   Security:   A   Hands-on   Approach   (2017,   self-
published).  Updated May 2019 .  
8. Stallings and Brown,  Computer Security: Principles and Practice,  3/e   (2014,
Prentice Hall).

VIRUS VA UNING TASNIFI. Reja: 1. Virus va uning turlari 2. Kompyuter viruslaridan axborotlarga ruxsatsiz kirish va ulardan foydalanishni tashkil etish 3. Windows operatsion tizimlari uchun yaratilgan viruslar .

Virus va uning turlari Hozirgi kunda kompyuter viruslari g’arazli maqsadlarda ishlatiluvchi turli xil dasturlarni olib kelib tatbiq etishda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Kompyuter viruslarini dasturli viruslar deb atash to g’riroq bo ladi. ʻ ʻ Dasturli virus deb avtonom ravishda ishlash, boshqa dastur tarkibiga o z ʻ – o zidan ʻ qo shiluvchi, ishga qodir va kompyuter tarmoqlari va alohida ʻ kompyuterlarda o z – o zidan tarqalish xususiyatiga ega bo lgan dasturga aytiladi. ʻ ʻ ʻ Viruslar bilan zararlangan dasturlar virus tashuvchi yoki zararlangan dasturlar deyiladi. Viruslar 3 turga bo linadi: ʻ - Xavfsiz - Fayllar tarkibini buzmaydigan - Xavfli - Fayllar tarkibini buzadigan - Juda xavfli - Qurilmalarni buzadigan, operator sog’ligiga ta‘sir ko rsatuvchi. ʻ Zararlangan disk – bu ishga tushirish sektorida virus dastur joylashib olgan diskdir. Hozirgi paytda kompyuterlar uchun ko pgina noqulayliklar tug’dirayotgan ʻ har xil turlardagi kompyuter viruslari keng tarqalgan. Shuning uchun ham ulardan saqlanish usullarini ishlab chiqish muhim masalalardan biri hisoblanadi. Hozirgi vaqtda 90000 dan ko p bo lgan virus dasturlari borligi aniqlangan. Bu viruslarning ʻ ʻ katta guruhini kompyuterning ish bajarish tartibini buzmaydigan, ya‘ni «ta‘sirchan bo lmagan» viruslar guruhi tashkil etadi. ʻ Viruslarning boshqa guruhiga kompyuterning ish tartibini buzuvchi viruslar kiradi. Bu viruslarni quyidagi turlarga bo lish mumkin: ʻ xavfsiz viruslar (fayllar tarkibini buzmaydigan), xavfli viruslar (fayllar tarkibini buzuvchi) hamda juda xavfli viruslar (kompyuter qurilmalarini buzuvchi va operator sog’ligiga ta‘sir etuvchi). Bu kabi viruslar odatda professional dasturchilar tomonidan tuziladi. Kompyuter virusi – bu maxsus yozilgan dastur bo lib, ʻ boshqa dasturlar tar k ibiga yoziladi, ya‘ni zararlaydi va kompyuterlarda o zining g’arazli ʻ maqsadlarini amalga oshiradi.

Kompyuter virusi orqali zararlanish oqibatida kompyuterlarda quyidagi o zgarishlar paydo bo ladi: ʻ ʻ - ayrim dasturlar ishlamaydi yoki xato ishlay boshlaydi; - bajariluvchi faylning xajmi va uning yaratilgan vaqti o zgaradi; ʻ - ekranda anglab bo lmaydigan belgilar, turli xil tasvir va tovushlar paydo ʻ bo ladi; ʻ - kompyuterning ishlashi sekinlashadi va tezkor xotiradagi bo sh joy xajmi ʻ kamayadi; - disk yoki diskdagi bir necha fayllar zararlanadi (ba‘zi hollarda disk va fayllarni tiklab bo lmaydi): ʻ - vinchester orqali kompyuterning ishga tushishi yo qoladi. ʻ Viruslar asosan disklarning yuklanuvchi sektorlarini va exe, com, sys va bat kengaytmali fayllarni zararlaydi. Hozirgi kunda bular qatoriga offis dasturlari yaratadigan faylarni ham kiritish mumkin. Oddiy matnli fayllarni zararlaydigan viruslar kamdan – kam uchraydi. 2.1.1-jadval. Operatorni ta sirlantiruvchi ‟ Operatorni ta sirlantiruvchi ‟ Qurilmalarni ishdan chiqaruvchi Terminalda xabar chiqaruvchi Tovushli effektlarni hosil qiluvchi Ish tartibini o zgartiruvchi ‟ - protsessor - xotira - MD, - vinchester - printer - port PS-232 - klaviatura - matnli - grafikli - display - ohang - nutq sintezi - maxsus effektlar - klaviatura - display - printer - port PS-232 2.1.2-jadval. Fayllar tarkibini buzmaydigan viruslar

Fayllar tarkibini buzmaydigan viruslar Tezkor xotira qurilmasida ko payuvchiʻ Operatorni ta ’ sirlantiruvchi Tarmoq viruslari Kompyuterning viruslar bilan zararlanish yo llari quyidagilardir: ʻ 1. Disketlar orqali. 2. Kompyuter tarmoqlari orqali. 3. Boshqa yo llar yo q. ʻ ʻ 2.1.3-jadval. Fayllar tarkibini buzuvchi viruslar Fayl tarkibini buzuvchi viruslar Foydalanuvchining ma lumotlari va ‟ dasturlarni buzuvchi Tizim ma lumotlarini buzuvchi ‟ Dasturlarni buzuvchi Dasturning boshlangich yozuvlarini buzuvchi Bajariluvchi dasturlarni buzuvchi Kompilyatorlar ning qism dasturlar Ma‘lumotl arni buzuvchi Ma‘lumotl ar bazalarini buzuvchi Matnli Hujjatlarni buzuvchi Grafik Disk sohasini buzuvchi Diskning mantiqiy tarkibini buzish Ma‘lu mot tashuvchilar ning tarkibini Format lash Tezkor tizim fayllarin i buzuvch Operato r texnikas iga ta‘sir etuvchi

to plaminiʻ buzuvchi tasvirlarni buzuvchi Elektron jadvalni buzuv chi buzuvchi 2.1.4-jadval. Operator va qurilmalarga ta sir etuvchi viruslar ‟ Operator va qurilmalarga ta‘sir etuvchi viruslar Qurilmalarni buzuvchi Operatorga ta‘sir etuvchi Displeyning Lyuminafor qatlamini kuydiruvchi Kompyuterlarning mikrosxemasini ishdan chiqaruvchi Printerni ishdan chiqaruvchi MDni buzuvchi Operator texnikasiga ta‘sir etuvchi Hozirgi paytda xazil shaklidagi viruslardan tortib to kompyuter qurilmalarini ishdan chiqaruvchi viruslarning turlari mavjud. Masalan. Win 95. CIH virusi doimiy saqlash qurilmasi (Flash BIOS) mikrosxemasini buzadi. Afsuski, bu kabi viruslarni yo q qilish uchun, faqat ular ʻ o z g’arazli ishini bajarib bo lgandan so nggina, qarshi choralar ishlab chiqiladi. ʻ ʻ ʻ Win 95.CIH virusiga qarshi choralarni kurish imkoniyati Dr.Web dasturida mavjud. Kompyuter viruslaridan axborotlarga ruxsatsiz kirish va ulardan foydalanishni tashkil etish Shuni aytib o tish lozimki, hozirgi paytda har-xil turdagi axborot va ʻ dasturlarni ugirlab olish niyatida kompyuter viruslaridan foydalanish eng samarali usullardan biri hisoblanadi.