VIRUS VA UNING TASNIFI. Reja: 1. Virus va uning turlari 2. Kompyuter viruslaridan axborotlarga ruxsatsiz kirish va ulardan foydalanishni tashkil etish 3. Windows operatsion tizimlari uchun yaratilgan viruslar .

Virus va uning turlari Hozirgi kunda kompyuter viruslari g’arazli maqsadlarda ishlatiluvchi turli xil dasturlarni olib kelib tatbiq etishda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Kompyuter viruslarini dasturli viruslar deb atash to g’riroq bo ladi. ʻ ʻ Dasturli virus deb avtonom ravishda ishlash, boshqa dastur tarkibiga o z ʻ – o zidan ʻ qo shiluvchi, ishga qodir va kompyuter tarmoqlari va alohida ʻ kompyuterlarda o z – o zidan tarqalish xususiyatiga ega bo lgan dasturga aytiladi. ʻ ʻ ʻ Viruslar bilan zararlangan dasturlar virus tashuvchi yoki zararlangan dasturlar deyiladi. Viruslar 3 turga bo linadi: ʻ - Xavfsiz - Fayllar tarkibini buzmaydigan - Xavfli - Fayllar tarkibini buzadigan - Juda xavfli - Qurilmalarni buzadigan, operator sog’ligiga ta‘sir ko rsatuvchi. ʻ Zararlangan disk – bu ishga tushirish sektorida virus dastur joylashib olgan diskdir. Hozirgi paytda kompyuterlar uchun ko pgina noqulayliklar tug’dirayotgan ʻ har xil turlardagi kompyuter viruslari keng tarqalgan. Shuning uchun ham ulardan saqlanish usullarini ishlab chiqish muhim masalalardan biri hisoblanadi. Hozirgi vaqtda 90000 dan ko p bo lgan virus dasturlari borligi aniqlangan. Bu viruslarning ʻ ʻ katta guruhini kompyuterning ish bajarish tartibini buzmaydigan, ya‘ni «ta‘sirchan bo lmagan» viruslar guruhi tashkil etadi. ʻ Viruslarning boshqa guruhiga kompyuterning ish tartibini buzuvchi viruslar kiradi. Bu viruslarni quyidagi turlarga bo lish mumkin: ʻ xavfsiz viruslar (fayllar tarkibini buzmaydigan), xavfli viruslar (fayllar tarkibini buzuvchi) hamda juda xavfli viruslar (kompyuter qurilmalarini buzuvchi va operator sog’ligiga ta‘sir etuvchi). Bu kabi viruslar odatda professional dasturchilar tomonidan tuziladi. Kompyuter virusi – bu maxsus yozilgan dastur bo lib, ʻ boshqa dasturlar tar k ibiga yoziladi, ya‘ni zararlaydi va kompyuterlarda o zining g’arazli ʻ maqsadlarini amalga oshiradi.

Kompyuter virusi orqali zararlanish oqibatida kompyuterlarda quyidagi o zgarishlar paydo bo ladi: ʻ ʻ - ayrim dasturlar ishlamaydi yoki xato ishlay boshlaydi; - bajariluvchi faylning xajmi va uning yaratilgan vaqti o zgaradi; ʻ - ekranda anglab bo lmaydigan belgilar, turli xil tasvir va tovushlar paydo ʻ bo ladi; ʻ - kompyuterning ishlashi sekinlashadi va tezkor xotiradagi bo sh joy xajmi ʻ kamayadi; - disk yoki diskdagi bir necha fayllar zararlanadi (ba‘zi hollarda disk va fayllarni tiklab bo lmaydi): ʻ - vinchester orqali kompyuterning ishga tushishi yo qoladi. ʻ Viruslar asosan disklarning yuklanuvchi sektorlarini va exe, com, sys va bat kengaytmali fayllarni zararlaydi. Hozirgi kunda bular qatoriga offis dasturlari yaratadigan faylarni ham kiritish mumkin. Oddiy matnli fayllarni zararlaydigan viruslar kamdan – kam uchraydi. 2.1.1-jadval. Operatorni ta sirlantiruvchi ‟ Operatorni ta sirlantiruvchi ‟ Qurilmalarni ishdan chiqaruvchi Terminalda xabar chiqaruvchi Tovushli effektlarni hosil qiluvchi Ish tartibini o zgartiruvchi ‟ - protsessor - xotira - MD, - vinchester - printer - port PS-232 - klaviatura - matnli - grafikli - display - ohang - nutq sintezi - maxsus effektlar - klaviatura - display - printer - port PS-232 2.1.2-jadval. Fayllar tarkibini buzmaydigan viruslar

Fayllar tarkibini buzmaydigan viruslar Tezkor xotira qurilmasida ko payuvchiʻ Operatorni ta ’ sirlantiruvchi Tarmoq viruslari Kompyuterning viruslar bilan zararlanish yo llari quyidagilardir: ʻ 1. Disketlar orqali. 2. Kompyuter tarmoqlari orqali. 3. Boshqa yo llar yo q. ʻ ʻ 2.1.3-jadval. Fayllar tarkibini buzuvchi viruslar Fayl tarkibini buzuvchi viruslar Foydalanuvchining ma lumotlari va ‟ dasturlarni buzuvchi Tizim ma lumotlarini buzuvchi ‟ Dasturlarni buzuvchi Dasturning boshlangich yozuvlarini buzuvchi Bajariluvchi dasturlarni buzuvchi Kompilyatorlar ning qism dasturlar Ma‘lumotl arni buzuvchi Ma‘lumotl ar bazalarini buzuvchi Matnli Hujjatlarni buzuvchi Grafik Disk sohasini buzuvchi Diskning mantiqiy tarkibini buzish Ma‘lu mot tashuvchilar ning tarkibini Format lash Tezkor tizim fayllarin i buzuvch Operato r texnikas iga ta‘sir etuvchi

to plaminiʻ buzuvchi tasvirlarni buzuvchi Elektron jadvalni buzuv chi buzuvchi 2.1.4-jadval. Operator va qurilmalarga ta sir etuvchi viruslar ‟ Operator va qurilmalarga ta‘sir etuvchi viruslar Qurilmalarni buzuvchi Operatorga ta‘sir etuvchi Displeyning Lyuminafor qatlamini kuydiruvchi Kompyuterlarning mikrosxemasini ishdan chiqaruvchi Printerni ishdan chiqaruvchi MDni buzuvchi Operator texnikasiga ta‘sir etuvchi Hozirgi paytda xazil shaklidagi viruslardan tortib to kompyuter qurilmalarini ishdan chiqaruvchi viruslarning turlari mavjud. Masalan. Win 95. CIH virusi doimiy saqlash qurilmasi (Flash BIOS) mikrosxemasini buzadi. Afsuski, bu kabi viruslarni yo q qilish uchun, faqat ular ʻ o z g’arazli ishini bajarib bo lgandan so nggina, qarshi choralar ishlab chiqiladi. ʻ ʻ ʻ Win 95.CIH virusiga qarshi choralarni kurish imkoniyati Dr.Web dasturida mavjud. Kompyuter viruslaridan axborotlarga ruxsatsiz kirish va ulardan foydalanishni tashkil etish Shuni aytib o tish lozimki, hozirgi paytda har-xil turdagi axborot va ʻ dasturlarni ugirlab olish niyatida kompyuter viruslaridan foydalanish eng samarali usullardan biri hisoblanadi.