logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Yengil atletikaning rivojlanish tarixi

Yengil atletikaning rivojlanish tarixi

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

40.77734375 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Yengil atletikaning rivojlanish tarixi R e j a : 1. Yengil atletika ning tarixiy taraqqiyoti . 2. O ’zbekistonda yengil atletikaning rivojlanishi . 3. Xorijiy mamlakatlarda yengil atletikaning rivojlanishi . Yengil atletikaning tarixiy taraqqiyoti . Yengil atletika mashqlarining kelib chiqish tarixi juda qadim zamonlardan boshlanadi. Odamlar Yugurish, sakrash va uloqtirishlarni tabiiy zarur xarakat sifatida qadim zamonlardan beri mehnatda va kundalik xayotda qo’llab kelganlari ma`lum. Ammo ularning jismoniy tarbiya vositasi sifatida va sportning bir turi sifatida rasm bo’lganiga qadar ko’p ming yillar o’tdi. Ibtidoiy jamoa tuzimi davrida yengil atletika mashqlari odamlarning mehnat faoliyati bilan chambarchas bog’liq edi. Ular insoniyat quldorlik jamiyatiga o’ta boshlashiga yaqin jismoniy tarbiyada ma`lum daraja mustaqil bo’la boshladi. Yugurish, sakrash va uloqtirish kadimiy Gretsiyada anchagina rivoj topdi. Jismoniy mashqlarning boshqa turlari qatori, ular quldorlarning xarbiy jismoniy tayergarligida katta o’rin egalladi va kabilalar xamda umumgrek diniy bayramlarning muhim qismini tashkil etadigan bo’ldi. Bunday tantanalarning eng ahamiyatlisi olimpiya o’yinlari hisoblanadi. Feodal jamiyatida, ayniqsa, ilk o’rta asrlar davrida jismoniy mashqlar xalq ommasiga rasm bo’lgan edi. Rivoyatlar, qissalar va boshqa madaniyat yodgorliklari o’yin kulgilarida o’ziga xos jismoniy mashqlar ko’p bo’lganidan dalolat beradi. Ko’p manbalarda xalq turmushida tez Yugurish, yugurib kelib uzunlikka sakrash va tosh uloqtirishdan iborat uchkurash mavjud bo’lgani ko’rsatiladi. SHavqatsiz tazyiq o’tkazish, bo’sh vaqt va kerakligi moddiy sharoit bulmaganligi xalq jismoniy mashqlarining taraqqiyot darajasiga ta`sir ko’rsatdi. SHu sababdan feodalizm davrida hamma vaqt xalq jismoniy mashqlari an`anaviy o’yin-kulgilar tavsifida bo’lib, faqat bayram kunlari ugkazilar edi. SHahar aholisi va feodallarning xarbiy-jismoniy tayyorgarligida esa Yugurish, sakrash va uloqtirish mashqlari katta o’rin tutar edi. Burjua jamiyatida Yugurish, sakrash va uloqtirish dastlab jismoniy tarbiya gimnastika tizimiga kirar, kundalik xayotda qo’llanar edi. Lekin bu yengil atletika sporti tashkil topishga muhim ta`sir ko’rsata olmadi, chunki gimnastika tizimida bu mashqlarning ahamiyati asosiy bo’lmay, ikkinchi darajali edi. Xalqning bu mashqlar bilan shug’ullanishi esa mehnatkash omma imkoniyati chsgaralanganligi uchun yengil atletika taraqqiyotiga katta ta`sir ko’rsata olmadi. Yugurish, sakrash va uloqtirish mustaqil jismoniy mashq sifatida va yengil atletika «sportining muhim elementlari sifatida XIX asrning ikkinchi yarmida tashkil topa boshladi. Bunga yoshlarning keng qatlamlari o’rtasida bunday mashqlarga qiziqish o’sganligi, burjuaziya ham o’z hukumronligini kuchaytirish vositasi sifatida jismoniy tarbiyaga ko’proq qiziqa boshlagani sabab bo’ldi. Burjuaziya kopitalistik korxonalar uchun jismoniy baquvvat ishchilarga va bosqinchilik armiyasi uchun zobitlarga muxtoj edi. Bunga esa gimnastika tizimlari allaqachonlar talay yordam bera olimay qolgan edi. Ular an`anaviy xalq o’yin kulgilaridan olingan atletik mashqlarga e`tibor bera boshladi. Bular orasida takomillashtirsh jarayonida sportcha Yugurish, sakrash va uloqtirish tusini olib, yengil atletika sport tarkibiga kiradigan Yugurish, sakrash va uloqtirish mashqlari ham bor edi. O’zbekistonda yengil atletikaning rivojlanishi. 1900 yillarda Turkistonda yengil atletika alohida sport turi bo’lib ajralib chiqmagan edi. harbiy armiyada jismoniy tarbiya sifatida qo’llanilar e di. 1910 yillar oxirida Toshkent va Farg’onada yengil atletika tu garaklarida, ota- onasining oldiga ta`tilga kelgan Petirburg lik, Xarkovlik, Moskvalik talabalar, havaskor yuguruvchilar, sakrovchilar va uloqtiruvchilar boshqa shaharlardan keldilar. 1916 yilda Farg’onaga Rossiyalik taniqli yuguruvchi Lev L’vovich Barkash keldi. U havaskor yengil atletikachilar bilan hamkorliqda Marg’ilon soy atrofida (280 m) yengil atletika maydonini jihozlashga kirishib, u maydonning chetini velopoygachilar va langarcho’p bilan sakrash uchun maydon tashkil qilindi. 1919 yllda Turkiston Respublikasi xalq ta`limi qoshida sport kollegiyasi tuzilib, musobaqalarni maydonlarda tashkil qilish va o’tkazish masalalari bilan shug’ullana boshladilar. 1920-21 yillarga kelib 15 ta xarbiy-sport klublari va Farg’onada, Toshkenda, Samarqandda va boshqa shaharlarda 40 ta sport maydonlari qurildi. 1920 yilda Toshkentda birinchi o’rta Osiyo Olimpiadasi (futbol, yengil atletika, shaxmat va boshqa milliy sport turlari bo’yicha) bo’lib o’ tdi. Engil atletika sporti bo’yicha farg’onalik sportchilar yaxshi q atnashdilar. Yengil atletikaning 12 turi kirgizilib, bundan 8 tasida Farg’onaliklar birinchilikni qo’lga kiritdilar (G. Bernandskiy, D. Lodashevich, aka-uka Burmakinlar). estafetali (8-100) Yugurishda Farg’onalik yengil atletikachilar 1-o’rinni oldilar. 1924 yilda Toshkentda birinchi bor o’rindiqli (Kraevoy) stadion (Pishevik nomli) ochildi. Xozirgi kunda bu stadionning o’rnida suvda suzish saroyi qurilgan. SHu yilning avgust oyida umum Turkiston jismoniy madaniyat bayrami o’tkazildi. 9 ta sport turi bo’yicha 260 ta sportchilar Respublikamiz viloyatlaridan katnashdi. Birinchi o’zbekiston sportakiadasida 1927 yilda, 1928 yilda esa ikkinchi sportakiada bo’lib o’tdi. 1934 yil 5-12 sentyabr’ Toshkent shahrida o’rta osiyo respublikalarining sportakiadasi o’tkazildi. Bunda E. Putilov 100, 200 m. 11, 1 s, 23, 0 s va 400 m 40, 6 s. Ayollarda esa 100 m 13, 3 s va balandlikka sakrash bo’yicha L. Maternikova g’olibni qo’lga kiritdi. YAdro va nayza uloqtirish bo’yicha M. Toporova 800 va 1500 m - V. Texmestrenko, 5000, 10 000 m- V. Bezrukov, uch xatlab sakrash N. Bespokoynov. Disk uloqtirish bo’yicha T. Kuznikova, uzunlikka sakrash bo’yicha T. Basharina, 800 m Yugurish bo’yicha T. Baltarina. 1943 yilda ikkinchi o’rta Osiyo qozoqiston Respublikalari sportakiadasi bo’lib o’tdi. 800, 1500 m- Sadunin, 100 m uzunlik- N. Bespokoynov, ayollardan L. Kanaki balandlikka sakrash 140 sm g’olib bo’ldi. 1944 yilda uchinchi sportakiada Toshkentda o’tkazildi. Bunda 11 ta turdan erkaklar, 3 ta turdan ayollar musobaqalashdi. 100-400 m-Kurillo, balandlik va uzunlik A. Barisov, nayza uloqtirish G. Kotsarov. 1945 yilda Toshkentdagi «Sportak» stadionida sportakiada o’tkazildi. 150 ta yengil atletikachilar qatnashib yaxshi natijalar kursatdi. 1946 yilda Respublika rekordlari ustuniga N. Sevryukova (Barisova)-yadro va beshkurash buyicha L. Skatskaya-800 m. F. Xasanova-400, 800 m. 50-yillarga kelib Mamatqul Oltiboev 3 ta masofa (1500, 5000, 10 00 m) bo’yicha o’zbekiston rekordini o’rnatdi. o’zbekiston rekordchisi Farida Xasanova 5 ta masofa (400, 500, 800, 1000, 1500 m) bo’yicha sport ustasi nomzodligini oldi. 1956 yilda Moskvada birinchi xalqlar sportakiadasida o’zbekistonlik sportchilar 9-o’rinni oldilar. 1958 yil Toshkentlik Igor’ Monastirskiy umum ittifoq musobaqasida (Sochi) 100 m 10, 4 s ko’rsatdi. U o’zbekiston rekordini 0, 2 sekundga yangiladi. 1960-70 yillarga kelib Ashur Normurodov (1967 yil) 3 km lik kross musobaqasida chempionlikni qo’lga kiritdi. Murabbiylardan N. M. Xaydarova va R. F. Fozliakbarov. Xozirgi kungacha 5000 m masofad A. Normurodovning rekordi turibdi. Asosiy bugungi ma’lumotlar Halqaro yengil atletika federatsiyasi (IAAF) 1912-yilda tashkil topgan unga 200dan ziyod davlat a’zo. O’zbekistonga yengil atletikaning kirib kelishi – O’zbekistonda yengil atletikaga qiziqish 1885-yildan boshlangan chunki shu yillarda Farg’ona viloyatining Marg’ilon shahrida shu turga moslashtirilgan o’yingoh barpo etiladi. Ilk marotaba yengil atletika musoboqalarini tashkil etilishi 1912-yilda Toshkentda o’tkazila boshlagan. O’zbekistonliklar ilk marotaba 1952-yildan boshlab musoboqalarda qatnasha boshladilar. O’zbekiston halqaro yengil atletika federatsiyasiga ya’ni (IAAF) ga 1993-yildan buyon a’zo. O’zbekiston yengil atletika federatasiyasi rahbari – G’ulomjon Ibragimov 2017-yil 27-fevralda tayinlangan. Samarqandda yengil atletika federatsiyasi direktori Hoshimov Aziz Farxodovich. Bosh murabbiy Gladkova Tatyana Sergeyevna Yengil atletikaning 49-turi olimpiada o’yinlariga kiritlgan. Xorijiy mamlakatlarda yengil atletikaning rivojlanishi. Xozirgi zamon yengil atletikasi Angiliyada boshqa mamlakatlarga nisbatan oldinroq rasm bo’la boshladi. 1837 yili bu yerda 2 km ga o’rta masofaga Yugurishdan Regbi shahri kolledji o’quvchilarining dastlabki musobaqalari bo’ldi. Ko’p o’tmay, ularning tashabusiga Iton, Oksford, Kembridj, London va boshqa shaharlardagi koledj o’quvchilari ham qo’shiladilar. Keyin musobaqalar dasturida qisqa masofalarga Yugurish, to’siqlar osha Yugurish va og’ir narsalarni uloqtirishni qo’sha boshladilar. 1851 yildan boshlab musobaqalar dasturiga yugurib kelib balandlikka va uzunlikka sakrash kirtiladi. Keyinroq yengil atletika musobaqalari unversitetlarda ham rasm bo’la boshladi. Bu jihatdan Oksford va Kembridj unversitetlari tashabbuskor bo’ladi. 1864 yilda bu o’quv yurtlarri o’rtasida birinchi bor yengil atletika musobaqasi bo’lib, shundan keyin bunday musobaqalar har yili o’tkaziladigan bo’ladi. Musobaqa dasturida Yugurishning 6 ta turi va sakrashlarning 2 ta turi kiritilgan edi. Kiyinchalik dasturda boskon uloqtirish va yadro itkitish bilan to’ldiriladi. 60 yillarda yengil atletika mashqlari bilan kattalar ham qiziqa boshladilar. Yengil atletika bilan aristokratlar, sport kulublarda shug’ullana boshladilar. Angliya aristokratlari yengil atletika sport turi bilan qiziqar edilar-u lekin Yugurish yo’lkalarida “oddiy xalq” bilan birga bo’lishni istamas edilar. Ayniqsa ular Yurish va Yugurishdan ochiq bo’lib qoladigan “past” tabaqa vakillariga yutqazishga yo’l qo’ya olmas edilar. Shu munosabat bilan 1864 yilda Angliya sport klublari “havaskorlik to’g’risida nizom qabul qilib kelib, Yugurish yo’laklarida aristokratlar bilan mehnatkashlar uchrshmaydigan qilib qo’ydilar. Shu zamonga asosan jismoniy mehnat vakillar deb e’lon qilinib, ularning havaskorlarning sport kulubga kirishlariga va xavaskorlar bilan musobaqalarda qatnashishlariga yo’l qo’yilmaydigan bo’ladi. 1865 yilda London atletik kulubi tuzilib, u yengil atletika sportini keng ommalashtira boshlaydi. Bu kulub yengil atletikadan mamlakat birinchiliklari o’tkazar va havaskorlik to’g’risidagi nizomga rioya qilishni nazorat qilib turar edi. 1880 yilda Angliyada havaskorlar yengil atletika assotsiyasi tuzilib, u Britaniya Imperiyasida yengil atletikadan eng oliy organ xuquqini oladi. U Angliyadagi, uning dominionlari va koloniyalaridagi barcha burjua yengil atletika klublarini birlashtiradi. Assotsiatsiya yengil atletika sportiga umumiy rahbarlik qiladi. Angliya sportchilarini xalqaro musobaqalarda ishtirok etishga tayyorlaydi. Farangistonda engil atletika sport turi sifatida o’ tgan asrning 70 yillarida , avvalo xarbiy va grajdanlar litseylarida rivojlana boshlaydilar , 80 yi l dan boshlab litseylarda Yugurishdan musoba q a lar muntazam o’tkazila boshladi. 80 yillar oxirida Farangiston burjuaziyasi atletik sport farang jamiyatlarining asotsiyatsiyasini tuzadi. AQSHda engil atletikaning rivojlanishi 1868 yildan, N’yu-York atletika klubi tuzilib engil atletikadan birinchi marta musobaqa o’tkaziladigan bo’ladi. Tez orada universitetlar engil atletikaning taraqqiyot markazi bo’lib qoladi. 1874 yilda Govard universitetida engil atletikadan birinchi musobaqa bo’lib o’tadi. 80- yillar oxirida AqSHda universitetlararo atletika ittifoqi bo’lgan “Amerika havaskorlar engil atletikasi milliy asotsiatsiyasi” va mamlakatda engil atletika rahbar organi –“Amerika havaskorlar engil atletikasi ittifoqi” vujudga keladi. Germaniyada birinchi engil atletika musobaqalarini 1888 yilda Berlindagi kroket va futbol klublari tashkil qilingan edi. Mustaqil engil atletika klublari esa 90 yillarda paydo bo’ladi. 1898-yilda engil atletika rahbar tashkiloti – Germaniya engil atletika boshqarmasi tuzildi. Skandinoviya mamlakatlarida engil atletika mustaqil sport turi sifatida 1887 yilda SHveytsiyada, 1897 yilda Norvegiyada va 1906 yilda Finlandiyada rasm bo’la boshladi. Vengriyada, Pl’shada CHexoslavakiyada, YUgoslaviyada va boshqa markaziy Ovropa mamlakatlarida engil atletika sporti o’tgan asrning 90 yillarida rivojlana boshladi. Ko’p mamlakatlarda engil atletika sport turi sifatida XIX asr oxirlarida qabul qilindi. Engil atletika sporti taraqqiyotida qadimiy grek olimpiya o’yinlarining 1896 yilda qayta yo’lga qo’yilishi mhim ahamiyatga ega bo’ldi. Keyinchalik olimpiya o’yinlari sportning eng muhim turlaridan, shu jumladan engil atletikadan xalqaro majmuaviy musobaqalar bo’lib qoldi. 1965 yilgacha olimpiya o’yinlari faqat 15 marta o’tkazilgan edi. harbiy xarakatlar va boshqa sabablar bilan 1916 yilda Berlinda, 1940 yilda Tokiyoda, 1944 yilda Xelsinkida o’tkazilishi mo’ljallangan olimpiya o’yinlari bo’lmay qolgan edi. Olimpiya o’yinlarida engil atletika musobaqalarining dasturi har doim o’zgarib kelgan. Engil atletika kitobidagi JADVAL - 3 ga qarang. 1928 yilda Amsterdamdagi IX – olimpiadada birinchi marta ayollar uchun engil atletika musobaqalari o’tkazildi. SHundan keyingi barcha yillarda ham bu musobaqalar o’tkazilib kelindi.Hozirgi zamon olimpiya o’yinlari 1 marta 1896 yilda Afinada bo’lgan edi. Engil atletika musobaqalarida atigi 12 mamlakat vakillari qatnashgan edi. Bu yo’llarda ko’pchilik atletlarning sport natijalari va mashq bajarish texnikalari past edi. 1912 yilda Stokgol’mda (SHvetsiya) bo’lib o’tgan V-Olimpiya o’yinlari yengil atletika taraqqiyotida muhim bosqich bo’ldi. Ushanda yengil atletikaning ko’p turlaridan qator yillardan beri uzgarish kelayotgan jahon va olimpia rekordlari yangilangan edi. 1912 yilda yengil atletikani rivojlantirishga va xalqaro musobaqalar o’tkazishga raxbarlik qiladigan organ-xalqaro yengil atletika havaskorlari federatsiyasi (IAAOF) tashkil qilindi. Federatsiyaning maqsadi-federatsiya a`zolari o’rtasida xamkorlik o’rnatish, ustav va xalqaro musobaqalar o’tkazish qoidasini ishlab chiqishdan iborat edi. Birinchi jahon urushidan keyin ko’p mamlakatlarda sport tushkun holatda edi. SHuning uchun ko’p mamlakatlar 1920 yilda o’tkazilgan VII- Olimpiya o’inlarida qatnashmadi. Bu o’yinlarda urushga qatnashmagan va mamlakatlarning vakillari: (amerikaliklar, shvedlar va finlar) tuzukroq natijalarga erishdilar. 1 va 2-jahon urushlari o’rtasidagi kariyib hamma olimpiadalarda yengil atletikadan AKSH sportchilari katta muvoffaqiyatga erishib keldilar. Farangiston, Angliya, Germaniya, SHvetsiya va Finlandiya yengil atletikachilari ular bilan jiddiygina bellasha, ayrim turlarda esa ulardan tuzukroq natijalar ham ko’rsatar edilar. 2-jahon urishidan keyin yengil atletika sporti taraqqiyotida anchagina o’ zgarishlar bo’ldi. Bu davrda hamma mamlakatlar yengil atletikachilarning yutuqlari darajasi sezilarli yuksaldi, bu sport turida kuchlar nisbati o’ zgardi. Jahon yengil atletikasi taraqqiyotida Xel’sinkida o’tkazilgan XV-Olimpiya o’yinlaridagi (1952 yil) musobaqalarining ahamiyati katta bo’ldi. Unda 70 mamlakat ishtirok etdi. Birinchi o’rinni AqSH yengil atletikachilari oldilar. Olimpiya musobaqalarida birinchi marta qatnashgan Rossiya yengil atletikachilari 2- o’rinni oldilar. 3-o’ringa Angliya sportchilari chiqdilar. CHexoslavakiya yengil atletikachilari ancha yaxshi yutuqlarga erishdilar: e. Zatopek uzoq masofalarga Yugurishda 3 marta (5000, 10 000 metr va marafoncha 42. 195 m) g’alabaga erishdi. D. Zatopkova nayza uloqtirishdan jahon rekordini qo’ydi. Vengriyalik sportchi I. CHermak boskon uloqtirishdan yangi jahon va olimpiya rekordlarini qo’ydi. Mel’burindagi XVI-Olimpiya o’yinlarida (1956 yil) ob-havo noq ulayliklariga qaramasdan, yengil atletika sportida shubhasiz, o’sish borligi n amoyish qilindi. erkaklar yengil atletikaning 24 turidan 19 tasida ayollar esa 9 ta turdan 8 tasida yangi olimpiya rekordlarini (bundan to’rttasi jahon rekordlari) o’rnatdilar. 1- o’ringa AqSH, 2-o’ringa Rossiya, 3-o’ringa Avstraliya yengil atletikachilari oldilar. Rimdagi (1960 yil) XVII-Olimpiya o’yinlarida 1-o’rinni Rossiya, 2-o’rinni AqSH, Tokiyodagi (1964 yil) XVIII-Olimpiya o’ayinlarida nihoyatda katta voqea bo’ldi. 11 ta jahon rekordi va 70 dan ortiq olimpiya rekordlari yangilandi. Mavzu: Yengil atletikaning jismoniy tarbiya tizimida o‘rni va ahamiyati Reja: 1.Mustaqillik yillarida yengil atletikaning rivojlanishi 2. Yengil atletikachilarimizning halqaro olimpiadalardagi ishtiroki 3. Yengil atletikaning bugungi kundagi o’rni va ahamiyati Mustaqillik yillarida yengil atletikaning rivojlanishi O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng Olimpiya, Osiyo o‘yinlari, jahon chempionati va boshqa halqaro musobaqalarga o‘z terma jamoalari bilan bevosita qatnashish huquqiga ega bo‘ldi. O‘zbekiston yengil atletika federatsiyasi 1992-yil Halqaro yengil atletika federatsiyasi IAAF ga a’zo bo‘lib kirdi. 1993-yilda esa Osiyo yengil atletika assotsiasiyasiga qabul qilindi. O‘zbekiston terma jamoasi birinchi marta 1994-yil Xirosima shahrida (Y а poniya) XII Osiyo o‘yinlarida 11 sportchi bilan ishtirok etib 3 ta oltin: S.Munkova balandlikka sakrash, O.Yarigina nayza uloqtirish, R.G‘aniev o‘nkurash, 2 ta kumush: V.Parfenov nayza uloqtirish, O.Veretelnikov o‘nkurash va 3 ta bronza: K.Zaysevlar nayza uloqtirish bo‘yicha sovrindor bo‘ldilar. 1999-yil Bangkokda (Tayland) XIII Osiyo o‘yinlarida 13 nafar atletlarimiz ishtirok etib 2 ta oltin: S.Voynov nayza uloqtirish, O.Veretelnikov o‘nkurashda, 2 ta kumush: A.Abduvalievlar bosqon uloqtirishlarda g‘alabaga erishgan. Osiyo o‘yinlari va chempionatlarida (1993-2000) O‘zbekistonlik sportchilar 7 ta oltin 13 ta kumush va 7 ta bronza medalini qo‘lga kiritdilar. O‘zbekistonning yengil atletikachilari IV Jahon chempionatida 1993-yil Germaniyaning Shtutgart shahrida 7 nafar, 1993-yili Shvetsiyaning Geteborg shahrida 8nafar sportchi ishtirok etishdi. 1997-yili Afinada 7 nafar sportchi bilan qatnashdilar. Ular davlatimiz tomonidan munosib taqdirlandilar. 2001-2002-yillarda Jizzax shahrida o‘tkazilgan “Barkamol avlod”, Farg‘ona shahrida o‘tkazilgan “Umid nihollari”, Buxoro shahrida o‘tkazilgan “Universiada – 2002”ning sport musobaqalari dasturiga kiritilgan yengil atletika turlariga atletlarimiz yaxshi tayyorgarlik ko‘rishdi. Yengil atletikachilarimizning halqaro olimpiadalardagi ishtiroki 2001-2002-yil Respublika, halqaro musobaqalari o‘tkazildi. Halqaro olimpiya qo‘mitasi tashkil topgani va yugurishning umumo‘zbek kuniga bag‘ishlangan 9 ta yosh guruh bo‘yicha Respublika final musobaqalari o‘tkazildi. 2002-2003-yildan boshlab IAAF yangi halqaro qoidalar qabul qildi. 2001-2002-yil O‘zbekiston Respublikasi terma jamoasi Jahon va Osiyo chempionatlarida, XIV Osiyo o‘yinlarida MDH halqaro o‘smirlar o‘rtasida (Moskva 2002-yil) qatnashishdi. 2001-yil Leonid Andreev Osiyo chempionatida kumush medal sovrindori bo‘ldi. 2002-yil esa o‘nkurash bo‘yicha o‘smirlar o‘rtasida chempionlik nomiga ega bo‘ldi. Osiyo chempionatida yengil atletikachilar 6 ta kumush va 3 ta bronza medallarning sovrindorlari bo‘lishdi. XIV Osiyo o‘yinlarida 4 ta medal: L.Perepelova 100 metrga yugurishda kumush medal, Z.Amirova 800 metrga yugurishda bronza medal, nayza uloqtirishda E. Voynov bronza medal, G.Xubbiyeva, L.Dmitrova, L.Perepelova – 4x100 metrga estafetada bronza medalga sazovor bo‘ldilar. 2003-yil Urganch shahrida o‘tkazilgan «Umid nihollari» va Andijon shahrida o‘tkazilgan «Barkamol avlod» musobaqalarida yengil atletika dasturi bo‘yicha sportchilar faol qatnashdilar. 2003-yilda yengil atletikachilar Respublika va halqaro 28 ta musobaqalarda qatnashishdi. Respublika terma jamoasi Parijda o‘tkazilgan 9-jahon chempionatida, o‘smirlar o‘rtasida o‘tkazilgan 3-chempionati (Kanada), Osiyo 15-chempionatida Manila (Filippin), 5- Markaziy Osiyo o‘yinlari (Dushanbe shahri) da qatnashdilar. Osiyo chempionatida yengil atletikachilar 10 medalga (4 ta oltin, 1 ta kumush, 5 ta bronza) sazovor bo‘lishdi va 44 mamlakat o‘rtasida 3-o‘rinni egallashdi. Markaziy Osiyo o‘yinlarida yengil atletikachilarimiz 35 ta medal (12 oltin, 17 kumush, 6 bronza) bilan II o‘rinni egallashdi. 2003-yil Olimpiada – 2004 o‘yinlarida qatnashish uchun 5 nafar yengil atletikachi: L.Perepelova, G.Xubbiyeva, S.Voynov, A.Juravleva, V.Smirnovlar talablarni bajarib yo‘llanma olishdi. O‘zbekiston yengil atletikachilari Olimpiada o‘yinlarida sobiq ittifoq jamoasi tarkibida ilk marta 1952- yilda qatnashishgan. Bu o‘yinlar Finlandiyaning poytaxti Xelsinki shahrida o‘tkazildi. Sobiq ittifoq sportchilari uchun birinchi bo‘lgan bu olimpiadada O‘zbekistondan Toshkentlik sobiq ittifoq sport ustasi S.Popov qatnashgan. Keyingi olimpiada o‘yinlarida (1956 va 1960-yillar) balandlikka sakrash ustasi Toshkentlik V.Ballod qatnashgan. Oradan 20 yil o‘tgach, 1980-yili Moskvada bo‘lib o‘tgan XXII olimpiadada, yengil atletika bo‘yicha mamlakat terma jamoasida uch nafar O‘zbekiston sportchilari (T.Biryulina, A.Xarlov, A.Dimov) qatnashishdi. 1992 -yil Barselona (Ispaniya) shahrida o‘tkazilgan XXV Olimpiada o‘yinlari o‘zbekistonliklar uchun muvaffaqiyatli bo‘lgan. Unda 6 nafar sportchi qatnashib, bitta oltin medalga sazovor bo‘lgan. 1996-yil Atlanta (AQSH) shahrida bo‘lib o‘tgan Yubiley XXVI Olimpiada o‘yinlarida O‘zbekiston mustaqil ravishda o‘z bayrog‘i ostida qatnashdi. O‘zbekiston terma jamoasi tarkibida 12 nafar yengil atletika vakillari bor edi. Eng yuqori natijani o‘nkurashchimiz R.G‘aniev (8-o‘rin) ko‘rsatdi. 2000-yil Sidney (Avstraliya) shahrida bo‘lib o‘tgan XXVII Olimpiada o‘yinlarida 26 nafar sportchilarimiz ishtirok etishdi. O‘zbekiston mustaqillikni qo‘lga kiritgandan so‘ng birinchi Prezidentimiz va hukumatimiz tomonidan yosh avlodning tarbiyasiga hamda ularni sog‘lom, baquvvat qilib tarbiyalash kabi vazifalarga katta e’tibor qaratilib kelinmoqda. Ularni ma’nan yetuk, barkamol bo‘lib tarbiya topishda jismoniy tarbiya va sportning roli muhumdir. Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridan sport sohasiga e’tibor qaratilishi, sportchilarimizning halqaro maydonlarda Yuqori sport natijalarini qo‘lga kiritishiga zamin yaratmoqda. Jumladan, 1994-yilda o‘smir yoshdagi sportchilarimizdan Sergey Voynov ilk bor Portugaliyaning Lissabon shahrida o‘tkazilgan yoshlar o‘rtasida jahon chempionatida ishtirok etib, nayza uloqtirishda 72,92 metr natija bilan 30 nafar sportchi ichida 4-o‘rinni egallagan bo‘lsa, oradan ikki yil o‘tib Avstraliyaning Sidney shahrida bo‘lib o‘tgan yoshlar o‘rtasida jahon chempionatida O‘zbekiston tarixida birinchi bo‘lib nayza uloqtirish bo‘yicha 79,78 metr natija bilan jahon chempioni unvoniga sazovar bo‘ldi. 2002 -yil Yamaykaning Kingston shahrida bo‘lib o‘tgan yoshlar o‘rtasida jahon chempionatida yana bir iqtidorli yoshlarimizdan Leonid Andreev yengil aletikaning o‘nkurash turi bo‘yicha 7693 ochko to‘plab jahon chempioni bo‘ladi. Halqaro arenalarda yosh yengil atletikachilarimiz 1994-2004-yillar mobaynida Yuqori sport natijalariga sazovar bo‘lishgan. Ulardan Pavel Andreev, Vitaliy Smirnov, Rifat Ortiqov, Olga Varonina, Rustam Xusnitdinov, Yuliya Piskunova, Andreey Padurov, Nataliya Filatovalar Yurtimiz sharafini munosib himoya qilgan bo‘lsalar, 2002-2012-yillar oralig‘ida ular safi kengayib 7 kurash bo‘yicha Yuliya Tarasova, uzunlikka sakrashda Artyom Lobochev, Diana Plumaki, Aleksandra Kotlerova, balandlikka sakrashda Svetlana Radzevil, Nadiya Dusanova, o‘rta masofalarga yugurishda Irina Zudixina, Ruslan Nasirov, yadro itqitishdan Vasilina Kozyakskiy, Oksana Kot, Grigoriy Kamulyalar g‘olib va sovrindorlar qatoridan joy olishgan. Xususan, Svetlana Radzevil 2006-yil Xitoyning Pekin shahrida o‘tkazilgan yoshlar o‘rtasida jahon chempionatida balandlikka sakrash bo‘yicha 196 sm balandlikdan oshib o‘tib jahon chempioni bo‘ldi. Shuningdek, 2009-yilning 8-12 iyul kunlari Italiyaning Sidtirol shahrida o‘tkazilgan navbatdagi jahon chempionatida yengil atletikachilarimizdan uch hatlab sakrash bo‘yicha Valeriya Kanatova, 400 metr masofaga yugurishda Lyudmila Kozlova, uzunlikka sakrashda Nikita Loginov, nayza uloqtirishda Anastasiya Svechnikova va Ekaterina Varonina, balandilikka sakrashda Sergey Timshin hamda Aleksandar Xardinlar ishtirok etadilar. Ushbu jahon chempionatida Anastasiya Svechnikova nayza uloqtirish bo‘yicha 53,25 m. natija bilan oltin medalni qo‘lga kiritib yoshlar o‘rtasida jahonda tengsiz ekanligini isbotlagan bo‘lsa, Valeriya Kanatova 12,98 m. natija bilan 3 o‘rin qo‘lga kiritgan holda O‘zbekiston yoshlar yengil atletika terma jamoamiz 150 dan ortiq davlatlar o‘rtasida norasmiy 27-o‘rinni qo‘lga kiritadi. Albatta, yosh iqtidorli sportchilarimizning bunday natijaga erishishida Yurtimizda o‘tkazilib kelinayotgan “Umid nihollari”, “Barkamol avlod”, “Universiada” sport musoboqalarining o‘rni beqiyosdir. Ushbu Respublika va halqaro maydonlarda ishtirok etgan yosh sportchilarimiz hozirgi kunda kattalar o‘rtasida ham munosib ravishda qatnashib kelishmoqda. Bunday sportchilarni tayyorlashda, ularning mashg‘ulot jarayonlarini tashkil etishda BO‘SM, IBO‘OZSMlarning o‘qituvchi marabbiylarining o‘rni beqiyosdir. O‘zbekiston yengil atletikachilarini jahon arenalarida munosib ishtirok etishlarini nafaqat yoshlar o‘rtasida, balki kattalar o‘rtasida ham jahon chempioni, Osiyo chempioni va Olimpiyada chempioni degan sharafga sazovar bo‘lib, yurtimiz bayrog‘ini yuqori ko‘tarishida ularning hissalari beqiyosdir. 2006-yil Doxada bo‘lib o‘tgan Osiyo o‘yinlarida esa umumjamoa hisobida Go‘zal Xubbiyeva qisqa masofa 100 metrga yugurishda oltin, 200 metrga yugurishda esa kumush medalga sazovor bo‘ldi. A.Juravlyova uch hatlab sakrashda – kumush, Z.Amirova 800 metrga yugurishda bronza medalini qo‘lga kiritdi. 2010-yil Xitoyning Guanchjou shahrida o‘tkazilgan XVI Osiyo o‘yinlari ham O‘zbekistonlik sportchilarga omadli keldi. Umumjamoa hisobida O‘zbekiston jami 56 ta medal bilan 45 davlat ichida 8-o‘rinni egalladi. Yengil atletika sport turi bo‘yicha milliy terma jamoada mamlakatimiz sharafini himoya qilgan sportchilar soni 13 nafarga teng bo‘lib, ular 8 ta medalga egalik qilishdi, bu ishtirokchilar umumiy sonining 61% ini tashkil etdi. Jamoada 9 nafar ayol bor edi. Ular 2 ta oltin medalni qo‘lga kiritishdi (S.Radzivil – balandlikka sakrash, 195 sm, Y.Tarasova – yetti kurash, 5783 ochko), shuningdek, 2 ta kumush (G.Xubbiyeva – 100 m, 11,34 sekund, N.Dusanova – balandlikka sakrash, 193 sm), 2 ta bronza (G.Xubbiyeva – 200 m, 25,11 sekund, Y.Tarasova – uzunlikka sakrash, 6 m 49 sm) medali sohibalariga aylanishdi. Erkaklar o‘rtasida L.Andreev langarcho‘p bilan sakrashda 530 sm natija ko‘rsatib kumush, R.Arzumanov nayza uloqtirishda 79,65 metr ko‘rsatkich bilan bronza medallariga sazovor bo‘ldilar. 2014-yil XVII Osiyo o‘yinlari Janubiy Koreyaning Incheon shahrida bo‘lib o‘tdi. Bu Osiyo o‘yinlarida bizning yengil atletikachilarimizdan 27 nafari ishtirok etishdi. Ulardan balandlikka sakrashdan Svetlana Radzivil hamda yettikurash turidan Yekaterina Varonina oltin medalni qo‘lga kiritishdi. Erkaklar o‘rtasida o‘nkurash bo‘yicha Leonid Andreev 2-o‘rin, nayza uloqtirishdan Ivan Zaytsev 3- o‘rin, ayollardan esa Aleksandra Kotlyarova uch hatlab sakrashdan 2-o‘rinni, yettikurash bo‘yicha Yuliya Tarasova 3-o‘rin hamda balandlikka sakrash bo‘yicha Nadiya Dusanova 3-o‘rinni egalladilar. Shu bilan birga bir qator yengil atletikachilarimiz kuchli o‘ntaliklardan joy olishdi va sovrinli o‘rinlarni egallashdi. Norasmiy hisoblar bo‘yicha mamlakatimiz barcha o‘yinlarda 45 ta mamlakat ichida 10-o‘rindan pastga tushgan emas. Buni Xirosimada – V, Bangkokda – X, Pusanda – V, Doxada – VII va Guanchjouda – VIII o‘rinlarni egallaganliklari misolida isbotlash mumkin. 2016-yil Braziliyaning Rio-dejeneyro shahrida o’tkazilgan XXXI yozgi olimpiada hamda XV paralimpiya o’yinlarida O’zbekistonlik atletlarimiz munosib ishtirok etishdi. Ayniqsa XV paralimpiya o’yinlarida O’zbekistonlik yengil atletikachilardan Sovechnikov Aleksandr (nayza uloqtirish 1-o’rin), Kayumova Nozima (nayza uloqtirish 1-o’rin), Norbekov Husniddin (disk uloqtirish 1-o’rin, yadro itqitish 3-o’rin), Burxonova Sofiya (yadro itqitish 2-o’rin), Sahatov M.,Tashmatov M., Soliyev D.,Hamrayev F.lar (estafeta 4x100 metr 2-o’rin), Soliyev Doniyor (Yugurib kelib uzunlikka sakrash 3-o’rin) munosib ishtirok etib faxrli o’rinlarni qo’lga kiritdilar. Bunday nufuzli sport musobaqalarida ishtirok etish va g‘alabalarni qo‘lga kiritish mamlakatning shuhrati va salohiyatini baland ko‘taradi. Shuningdek, sportning ijobiy rivojlanishiga zamin bo‘ladi. G‘alabalar uchun milliy bayroqlarning ko‘tarilishi, madhiyaning (jaranglashi) yangrashi asosida uni butun jahon ahli taniydi. Respublika birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’biri bilan aytilsa: “Hech bir narsa mamlakatni sport kabi tezda dunyoga mashhur qila olmaydi”. Bu farazni Respublikamiz bayrog‘ining Osiyo o‘yinlarida 235 marotaba ko‘tarilishi va 55 marotaba milliy madhiyamizning (55 ta oltin medal sharafiga) ijro etilishida ko‘ramiz. O‘zbekiston sportchilarining muvaffaqiyatli ishtirok etishlarida Respublika Prezidenti va hukumatining g‘amxo‘rligi va bevosita rahbarligi muhim ahamiyatga egadir. Bu, asosan, terma jamoalarning o‘quv-mashg‘ulotlar yig‘inini o‘tkazish, moddiy-texnik va moliyaviy ta’minot hamda eng zamonaviy sport majmualari bilan sharoit yaratib berish hamda ular bilan bog‘liq bo‘lgan tashkiliy, boshqaruv, ijrochilik faoliyatlarda mujassamlashmoqda. “Yengil atletika tarixi va uning rivojlanish davrlari” mavzusi bo’yicha nazorat savollari 1. Yengil atletikaning rivojlanishi haqida nimalarni bilasiz? 2. Yengil atletika so‘zining lug‘aviy ma’nosi va uning kelib chiqishi haqida so‘zlab bering. 3. Yengil atletika mashqlarining o‘ziga xosligi va boshqa sport turlaridan farqi nimada? 4. Sobiq ittifoq davrida mamlakatimizda yengil atletika rivoji haqida nimalarni bilasiz? 5. Dunyoning turli mintaqalari va davlatlarida yengil atletika rivoji haqida so‘zlab bering. 6. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda sportga berilayotgan e’tibor, O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirish bo‘yicha “Harakatlar strategiyasi” mazmunida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish mavzusida insho yozing. 7. O‘zbekistonlik kuchli yengil atletikachilar, ularning natijalari va ishtirok etgan musobaqalari to‘g‘risida rasmli ma’lumotnoma tayyorlang. 8. 9. 10. 11. 2 .1. Ma’ruzada ta’lim texnologiyasi Mashg‘ulot vaqti -2 soat Talabalar soni: 8 0 nafargacha Mashg‘ulot shakli Ma’ruza Ma’ruza rejasi 1.Sport musoboqalarini tashkil etish qoidalari 2.Sport musoboqalarida hakamlar hay’atining vazifalari 3.Yengil atletika musobaqalarini o'tkazish uchun yopiq sport inshootlarini jihozlanishi 4.Yengil atletika binosini jihozlashda kerakli uskunalar majmuasi2– Mavzu Musоbаqа qоidаlаri vа yengil аtlеtikаning mоddiy-tехnik tа’minоti .Ma’ruza mashg’ulotlari 5.Yengil atletika arenasining tuzilishi O‘quv mashg‘ulotining maqsadi Mus о b а q а q о id а l а ri v а yengil а tl е tik а ning m о ddiy - t ех nik t а’ min о ti to‘g‘risida bilimlarni shakllantirish. Pedagogik vazifalar: 1.Sport musoboqalarini tashkil etish qoidalari 2.Sport musoboqalarida hakamlar hay’atining vazifalari 3.Yengil atletika musobaqalarini o'tkazish uchun yopiq sport inshootlarini jihozlanishi 4.Yengil atletika binosini jihozlashda kerakli uskunalar majmuasi 5.Yengil atletika arenasining tuzilishi O‘quv faoliyati natijalari : 1.Sport musoboqalarini tashkil etish qoidalari 2.Sport musoboqalarida hakamlar hay’atining vazifalari 3.Yengil atletika musobaqalarini o'tkazish uchun yopiq sport inshootlarini jihozlanishi 4.Yengil atletika binosini jihozlashda kerakli uskunalar majmuasi 5.Yengil atletika arenasining tuzilishi . Ta’lim berish usullari Savol-javob, namoyish etish, suhbat, tushuntirish, munozara Ta’lim berish shakllari Ommaviy , jamoaviy Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, kompyuter texnologiyalari. Ta’lim berish sharoiti Texnik vositalardan foydalanishga va guru h larda ishlashga moslashtirilgan auditoriya Monitoring va baholash Og‘zaki nazorat: savol-javob 2 .1. “ Musоbаqа qоidаlаri vа yengil аtlеtikаning mоddiy-tехnik tа’minоti .” mavzusi bo‘yicha ma’ruza mashg‘ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti Faoliyat mazmuni Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar I. Mavzuga kirish bosqichi (15 daqiqa) 1.1. Ma’ruza mashg‘ulotining nomini, maqsadi va kutilajak natijalarini e’lon kiladi. 1.2. Mavzu rejasida qayd etilgan savollarni e’lon qiladi va mavzuni o‘tilgan o‘quv mashg‘ulot bilan bog‘laydi. 1.3. Mashg‘ulot jarayonida talabalardan faol ishtirok talab etilishini ta’kidlab o‘tadi. Tinglaydilar. Mavzuni va rejani yozib oladilar. II . Asosiy bosqich (55 da q i q a) 2.1. Talablar bilimini faollashtirish maqsadida aqliy hujum usulini qo‘llaydi. Auditoriyaga savol bilan murojaat qiladi: “ Mashg‘ulot asoslari deganda nimani tushunasiz ?” Aqliy xujum usulini qo‘llash qoidasini tushuntiradi ya’ni savolga beriladigan javoblar bir yoki ikkita jumladan Berilgan savolga javob beradilar. iborat bo‘lishi kerakligini aytadi. Barcha taklif etilgan javoblarni doskaga yozib boradi. 2.2. Talabalar javoblarining to‘g‘ri-noto‘g‘riligini mashg‘ulot oxirida tahlil qilib, aniqlashlarini ta’kidlaydi. 2.3. Ma’ruza rejasida ko‘rsatilgan savollarni navbati bilan alohida alohida yoritadi. 2.4. Mavzu bo‘yicha talabalardan berilgan savollarga javob beradi. Tinglaydilar, zarur ma’lumotlarni yozib oladilar. Savollar beradilar. III . Yakuniy bosqich (10 minut) 3.1. Mavzuni umumlashtiradi, Yakuniy xulosalar qiladi. Mazkur mavzu bo’yicha egallangan bilimlarning dolzarbligi va ahamiyatliligini alohida qayd qiladi hamda kelajakda ushbu bilimlardan qaerlarda foydalanishi mumkinligi haqida ma’lumot beradi. 3. 2 . Mashg‘ulot jarayonida faol ishtirok etgan talabalarni alohida qayd qiladi va boshqalarni ham faolikka undaydi. 3 . 3 . Mustaqil ishlash uchun vazifa beradi . Vazifani yozib oladilar. A dabiyotlar 1. Yengil atletika. Andris E.R., Kudratov R. O’quv qo’llanma. - T:. UzDJTI. 1998 y. 2. Yengil atletika. D.P.Markov, N.G.Ozolin umumiy taxririda. - T:. O’qituvchi" nashriyoti. 1971 y. 660 bet. 3. Jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari. Usmonxodjayev T.S., Raximov M.M., Kudratov R.K., Meliyev X.A., Rasulova T.R., Qurbonov S. (o’quv qo’llanma). Toshkent. "O’qituvchi". 2005 y. 352 bet. 4. Legkaya atletika. Uchebnik dlya institutov fizicheskoy kultura. Pod obd. red. N.G.Ozolina, V.I.Voronkina, YuN. Primakova. FiS, 1989 g. 5. Shakirjanova K.T. Yengil atletika (musoba q a q oidalari). O’q uv qo’ llanma. "Lider press". - T:. 2007 y. — 350 bet.

Mavzu: Yengil atletikaning rivojlanish tarixi R e j a : 1. Yengil atletika ning tarixiy taraqqiyoti . 2. O ’zbekistonda yengil atletikaning rivojlanishi . 3. Xorijiy mamlakatlarda yengil atletikaning rivojlanishi .

Yengil atletikaning tarixiy taraqqiyoti . Yengil atletika mashqlarining kelib chiqish tarixi juda qadim zamonlardan boshlanadi. Odamlar Yugurish, sakrash va uloqtirishlarni tabiiy zarur xarakat sifatida qadim zamonlardan beri mehnatda va kundalik xayotda qo’llab kelganlari ma`lum. Ammo ularning jismoniy tarbiya vositasi sifatida va sportning bir turi sifatida rasm bo’lganiga qadar ko’p ming yillar o’tdi. Ibtidoiy jamoa tuzimi davrida yengil atletika mashqlari odamlarning mehnat faoliyati bilan chambarchas bog’liq edi. Ular insoniyat quldorlik jamiyatiga o’ta boshlashiga yaqin jismoniy tarbiyada ma`lum daraja mustaqil bo’la boshladi. Yugurish, sakrash va uloqtirish kadimiy Gretsiyada anchagina rivoj topdi. Jismoniy mashqlarning boshqa turlari qatori, ular quldorlarning xarbiy jismoniy tayergarligida katta o’rin egalladi va kabilalar xamda umumgrek diniy bayramlarning muhim qismini tashkil etadigan bo’ldi. Bunday tantanalarning eng ahamiyatlisi olimpiya o’yinlari hisoblanadi. Feodal jamiyatida, ayniqsa, ilk o’rta asrlar davrida jismoniy mashqlar xalq ommasiga rasm bo’lgan edi. Rivoyatlar, qissalar va boshqa madaniyat yodgorliklari o’yin kulgilarida o’ziga xos jismoniy mashqlar ko’p bo’lganidan dalolat beradi. Ko’p manbalarda xalq turmushida tez Yugurish, yugurib kelib uzunlikka sakrash va tosh uloqtirishdan iborat uchkurash mavjud bo’lgani ko’rsatiladi. SHavqatsiz tazyiq o’tkazish, bo’sh vaqt va kerakligi moddiy sharoit bulmaganligi xalq jismoniy mashqlarining taraqqiyot darajasiga ta`sir ko’rsatdi. SHu sababdan feodalizm davrida hamma vaqt xalq jismoniy mashqlari an`anaviy o’yin-kulgilar tavsifida bo’lib, faqat bayram kunlari ugkazilar edi. SHahar aholisi va feodallarning xarbiy-jismoniy tayyorgarligida esa Yugurish, sakrash va uloqtirish mashqlari katta o’rin tutar edi.

Burjua jamiyatida Yugurish, sakrash va uloqtirish dastlab jismoniy tarbiya gimnastika tizimiga kirar, kundalik xayotda qo’llanar edi. Lekin bu yengil atletika sporti tashkil topishga muhim ta`sir ko’rsata olmadi, chunki gimnastika tizimida bu mashqlarning ahamiyati asosiy bo’lmay, ikkinchi darajali edi. Xalqning bu mashqlar bilan shug’ullanishi esa mehnatkash omma imkoniyati chsgaralanganligi uchun yengil atletika taraqqiyotiga katta ta`sir ko’rsata olmadi. Yugurish, sakrash va uloqtirish mustaqil jismoniy mashq sifatida va yengil atletika «sportining muhim elementlari sifatida XIX asrning ikkinchi yarmida tashkil topa boshladi. Bunga yoshlarning keng qatlamlari o’rtasida bunday mashqlarga qiziqish o’sganligi, burjuaziya ham o’z hukumronligini kuchaytirish vositasi sifatida jismoniy tarbiyaga ko’proq qiziqa boshlagani sabab bo’ldi. Burjuaziya kopitalistik korxonalar uchun jismoniy baquvvat ishchilarga va bosqinchilik armiyasi uchun zobitlarga muxtoj edi. Bunga esa gimnastika tizimlari allaqachonlar talay yordam bera olimay qolgan edi. Ular an`anaviy xalq o’yin kulgilaridan olingan atletik mashqlarga e`tibor bera boshladi. Bular orasida takomillashtirsh jarayonida sportcha Yugurish, sakrash va uloqtirish tusini olib, yengil atletika sport tarkibiga kiradigan Yugurish, sakrash va uloqtirish mashqlari ham bor edi. O’zbekistonda yengil atletikaning rivojlanishi. 1900 yillarda Turkistonda yengil atletika alohida sport turi bo’lib ajralib chiqmagan edi. harbiy armiyada jismoniy tarbiya sifatida qo’llanilar e di. 1910 yillar oxirida Toshkent va Farg’onada yengil atletika tu garaklarida, ota- onasining oldiga ta`tilga kelgan Petirburg lik, Xarkovlik, Moskvalik talabalar, havaskor yuguruvchilar, sakrovchilar va uloqtiruvchilar boshqa shaharlardan keldilar. 1916 yilda Farg’onaga Rossiyalik taniqli yuguruvchi Lev L’vovich Barkash keldi. U havaskor yengil atletikachilar bilan hamkorliqda Marg’ilon soy

atrofida (280 m) yengil atletika maydonini jihozlashga kirishib, u maydonning chetini velopoygachilar va langarcho’p bilan sakrash uchun maydon tashkil qilindi. 1919 yllda Turkiston Respublikasi xalq ta`limi qoshida sport kollegiyasi tuzilib, musobaqalarni maydonlarda tashkil qilish va o’tkazish masalalari bilan shug’ullana boshladilar. 1920-21 yillarga kelib 15 ta xarbiy-sport klublari va Farg’onada, Toshkenda, Samarqandda va boshqa shaharlarda 40 ta sport maydonlari qurildi. 1920 yilda Toshkentda birinchi o’rta Osiyo Olimpiadasi (futbol, yengil atletika, shaxmat va boshqa milliy sport turlari bo’yicha) bo’lib o’ tdi. Engil atletika sporti bo’yicha farg’onalik sportchilar yaxshi q atnashdilar. Yengil atletikaning 12 turi kirgizilib, bundan 8 tasida Farg’onaliklar birinchilikni qo’lga kiritdilar (G. Bernandskiy, D. Lodashevich, aka-uka Burmakinlar). estafetali (8-100) Yugurishda Farg’onalik yengil atletikachilar 1-o’rinni oldilar. 1924 yilda Toshkentda birinchi bor o’rindiqli (Kraevoy) stadion (Pishevik nomli) ochildi. Xozirgi kunda bu stadionning o’rnida suvda suzish saroyi qurilgan. SHu yilning avgust oyida umum Turkiston jismoniy madaniyat bayrami o’tkazildi. 9 ta sport turi bo’yicha 260 ta sportchilar Respublikamiz viloyatlaridan katnashdi. Birinchi o’zbekiston sportakiadasida 1927 yilda, 1928 yilda esa ikkinchi sportakiada bo’lib o’tdi. 1934 yil 5-12 sentyabr’ Toshkent shahrida o’rta osiyo respublikalarining sportakiadasi o’tkazildi. Bunda E. Putilov 100, 200 m. 11, 1 s, 23, 0 s va 400 m 40, 6 s. Ayollarda esa 100 m 13, 3 s va balandlikka sakrash bo’yicha L. Maternikova g’olibni qo’lga kiritdi. YAdro va nayza uloqtirish bo’yicha M. Toporova 800 va 1500 m - V. Texmestrenko, 5000, 10 000 m- V. Bezrukov, uch xatlab sakrash N. Bespokoynov. Disk uloqtirish bo’yicha T. Kuznikova, uzunlikka sakrash bo’yicha T. Basharina, 800 m Yugurish bo’yicha T. Baltarina.

1943 yilda ikkinchi o’rta Osiyo qozoqiston Respublikalari sportakiadasi bo’lib o’tdi. 800, 1500 m- Sadunin, 100 m uzunlik- N. Bespokoynov, ayollardan L. Kanaki balandlikka sakrash 140 sm g’olib bo’ldi. 1944 yilda uchinchi sportakiada Toshkentda o’tkazildi. Bunda 11 ta turdan erkaklar, 3 ta turdan ayollar musobaqalashdi. 100-400 m-Kurillo, balandlik va uzunlik A. Barisov, nayza uloqtirish G. Kotsarov. 1945 yilda Toshkentdagi «Sportak» stadionida sportakiada o’tkazildi. 150 ta yengil atletikachilar qatnashib yaxshi natijalar kursatdi. 1946 yilda Respublika rekordlari ustuniga N. Sevryukova (Barisova)-yadro va beshkurash buyicha L. Skatskaya-800 m. F. Xasanova-400, 800 m. 50-yillarga kelib Mamatqul Oltiboev 3 ta masofa (1500, 5000, 10 00 m) bo’yicha o’zbekiston rekordini o’rnatdi. o’zbekiston rekordchisi Farida Xasanova 5 ta masofa (400, 500, 800, 1000, 1500 m) bo’yicha sport ustasi nomzodligini oldi. 1956 yilda Moskvada birinchi xalqlar sportakiadasida o’zbekistonlik sportchilar 9-o’rinni oldilar. 1958 yil Toshkentlik Igor’ Monastirskiy umum ittifoq musobaqasida (Sochi) 100 m 10, 4 s ko’rsatdi. U o’zbekiston rekordini 0, 2 sekundga yangiladi. 1960-70 yillarga kelib Ashur Normurodov (1967 yil) 3 km lik kross musobaqasida chempionlikni qo’lga kiritdi. Murabbiylardan N. M. Xaydarova va R. F. Fozliakbarov. Xozirgi kungacha 5000 m masofad A. Normurodovning rekordi turibdi. Asosiy bugungi ma’lumotlar Halqaro yengil atletika federatsiyasi (IAAF) 1912-yilda tashkil topgan unga 200dan ziyod davlat a’zo.

O'xshashlar

Sun’iy intelektning rivojlanish tarixi
Kompyuter texnalogiyalari rivojlanish tarixi
Pedagogik texnologiyalarning rivojlanish tarixi
Huquq falsafasining rivojlanish tarixi.
BOTANIKA O’QITISH METODIKASI FANINING RIVOJLANISH TARIXI.