ABU RAYHON BERUNIYNING ILMIY MEROSINING O’RGANILISHI

Reja: 1.Abu Rayhon Beruniy hayoti va faoliyati. 2.Mustaqillik yillarida Abu Rayhon Beruniy ilmiy merosi o’rganilishi. 3.Abu Rayhon Beruniy ijodini yevropada o’rganilishi. 4.Xulosa.

 Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Al- Beruniy  (4-sentyabr, 973-yil,  Kat  (hozirgi   Qoraqalpog istonning  Beruniy  tumani),  ʻ Xorazm , –  13-dekabr,  1048-yil,  G azna ʻ ) —  Islom   oltin   davrining  zabardast  Xorazmlik  qomusiy  allomalaridan  biri.  G arb  tillarida   ʻ uning  ismi  Aliboron  deb  ham  atalgan.  Al- Beruniy  nomi  forscha  „birun“  („chet“  degan   ma noni  anglatadi)  so zidan  olingan  bo lib,   ʼ ʻ ʻ u  Afrig iy ʻ   Xorazmshohlar  poytaxti  Kat  shahrining  chekka  tumanida  tug ilgan ʻ [2] [3] .   Al-Beruniy  hayotining  dastlabki  25  yilini  Xorazmda  o tkazdi,  u  yerda  ʻ islom ,  fiqh ,  ilohiyot ,  grammatika,  riyoziyot ,  falakiyot ,  tibbiyot  va  falsafa ,  fizika  va  boshqa  ilmlar   bilan  ham  shug ullandi.  Beruniy  ona  tili   ʻ bo lgan  ʻ xorazmiy   tilidan  tashqari  fors ,  arab   yunon ,  ibroniy  va  suryoniy  tillarini  bilgan  va   50  yoshida  sanskrit   tilini  o rgandi. ʻ

 Beruniy merosi XIX asrga kelib olimlarda yanada katta qiziqish uygʻotdi. Uning asarlari lotin, fransuz, italyan, nemis, ingliz, fors, turk tillariga tarjima etila boshlandi. Beruniy Yevropa va Osiyo mamlakatlarida yana bir bor tan olina boshladi. Beruniy asarlariga bagʻishlangan yevropalik olimlar J. Reno, E. Zaxau, G. Zuter, E. Videman, K. Nallino, J. Sarton, R. Rayt, M. Meyerxof, osiyolik olimlar S. X. Nasr, M. Kozim, S. Baraniy, M. Nizamuddin, Sh. Yaltkay, rus olimlari I. Y. Krachkovskiy, S. P. Tolstov, A. A. Raynov, A. M. Belenitskiy, A. A. Semyonov, B. A. Rozenfeldlarning unga bagʻishlangan asarlari eʼlon qilindi. Mashhur sharqshunos olim I. Y. Krachkovskiy Beruniy merosiga ulkan baho berib, “Uning qiziqqan ilm sohalaridan koʻra qiziqmagan sohalarini sanab oʻtish osondir” deb, allomaning qomusiy aqlini yana bir bor taʼkidlab oʻtadi.

 Amerikalik tarixchi olim J. Sarton Beruniyni oʻz davrining jahondagi birinchi donishmandi deb eʼtirof etadi. Atoqli sharqshunos V. R. Rozen esa uning ilmiy qarashlaridan hayratlanib, hozirgi davr fanining ruhiga xos ekanligini qayd etadi.  Beruniy Oʻzbekistonda ham katta eʼzoz va eʼtiborga sazovor boʻlmoqda. H. M. Abdullayev, I. M. Moʻminov, V. Y. Zohidov, Y. Gʻ. Gʻulomov, U. Karimov, P. G. Bulgakov kabi atoqli olimlarimiz Beruniy faoliyati haqida qator risola, asarlar yaratdilar. Birinchi bor Beruniyning “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”, “Hindiston”, “Masʼud qonuni”, “Geodeziya”, “Saydana” kabi asosiy asarlarini oʻz ichiga oluvchi koʻp jildli saylanma asarlari oʻzbek va rus tillarida Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi tomonidan nashr etildi.