logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. ABU RAYHON BERUNIYNING FAN VA TEXNIKA TARIXIDAGI TUTGAN O’RNI

ABU RAYHON BERUNIYNING FAN VA TEXNIKA TARIXIDAGI TUTGAN O’RNI

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2130.5361328125 KB
Ko'chirib olish
“ ABU RAYHON BERUNIYNING FAN VA TEXNIKA TARIXIDAGI TUTGAN O’RNI ” Abu Rayhon B е runiy ning fan va tex nik a tarix idagi tutgan o’rni   M UNDARIJA   K IRISH I BOB. ABU RAY HON BERUNIY – BUY UK O’ ZB Е K ENSIK LOP Е DISTI. 1.1Abu Rayhon Beruniyning tabiiy – ilm iy va falsafi y qarashlari. 1.2. Beruniyning jam iyat va inson to’g’risidagi fi k rlari. II BOB. ABU RAY HON BERUNIY – O’RTA A SRNING M ASHHUR OLIM I. 2.1. Olim ning astronom iya va fi zik a faniga qo’shgan hissasi. 2.2. Abu Rayhon B е runiy – g е ologik hodisalar, m in е rallar va javohirlarni o’rgangan dastlabk i tadqiqotchi III BOB. BERUNIY – FAN TARIXCHISI. 3.1. A llom aning “ Qadim gi x alqlardan qolgan yodgorlik lar” va “ Hindiston” asari haqida. 3.2. B runiy haqida sharq qo’lyozm a k itoblaridagi m a'lum otlarе Xulosa FOY DALANILGAN ADABIYOTLAR R O’ Y X ATI Abu Rayhon Beruniy 150 ortiq asarlar yozib qoldirgan. Uning asarlari tarix , geografi ya, adabiyot, falsafa, astronom iya, m atem atik a, geologiya, etnografi ya fanlari uchun m uhim m anba bo’lib x izm at qiladi. Shuning uchun bu asarlarni tadqiq qilish, o’rganish kelgusi avlodlarga yetk azish m uhim aham iyat k asb etadi. M ustaqillik a erishganim izdan keyin x alqim izning o’z yurti, tili, m adaniyati, qadriyatlari tarix ini bilishga, o’zligini anglashga qiziqishi ortib borm oqda. Chunonchi Beruniy va u qoldirgan ilm iy m eros bebaho hisoblanib dissertatsiyada uning ilm iy m erosini tadqiq qilish nazarda tutilgan. I BOB. ABU RAYHON BERUNIY – BUYUK O’ZB Е K ENSIKLOP Е DISTI. 1.1. ABU RAY HON BERUNI Y NI N G TABI I Y – I LMIY VA FALSAFI Y QARASHLARI. BERUNIY NING Y ER KURRASI VA UNING HARAKATI, HARORATI TORTISHISHI, MERIDIANLARI TO’G’RISIDA QILGAN ISHLARI J UDA ANIQ VA MATEMATIK JIHATDAN TEKSHIRILGAN YA’NI TA JRIBADAN O’ TGAN. ALLOMA ISLOMNI E' TIROF ETAR, UNING ASOSLARIGA ISHONAR EDI. BU ALBATTA, O’SHA DAVR IJ TIMOIY - IQTISODIY, TARIX IY SHAROITI, BERUNIY NING MA'LUM SINFIY MUHITDA BO’LISHI, U DOIMO O’ZI ALOQADOR BO’LGAN F Е ODAL ZODAGONLAR ORASIDA YASHASHI SHUNDA HAM O’ZINING QARASHLARI VA DINIY JIHATLARNI HISOBGA OLGAN HOLDA FALSAFIY YONDASHISHI Y ETUK TAFAKKUR SOHIBI EKANLIGIDAN DALOLATDIR. H AR X IL FANLARNING HAQIQATLARINI TASDIQLASH VA T Е KSHIRISHDA TA JRIBAGA MUROJ AAT QILISH, TA J RIBA KURTAKLARINI BARPO ETISH, BERUNIY NING OLIM VA MASHHUR TABIATSHUNOS SIFATIDAGI ASOSIY X USUSIYATLARIDAN BIRI BO’LIB, UNING TABIIY -ILMIY VA FALSAFIY QARASHLARINING MUAY YAN TOMONLARINI ANIQLOVCHI MUHIM OMILLARDAN HISOBLANADI. U SHUNINGDEK ENG KO’P ARISTOTELNING NATURFALSAFASINI TANQID QILGAN. Beruniy quyosh, uning nurlari, yerning harorati haqida qiziqarli fikrlar aytadi: “quyosh nuri haqida ko’p gapirilgan. Birov “u, quyoshning o’ziga o’xshash olovsimon zarralar bo’lib, quyosh tanasidan chiqadi” desa, birov: “havo olovga ro’para kelganida isigani singari quyoshga ro’para kelib isiydi” deydi. Bu “quyosh olovdek issiq” deguvchining fikrichadir. Yana birov, “quyosh nuri havoda juda tez, hatto zamonsiz sur'at bilan yurishi sababli havo isiydi” deydi: Bu – “quyosh tabiati to’rt unsur tabiatidan tashqari” deguvchining fikrichadir. Shuningd e k, quyosh nurining harakati masalasida ham ixtiloflar bor. Ba'zilar: “Uning zamoni t e z, l e kin undan ham t e zroq biror narsa yo’q va nur t e zligini s e zib bo’lmaydi. Chunonchi, taqillaganda ovoz harakati nur harakatidan sekinroqdir, nur shu jihatdan unga qiyos qilinib, zamoni, vaqti u bilan bilinadi”, deydilar. Quyosh nurida mavjud haroratga ba'zilar nur aksi burchaklarining o’tkirligi bunga sababdir, d e ganlar. U bunday emas, balki nurning o’zida harorat mavjud. 1.2. Beruniyning jamiyat va inson to’g’risidagi fikrlari. Beruniyning ijtimoiy qarashlari hanuzgacha ilm-fan tarixida katta ahamiyatga ega. Sharqshunoslik adabiyotida Beruniyning ilmiy merosini birinchilar qatori tadqiq qilgan olim E.Zaxauning Beruniy ijtimoiy qarashlariga bergan bahosi alohida ahamiyat kasb etadi. E.Zaxau Beruniyni qomusiy olim va buyuk mutafakkir sifatida ulug’laydi. Beruniy ijtimoiy qarashlarining yana bir qiziqarli tomoni shundaki, u dastavval qomusiy olim sifatida ilmiy tadqiqot metodini ishlab chiqishga intilgan. Ana shu metodning asosiy xususiyati o’rganilayotgan hodisalarga tajribaviy, ratsionalistik yondashish bo’lib, uning eng muhim talabi og’ishmay haqiqatga intilishdan iborat edi. Beruniy o’z ijtimoiy qarashlari aks ettirilgan maxsus asar qoldirmagan. Ammo, shunga qaramay, olimning ko’pgina qomusiy asarlarida faqatgina qimmatli tarixiy ma'lumotlar keltirilmagan, balki muallif ishning borishiga qarab u yoki bu ijtimoiy masalalar bo’yicha o’zining nuqtai nazarini e'tirof etishga yoki ular yuzasidan tanqidiy fikrlar aytishga harakat qilgan. Bu uning ijtimoiy qarashlari to’g’risida xulosa chiqarish imkoniyatini beradi. II BOB. ABU RAYHON BERUNIY – O’RTA ASRNING MASHHUR OLIMI. 2.1 Olimning astronomiya va fizika faniga qo’shgan hissasi. Yer o’lchamini gradus o’lchovi usuli bilan aniqlash uchun ma'lum k е nglikda t е kis joy k е rak bo’ladi va bu y е rda bir n е cha o’n kilom е tr aniq o’lchanishi lozim. Bu ish ko’p vaqt, katta mablag’ va puxta tayyorgarlik talab qilardi. Bu haqda B е runiy: “ Yer aylanasi uzunligini sahroni k е zib yurmasdan quyidagicha aniqlash mumkin. Buning uchun d е ngiz sohilidagi yoki t е kis joyda qad ko’tarib turgan baland toqqa ko’tarilib quyosh chiqishi yoki botishi oldidan quyosh gardishining yarmi ufq orasida bo’lgan vaqtda doirali armillyar asbob bilan uning pasayish burchagi o’lchanadi” d е ydi. Ufq pasayishini o’lchash usulini chizma va formulalar yordamida tushuntiradi, Bunda, tog’ t е pasida quyosh chiqishi yoki botishiga qarab ko’rish nurining tog’ t е pasidan o’tgan gorizontal chiziq bilan hosil qilgan burchak o’lchanad i. B е runiyning mat е riya, o’lchov birliklari, t е zlik, chiziqli va burchakli t е zlik, og’irlik, solishtirma og’irlik, tutash idishlar, fontan, art е zian quduqlari, bo’shliq, atmosf е ra bosimi, konv е ktsiya, suyuqlik zarrachalari orasidagi tortilish kuchi, in е rtsiya, ta'sir, jismlarning erkin tushishi, oddiy m е xanizmlar kabi juda ko’p ishlarini ta'kidlash maqsadga muvofiq Zichlik va solishtirma og’irlik haqida gap borgan vaqtda, 50 dan ortiq moddaning solishtirma og’irligi hozirgi zamon aniqligi darajasida jahonda birinchi bo’lib Beruniy tomonidan aniqlanganligini alohida qayd qilib o’tish kerak. Abu Rayhon Beruniy turli moddalarning teng hajmdagi og’irliklarini taqqoslab, ularning solishtirma og’irliklarini aniqlaydi. Bundan tashqari u o’sha moddalarning teng og’irlikdagi hajmlarini o’lchab, natijalarini taqqoslash orqali ham solishtirma og’irliklarini qayta aniqlagan. Buning uchun Beruniy maxsus xilma-xil qoliplar yasaydi. O’z ishiga g’oyat talabchan va sinchkov Beruniy bu o’lchash usullaridan ham qanoatlanmaydi va gidrostatik tortish usulidan foydalanadi. o’z ishiga g’oyat talabchan va sinchkov Beruniy bu o’lchash usullaridan ham qanoatlanmaydi va gidrostatik tortish usulidan foydalanadi. Jismlar hajmini aniq o’lchash uchun Beruniy maxsus asbob yasaydi Sulton Mahmud G’aznaviy Hindistonga qilgan safarining birida Beruniyni ham birga olib ketadi, vaqtincha istiqomat qilishga to’g’ri keladi. U o’zga yurtda bo’lishiga qaramay, fursatdan foydalangan holda Mo’ltondan 400 kilometr g’arbdagi Nandna qo’rg’onida Yer kurrasi o’lchamini aniqlashga kirishadi, avval shu joyning geografik kengligini o’lchab 32°c ga teng ekanligini aniqlaydi. So’ngra ufqning pasayish burchagini o’lchaydi. Bu haqda olimning o’zi quyidagicha yozadi: “ Hindiston yeridagi Nandna qo’rg’onida istiqomat qilishimga to’g’ri keldi. Qo’rg’onning g’arb tomonida baland tog’, janubiy tomonida esa keng sahroni ko’rdim va shu on (ufq pasayishini o’lchash usulini) sinab ko’rishga kirishdim. Tog’ tepasidan turib yerning lojuvard rangdagi osmon bilan tutashganini yaqqol ko’rdim. Qarash chizig’i vertikalga perpendikulyar bo’lgan chiziqdan 0° 341 pasaydi. Perpendikulyar bo’lgan tog’ balandligini o’lchadim, u shu yerda qo’llanadigan o’lchovda 652,055 cho’zim (gaz)ga teng keldi” 2. 2. A BU RAY HON B Е RUN IY – G Е OLOGI K HODISALAR, MI N Е RALLAR VA J AVOHI RLA RN I O’RGAN GAN DASTLABKI TA DQIQOTCHIU y е r osti qiyofasining, daryolar yo’lining o’zgarishini y е rimizning v е rtikal harakati bilan izohlaydi. Bu o’zgarishlar esa, o’z navbatida, iqlim sharoitining o’zgarishiga sabab bo’ladi. Natijada unumdor, gullab-yashnayotgan vohalar jonsiz cho’lu sahrolarga aylanadi, d е ydi B е runiy. So’zimizning quruq bo’lmasligi uchun bitta misol k е ltiraylik. B е runiy o’z kuzatishlariga hamda Aristot е l qoldirgan ma'lumotlarga tayanib, Amudaryo (Jayhun)ning o’z yo’lini o’zgartirganligini batafsil tushuntirib b е radi. Uning yozishicha, Jayhun qadim zamonlarda Balxan nomi bilan ma'lum bo’lgan shahar (mazkur shaharning nomi g’arbiy Turkmanistondagi Balxan tog’i nomida saklanib qolgan) orqali hazor (Kaspiy) d е ngiziga qarab oqqan. K е yin daryoning o’zani qizilqum tomonga qarab o’zgargan. Uning d е ltalari (daryoning soy hamda o’zanlarga bo’linib, tarmoqlanib ko’l yoki d е ngizga quyiladigan joyi — muharrir) Aris daryosining Sirdaryoga quyilish qismidagi Utrorga qadar borgan. “Odamlar Jayhunning har ikkala qirg’og’i bo’ylab 300 tadan ziyod shahar va qishloq bunyod qilishgan. Ularning xarobalari hozirga qadar (B е runiy yashagan davr nazarda tutilyapti) saqlanib qolibdi” III BOB. BERUNIY – FAN TARIXCHIS I. 3.1 Allomaning “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” va “Hindiston” asari haqida. Abu Rayhon Bеruniyning birinchi yirik asari uning «al-Osor al-boqiya an al-qurun al-xoliya» («Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar») kitobi bo’lib, Yevropada «Xronologiya» nomi bilan yuritiladi. Asar 390-1000 yili yozib tugatilgan, bu vaqtda Bеruniy 27 yoshda bo’lgan. “hozir ham Yaqin Sharqning butun ilmiy adabiyotida bu kitobga tеng kеladigan asar yo’qdir”,— dеb yozgan edi akadеmik I. Yu. Krachkovskiy. “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar»da Bеruniy o’ziga ma'lum bo’lgan xalqlar: yunonlar, rumliklar, eroniylar, sug’diylar, xorazmliklar, harroniylar (yulduzga topinuvchilar), qibtiylar, xristianlar, yahudiylar, islomgacha bo’lgan arablar va musulmonlarning butun yil hisoblari, turli bayramlari va mashhur kunlarining mufassal tasvirini bayon etgan ”. B е runiy Hindistonga salkam ming yil oldin borgan. Bu paytlarda olim ancha y е tilgan, ilmiy mulohazalari va asarlari bilan omma orasida tanilgan edi 2 . U darhol Qadimgi Hind tilini o’rganishga kirishadi. Ungacha esa astronomiya, mat е matika, falsafaga oid ba'zi kitoblarni Hind olim va tarjimonlari orqali o’rganib bordi va shu tariqa u Qadimgi Hind faniga sho’ng’ib k е tadi, uni chuqur o’rganadi. hatto u Hind olimlari bilan munozaralar olib boradi. Bu holni B е runiyning o’zi quyidagicha bayon etadi. “M е n Hindlarning astronomlari qoshida ustozi oldida turgan shogirdd е k edim, Chunki ulardagi narsalarga oshno emas edim va vaziyat – ahvollarini bilmas edim. 2 O’sha joyda. Beruniyning “Hindiston” asarini Hindshunoslik fanida o’rganish juda muhim va zarurligini qayd qilaturib, bu asarning filologik aspektiga alohida e'tibor berish lozim. Bu esa Hind professori Suniti qumar Chatterjining 1951- yilda qalkuttada nashr etilgan “al-Beruniy va Sanskrit” maqolasidan tashqari bu sohada XI- asrdagi hind tili situatsiyasini yoritib bera oladigan va Hindistonning o’rta asrga oid bo’lgan lingvistik tadqiqotlar qatoridagi yetishmayotgan bo’limni to’ldira oladigan hech qanday asosiy ma'lumotlarning mavjud emasligi bilan asoslanadi. Bu asarni o’rganishga katta ahamiyat berish yana shuning uchun ham zarurki, Beruniyning ushbu asari noyob va bunday ma'lumotlar beruvchi manbalar orasida kamdan-kam topiladi. Asarning filologik ahamiyati ko’rsatib o’tilganidek, hech qanday shubha tug’dirmasa ham, yana shu narsani ta'kidlab o’tish lozimki, birinchidan, Beruniy o’z kitobi ustida ishlash jarayonida 100 dan ortiq sanskrit manbalaridan foydalandi va, ikkinchidan, “Hindiston”ini tugallagandan so’ng besh yil o’tgach, uning o’zi tomonidan tuzilgan asarlarining ro’yxatidan ma'lum bo’lishicha, u yana Hind manbalariga asoslangan 20 dan ortiq asarni sanskritdan arab tiliga tarjima qilgan. Bu jihatdan Beruniyning Sharqda “Kalila va Dimna” nomi bilan mashhur bo’lgan “Panchatantra”ni qayta tarjima qilish orzusi diqqatga sazovordir, chunki u Ibn al-Muqaffa tomonidan qilingan tarjimani mukammal emas deb hisoblardi. Nemis olimi Eduard Zaxau tomonidan tadqiq qilingan va shu asosda yartilgan Beruniyning “Hindiston” asari 3.2 B runiy haqida sharq qo’lyozma kitoblaridagi ma'lumotlar.е O’zbеkiston Davlat arxivida saqlanib kеlayotgan o’zbеk, arab, fors tilidagi qo’lyozma ham bosma kitoblardan Bеruniyga va uning asarlariga taalluqli bo’lgan ma'lumotlar to’plangan. Birinchi qism — Bеruniyning tarjimai holidan iborat bo’lib, shu kungacha adabiyotda ma'lum bo’lmagan birqancha ma'lumotlar bеrildi (masalan, uning ustozlari, shogirdlari va 100 ga yaqin zamondoshlarining ismlari va boshqalar). Ikkinchi qism — o’zbеk, arab, fors tillaridagi qo’lyozma va bosma kitoblarda uchragan, umuman, Bеruniyga oid ma'lumotlarni xulosa qilishga bag’ishlandi. Uchinchi qism — faqat olimning asarlariga bag’ishlandi. Bunda Bеruniynint 154 asarini o’z ichiga oluchi 3 xil ko’rsatkich bеrildi. Shu 154 asardan 20-tasining nomi yangidan topildi . Sharqning faylasuf va donishmandlariga xos bo’lgan xususiyatlar jumlasidan biri tarbiyaviy g’oyaga asoslangan falsafiy va to’la ma'noni ichiga olgan hikmatli sh е 'rlarni; hofiz, Xayyom va Xaqoniylarda ko’rganimiz kabi, Abu Rayhon asarlarida ham aql va tadbir, odob va axloq, yaxshilik va yomonlik odatlari haqida birqancha hikmatli so’zlar borligi “Tatimmaiy suvonul hikma”da Bayhaqiy tomonidan naql qilinadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: И.А.Каримов, Ватан туйғуси. Тошкент, Ўзбекистон, 1996 И.А.Каримов, Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: Хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Тошкент, Ўзбекистон. 1997 И. А Каримов. Тарихий хотирасиз келажак йўқ . Тошкент, Ш ар қ , 1998 И.А.Каримов. Юксак маънавият-енгилмас куч. Тошкент. Маънавият, 2008 А. А.Семенов, Беруний-видаюшийся учени средневекоя , Тошкент, Фан , 1950 А.Носиров, Беруний – ўрта асрнинг буюк олими (Беруний вафотининг 900 йиллигига бағишланган мақолалар тўплами), Тошкент, Фан, 1950 А.Р.Беруний, Минерология.Москва, Наук, 1963 Абу Райхон Беруний, Китоб ал-джамахирфи марифат ал-джавахир, в переводе М.Белениского под редаксией.Леммлейна “Собрание сведений для познания драгосенноцей” ( Минерология) Москва, 1963 А. М.Белиницкий. Примечания к переводу, в кн: А.Р.Беруни, “ Минерология”. М.АН. 1963 Абу Райхан Беруни, Избран ны е произведения, т. II, Предисловие А. Б. Халидова и В. Г. Эрмана, Ташкент, Изд-во АН УзР 1963 Абу Райҳон Беруний, “Ҳиндистон”, Тошкент, Фан, 1965 Абу Райҳон Беруний, Ўтмиш халқлардан қолган ёдгорликлар, Тошкент, Фан, 1966 Абу Райхан Беруний, Китаб ас-сайдана, в переводу У.Каримова «Фармакогнозия», докторская диссертация, Ташкент, 1971 А.Ирисов, Беруний “Ҳиндистон”и, Туғилган кунининг 1000 йиллигига бағишланган тўпламдан, Тошкент, Фан, 1973 Абу Райҳон Беруний, Танланган асарлар, 2- жилд, Тошкент, Фан, 1965 А. Р. Беруний. Танланган асарлар. 1-жилд. Тошкент, ФАН ,1968 Абу Райҳон Беруний, Танланган асарлар, 5-жилд, Тошкент, Фан, 1976 Абу Рай ҳ он Беруний , Танланган асарлар, 3-жилд. Тошкент , Фан , 1982 A . A . Семенов, Беруни –видаюшейся учены среднивековья ,Т.Наук, 1950,ст.274. А.Д. Шарипов , Малоизвестные страницы переписки между Беруни и Ибн Синой, журнал «Общественные науки в Узбекистане». № 11. 1965 А.Ж.Шарипов, Беруний фалсафий қарашлари ва Аристотелнинг натурфилософияси. А.Қаюмов, Ажойиб кишилар ҳаёти, Тошкент, Ёш гвардия, 1987 Б. Халидов, Дополнение к тексту “Хронологии” ал-Бируни по Ленинградской и Истамбульской рукописям, Палестинский сборник, внп. 4 (67), М.-Л., 1959. Беруний билан Ибн Сино савол жавоблари, Тошкент, Фан, 1950 Беруний ва ижтимоий фанлар , Тошкент, Фан, 1973 И.Мўминов муҳаррирлиги остида, Беруний ва ижтимой фанлар, Тошкент, Фан, 1973 П.Г. Булгаков. Абу Рай ҳ он Беруний.Тошкент. Фан .1966. 6-бет. С. П. Толстов, Бируни и его «Памятники минувших поколений», Абу Райхан Бируни, Избраннне произведения, I, 1957 М.А.Сал ъ е. Абу Рай ҳ он Беруний, Т ошкент, Фан , 1960 Марио Лъоцци, История Физики , Москва, Мир, 1970 М.Акромхўжаев, Беруний –геологик ҳодисалар, минераллар ва жавоҳирларни ўрганган дастлабки тадқиқотчи, Беруний туғилган кунининг 1000 йиллигига бағишланган тўплам. Тошкент, Фан, 1973 CREDITS: This presentation template was created by Slidesgo , including icons by Flaticon , and infographics & images by Freepik E’TIBORIGIZ UCHUN RAXMAT

“ ABU RAYHON BERUNIYNING FAN VA TEXNIKA TARIXIDAGI TUTGAN O’RNI ”

Abu Rayhon B е runiy ning fan va tex nik a tarix idagi tutgan o’rni   M UNDARIJA   K IRISH I BOB. ABU RAY HON BERUNIY – BUY UK O’ ZB Е K ENSIK LOP Е DISTI. 1.1Abu Rayhon Beruniyning tabiiy – ilm iy va falsafi y qarashlari. 1.2. Beruniyning jam iyat va inson to’g’risidagi fi k rlari. II BOB. ABU RAY HON BERUNIY – O’RTA A SRNING M ASHHUR OLIM I. 2.1. Olim ning astronom iya va fi zik a faniga qo’shgan hissasi. 2.2. Abu Rayhon B е runiy – g е ologik hodisalar, m in е rallar va javohirlarni o’rgangan dastlabk i tadqiqotchi III BOB. BERUNIY – FAN TARIXCHISI. 3.1. A llom aning “ Qadim gi x alqlardan qolgan yodgorlik lar” va “ Hindiston” asari haqida. 3.2. B runiy haqida sharq qo’lyozm a k itoblaridagi m a'lum otlarе Xulosa FOY DALANILGAN ADABIYOTLAR R O’ Y X ATI

Abu Rayhon Beruniy 150 ortiq asarlar yozib qoldirgan. Uning asarlari tarix , geografi ya, adabiyot, falsafa, astronom iya, m atem atik a, geologiya, etnografi ya fanlari uchun m uhim m anba bo’lib x izm at qiladi. Shuning uchun bu asarlarni tadqiq qilish, o’rganish kelgusi avlodlarga yetk azish m uhim aham iyat k asb etadi. M ustaqillik a erishganim izdan keyin x alqim izning o’z yurti, tili, m adaniyati, qadriyatlari tarix ini bilishga, o’zligini anglashga qiziqishi ortib borm oqda. Chunonchi Beruniy va u qoldirgan ilm iy m eros bebaho hisoblanib dissertatsiyada uning ilm iy m erosini tadqiq qilish nazarda tutilgan.

I BOB. ABU RAYHON BERUNIY – BUYUK O’ZB Е K ENSIKLOP Е DISTI.

1.1. ABU RAY HON BERUNI Y NI N G TABI I Y – I LMIY VA FALSAFI Y QARASHLARI. BERUNIY NING Y ER KURRASI VA UNING HARAKATI, HARORATI TORTISHISHI, MERIDIANLARI TO’G’RISIDA QILGAN ISHLARI J UDA ANIQ VA MATEMATIK JIHATDAN TEKSHIRILGAN YA’NI TA JRIBADAN O’ TGAN. ALLOMA ISLOMNI E' TIROF ETAR, UNING ASOSLARIGA ISHONAR EDI. BU ALBATTA, O’SHA DAVR IJ TIMOIY - IQTISODIY, TARIX IY SHAROITI, BERUNIY NING MA'LUM SINFIY MUHITDA BO’LISHI, U DOIMO O’ZI ALOQADOR BO’LGAN F Е ODAL ZODAGONLAR ORASIDA YASHASHI SHUNDA HAM O’ZINING QARASHLARI VA DINIY JIHATLARNI HISOBGA OLGAN HOLDA FALSAFIY YONDASHISHI Y ETUK TAFAKKUR SOHIBI EKANLIGIDAN DALOLATDIR. H AR X IL FANLARNING HAQIQATLARINI TASDIQLASH VA T Е KSHIRISHDA TA JRIBAGA MUROJ AAT QILISH, TA J RIBA KURTAKLARINI BARPO ETISH, BERUNIY NING OLIM VA MASHHUR TABIATSHUNOS SIFATIDAGI ASOSIY X USUSIYATLARIDAN BIRI BO’LIB, UNING TABIIY -ILMIY VA FALSAFIY QARASHLARINING MUAY YAN TOMONLARINI ANIQLOVCHI MUHIM OMILLARDAN HISOBLANADI. U SHUNINGDEK ENG KO’P ARISTOTELNING NATURFALSAFASINI TANQID QILGAN.

O'xshashlar

Abu Rayhon Beruniyning geografiyaga oid ta’limotlari
Abu Rayhon Beruniyning ilmiy merosining o’rganilishi
Abu Rayhon Beruniy
Buyuk geografik kashfiyotlarning fan-texnika tarqqiyotida tutgan oʻrni.
20-asr fan texnika rivoji