logo

ANOMAL BOLALAR VA ULARNING TAVSIFI

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.6337890625 KB
«ANOMAL BOLALAR 
VA ULARNING 
TAVSIFI »           
RE J A :

1. Anomal bolalar t oifalari.

2. Anomaliy alarning  k elib   chiqish  
sabablari

3. Aqli zaif o’quv chilarga t a’lim – 
t arbiy a berish v a o’rganishning 
o’ziga xosligi.       Bola duny oga k elgan k unlaridan boshlaboq k uradi, eshit adi, biror 
narsa t ek k anini, og'riq, issiq. hid v a t a'mni x is et adi. Tev arak  
at rofdagi borliqni bilish — sezish v a idrok  qilishdan. y a'ni 
v oqelik dagi narsa v a hodisalarning bola ongida ak s et ishidan 
boshlanadi. Bolaning idrok i hay ot ining dast labk i y illariday oq 
ancha t ak omillashadi v a ik k i y oshida u buy um larning rangi, 
shak li, k at t a-k ichik ligiga qarab bir-biridan farq qila boshlay di, 
t anish ohangni ajrat adi v a hok azo. Unda x ilma-x il sensor 
qobiliy at lar: k urish v a k o'zdan k echirish. t inglash v a eshit ish. 
buy umlarni t ashqi belgilariga qarab ajrat ish, k uzi k uray ot gan v a 
eshit ay ot gan narsaga t aqlid qilish qobiliy at i riv ojlanib boradi.       Bola  t urli  t aassurot lar  olib  t urishi — 
buy umlarni  k urishi.  ushlab   bilishi , 
k at t alarning  ishlarini  k uzat ishi, 
xilma-xil  t ov ushlarni  eshit ishi 
k erak .Bu  bolalarning  sensor 
riv ojlanishlari  uchuri  zarur  shart dir. 
Sensor  qobiliy at larning  uz  v aqt ida 
riv ojlanishi  esa  bolalarning  aqliy  
t arbiy asi uchun zamin y arat adi.       Bola t urli t aassurot lar olib t urishi  — buyumlarni 
kurishi. ushlab bilishi, kattalarning ishlarini 
kuzatishi, xilma-xil tovushlarni eshitishi kerak.Bu 
bolalarning sensor rivojlanishlari uchuri zarur 
shartdir. Sensor qobiliyatlarning uz vaqtida 
rivojlanishi esa bolalarning aqliy tarbiyasi uchun 
zamin yaratadi.
Diqqat, xotira, intilish, qiziqish va boshqa shu 
singari ruhiy jarayonlar bolaning aqliy rivojlanishi 
uchun katta ahamiyatga ega.
Bola nut qining  uz vaqtida va tug'ri rivojlanishi aqliy 
rivojlanishining asosidir. Nutq ruxiv jarayon: idrok, 
xotira va boshqalarning rivojlanishiga, bolalarning 
faoliyatiga katta ta'sir kursatadi. Bolalar nutqi 
rivojlanishga boshlashi bilan kattalar suzlarining 
tarbiyaviy vosita sifatidagi roli ortib boradi.       Bola shaxsining tarkib topishi hayotining 
birinchi kunlaridanoq boshlanadi. Bola 
xar kuni ko'rgan va eshitganlari asosida 
borliqqa va tevarak-atrofdagi kishilarga 
uz munosabatini bildiradi. kattalarning 
xatti-xarakatlari, ishlariga, sodir 
bo'layotgan voqealarga  bolaning  
beradigan   bahosi , kishilarga bo'lgan 
munosabati — bulaming hammasi bola 
ma'naviy qiyofasining shakllanishiga 
ta'sir etadi.       Bola shaxsining  tarkib topishi hayotining birinchi 
kunlaridanoq boshlanadi. Bola xar kuni ko'rgan va 
eshitganlari asosida borliqqa va tevarak-atrofdagi 
kishilarga uz munosabatini bildiradi. kattalarning 
xatti-xarakatlari, ishlariga, sodir bo'layotgan 
voqealarga bolaning beradigan bahosi, kishilarga 
bo'lgan munosabati — bulaming hammasi bola 
ma'naviy qiyofasining shakllanishiga ta'sir etadi.
Bolaning xoh ona qornida, hoh tug'ilganidan 
keyin rivojlanib borishi uchun zarur 
bo'lgan  ma'lum  shart-sharoitlarning buzilishi turli 
xil anomaliyalarga, ya'ni jismoniy yok: ruxiy 
nuqson'lar. kamchiliklarga olib kelishi mumkin.       Anomal bolalarning turli xil toifalari
Eshit ish v a nuqsonlari bor bolalar
Ruhan sust  riv ojlangan bolalar
Og’ir nut qiy  nuqsonlari bor bolalar
Ko’rish nuqsonlari bor bolalar
Kur-k ar-soqov  bolalar
Oligofren (debil, imbet sil, idiot  bolalar) Xarakat-
tavanch a'zolarida kamchiliklari bulgan bolalar       Eshitish va nuqsonlari bor bolalar
Nutq  –  murakkab  ruhiy  faoldiyatdir.  U  ruhiy  jarayonlarning 
tarkib  topishiga  va  bolaning  umuman,  barkamol  bo’lib 
o’sishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Nutq eshituv organlari vositasi 
bilan  idrok  etishga  asoslangan  bo’lib,  atrofdagilarga  taqlid 
etish  yo’li  bilan  rivojlanib  boradi.  Og’zaki  nutqning 
shakllanishida  eshituv   analizatori ,  nutqni  harakatga 
keltiruvchi  analizator  eshituv  analizator  bilan  mahkam 
bog’langan  holda  ishlaydi.  Eshituv  analizatorining  rivojlanishi 
esa  ko’p  jihatdan  talaffuzga  bog’liq.  Bola  nutqining  o’sib 
borishi  tovushlar  talaffuzi,  fiziologik  va  fonematik 
eshitishning  kamol  topib  borish  darajasi  bilangina 
xarakterlanib  qolmay,  balki  eng  muhimi  o’z  nutqi  va 
atrofdagilar  nutqidagi  so’zlarning  tuzilishi,  tovush  tarkibini 
farqlay  bilish  qobiliyati  bilan  ham  harakterlanadi.  So’z 
tarkibini  anglab  olishdan  iborat  bu  qobiliyat  grammatik  va 
leksik  komponentlarning  rivojlanishida  ham  muhim 
ahamiyatga ega.       Ko’rish nuqsonlari bor bolalar
Tiflopedagogikada ko’zi ojiz bolalar ko’r va zaif 
ko’ruvchi bolalar guruhlariga bo’linadi. Ko’r 
bolalarning ko’rish qobiliyati keskin kamaygan (total 
ko’rlik) yoki korrektsiya qo’llanilganda (ko’zoynak 
tutilganda) ham ko’rish o’tkirligi 0,04 gacha 
pasaygan, ya’ni bunday bolalar amalda ko’r bo’ladi. 
Zaif ko’ruvchi bolalarda ko’rish o’tkirligi 0,05 dan to 
0,04 gacha bo’lishi mumkin. Ushbu gurhdagi bolalar 
tevarak – atrofni ko’rish analizatori orqali idrok etadi.
Ko’rishga aloqador nuqsonlar kelib chiqish 
sabablariga ko’ra tug’ma va orttirilgan bo’ladi. Tug’ma 
nuqsonlar sabablari orasida irsiy kasalliklar, 
homilador ayolning toksoplazmoz, qizilcha va boshqa 
kasalliklar bilan kasallanishi sabab bo’lishi mumkin.       Og’ir nutqiy nuqsonlari bor bolalar
Maxsus  yordamga  muhtoj  anomal  bolalarga 
og’ir  nutq  nuqsonlariga  ega  bo’lgan  bolalar 
ham  kiritiladi.  Nutq  nuqsoni  logopediya  fanida 
muayyan tilning me’yoridan chetga chiqish deb 
ta’riflanadi.  Nutq  nuqsoni  o’z  –  o’zidan  barham 
topmaydi,  balki  vaqt  o’tgan  sari  yanada 
mustahkamlanib, zo’rayib boradi. Nutq nuqsoni 
gapiruvchining  yoshiga  mos  kelmaydi.  Nutq 
nuqsoniga  ega  bo’lgan  kishilar  logopedik 
yordamga  muhtoj  bo’ladi.  Og’ir  nutq  nuqsoni 
kishining  nafaqat  nutqiga  balki,  umumiy 
rivojlanishiga ham salbiy ta’sir ko’rsatali.       Anomal  bolalar  soglorn  tengdoshlari  orasida 
inklyuziv  ta'limda  yoki  maxsus  ta'lim-tarbiya 
muassasalarida  tarbiyalanishi  va  o'qitilishi  kerak. 
Bolaning  umumiy  rivojlanishiga  xar  tomonlama 
kuchli  ta'sir  etgan  nuqsonlargina  uni  anomal 
bola  /deb  hisoblashga  asos  bo'lishi  mumkin. 
Masalan,  bolaning  faqat  chap  qulog'i  eshitsa-yu, 
bu  nuqson  uning  xar  tomonlama  rivojlanishiga 
ta'sir  etmaydigan,  u  umumiy  maktab  sog'lom 
tengdoshlari  katori  uzlashtiradigan  bulsa,  u 
anomal  bolalar  toifasiga  kirmaydi.  Katta  yoshdagi 
kishilarda  ma'lum  sabablarga  ko'ra  paydo  bo'lgan 
nuqsonlar  ham  ularning  umumiy  rivojlanishiga 
ta'sir  etmasa.  bu  kishini  anomal  deb  hisoblash 
mumkin emas.       Anomal  bolalar  soglorn  tengdoshlari  orasida  inklyuziv  ta'limda 
yoki  maxsus  ta'lim-tarbiya  muassasalarida  tarbiyalanishi  va 
o'qitilishi  kerak.  Bolaning  umumiy  rivojlanishiga  xar  tomonlama 
kuchli  ta'sir  etgan  nuqsonlargina  uni  anomal  bola  /deb 
hisoblashga  asos  bo'lishi  mumkin.  Masalan,  bolaning  faqat  chap 
qulog'i eshitsa-yu, bu nuqson uning xar tomonlama rivojlanishiga 
ta'sir  etmaydigan,  u  umumiy  maktab  sog'lom  tengdoshlari  katori 
uzlashtiradigan  bulsa,  u  anomal  bolalar  toifasiga  kirmaydi.  Katta 
yoshdagi  kishilarda  ma'lum  sabablarga  ko'ra  paydo  bo'lgan 
nuqsonlar  ham  ularning  umumiy  rivojlanishiga  ta'sir  etmasa.  bu 
kishini anomal deb hisoblash mumkin emas.
Maxsus  yordamga  muhtoj  anomal  bolalarning  jismoniy  ruhiy 
rivojlanishida  kuzatiladigan  og'ir,  keskin  o'zgarishlar  bola 
shaxsining tarkib topishiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. SHuning uchun 
bunday  j  bolalarni  tarbiyalash  va  ularga  ta'lim  berish  uchun 
maxsus sharoit yaratalishi kerak, ya'ni ular maxsus
bog'cha  va  maktablarda,  maxsus  dastur  va  darsliklar  asosida 
o'qitilishi va tarbiyalanishi zaair, ular maxsus yordamga muhtoj.       Har  qanday  anomal  rivojlanish  markaziy  yoki  periferik 
new  sistemasidagi  organik  yoki  funktsional 
o'zgarishlarga  aloqador  bo'lishi  miimkin.  Bola 
rivojlanishidagi  turli  xil   kamchiliklar   noqulay   muhit , 
notiig'ri  tarbiya,  ta'lim  natijasida  ham  paydo  bulishi 
mumkin.  Masalan,  noqulay  oilaviy  sharoit,  pedagogik 
qarovsizlik,  uqituvchining  bolaga  noto'g'rimunosabati 
va  boshqa  kupgina  sabablar  bola  rivojlanishiga  salbiy 
ta'sir  kursatib,  lining  dastur  materiallarini  yaxshi 
uzlashtira olmasligiga, ulgurmovchi uquvchilar orasiga 
qo'shilib  qolishiga  sabab  buladi.  SHunday  bulsada.  biz 
bunday  bolani  anomal  bolalar  toifasiga  kiritmaymiz, 
chunki  uning  rivojlanishidagi  kamchiliklar 
organizmdagi  qanday  bulmasin  biror  organik  yoki 
funktsional  patologik  o'zgarishlarga  bog'liq  bulmay. 
balki boshqa sabablardan kelib chiqqan.       Turmushda ort irilgan anomaliy alar bola organizmiga 
t ug'ilish v aqt ida v a undan k ey ingi dav rlarda zararli omillar 
t a'sir et ishi nat ijasida v ujudga k eladi. To'g'ruq v aqt ida miv a 
shik ast lanishi. bolaning t ug'ruq y o'llaridan uzoq o't ishi, 
v ak uum-ek st rak t or y ok i ombur solinishi. bolaning k indigi 
o'mlib. bo'g'ilib qolishi (asfi k siy a) v a boshqalar,ba'zan uning 
anomal riv ojlanishiga olib k elishi mumk in.
Turmushda ortirilgan anomaliyalar bola organizmiga tug'ilish 
vaqtida va undan keyingi davrlarda zararli omillar ta'sir etishi 
natijasida vujudga keladi. To'g'ruq vaqtida miva shikastlanishi. 
bolaning tug'ruq yo'llaridan uzoq o'tishi, vakuum-ekstraktor yoki 
ombur solinishi. bolaning kindigi o'mlib. bo'g'ilib qolishi 
(asfiksiya) va boshqalar,ba'zan uning anomal rivojlanishiga olib 
kelishi mumkin.
Bolaning juda yoshligida turli kasalliklar bilan og'rishi, masalan, 
meningit , meningoentsefalit, otit, markaziy nerv sistemasining 
shikastlanishi va boshqa shu singari dardlarni boshidan 
kechirishi ham anomal rivojlanishiga sabab bo'lishi mumkin.       Mamlak at imizda bolalar anomaliy asining ol dini olish 
y uzasidan .Ko'pgina choralar k o'rilmoqda. bu sohada anchagina 
y ut uqlarga ham erishildi. O'zbek ist onda aholi ni dav olash- 
profi lak t ik asi k engay gani  hamda medit sina sohasidagi k at t a 
y ut uqlar munosabat i bilan anomal bolalar soni nisbat an k amay di. 
Bol alaming chechak . o'lat . t if. v abo, t raxoma, qizamiq v a bolalarga 
xos boshqa y uqumli k asallik lar orqasida anomal bo'lib qolish 
hodisalari uchrab t uradi. I rsiy  omillar hamda int ok sik at siy a v a 
organizm shak llanay ot gan pay t da bosh miy a, analizat orlarning 
zararlanishiga olib boradigan boshqa sabablar t ufay li bolaning 
anomal bo'l ib qoli sh hollari hali ham uchrab t uradi.
Mamlakatimizda bolalar anomaliyasining oldini olish 
yuzasidan .Ko'pgina choralar ko'rilmoqda. bu sohada anchagina 
yutuqlarga ham erishildi. O'zbekistonda aholini davolash- profilaktikasi 
kengaygani hamda meditsina sohasidagi katta yutuqlar munosabati 
bilan anomal bolalar soni nisbatan kamaydi. Bolalaming chechak. o'lat. 
tif. vabo, traxoma, qizamiq va bolalarga xos boshqa yuqumli kasalliklar 
orqasida anomal bo'lib qolish hodisalari uchrab turadi. Irsiy omillar 
hamda intoksikatsiya va organizm shakllanayotgan paytda bosh miya, 
analizatorlarning zararlanishiga olib boradigan boshqa sabablar tufayli 
bolaning anomal bo'lib qolish hollari hali ham uchrab turadi.                  Aqli zaif o’quvchilarga ta’lim – tarbiya berish va 
o’rganishning o’ziga xosligi
Aqli zaiflikni keltirib chiqaradigan sabab – oqibat 
xususiyatlari endogen xususiyatlarga ega. Aqli zaiflikning 
mohiyatini nuqsonining moddiy asosi bilan bog’liq bo’lib, 
bosh miyaning organik buzilishini ko’rsatadi. Boshqacha 
qilib aytganda, aqli zaiflikning moddiy sifati kasallangan 
bosh miya e’tirof etiladi. Bu kasallik sabab – oqibati 
natijasida bolaning bilish faoliyatlari keng ma’noda buzilib, 
aqliy rivojlanish tezligi, samaradorligi pasayadi. Bosh miya 
kasalliklarini kelib chiqishiga ko’ra endogen va ekzogen 
sabablarga bo’lishimiz mumkin. Aqli zaiflikni keltirib 
chiqaruvchi sabablar turli ilmiy, uslubiy, psixologo – 
pedagogik va tibbiy adabiyotlarda turlicha bayon etiladi. 
Bu sabablarni qisqacha quyidagicha tarzda ifodalashimiz 
mumkin.       Aqli zaifl ik ni k elt irib chiqaradigan sabab – oqibat  xususiy at lari 
endogen xususiy at larga ega. Aqli zaifl ik ning mohiy at ini 
nuqsonining moddiy  asosi bi lan bog’liq bo’lib, bosh miy aning 
organik  buzilishini k o’rsat adi. Boshqacha qilib ay t ganda, aqli 
zaifl ik ning moddiy  sifat i k asallangan bosh miy a e’t irof et iladi. Bu 
k asallik  sabab – oqibat i nat ijasida bolaning bilish faoliy at lari k eng 
ma’noda buzil ib, aqliy  riv ojlanish t ezligi, samaradorligi pasay adi. 
Bosh miy a k asallik larini k elib chiqishiga k o’ra endogen v a ek zogen 
sabablarga bo’lishimiz mumk in. A qli zaifl ik ni k elt irib chiqaruv chi 
sabablar t urli  ilmiy, usl ubiy, psixologo – pedagogik  v a t ibbiy  
adabiy ot larda t urli cha bay on et iladi . Bu sabablarni qisqacha 
quy idagicha t arzda ifodalashimiz mumk in.
Hozirgi zamon deff ek t ologiy asi k orrek t sion t a’l im – t arbiy a t a’siri 
ost ida ay ri m nuqsonlar t o’g’rilansa,  ay rimini   y umshat ish , 
ay rimlarini esa k ompensat siy a qilishga erishishga muv aff aq 
bo’lmoqda. Bu borada mamlak at imizda bir qancha ilmiy  met odik  
ishlar mav jud bo’lib, ular amaliy ot da t asdiqlangan. Ishonchli 
g’oy alar nuqsonli bolalarga t a’lim – t arbiy a berishning mohiy at ini  
belgilov chi nazariy  ish met odologik  asosini belgilay di. Buning 
hammasiga k o’pincha aqli zaif bola xulq – at v or normasini 
buzilishiga, ax loqiy  nojo’y a qiliqlarga olib k eladi.

«ANOMAL BOLALAR VA ULARNING TAVSIFI »

 RE J A :  1. Anomal bolalar t oifalari.  2. Anomaliy alarning  k elib chiqish sabablari  3. Aqli zaif o’quv chilarga t a’lim – t arbiy a berish v a o’rganishning o’ziga xosligi.

Bola duny oga k elgan k unlaridan boshlaboq k uradi, eshit adi, biror narsa t ek k anini, og'riq, issiq. hid v a t a'mni x is et adi. Tev arak at rofdagi borliqni bilish — sezish v a idrok qilishdan. y a'ni v oqelik dagi narsa v a hodisalarning bola ongida ak s et ishidan boshlanadi. Bolaning idrok i hay ot ining dast labk i y illariday oq ancha t ak omillashadi v a ik k i y oshida u buy um larning rangi, shak li, k at t a-k ichik ligiga qarab bir-biridan farq qila boshlay di, t anish ohangni ajrat adi v a hok azo. Unda x ilma-x il sensor qobiliy at lar: k urish v a k o'zdan k echirish. t inglash v a eshit ish. buy umlarni t ashqi belgilariga qarab ajrat ish, k uzi k uray ot gan v a eshit ay ot gan narsaga t aqlid qilish qobiliy at i riv ojlanib boradi.

Bola t urli t aassurot lar olib t urishi — buy umlarni k urishi.  ushlab bilishi , k at t alarning ishlarini k uzat ishi, xilma-xil t ov ushlarni eshit ishi k erak .Bu bolalarning sensor riv ojlanishlari uchuri zarur shart dir. Sensor qobiliy at larning uz v aqt ida riv ojlanishi esa bolalarning aqliy t arbiy asi uchun zamin y arat adi.

Bola t urli t aassurot lar olib t urishi  — buyumlarni kurishi. ushlab bilishi, kattalarning ishlarini kuzatishi, xilma-xil tovushlarni eshitishi kerak.Bu bolalarning sensor rivojlanishlari uchuri zarur shartdir. Sensor qobiliyatlarning uz vaqtida rivojlanishi esa bolalarning aqliy tarbiyasi uchun zamin yaratadi. Diqqat, xotira, intilish, qiziqish va boshqa shu singari ruhiy jarayonlar bolaning aqliy rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega. Bola nut qining  uz vaqtida va tug'ri rivojlanishi aqliy rivojlanishining asosidir. Nutq ruxiv jarayon: idrok, xotira va boshqalarning rivojlanishiga, bolalarning faoliyatiga katta ta'sir kursatadi. Bolalar nutqi rivojlanishga boshlashi bilan kattalar suzlarining tarbiyaviy vosita sifatidagi roli ortib boradi.