logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. ARXEOLOGIYA VA ANIQ FANLAR

ARXEOLOGIYA VA ANIQ FANLAR

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1566.869140625 KB
Ko'chirib olish
MAVZU: ARXEOLOGIYA VA ANIQ FANLAR Kimyo Fizika Arxitektura Geometriya Arxeologiya Kompyuter texnologiyalar i Fizika fani arxeologiyaning ish uslubida ham qo’llanmoqda. Buni biz madaniy qatlamlarning xronologiyasini aniqlashda Radiouglerod usulining qo’llanishida ko’rishimiz mumkin. Sopolning kashf et ilishi ham fi zik aviy x odisa, bir jism ( modda) ning olovning t a’sir ida bir holat dan ikk inchi holat ga o’t ishi hodisasidir. Bunday misollar ni yuzlab kelt ir ish mumkin, albat t a. Radiokarbon usuli (S-14). Arxeologik tadqiqotlar natijasida madaniy qatlamdan ko’mirga aylanib ketgan daraxt qoldig’i yoki yongan yog’och qoldig’i topilsa shu yog’och asosida madaniy qatlamning yoshi aniqlanadi. Shu usulda yodgorlik yoshini aniqlash uchun arxeolog bilishi lozim bo’lgan jihatlarga e’tibor qaratamiz. Bu usul aniq yoshni beruvchi, fizika fani yutuqlari asosida amalga oshiriladi. S-14 usulida ishlaydigan laboratoriyalar Sankt-Peterburg shahrida, Berlin shahrining Germaniya arxeologiya institutida, Amerikaning Kolifornaya universitetida, Angliya, Frantsiya, Italiya kabi Evropa mamlakatlari arxeologiya institutlarida Radiokarbon usulida ishlaydigan laboratoriyalar mavjud. Ximik yo’l bilan qoldirilgan tuproq qotiriladi. Surat tushirilgan devor kvadratlarga bo’lib olinadi. Laboratoriya sharoitida qotirilgan 1-2 sm tuproq tozalanadi va surat ochiladi. Tadqiqotlar natijasida devoriy suratlar aniqlangan da 1-2 sm tuproq qoldiriladi. Devoriy suratlarni ta’mirlash. O’zbekistonda devoriy suratlarni ta’mirlash (qotirish), olish va muzeylashtirish bo’yicha jahonda tengi yo’q maktab yaratilgan. Afrosiyob, Bolaliktepa, Poykent devoriy suratlari bunga misoldir. Devoriy suratlar eng nozik amaliy san’at turlaridan biri bo’lib, antik va ilk o’rta asrlar davrida O’rta Osiyoda keng tarqalgan Suyaklarni qotirish usuli. Suyaklar namlik ta’sirida mo’rd holatga kelib qoladi. Shu sababli ularni kimiyoviy usul bilan qotirish tavsiya etiladi. Qotirishdan avval suyak tuproqdan tozalanadi va turgan joyida qotiriladi va 1 sutkadan so’ng olish tavsiya etiladi. Temirdan yasalgan predmetlarni restavratsiya qilish. Temir eng tez korruziyaga uchraydigan metaldir. Mis va bronzadan yasalgan predmetlar yashil qoplama bilan o’ralib o’zini himoya qilish xususiyatiga ega. Temir tez emirilib, bo’laklarga bo’linib ketadi. Shu sababli temirni joyida, qimirlatmasdan qotirib olish tavsiya etiladi .  Mis va bronzadan yasalgan buyumlarni tozalash va restavratsiya qilish. Juda ko’p predmetlar, idishlar, taqinchoqlar, tangalar, muhrlar, tamg’a kabi san’at asarlari mis va bronzadan yasalgan. Ular er qariga tushganda juda tez korruziyaga uchraydi va yashil rangdagi qoplamaga o’ralib qoladi. Misdan yasalgan topilmalar yashil rangli qoplamadan tozalanmasa korruziya davom etaveradi. Shu sababli restavratsiya quyidagi usullarda olib boriladi;  - Mexanik yo’l. O’tkir tig’li asbob bilan yashil qoplamadan tozalanadi;  - Biologik yo’l. Kichik hajmdagi mis va bronzadan yasalgan predmetlar pomidor, limon kabi mevalar ichiga solib qo’yiladi. Mevalar korruziyani so’rib olish xususiyatiga ega.  - Suvga solib qaynatish natijasida yashil qoplamadan tozalash.  - Kimiyoviy yo’l. Ximik moddalar yordamida korruziyadan tozalash. Bu yo’l eng yomon bo’lib, ehtiyot bo’lmasdan uzoq vaqt ximikatda saqlansa predmetning o’zini ham emirib tashlash mumkin. Agar yodgorlik to’g’rito’rtburchak, kvadrat shakllarida bo’lsa SqAxB formulasi asosida topiladi. Geometriyasiz arxeologiya fani fundamental fanga aylanmagan bo’lar edi. Arxeologiyaning alifbesi geometriya bilan boshlanadi. Jumladan, yodgorlikning umumiy maydoni geometrik qoida, formulalar asosida topiladi. Stratigrafik qazishmaning tarxlari esa qatiiy geometrik qoida - parallel chiziqlar (arxeologiyada yarus deb ataladi) ko’magida olinadi. Har 50 sm.da parallel chiziqlar o’tkazib olinadi va shu parallel chiziqlar ko’magida stratigrafik qazishmaning plani chiziladi. Parallel chiziqlar har 25 sm.da chizilishi ham mumkin. Yaruslarning farqi, madaniy qatlamning ko’pligi yoki kamligiga bog’liq. Arxeologik tadqiqotlar davomida topiladigan barcha moddiy madaniyat ashyolari (kulolchilik buyumlari, metal va hakoza) simmetrik qoida asosida chiziladi. Sopol buyum asosida tushuntiriladigan bo’lsa avval idishning gardishi (venchik), bo’yi (vo’sota) va tagi (dontsa) o’lchab olinadi vaidishning simmetrik skleti tayyorlab olinadi va shundan keyin idishning shakli chiziladi.Arxeologik qazishmaning plani ko’chmas uch nuqta qoidasi asosida olinadi. Bunda qazishmaning uchta nuqtasiga ko’chmas qoziqlar qoqiladi. Shu nuqta (qoziq)lar yordamida qazishma davomida o’rganilgan me’morchilik qoldiqlari planga tushiriladi. Nuqta, nuqtalar xarakati geometriyaning oltin qoidasi hisoblanadi. Arxeologiyada qo'llaniladigan geofizik usul asosan, foydali qazilmalarni qidirish, muhandislik va geologiyada qo'llaniladigan usullardan biri hisoblanadi. Magnit o'lchash - arxeologik geofizikada qo'llaniladigan bir qancha usullardan biri . Magnit tadqiqotlar Yer magnit maydonining fazoviy o'zgarishini qayd etadi.Magnit oʻlchash arxeologik tadqiqotlarni aniqlash va arxeologik xarita uchun ishlatiladi. Magnit tadqiqotlar quruqlik va dengiz arxeologiyasida qo'llaniladi . Kompyuter texnologiyalari deyarli hamma fanlarning, jumladan arxeologiyaning ham rivojlanishiga xizmat qilmoqda. Topilmalarning bazasini yaratish, taqqoslash, analogiyalar keltirish bo’yicha maxsus arxeologik dasturlar yaratilgan. Arxeologik tadqiqotlar o’tkazishda, qazishmalarni fiksatsiya qilishda, qazishmalarning foto suratlarini olish va kompyuterga o’tkazish, topilmalarning suratini olish va kompyuterga o’tkazish, yodgorliklarning kosmik tasvirlarini kompyuterga o’tkazish, GIS texnologiyalarni amalga oshirishda , arxeologik yodgorliklarning xaritasini tuzishda, eng kichik topilmalarni kompyuterda kattartib ko’rish kabi eng qiyin amallarni bajarmoqda. Me’morchilik tarixi bilan shug’ullanuvchi mutaxassislar arxeologlar ochib o’rganayotgan har bir binoning qurilish qonuniyatlari bilan qiziqib boradi va birga tadqiqotlar olib boradi. O’rta Osiyoda neolit davridan boshlab insonlar qurilish ishlari bilan shug’ullanib kelgan. Eng avval yashash uchun uylar, bronza davridan boshlab esa ijtimoiy xarakterdagi binolar qurilgan (ibodatxona, saroy, harbiy istehkomlar, yo’llar va yo’l bo’yi inshootlari va hakozalar). Binolar me’morchilik qoidalari va qonuniyatlar asosida barpo etilgan. Me’morchilikning simmetriya, proportsiya, seysmistik kabi qonuniyatlari borki bular buzilgan taqdirda binoning yashash davri uzoqqa bormaydi. Me’morchilik ijtimoiy tarixni beradi, jamiyatning rivojlanish darajasini ko’rsatuvchi belgi. Neolit davrida bir xonali uylarning paydo bo’lishi monogam oilaning shakllanganligini, ko’p xonali uylarning qurilishi patrearxal oilaning paydo bo’lganligini ko’rsatsa, uylarning bir joyda jamlanishi qishloqlarning, monumental binolarning qurilishi esa shaharlarning paydo bo’lishi jarayonlarini ko’rsatadi. Din tarixi ibodatxonalar, sinflarning shakllanishi va rivojlanishi saroylar, harbiy san’atning rivojlanishi qal’alar me’morchiligi misolida o’rganiladi. E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT !

MAVZU: ARXEOLOGIYA VA ANIQ FANLAR

Kimyo Fizika Arxitektura Geometriya Arxeologiya Kompyuter texnologiyalar i

Fizika fani arxeologiyaning ish uslubida ham qo’llanmoqda. Buni biz madaniy qatlamlarning xronologiyasini aniqlashda Radiouglerod usulining qo’llanishida ko’rishimiz mumkin.

Sopolning kashf et ilishi ham fi zik aviy x odisa, bir jism ( modda) ning olovning t a’sir ida bir holat dan ikk inchi holat ga o’t ishi hodisasidir. Bunday misollar ni yuzlab kelt ir ish mumkin, albat t a.

O'xshashlar

Arxeologiya va etnologiya
Termiz arxeologiya muzeyi
Aniq integral. Nyuton-Leybnist formulasi
Yuzalarni hisoblashda aniq integraldan foydalanish
Aniq integral. Nyuton-Leybnis formulasi