MAVZU : ARX EOLOGIYADA TEX N OLOGIK KASHFIYOTLA R 1. Arxeologik davrlashtirish 2. Paleolit davri texnologik kashfiyotlari 3. Mezolit, neolit va eneolit davri texnologik kashfiyotlari 4. Jez va temir davri texnologik kashfiyotlari RE JA:

Kishilik jamiyatining rivoji va ravnaqi albatta insonlar tomonidan qilingan texnologik kashfiyotlarga bog’liq bo’lgan. Har bir qadimgi davrlarga bosqichma-bosqich o’tilishining o’zi ham texnologik kashfiyotlar xosilasidir. Masalan tosh asrining mezolit va neolit davriga o’tilishi, bunda kulolchilik charxining paydo bo’lishiga asoslanilsa, keyingi davrda tabiatdan metal (mis, bronza, temir) olish texnologiyasining kashf qilinishi bilan eneolit, bronza va temir davrilariga tadrijiy o’tiladi. Bu tadrijiy davrlarni xronologiya fanida arxeologik davrlashtirish teb ataladi. Xronologiya – yordamchi tarix fani bo’lib, (“xrono” – vaqt va “logiya” – fan) — 1) tarixiy voqealarning davriy tadrijiyligi; 2) vakt o’lchovi haqida-gi fan demakdir. Xronologiya turli xalqlar va davlatlar yil hisobi tizimi va taqvimlarini o’rganadi, tarixiy voqealar sodir bo’lgan sanalarni va tarixiy manbalar yaratilgan vaqtni aniqlashda yordam beradi. Xronologiya taraqqiyot bosqichlarining vaqtini aniqlash demakdir. Bu esa alohida tarixiy voqealar, mehnat qurollari, hunarmandchilik va xo’jalikning rivoji, uy-joylar, qishloqlar va shaharlarning qurilishi, davlatlarning tashkil topishi va madaniyat taraqqiyoti yutuqlari vaqtini aniqlashni anglatadi.

Kishilik jamiyatining moddiy madaniyati evolyutsiyasida paleolit, mezolit, neolit, eneolit, bronza davri, ilk temir davri, antik davr, o’rta asrlar davrlarida qilingan texnologik kashfiyotlar va ularning mohiyatini xarakterlash. Qurol yasashni bilishi (tosh, suyak, daraxt navdasi). Tiplari. Evolyutsiyasi. Ho’jalik ishlaridagi texnologik kashfiyotlar. Tiplari. Evolyutsiyasi. Qurilish ishlaridagi texnologik kashfiyotlar va boshqalar. Tiplari. Evolyutsiyasi.

Ilk paleolitning keyingi bosqichi ashel davri bo’lib, mil. avv. 800G’700 - 120G’100 ming yilliklar bilan davrlashtiriladi. Ushbu bosqich arxeologiya fanida ashel madaniyati nomini olgan. Shu davrga oid tosh cho’qmor, bir yoki ikki tomoni uchirilib, o’tkir qilingan turli shakddagi chaqmoq toshlardan iborat qurollar dastlab Frantsiyaning Amen shahri yaqinidagi Sent-Ashelda topilgan va bu madaniyat shu joy nomi bilan atalgan. Ashel madaniyati davri odamlari ibtidoiy jamiyat tuzumining quyi bosqichida g’orlarda, daryo bo’ylaridagi pana erlarda to’dalashib yashab, ovchilik bilan hayot kechirgan. Olovdan foydalangan. Ashel madaniyati G’arbiy va Sharqiy Evropada, Kavkaz, Old Osiyo, Afrikada tarqalgan. O’rta Osiyoda Ashel madaniyatiga oid qarorgohlar Janubiy Qozog’istonda (Qoratov), Toshkent viloyati (Ko’lbuloq), Farg’ona vodiysida (Selungur) va boshqa joylarda uchraydi.shel davrining ilk bosqichlari qo’lbolta tosh qurollarining paydo bo’lishi bilan xarakterlanadi. Qo’lbolta – ashel davriga xos bo’lgan ibtidoiy davrning makrolit tosh quroli. Qo’l bolta olduvayning so’ngi davrida kashf qilingan. Uning eng qadimgi namunalari Sharqiy Afrika hududidan topilgan. (1,5—1,0 mln. y). Ashell davri kelib, qo’l bolta homo erectus odamlarining asosiy quroliga aylangan.

Olduvay davrining yana bir kashfiyotlarida biri bu odamlarning chopping tosh qurollarni yasashni o’zlashtirishidir. Odamlar endilikda daryo chaqmoq toshlaridan yasalgan chopperlarni bir oz takomillashtiradi.Bu tosh qurol chaqmoq toshlarning bir tomondan ikki tarafi urib-uchirilgan tosh bo’lib, arxeologiya fanida “chopping”lar deb ataladi.