Biosfera ta'limoti

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

216.365234375 KB

Ko'chirib olish


BIOSFERA HAQIDA TA’LIMOT.

Reja:

Biosfera haqida Vernadskiy
ta’limoti.

Biosfera chegaralari va tarkibiy
qismlari

Biosferadagi moddalarning xossasi
va funktsiyalari.

Biosferada moddalarning aylanishi.


Biosfera haqida Vernadskiy ta’limoti

Rus olimi V.I.Vernadskiy birinchi bo’lib
sayyoramizdagi barcha tirik organizmlarning
olamshumul ahamiyatini ochib berdi.
Olimning fikricha tirik organizmlar Yer
yuzasini o’zgartirishda eng kuchli omil
hisoblanib, tog’ jinslari, suv, atmosfera
qismlari hayot ta’sirida o’zgarib turadi va u
biosfera (yunoncha “bios” – hayot, “sfera” –
shar) deb ataladi. Biosfera Yer sharidagi eng
yirik ekotizim deb qaralib, u ayrim
ekotizimlarning yig’indisidan tashkil topgan.


Bular litosfera (quruqlik),
gidrosfera (suv havzalari),
atmosferaning quyi
qatlamlaridan iborat. Hozirgi
vaqtda tirik organizmlar
tarqalgan chegara biosferaning
17 km. qalinligini, ya’ni
litosferaning 5-6 km gacha,
dunyo okeanlarining tubigacha
(10-11 km) va atmosferada 10
ka gacha balandlikni tashkil
etadi.


V.I.Vernadskiy sayyoramizdagi barcha tirik
organizmlar yig’indisini “tirik modda” deb
atab, biosferaning eng muhim tarkibiy qismi
ekanligini ta’kidlaydi. Tirik moddaning
umumiy vazni kimyoviy tarkibi va energiyasi
kabi xususiyatlar bilan tavsiflanadi.
Biosferaning umumiy vazni 3.1024 g, shundan
tirik moddaning vazni 1,8 – 2,5.1018 g. ga
teng. Biosferaning ikkinchi tarkibiy qismi o’lik
moddalar (iqlim, atmosfera, tog’ jinslari va
boshqalar) hisoblanib, V.I.Vernadskiy ta’limoti
bo’yicha ularning hosil bo’lishida tirik
organizmlar qatnashmaydigan biosferadagi
moddalar yig’indisi kiradi.


Biosferaning ikkinchi tarkibiy qismi o’lik
moddalar (iqlim, atmosfera, tog’ jinslari va
boshqalar) hisoblanib, V.I.Vernadskiy ta’limoti
bo’yicha ularning hosil bo’lishida tirik
organizmlar qatnashmaydigan biosferadagi
moddalar yig’indisi kiradi. Biosferada oraliq
moddalar ham ajratilib, ular o’lik va tirik
moddalarning birgalikdagi faoliyatidan hosil
bo’ladi. Tirik organizmlar oraliq moddalar
hosil bo’lishida yetakchi o’rinni egallaydi.
Oraliq moddalar Yerdagi tirik moddaning
faoliyati bilan bog’liq bo’lgan tuproq,
emirilgan jog’ jinslari va barcha tabiiy
suvlardir.

Biosferadagi moddalarning
xossasi va funktsiyalari

Biosferaning tirik moddasi katta energiya zaxirasiga ega.

Tirik va o’lik moddalar o’rtasidagi keskin farq ularda
boradigan kimyoviy reaktsiyalar tezligidadir (tirik
moddada boradigan kimyoviy reaktsiyalar tezligi ming
va million marta ortiq).

Tirik moddaning o’ziga xos xususiyatlaridan biri, undagi
oqsillar, fermentlar va boshqa kimyoviy birikmalar faqat
tirik organizmlarda barqaror bo’ladi.

Biosferada har qanday moddaning erkin harakati va
ma’lum darajada o’z-o’zini idora etishi umumiy
xususiyat hisoblanadi.

Biosferada moddalarning
aylanishi

Biosferada kimyoviy elementlar tirik organizmlarning faoliyati natijasida
aylanib turadi. Kimyoviy elementlarning biosferaning bir tarkibiy qismidan
ikkinchisiga o’tishi shu bilan birga dastlabki holatga qaytishi biosferada
moddalarning aylanishi deyiladi.

Energiyaning aylanishi moddalarning aylanishi bilan chambarchas bog’liq.
Moddalarning kichik doirada (biologik) va katta (geologik) doirada aylanishlari
kuzatiladi biologik doirada aylanish organizmlar o’rtasida, quruqlikda tuproq
bilan organizm o’rtasida, gidrosferada esa organizm bilan suv o’rtasida sodir
bo’ladi.

Noosfera bosqichi tushunchasi

Noosferaning lug’aviy ma’nosi
“fikrlovchi qobiq” demakdir.
V.I.Vernadskiy fikricha noosfera
biosferaning qonuniy
rivojlanishi natijasida kelib
chiqadigan bosqich bo’lib, inson
bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro
ongli aloqa munosabatlarini o’z
ichiga oladi.

Mavzu:Biosfera ta'limoti

 BIOSFERA HAQIDA TA’LIMOT.  Reja:  Biosfera haqida Vernadskiy ta’limoti.  Biosfera chegaralari va tarkibiy qismlari  Biosferadagi moddalarning xossasi va funktsiyalari.  Biosferada moddalarning aylanishi.

 Biosfera haqida Vernadskiy ta’limoti  Rus olimi V.I.Vernadskiy birinchi bo’lib sayyoramizdagi barcha tirik organizmlarning olamshumul ahamiyatini ochib berdi. Olimning fikricha tirik organizmlar Yer yuzasini o’zgartirishda eng kuchli omil hisoblanib, tog’ jinslari, suv, atmosfera qismlari hayot ta’sirida o’zgarib turadi va u biosfera (yunoncha “bios” – hayot, “sfera” – shar) deb ataladi. Biosfera Yer sharidagi eng yirik ekotizim deb qaralib, u ayrim ekotizimlarning yig’indisidan tashkil topgan.

 Bular litosfera (quruqlik), gidrosfera (suv havzalari), atmosferaning quyi qatlamlaridan iborat. Hozirgi vaqtda tirik organizmlar tarqalgan chegara biosferaning 17 km. qalinligini, ya’ni litosferaning 5-6 km gacha, dunyo okeanlarining tubigacha (10-11 km) va atmosferada 10 ka gacha balandlikni tashkil etadi.

O'xshashlar

Biosfera va noosfera

Arastuning ritorika haqidagi ta'limoti

Biosfera va inson faoliyati

Yerdagi tabiiy ekotizimlar. Biosfera birliklari

TABIATNI MUHOFAZA QILISHNING GEOGRAFIK ASOSLARI