logo

Bo’lajak pedagoglarda noaniq vaziyatlarda qaror qabul qilishning ijtimoiy-psixologik jabhalari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

16404.5 KB
               Ilmiy tadqiqot ishining nazariy ahamiyati. 
Nazariy jihatdan olib qaralganda, ishning natijalari 
psixologiya fanini yangi ilmiy ma’lumotlar bilan 
boyitadi. Shuningdek, noaniq vaziyatlarda shaxs 
psixologik himoyasi bilan bog‘liq muayyan 
tushunchalarni ilmiy jihatdan asoslaydi. Ayni paytda 
mazkur tadqiqot ishi noaniq vaziyatlar haqidagi ilmiy 
qarashlarni psixologik xizmat doirasidagi yangi ilmiy 
mushohadalar bilan boyitishga xizmat qiladi.                Ilmiy tadqiqot ishining amaliy ahamiyati.  
Noaniq  vaziyatlarning  ijtimoiy-psixologik  jihatlarini 
yanada  kengroq  o‘rganish  imkonini  beradi. 
Ta dqiqot  ishidagi  ma’lumotlar  dan  harbiylar, 
favqulotda  vaziyat  xodimlari,yong‘in 
xavfsizligi,sportchilar  foydalanishlari  mumkin. 
Shuningdek,  ish  dasturi  va  natijalariga  tayanib 
noaniq  vaziyatlarning  ish  olib  borilayotganda
psixologik  xizmat  samaradorligiga  amaliy  baho 
berish mumkin bo‘ladi.               Ilmiy tadqiqot ishining ilmiy farazi:
Shaxslarda noaniq vaziyatlarada o’zini o’zi psixologik 
himoya qilish jarayoni va imkoniyatlari .
1. Har qanday shaxsning o’ziga xos ijtimoiy taraqqiyoti va bu 
taraqqiyotga xizmat qiluvchi psixologik zahiralaridan unumli 
foydalana olish eng avvalo o’zini o’zi psixologik himoya 
qilish haqidagi adekvat tasavvurlar ko’lamining shakllanishi 
bilan tavsiflanadi.
2. Shaxsdagi o’zini o’zi psixologik himoya qilish jarayoni 
ma’lum ierarxik tizimga ega bo’lib, bu jarayon me’yoriy 
ijtimoiy holat bezovtaligi, adekvat hissiy holat, o’zini o’zi 
me’yoriy hissiy baholash, qiyinchiliklarni yengishga bo’lgan 
shaxs xulq-atvor motivastiyasi va faoliyatga nisbatan 
individual uslubning to’g`ri tanlanishi kabi tushunchalar bilan 
belgilanadi va baholanadi.             Muammoning o‘rganilganlik darajasi .  Noaniq 
vaziyatlarda psixologik himoyani talqin qilishning nazariy-
fundamental asoslarni yaratganlar. I.V.Dobryakov. 
I.V.Nikolskay,R.V.Kadirov, L.A.Mixaylova, 
M.E.Muxtorov,E.Z.Simirnov,Sh.R.Barotov,N.A.Yaxyarovlarnin
g rahbarligida olib borilgan ilmiy izlanishlarda noaniq 
vaziyatning kategoriya sifatidagi talqiniga ma’lum darajada 
e’tibor qaratilgan. Bundan tashqari V.G.Kamenskayaning 
“Psixologik himoya va nizolar tizimidagi motivastiyalar ” asari 
psixologik himoya mexanizmlari ma’lum darajadagi nizoli 
vaziyatlar talqiniga bag`ishlangan.                Ta dqiqotni amalga oshirishda  CH.D.Spilberg va 
YU.L.Xanin tomonidan ichlab chiqilgan,,Reaktiv va 
shaxsiy xavotirlik’’shkalalarini o‘rganuvchi metodi.
  A.E.Uessman va D.F. Riks tomonidan ishlab chiqilgan 
“O‘z-o‘zidagi hissiy holatni baholash” metodlaridan 
foydalanildi .Ilmiy  t adqiqot  ishida qo‘llanilgan met odik alar.             Bugungi psixologiya fani taraqqiyoti an’analari bilan bog liq insonning ʻ
amaliy psixologiyasini, uning jamiyatdagi ijtimoiy faolligi va ijtimoiy 
tabiatidan ajratib bo lmaydi. Shu nuqtai nazardan, inson omillarini va uning 	
ʻ
jamiyatdagi ijtimoiy jarayonlarini to g ri va samarali boshqarish jarayoni 	
ʻ ʻ
jamiyatga va jamiyat a’zolariga psixologik xizmat ko rsatish muqararligini 	
ʻ
talab qiladi. Vaholanki, iqtisod, huquq, etika, etnografiya, tarix, sostiologiya 
va shu kabi barcha fanlarning o zaro mustahkam hamkorligi natijasida 	
ʻ
inson psixologiyasining amaliy muammolari hal etilishi lozim.
Yuqoridagilarga asoslanib aytish mumkinki, umuman noaniq vaziyatlarda 
psixologik himoya jarayoni shaxs tabiati uchun xarakterli bo lgan boshqa xil 	
ʻ
himoyalar orasida ham alohida ajralib turadi. Jumladan, biologik himoyada 
shaxsning individ yoxud biologik mavjudot sifatidagi ehtiyojlarining 
qondirilishi bilan bog liq harakatlar tushunilsa, ijtimoiy himoyada esa 	
ʻ
shaxsning davlat va jamiyat tomonidan ma’lum me’yoriy hujjatlar asosida 
himoya qilinishi tushuniladi. Iqtisodiy himoya jarayoni shaxsning moddiy 
ta’minlanganlik darajasini belgilashga qaratilgan tadbirlar, qonunlar va 
rasmiy hujjatlar bilan belgilanadi.              
Ob’ek t Mezon
I II
A B A
% 42.7 57.3 46.5
 
Ob’ekt Mezon1-jadval
O‘smirlarning ektremal vaziyatlarda o‘zini o‘zi hissiy baholash doirasidagi psixologik himoya mezonlari namoyon 
etilishining
  o‘rtacha umumiy ko‘rsatkichlari (Riks- Uessman) 9- sinf (100 nafar) ХУЛ ОСА
Olib borilgan nazariy-ilmiy tahlillar mavzu doirasidagi muammolarni, xususan, noaniq vaziyatlar davrida o zini ʻ
o zi psixologik himoya qilish haqidagi tasavvurlarni nazariy tadqiq qilinishiga bag ishlangan ishlarning bugungi 	
ʻ ʻ
kunda taqchilligi va shu bilan birga dolzarbligini ko rsatdi. Jahonda ko plab ilg or psixologiya namoyandalarining 	
ʻ ʻ ʻ
noaniq vaziyatlar davrida o zini o zi psixologik himoyaga oid qarashlari tadqiq qilinganda bu jarayon shaxs 	
ʻ ʻ
ijtimoiylashuvi va rivojlanishi uchun o rganilishi muhim bo lgan tadqiqot yo nalishi ekanligi qayta-qayta 	
ʻ ʻ ʻ
ta’kidlanadi.
Ayni paytda, Rossiyadagi olimlar hamda mamlakatimiz olimlari ham aynan shu muammoning ayrim 
xususiyatlarini yoritishga va tadqiq qilishga o z e’tiborlarini qaratmoqdalar. Bu boradagi qator izlanishlar va 	
ʻ
ilmiy mushohadalarning tahlili quyidagi xulosalarni chiqarish imkonini berdi:
1.Shuningdek, shaxsning o zini o zi noaniq vaziyatlar davrida o zini o zi psixologik himoya qilish shakllariga 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
nisbatan tarixda va bugungi kunda turli xil munozarali fikrlar mavjud bo lib, bu qarashlar turli manbalarda, 	
ʻ
sharq va g arb mutafakkirlari ijodida, ilg or psixologiya vakillarining ilmiy asarlarida asrlar davomida ilmiy sayqal 	
ʻ ʻ
topib kelgan. Ayni paytda, psixologik himoya shaxs o zligini anglashning, o zini o zi rivojlantirishning va o z 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
imkoniyatlariga adekvat baho berishning muhim omili sifatida olimlar e’tiborini tortgan doimiy tadqiqotlar ob’ekti 
hamda sub’ektiga aylantirilgan.
  2. Shaxs psixologik himoya jarayonini tadqiq qilish bilan bog liq nazariy-ilmiy manbalarning o rganilishi 	
ʻ ʻ
psixologik himoya omillari haqida batafsilroq mushohadalar yuritish imkonini beradi. Bu imkoniyat esa shaxs 
psixologik muhofaza motivastiyasi va dinamikasini o rganishni taqozo etadi.	
ʻ
  3.Shaxslarda psixologik himoya omillarining xilma-xilligi va ularning namoyon etilishi individual xususiyatlar; 
identifikastiya va refleksiya jarayonlari bilan bevosita bog liq ekanligi olimlar tomonidan alohida e’tirof etilgan.	
ʻ   Noaniq vaziyatlarda himoya mexanizmlarini ishlab chiqish, uning metodlarini hayotga tadbiq etish va bunday 
vaziyatlarda kechadigan holatdan nafaqat himoyalanish balki mavjud holatni yenga olish xulq-atvorini shakllantirish 
zamon talabidir.
Mazkur bobda esa yuqorida ta’kidlangan holatlar va bunday holatdagi shaxslarga psixologik yordam ko‘rsatish va 
himoyalanish mexanizmi usullari ishlab chiqildi hamda tahlil qilindi. 
Umumta’lim maktablarining beshinchi va to‘qqizinchi sinflarida tahsil olayotgan o‘smirlar guruhi bilan olib borilgan 
empirik tadqiqot natijalari quyidagi ilmiy xulosalarni bayon etish imkonini beradi:
1. Riks-Uessman shkalasi bo‘yicha qo‘lga kiritilgan ma’lumotlarda noaniq vaziyatlarda shaxs psixologik himoyasi 
ko‘rsatkichlarining namoyon etilishi, aksariyat hollarda asabiylik-xotirjamlik, toliqqanlik-ishchanlik, ishonchsizlik-o‘z-
o‘ziga ishonchlilik, ruhiy tushkunlik va ko‘tarinkilik sifatlarining o‘smir shaxsida qay tariqa tarkib topganligining 
belgilanish va baholanishiga bog‘liq ekanligini ko‘rsatdi. Ayni paytda bu “bog‘liqlik” psixologik himoya imkoniyatlari va 
shaxsning o‘zini o‘zi adekvat individual hissiy baholash asosida kechishi mumkinligini tasdiqladi.
2. CH.D.Spilberg tomonidan yaratilgan “Reaktiv va shaxsiy xavotirlik shkalalarini o‘rganuvchi metodika”si yordamida 
shaxsning xavotirlik xususiyatlari va psixologik himoya imkoniyatlarining o‘zaro mutanosiblik yoki nomutanosiblik 
ko‘rsatkichlarining tadqiq qilinishi beshinchi va to‘qqizinchi sinf o‘quvchilari uchun xarakterli bo‘lgan ayrim 
ma’lumotlarning o‘rtacha-umumiy va qiyosiy tipik ko‘rsatkichlarida o‘ziga xos o‘xshashliklar va tafovutlar mavjudligini 
ko‘rsatdi. Bu esa har bir o‘smir shaxsiga individual yondashuv konsepsiyasi doirasida ma’lum ijtimoiy-psixologik 
qonuniyatlarga mos tadqiqotlar olib borish muqarrarligini yana bir bor tasdiqlaydi. Эътиборингиз 
учун
 раҳмат!

Ilmiy tadqiqot ishining nazariy ahamiyati. Nazariy jihatdan olib qaralganda, ishning natijalari psixologiya fanini yangi ilmiy ma’lumotlar bilan boyitadi. Shuningdek, noaniq vaziyatlarda shaxs psixologik himoyasi bilan bog‘liq muayyan tushunchalarni ilmiy jihatdan asoslaydi. Ayni paytda mazkur tadqiqot ishi noaniq vaziyatlar haqidagi ilmiy qarashlarni psixologik xizmat doirasidagi yangi ilmiy mushohadalar bilan boyitishga xizmat qiladi.

Ilmiy tadqiqot ishining amaliy ahamiyati. Noaniq vaziyatlarning ijtimoiy-psixologik jihatlarini yanada kengroq o‘rganish imkonini beradi. Ta dqiqot ishidagi ma’lumotlar dan harbiylar, favqulotda vaziyat xodimlari,yong‘in xavfsizligi,sportchilar foydalanishlari mumkin. Shuningdek, ish dasturi va natijalariga tayanib noaniq vaziyatlarning ish olib borilayotganda psixologik xizmat samaradorligiga amaliy baho berish mumkin bo‘ladi.

Ilmiy tadqiqot ishining ilmiy farazi: Shaxslarda noaniq vaziyatlarada o’zini o’zi psixologik himoya qilish jarayoni va imkoniyatlari . 1. Har qanday shaxsning o’ziga xos ijtimoiy taraqqiyoti va bu taraqqiyotga xizmat qiluvchi psixologik zahiralaridan unumli foydalana olish eng avvalo o’zini o’zi psixologik himoya qilish haqidagi adekvat tasavvurlar ko’lamining shakllanishi bilan tavsiflanadi. 2. Shaxsdagi o’zini o’zi psixologik himoya qilish jarayoni ma’lum ierarxik tizimga ega bo’lib, bu jarayon me’yoriy ijtimoiy holat bezovtaligi, adekvat hissiy holat, o’zini o’zi me’yoriy hissiy baholash, qiyinchiliklarni yengishga bo’lgan shaxs xulq-atvor motivastiyasi va faoliyatga nisbatan individual uslubning to’g`ri tanlanishi kabi tushunchalar bilan belgilanadi va baholanadi.

Muammoning o‘rganilganlik darajasi . Noaniq vaziyatlarda psixologik himoyani talqin qilishning nazariy- fundamental asoslarni yaratganlar. I.V.Dobryakov. I.V.Nikolskay,R.V.Kadirov, L.A.Mixaylova, M.E.Muxtorov,E.Z.Simirnov,Sh.R.Barotov,N.A.Yaxyarovlarnin g rahbarligida olib borilgan ilmiy izlanishlarda noaniq vaziyatning kategoriya sifatidagi talqiniga ma’lum darajada e’tibor qaratilgan. Bundan tashqari V.G.Kamenskayaning “Psixologik himoya va nizolar tizimidagi motivastiyalar ” asari psixologik himoya mexanizmlari ma’lum darajadagi nizoli vaziyatlar talqiniga bag`ishlangan.