CHIZMACHILIKNI O’QITISHDA TARIXIY MANBALARDAN FOYDALANISH METODIKASI
![CHIZMACHILIKNI O’QITISHDA TARIXIY
MANBALARDAN FOYDALANISH
METODIKASI](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_1.png)
![MUNDARIJA:
KIRISH
I BOB. I BOB. CHIZMACHILIK O’QITISHNING ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARI.
1.1. Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning qo’llanilishi.
1.2. Muxandislik grafikasi fanlari ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarida o’qitish texnologiyalarini
ishlab chiqishning konseptual asoslari.
1.3. Tasviriy san’at va muxandislik grafikasi o’qituvchilari tayyorlashda grafika fanlarining o’rni.
I I BOB bo‘yicha xulosalar
II.BOB. CHIZMCHILIK DARSLARIDA KESIMLAR VA QIRQIMLARNI O’QITISH METODIKASI UCHUN ZARUR BO’LGAN
O’QITISH ANJOMLARI VA KO’RGAZMALI MATERIALLAR.
2.1 . Chizmchilik darslarida kesimlar mavzusini o’qitishda qo’llaniladigan o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar.
2.2. Chizmchilik darslarida qirqim mavzusini o’qitishda qo’llaniladigan o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar.
2.3. Power Point dasturi va unda slaydlar ketma-ketligini yaratish metodikasi.
2.4. Chizmachilik darsi uchun materiallarining elektron slaydlarini tayyorlash usullari.
2.5. O‘quvchilarning chizmachilik darslarida bilish faoliyatini Power Point va Auto CAD dasturlari orqali faollashtirish.
I I BOB bo‘yicha xulosalar
III BOB. CHIZMACHILIKDAN HAR BIR DARS UCHUN ZARUR BO’LGAN O’QITISH ANJOMLARI VA
MATERIALLARINING ELECTRON SLAYDLARI ISHLANMASI BO`YICHA PEDAGOGIK TAJRIBA SINOV
ISHLARI.
3.1. Pedagogik tajriba sinov ishlarini tashkil etish va uni amalga oshirish metodikasi
3.2. O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarining tahlili va samaradorligi
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
ILOVALAR .](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_2.png)
![KIRISH
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida o‘quv tarbiya jarayonining barcha
tomonlariga aloqador bo‘lgan strategiya, maqsad va vazifalardan tortib aniq
dasturlar majmuasigacha, inson omiliga juda katta ahamiyat berilgan.
O‘zbekicton Recpublikaci Prezidentining 2020 yil 21 apreldagi “Tasviriy va
amaliy san’at sohasi samaradorligini yanada oshirishga doir chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ-4688-sonli Farmoyishi, 2019 yil 29 apreldagi “O‘zbekiston
Respublikasi xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini
tasdiqlash to‘g‘risida” PF-5712-sonli Farmoni, 2019 yil 12 martdagi “Yoshlar
ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish
bo‘yicha 5 ta muhim tashabbus” dasturining birinchi tashabbusi “Yoshlarning
musiqa, rassomlik, adabiyot, teatr va san’atning boshqa turlariga qiziqishlarini
oshirishga, iste’dodini yuzaga chiqarishga xizmat qiladi”gan bo‘g‘iniga tegishli
boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga
oshirishda ushbu diccertatsiya muayyan darajada xizmat qiladi.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_3.png)
![Tadqiqotning ob’ekti: Samarqand viloyati Ishtixon tumani 36 umumiy o’rta
ta’lim maktabi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik fanini
o’ qitiladigan darslarni shakillantrish va rivojlantrish jarayoni .
Tadqiqotning predmeti: Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik
fanini o’qitishda chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali darslarni
tashkil etishning mazmuni va samarali metodlari.
Tadqiqotning maqsadi: Ta`lim sifatini oshirish, umumiy o’rta ta’lim
maktablarida “Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ” innovatsion
pedagogik texnologiyalarning tadbiqi, hamda o’quv jarayoni uchun ilmiy
metodik tavsiyalar chizmachilik darslarida zamonaviy kompyuter
texnologiyalaridan foydalanib o’quvchilar bilimini oshirish.
Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va
materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali o’qitishning metodik
asoslarini takomillashtirish.
.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_4.png)
![Tadqiqotning vazifalari: “Chizmachilikdan har bir dars uchun
zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron
slaydlari ishlanmasi ” mavzusiga doir ilmiy-metodik, pedagogik,
didaktik manbalarni o’rganish, tahlil qilish.
Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali
dars samaradorligini oshirish mexanizmlarini takomillashtirish;
Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali
chizmachilikdan qobiliyatlari va qiziqishlarini rivojlantirishdagi
ahamiyatini ko‘rsatish;
“ Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ” ga oid
ilmiy-metodik tavsiyalar berish.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_5.png)
![Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
Maskur dissertatsiyaning ilmiy yangiligi shundaki, Chizmachilikdan har bir dars
uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari
ishlanmasi metodikasi asosida chzmachilik darslarida beriladigan vazifa va
topshiriqlarning o’quvchilarni qobiliyati, layoqati va qiziqishlari bo‘yicha
taqsimlanishining pedagogik talablari (sohaning DTS, o‘quv dasturi,
o’quvchilarning psixologik hamda fiziologik tayyorgarlik darajalariga mosligi)
takomillashtirilib chiqilgan hamda ularning didaktik imkoniyatlari (o‘quv materiali
to‘liq aniqlangan. Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali o'quvchilarda
mustaqil fikrlashga yo‘naltirish, talabalarni mustaqil ishlashga o‘rgatish,
odatlantirish hamda ijodiy izlanish yo‘li bilan o‘quv materialini mustaqil o‘rganish
shakllari takomillashtirilgan.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_6.png)
![Birinchidan. Dars jarayonida chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan
o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi va
animatsion effektlardan foydalanish metodikasi ko’proq qo’llash, o’quv
jarayonini xilma – xilligini oshirishga yordam berib, ta’lim berishni sifat jixatdan
yangi, yuqori pog’onalarga ko’taradi, benuqson o’quv darsliklari bilan
ta’minlashga erishiladi, shaxs rivojlanishiga yordam beradi, o’quvchi va
o’qituvchining ijodiy potensiali, bilish faolligini shakllantiradi ularda o’qishga,
hayotga bo’lgan qiziqishini orttiradi.
Ikkinchidan. Bu yerda eng asosiysi manbaning qisqacha mazmuni va
ko’rgazmalilik. O’qituvchi prezentasiya slaydalarini ko’rsatayotgan paytda, har –
xil rasmlar, formulalar va grafiklarni ko’rsatishi, ma’limotlarni qisqa va lo’nda
qilib yozdirishi mumkin.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_7.png)
![Tadqiqotning ilmiy farazi: Umumiy o’rta ta’lim maktablarining
chizmachilik darslarini o‘qitlishi jarayonida chizmachilikdan har bir
dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining
elektron slaydlari ishlanmasi foydalanish o’quvchilarda quyidagi
bilim va ko‘nikmalarni shakillantirishi mumkin;
- o‘quvchilarning fazoviy tasavvur va tafakkur qilish qobiliyatlarini
rivojlantirish ;
- o‘quvchilarning darslarni yuqori darajada o‘zlashtirishlari uchun
dars jarayonida turli didaktik ko‘rsatmali materiallardan
foydalanishni kengaytirish;
- o‘quvchilarni badiiy texnik ijodkorlikka yo‘naltirish;
o‘quvchilarda chizmachilik fani dan zarur tushunchalarga oid
ko’nikmalarni rivojlantirirish;
chizmachilik fani dan o‘quvchilar d a zamonaviy kompyuter
texnologiyalaridan foydalanish ga oid metodik tavsiyalar ihlab
chiqilsa va ta’limga joriy etilsa, dissertatsiyada qo’yilgan maqsadga
erishiladi.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_8.png)
![Tadqiqot mavzusi bo’yicha adabiyotlar sharhi (tahlili):
Muammoning o‘rganilganlik darajasi.
Mamlakatimiz chizmachilik fanini o’qitish muammolari bilan
professor Sh.K.Muradov, E.Ruziev, A.Umxo’jayev, I.Raxmonov,
P.Odilov, J.Y.Yodgorov, T.R.Sobirov, N.J.Yodgorov, L.Hakimov,
A.Shomurodov, M.Jumayevlar shug’ullanganlar va chizmachilik
ta’limining metodik yo’nalishi bo’yicha ishlar olib borganlar.
Chizmachilik va uni o’qitish masalalari bo’yicha rus olimlaridan
professor P.Chistyakov, I.Veshnepolskiy, D.Dembenskiy, B.V.Budasov,
B.P.Kamenskiy, R.Xorunov va boshqalarning ko’plab asarlari mavjud.
Shuningdek, umumiy orta ta’lim maktablari ta’limiga oid masalalar
bilan olimlardan I.Raxmonov, E.Ruziev, Yu.Qirg’izboyev,
A.Umranxo’jayev, J.Y.Yodgorov, I.Ismoilov, U.Mirdavidov, M.Isayeva,
A.Valiyev, B.Qulnazarov kabilar metodika bo’yicha darsliklar metodik
ishlanmalar yaratdilar.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_9.png)
![Adabiyotlar tahlili.
1. A.O.Ashirboyev, E.I.Ro’ziyev, N.E.Tashimov “Mutaxssislik fanlarini o’qitish
metodikasi” o’quv qo’llanma, T.: 2020 “Nodirabegim” nashriyoti.
Qo’llanma 6 bobdan iborat bo’lib, 1-bobda mutaxasislik fanlarining
o’qitishni nazariy asoslari haqida, 2-bobda mutaxasislik fanlarini o’qitish
metodlari va texnalogiyalari haqida, 3-bobda mutaxasislik fanlarini
o’qitishda talabalar bilimini nazorat qilish va baholash haqida, 4-bobda
auditoriyadan tashqari ishlarni tashkil qilish haqida, 5-bobda o’qituvchi
shaxsi omili, 6-bobda muhandislik grafikasi fanlarini o’qitish metodikasi keng
yoritilgan.
2. T.Rixsiboyev “Muhandislik grafikasi fanlarini o’qitish metodologiyasi” o’quv
qo’llanma, T.: 2011 “Tafakkur qanoti”nashriyoti
Qo’llanmaning 1- qismi chizma geometriya faniga bag’ishlangan bo’lib, bazi
masalalarni bajarishning oson va soda yo’llari keltirilib o’tilgan.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_10.png)
![3 I. Rahmonov “Chizmachilik”. Darslik. T.2010 “O’zbekiston”nashriyoti.
Darslik umumiy o’rta ta’lim maktablarining 9-sinf o’quvchilari uchun mo’ljallangan
bo’lib, dotsentlar: A.Ashirboyev, A.Abdurahmonov va T.Rixsiboyevlar tomonidan taqriz
berilgan. Ushbu darslik oldingi darsliklardan o’zining tushunarliligi, ma’lumotlarga
boyligi, chizmalarning o’quvchilaarga mosligi va soddaligi bilan ajralib turadi. Darslikda
maktab o’quv rejasidagi barcha mavzular aniq va soda yoritib berilgan. Bu esa
o’quvchilarni chizmalarni qiynalmasdan o’qishlari va chizishlari uchun zamin yaratadi.
4 Rahmonov I. Chizmachilik 8-sinf o’quv darsligi.“O’qituvchi” nashriyot matbaa ijodiy
uyi.Toshkent – 2010 yil. Chizmachilik fani o’quvchilarining tasavvur hamda tafakkur
qilish qobiliyatini o’stiradi. Tasavvur esa shakliy va fazoviy bo’lishi mumkin.
O’quvchilarning fazoviy tasavvurlarini oshirish maqsadida ularga chizmaga doir
an’anaviy savollar va mashqlar berilgan. Geometrik yasashlarga oid k o’plab
ma’lumotlarni olish mumkin.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_11.png)
![5.-I.Raxmonov. “Chizmachilikdan didaktik o’yinlar”. T.1992 O’qituvchi.
Metodik qo’llanmada o’quvchilarning chizmachilikdan olayotgan bilimlarini tekshirish,
dars davomida ularning faolligini oshirish maqsadida didaktek o’yinlardan qanday
foydalanish yo’llari va ular uchun ko’rsatma materiallari tayyorlash yo’llari bo’yicha
tabsiyalar berilgan. 6. -I.Raxmonov. Chizmachilikdan test. T 1994. O’qituvchi.
Qo’llanmada testlar asosida o’quvchilarning fikrlash qobilyati zukkoligi. Topqirligi, fazoviy
tasavvur qila olishlarini tekshirish yo’llari ochib berilgan.
7. E.I.Ro’ziyev, R.A.Latipov Chizmachilikdan topshiriqlar to’plami, o’quv qo’llanma T.:
2015 “ILM ZIYO” nashriyoti.
8. E.I.Ro’ziyev, R.A.Latipov Chizmachilikdan ijodiy topshiriqlar to’plami, metodik
qo’llanma Urganch.: 2012 “MASTER MCHJ” nashriyoti
9. Raxmonov I. Abduraxmonov A. Chizmachilikdan ma’lumotnoma. O’quv qullanma.
A.Navoiy nomidagi O’zbekiston milliy kutubxonasi nashriyoti. T. 2005](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_12.png)
![Tadqiqot metodlari: Mavzuga doir analitik taxlil, pedagogik kuzatish, pedagogik tajriba, pedagogik
loyixalash, ilmiy-uslubiy, yozma manbalarni o'rganishda qiyosiy tahlil , suhbat, tahlil qilish va
umumlashtirish.
Muammoning o‘rganilganlik darajasi: Mamlakatimiz hukumati va Prezidenti qator yillardan
buyon, ayniqsa, mustaqillikga erishganimizdan buyon yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish ularni
kelajak hayotga tayyorlash kasb-hunar o’rgatish ishlab chiqarish va xalq xo’jaligining turli sohalariga
yetuk mutahasislar qilib tayyorlash uchun turli qarorlar, farmonlar, qarorlar, buyruqlar, farmoyishlar
qabul qilinib ularni amalga joriy etmoqdalar. Olib borilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, muhandislik
grafikasi fanlarini o’qitish metodikasi horijda va mamlakatimizda yetarli darajada tadqiq etilmgan.
Mamlakatimiz chizmachilik fanini o’qitish muammolari bilan professor Sh.K.Muradov, E.Ruziev,
A.Umxo’jayev, I.Raxmonov, P.Odilov, J.Y.Yodgorov, T.R.Sobirov, N.J.Yodgorov, L.Hakimov,
A.Shomurodov, M.Jumayevlar shug’ullanganlar va chizmachilik ta’limining metodik yo’nalishi
bo’yicha ishlar olib borganlar.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_13.png)
![Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalarining
ilmiy ahamiyati shundaki, chiqarilgan nazariy xulosalar, ilmiy g’oyalar
“Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va
materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi metodikasi” o`quvchilarni ijodiy
jarayonga yunaltirish yullari hamda fazoviy tasavvur, mantiqiy fikirlash
qobilyati shakllantirishini takomillashtiradi va mazmunini boyitadi.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati shundaki, ilgari surilgan g’oyalar, fikrlar o’quv
adabiyotlarining yangi avlodini yaratishda, o`qituvchilar uchun pedagogik-
psixologik tavsiyalar ishlab chiqishda, umumta’lim maktablarining
mazmunini boyitishga xizmat qiladi.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi va asoslanganligi:
Tadqiqotda o‘rganilayotgan muammoga ilmiy-pedagogik yondashuv, uning
maqsadi, vazifa va amaliy farazlarni aniq belgilash dolzarbdir.
Dissertasiyadan ko’zlangan maqasad, bu maqsadga erishish uchun
belgilangan vazifalar va o’tkzilgan tajriba-sinov ishlarining natijalari
tadiqotning qanchalik ishonchliligini belgilab berdi.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_14.png)
![Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi: Rossiya davlati Moskva shahridagi
«Интернаука» jo’rnalining 2021 yil dekabr soni №4 qismida 2 ta maqola chop
etilgan.Tadqiqot materiallari kafedra seminarlarida ma'ruzalar sifatida taqdim etildi.
Tadqiqot materiallari kafedra seminarlarida ma'ruzalar sifatida taqdim etildi.
Tadqiqot bosqichlari:
Birinchi bosqich: ( 2020-yil sentabr-dekabr oylari) muammoga oid ilmiy-nazariy
adabiyotlar o’rganildi, muammoning nazariya va amaliyotdagi o’rni aniqlandi,
tadqiqot dasturi ishlab chiqildi, tajriba-sinov obekti aniqlandi.
Ikkinchi bosqich: (2021-yil yanvar-dekabr oylari ) dissertatsiyaning boblari va
paragraflari mukammallashtirildi. D issertatsiyaga oid tajriba-sinov ishlari Samarqand
viloyati Ishtixon tumani 36 umumiy o’rta ta’lim maktabida chizmachilik darsi
jarayoni da olib borildi.
Uchinchi bosqich: ( 2022-yil yanvar-may oylari) tadqiqotning asosiy qismlari
qayta ko’rib chiqildi, umumlashtirildi, o’tkazilgan tajriba-sinov ishlari tahlil etilib,
dissertatsiya tarzida rasmiylashtirildi.
Dissertatsiyaning tuzilishi: Dissertatsiya kirish, uch bob, o’nta paragrif, xulosa va
tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat bo’lib, uning
hajmi 82 sahifani tashkil etadi.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_15.png)
![I BOB. CHIZMACHILIK O’QITISHNING ZAMONAVIY
TEXNOLOGIYALARI.
1.1 Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning qo’llanilishi.
O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risidagi” qonuni va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" da
ta'lim-tarbiya berish, kasb-hunar o'rgatishni huquqiy asoslari belgilab berilgan. Vazirlar Mahkamasining
2017 yil 6-apreldagi 187-son qaroriga Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti orqali zamonaviy
kompetensiyaviy yondashuv orqali darslarni tashkil etish va unga qo’yilayotgan zamonaviy
yondashuvlar ko’rsatib o’tilgan. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida ta’kidlanganidek,“…o‘qishni,
mustaqil bilim olishni individuallashtirish hamda distansion ta’lim tizimi texnologiyasi va
vositalarini ishlab chiqish va o‘zlashtirish” talab etiladi. Ayniqsa, O’zbekistonning ta’lim soxasida
taraqqiy etgan mamalakatlar qatoridan o’rin egallashi yo’lida ilg’or ma’rifiy uslublardan hisoblangan
pedagogik texnologiyalar alohida o’rinni egallaydi. Intellektual saloxiyatga ega bo’lgan va mustaqil
fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirish yo’lidagi texnologik yondashuv o’qituvchilar va talabalar
faoliyati yaxshilanishiga olib keladi Natijada talaba-yoshlarda bilimga chanqoqlik, hurfikrlilik, milliy
g’urur, vatanga muhabbat tuyg’ulari yanada kuchayadi. Aynan shu masalani muvaffaqiyatli hal etish va
ta’lim-tarbiya jarayoni sifatini ta’minlashda quyidagi texnologik yondashuv muhim axamiyat kasb
etadi.
Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури. / Баркамол авлод –Узбекистон
тараққиётининг пойдевори. Тошкент, 1997. –31-61 б.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_16.png)
![Dars jarayonida texnologik yonlashuv
talabalarning bosqichma-bosqich
rivojlanishi hamda o’quv
materiallarini o’zlashtirilishining sifat
va samaradorligini ta’minlaydi. Eng
muhimi talabalarning bilim olishi
ijodkorligi, tashabbuskorligi kuchli
emotsional xolatda o’tadi.
Talabalarning esa o’zaro aloqalari va
hamkorligi o’rnatiladi. Ayniqsa
zamonaviy dars mezonlargiga asosan
dars talaba shaxsiga yo’naltirilgan
o’qituvchi va talabaning o’zaro faol
munosabatlari kuchaydi.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_17.png)
![1.2. Muxandislik grafikasi fanlari ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarida
o’qitish texnologiyalarini ishlab chiqishning konseptual asoslari.
O’qituvchi ma’ruza qila turib quyidagilarga e’tibor qaratadi:
Talabalarni savol-javobga undash orqali guruxda muhokama muxitini yaratadi, ijobiy javoblarni shakllantiradi;
•
vaqtincha erkin fikr almashishga ruxsat beradi;
•
kundalik xayotdan ibratli misollar keltiradi;
•
talabalarni savol berishga undaydi;
•
ilgari o ’rganilgan xodisa va vaziyatlarni yangilari bilan ta qq oslashni amalga oshiradi;
•
fan doirasida turli ma’lumotlarni jonli, qiziqarli bayon qiladi. Dars jarayonida talabaning tanqidiy (taxdiliy) fikrini
shakllantirishda, uchta bosqichdan foydalaniladi:
1. Y o’ llanma berish;
2. Ah a miyatini oshirish;
3. Fazoviy fikrlash.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_18.png)
![Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining ikkinchi bosqichi ta’lim jarayonidagi sifat kursatkichlarini
yaxshilash, ya’ni jaxon andozalariga mos, raqobatbardosh, yuqori saviyaga ega bulgan mutaxassislar
tayyorlashdir. Uning natijasida shaxsning o’z-o’zini faollashtirishi va o’z-o’zini ko’rsata olishi
kabi ijodiy faoliyati kuchayadi.
Hamkorlikdagi ta’limni tashkil etish. Demokratlilik, tenglik, ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi
o’rtasidagi sub’ektiv munosabatlarda xamkorlikning, maqsad va faoliyat mazmunini shakllantirishda
va erishilgan natijalarni baxolashda birgalikda ishlashni joriy qilishni e’tiborni qaratish zarurligini
bildiradi.
Muammoli ta’lim . Ta’lim mazmunini muammoli tarzda taqdim qilish orqali ta’lim oluvchi
faoliyatini aktivlashtirish usullaridan biri. Bunda ilmiy bilimni ob’ektiv qarama-qarshiligi va uni hal
etish usullarini, dialektik mushoxadani shakllantirish va rivojlantirishni, amaliy faoliyatga ularni
ijodiy tarzda qo’lashni ta’minlanadi. Axborotni taqdim qilishning zamonaviy vositalari va
usullarini qo’llash - yangi kompyuter va axborot texnologiyalarini o’quv jarayoniga qo’llash.
Keltirilgan konseptual yuriqlarga asoslangan xolda, “Kompyuter grafikasi” kursining maqsadi, tuzilmasi, o’quv
axborotining mazmuni va xajmidan kelib chiqgan holda, ma’lum sharoit va o’quv rejasida urnatilgan vaqt oralig’ida
o’qitishni, kommunikatsiyani, axborotni va ularni birgalikdagi boshqarishni kafolatlaydigan usullari va vositalari tanlovi
amalga oshirildi.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_19.png)
![Muhandislik gr а fi k а si f а nl а ri v а ul а rni o’qit ish m е t о dik а sining t а ri х i, z а m о n а v iy
hol а t i v а ri v о jl а ni sh ist iqb о ll а ri ni bilishi t alab et i ldi. Gr а fi k а ning “ S о nl i b е lgili
pr ое k si y al а r ” , “ P е rsp е k t i v а ” , “ S о y al а r ” , “ А k si о n о m е t ri k pr ое k si y al а r ” . Gr а fi k а ni
f а nd а , t ех ni k а d а , diz а y nd а , t urmushd а , а m а liy ot da qo’llanishl а rini, m а shhur
g ео m е t r v а p е d а g о gl а rni ng ij о diy bi о gr а fi y al а ri ni, ilmiy ishlarini, qiziq а rl i gr а fi k
t opshiriqlar v а uy inl а rni bilishl а ri f о y d а li hisoblanadi. Gr а fik а sikli f а nl а ri bo'yich а
yar а til а dig а n d а rslik v а o’quv qull а nm а , uslubiy qo’llanmal а rg а quyil а dig а n t а l а bl а r haqid а
qisq а ch а to’ х t а lib o’tamiz.
Ijtim о iy v а ins о np а rv а rlik yun а lishl а rni а ks etish:
1. Kund а lik turmushd а gi а m а liy f о yd а si;
2. Est е tik yun а lg а nlik v а umumins о niy m а d а niyat t а ri х iy. s а n’ а t- shun о slik,
а r х it е ktur а , diz а yn k а bi s о h а l а rd а m а ’lum о tl а rning k е ltirilg а lligi;
3. Ij о biy ru х iy;
4. F а ng а bo’lg а n t а ’sirch а nlik qiziqishni sh а kll а ntirish v а riv о jl а ntirish:
5. Bo’lajak t а sviriy s а n’ а t v а chizm а chilik o’qituvchilarining b а diiy q о biliyatl а rini
riv о jl а ntirish;
6. Sh ах siy ‘ а ij о diy qobiliyatl а rni riv о jl а ntirish;](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_20.png)
![II.BOB. CHIZMCHILIK DARSLARIDA KESIMLAR VA QIRQIMLARNI O’QITISH
METODIKASI UCHUN ZARUR BO’LGAN O’QITISH ANJOMLARI VA KO’RGAZMALI
MATERIALLAR.
2.1.Chizmchilik darslarida kesimlar mavzusini o’qitishda
qo’llaniladigan o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar .
Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 9- sinf “Chizmachilik” fani dasturida
kesimlar va qirqimlar mavzusini o’qitish uchun 14 soat ajratilgan.
Kesimlar mavzusini o’qitish dasturda № 2, № 3, № 4 va № 5 mavzularda
berilgan. Kesimlarga oid ma’lumotlar darslikda 2 paragrfda Kesimlar haqida
umimiy tushuncha, 3 paragrfda Kesimlar, 4 paragrfda Kesim turlari, 5
paragrfda Kesimlarda shartlilik va soddalashtirishlar mavzularida keltirilgan.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_21.png)
![O`qituvchi mavzuni o`quvchilarga kesimlarning ahamiyatini tushuntirishdan
boshlashi tavsiya qilinadi. K o`rinishlar sonini orttirish, yaqqol tasvirdan
foydalanish bilan ham muammoni yechib bo`lmaydi. Shuning uchun buyumning
har bir elementining konstruktiv tuzilishini “ko`rish” imkonini beradigan
butunlay yangi tasvirlash usullariga zaruriyat paydo bo`ladi. Chizmachilik
kursida bunday hollarda kesimlar deb nomlanuvchi tasvirlardan foydalaniladi.
Chizmada kesimlarning ahamiyati, hosil bo`lishi va qo`llanilishini
pog`onali valikning kesma modelidan foydalanib tushuntirish oson.(1-chizma).
Bunday model kamida uchta kesimga ega bo`ladi va kesimlarni qizil ranga
bo`yash yoki shtrixlab qo`yish kerak. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 9-sinf
“Chizmachilik” fani darsligida kesimlar haqida tushuncha hosil qilish uchun
detal chizmasi.
(2-chizma).](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_22.png)
![1-chizma. Pog`onali valikning 2-chizma. Kesimlar haqida tushuncha
kesma modeli . hosil qilish uchun darslikdagi chizma.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_23.png)
![3-chizma.Detalning kesimda grafik belgilanishi.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_24.png)
![Ustiga qo`yilgan kesim hosil bo`lishi (a, b,
c) va uning chizmadagi vaziyatini (d)
tushuntirishga oid ko’rgazmali
materiallarining elektron slaydi. Chetga chiqarib tasvirlangan kesimlarni hosil
bo`lishi (a, b, c, d) va ularning chizmada
tasvirlanishini tushuntirishga oid ko’rgazmali
materiallarining elektron slaydi.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_25.png)
![C hizmchilik darslarida kesimlar mavzusini o`rgatish uchun
namoyish qilinadigan elektron slaydlar.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_26.png)
![2.2.Chizmchilik darslarida kesimlar mavzusini o’qitishda
qo’llaniladigan o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar.
C hizmchilik darslarida qirqimlarni o`rgatish metodikasi .
Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 9- sinf “Chizmachilik” fani dasturida
qirqimlar mavzusini o’qitish uchun 11 soat ajratilgan.
Bu quyidagi mavzular bo’yicha darslr o’tkaziladi. Qirqimlar haqida ma’lumotlar
berish. Kesim va qirqimning farqi haqida tushuncha lar berish. Mavzuga oid grafik
ish larni bajarish. Qirqim turlari haqida ma’lumot lar berish. Oddiy va mahalliy
qirqimlar va ularning chizmalarda belgilanishi. Oddiy qirqimlar, ularning
chizmalarda belgilanishi haqida tushuncha berish va mavzuga oid grafik ishlarni
bajarish. Ko‘rinishning yarmi bilan bilan yarmini birlashtirish usullarini o‘rgatish
va mavzuga oid grafik ish larni bajarish. Aksonometrik pro eksiya (izometriya) da
qirqim bajarish. Frontal dimetriyada qirqim bajarish. Frontal dimetriyada qirqim
bajarish usullarini o‘rgatish va mavzuga oid grafik ishlarni bajarish. Frontal
dimetriyada qirqim bajarish. Kesim va qirqim talab qiladigan detallarning eskizini
bajarish mavzulari berilgan.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_27.png)
![Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 9-sinf “Chizmachilik”
fani darsligi asosida “Qirqim turlari“ mavzusini o’qitish.
№ 1- slayd.
№ 2- slayd.
Qirqim turlari mavzusini tushuntirishga oid ko’rgazmali
materiallarining elektron slaydlari.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_28.png)
![Pog’onali va murakkab qirqim turlarin i
tushuntirishga oid ko’rgazmali materiallarining
elektron slaydlari.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_29.png)
![Og’ma va mahalliy qirqimlar turlarin i
tushuntirishga oid ko’rgazmali
materiallarining elektron slaydlari.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_30.png)
![C hizmchilik darslarida qirqimlar mavzusini o`rgatish
uchun namoyish qilinadigan elektron slaydlar.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_31.png)
![2.3 . Power Point dasturi va unda slaydlar
ketma-ketligini yaratish metodikasi.
Power Point dasturi -grafik dasturlar paketi bo’lib, elektron slaydlarni tayyorlash, ular bilan tanishishni uyushtirish
va slaydbvfilmlarni namoyish etishga tayyorlaydi.
Prezentatsiya - slaydlar va maxsus effektlar to’plami. Ularni ekranda ko’rsatish, tarqatiladigan material, ma’ruzani
plani va konspekti shaklida bitta faylda saqlanadi.
Slayd - prezentatsiyaning alohida kadri. O’z ichiga matnni, sarlavhalarni, grafik va diagrammalarni oladi.
Tarqatiladigan material - qulay shaklda bosib chiqarilgan va tanishish uchun mo’ljallangan materiallardir.
Dizayn qolipi - professional tomonidan oldindan tayyorlab quyilgan grafiklar , buyoklar, jilolar, tovushlar
namunasi. Ular slaydlarda ishlatish uchun mo’ljallangandir.
Ranglar sxemasi - 8 xil ranglardan tashkil topgan to’plam. Prezentatsiyalar uchun asosiy ranglar sifatida
ishlatiladi.
Animatsiya - slaydlarni namoyish qilish va ko’rsatishda ularni samaradorligini oshiruvchi tovush, rang, matn va
harakatlanuvchi effektlarni va ularni yigindisidan iborat.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_32.png)
![Mashina detallari birikmalarining turlari , tipaviy detallar va
uzatmalar ni tushuntirishga oid ko’rgazmali materiallarining Power
Point dasturida tayyorlangan elektron slayd lari i.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_33.png)
![Ajraladigan birikmalarning yaqqol tasviri va chizmada
tasvirlanishini tushuntirishga oid ko’rgazmali materiallarining
Power Point dasturida tayyorlangan elektron slaydlarii.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_34.png)
![Boltli va spilkali birikma detallari tasviri va chizmada tasvirlanishini
tushuntirishga oid ko’rgazmali materiallarining Power Point dasturida
tayyorlangan elektron slayd lari i.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_35.png)
![G eometrik detalning detalning yaqqol tasvirida kvadrat
teshik hosil qilish va aksonometriyada qirqim bajarish.
G eometrik detalning yaqqol tasvirida aylana teshik hosil qilish va
aksonometriyada qirqim bajarish.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_36.png)
![O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarining tahlili va samaradorligi .
Magistrlik dessirtatsiyamning tajriba-
sinov ishlari Samarqand viloyati
Ishtixon tumani 36 umumiy o’rta ta’lim
maktabida 2021-2022 o’quv yili
davomida o’tkazildi. Tajriba
“Chizmachilik” fani bo’yicha 9 a
-9 b
-sinf
o`quvchilarini 2 ta sinfda olib borildi va
unda 20-24 nafar o’quvchi qatnashdi.
Tajriba sinov jarayonida
foydalanilgan asosiy materi
al
Umumta`lim maktablari uchun
chizmachilikdan har bir dars uchun
zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va
materiallarining elektron slaydlari
ishlanmasi dan iboratdir.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_37.png)
![Olib borilgan tajriba-sinov natijasida quyidagi xulosalarni keltirish mumkinki, san’at
maktablarida “ C hizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va
materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi” dars ishlanmalari asosida tajriba sinfi
o‘quvchilarida fanni o‘zlashtirishlarida samarali ta`sir etganligini ko‘rish mumkin.
Olingan natijalarni diagramma tarzida quyidagicha ifodalash mumkin:](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_38.png)
![Tadqiqot ishlarining natijasidan quyidagilarni tavsiya etamiz.
“ Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron
slaydlari ishlanmasi ” dars jarayonlarida talabalarning fazoviy tasavvur va tafakkur qilish qobiliyatlarini
rivojlantiradi, darslarni yuqori darajada o‘zlashtirishlari uchun dars jarayonida turli didaktik ko‘rgazmali
materiallardan foydalanishni kengaytiradi, talabalarni badiiy texnik ijodkorlikka yo‘naltiradi, talabalarda
chizmachilik fanidan zarur tushunchalarga oid ko’nikmalarni rivojlantiradi. Shuningdek:
1. Ta`limning texnik vositalari asosida tashkil etilgan dars mashg`ulotlariga
noan`anaviy o‘qitish metodlari qo‘llanilsa dars yanada samarali va tushunarli
bo‘lib, dars jarayonida o‘quvchi va talabalar faolligini sezilarli darajada oshiradi.
2 . Ta`lim jarayonida faol o‘qitish metodlari o‘quv materialini egallash
jarayonida o‘quvchi va talabalar ni fikrlash, bilish faoliyatiga undaydi.
3. Ta`lim jarayonida axborot texnologiyalarining qo‘llanilishi muhim ahamiyatga ega. Bu o‘quvchi va
talabalar ning zamonaviy texnika vositalaridan unumli foydalanish ko‘nikmalarini shakllantiradi, texnik
ijodkorlik tafakkurlarini o‘stiradi.
4. Dars jarayonlarida qo‘llaniladigan axborot texnologiyalari dars jarayonida
berilayotgan o‘quv materialini o‘quvchilarning puxta o‘zlashtirishiga yordam
beradi, ularning fikrlash faoliyatini o‘stiradi, har narsani bilishga ishtiyoq
uyg`otadi. Fahm-farosatli, mustaqil ijod qilishga intilish kabi shaxsiy fazilatlarini tarbiyalashga yordam
beradi.](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_39.png)
![ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!](/data/documents/dd7953c7-3c88-4c10-a65e-28b9e306f9e9/page_40.png)
CHIZMACHILIKNI O’QITISHDA TARIXIY MANBALARDAN FOYDALANISH METODIKASI
MUNDARIJA: KIRISH I BOB. I BOB. CHIZMACHILIK O’QITISHNING ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARI. 1.1. Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning qo’llanilishi. 1.2. Muxandislik grafikasi fanlari ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarida o’qitish texnologiyalarini ishlab chiqishning konseptual asoslari. 1.3. Tasviriy san’at va muxandislik grafikasi o’qituvchilari tayyorlashda grafika fanlarining o’rni. I I BOB bo‘yicha xulosalar II.BOB. CHIZMCHILIK DARSLARIDA KESIMLAR VA QIRQIMLARNI O’QITISH METODIKASI UCHUN ZARUR BO’LGAN O’QITISH ANJOMLARI VA KO’RGAZMALI MATERIALLAR. 2.1 . Chizmchilik darslarida kesimlar mavzusini o’qitishda qo’llaniladigan o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar. 2.2. Chizmchilik darslarida qirqim mavzusini o’qitishda qo’llaniladigan o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar. 2.3. Power Point dasturi va unda slaydlar ketma-ketligini yaratish metodikasi. 2.4. Chizmachilik darsi uchun materiallarining elektron slaydlarini tayyorlash usullari. 2.5. O‘quvchilarning chizmachilik darslarida bilish faoliyatini Power Point va Auto CAD dasturlari orqali faollashtirish. I I BOB bo‘yicha xulosalar III BOB. CHIZMACHILIKDAN HAR BIR DARS UCHUN ZARUR BO’LGAN O’QITISH ANJOMLARI VA MATERIALLARINING ELECTRON SLAYDLARI ISHLANMASI BO`YICHA PEDAGOGIK TAJRIBA SINOV ISHLARI. 3.1. Pedagogik tajriba sinov ishlarini tashkil etish va uni amalga oshirish metodikasi 3.2. O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarining tahlili va samaradorligi XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ILOVALAR .
KIRISH Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida o‘quv tarbiya jarayonining barcha tomonlariga aloqador bo‘lgan strategiya, maqsad va vazifalardan tortib aniq dasturlar majmuasigacha, inson omiliga juda katta ahamiyat berilgan. O‘zbekicton Recpublikaci Prezidentining 2020 yil 21 apreldagi “Tasviriy va amaliy san’at sohasi samaradorligini yanada oshirishga doir chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4688-sonli Farmoyishi, 2019 yil 29 apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” PF-5712-sonli Farmoni, 2019 yil 12 martdagi “Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish bo‘yicha 5 ta muhim tashabbus” dasturining birinchi tashabbusi “Yoshlarning musiqa, rassomlik, adabiyot, teatr va san’atning boshqa turlariga qiziqishlarini oshirishga, iste’dodini yuzaga chiqarishga xizmat qiladi”gan bo‘g‘iniga tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu diccertatsiya muayyan darajada xizmat qiladi.
Tadqiqotning ob’ekti: Samarqand viloyati Ishtixon tumani 36 umumiy o’rta ta’lim maktabi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik fanini o’ qitiladigan darslarni shakillantrish va rivojlantrish jarayoni . Tadqiqotning predmeti: Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik fanini o’qitishda chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali darslarni tashkil etishning mazmuni va samarali metodlari. Tadqiqotning maqsadi: Ta`lim sifatini oshirish, umumiy o’rta ta’lim maktablarida “Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ” innovatsion pedagogik texnologiyalarning tadbiqi, hamda o’quv jarayoni uchun ilmiy metodik tavsiyalar chizmachilik darslarida zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanib o’quvchilar bilimini oshirish. Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali o’qitishning metodik asoslarini takomillashtirish. .
Tadqiqotning vazifalari: “Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ” mavzusiga doir ilmiy-metodik, pedagogik, didaktik manbalarni o’rganish, tahlil qilish. Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali dars samaradorligini oshirish mexanizmlarini takomillashtirish; Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali chizmachilikdan qobiliyatlari va qiziqishlarini rivojlantirishdagi ahamiyatini ko‘rsatish; “ Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ” ga oid ilmiy-metodik tavsiyalar berish.