logo

CHIZMACHILIKNI O’QITISHDA TARIXIY MANBALARDAN FOYDALANISH METODIKASI

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

12063.544921875 KB
CHIZMACHILIKNI O’QITISHDA TARIXIY 
MANBALARDAN FOYDALANISH 
METODIKASI
               MUNDARIJA:
  KIRISH
I BOB. I BOB. CHIZMACHILIK O’QITISHNING ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARI. 
1.1. Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning qo’llanilishi. 
1.2.  Muxandislik grafikasi fanlari ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarida o’qitish texnologiyalarini    
       ishlab chiqishning konseptual asoslari.
1.3.   Tasviriy san’at va muxandislik grafikasi o’qituvchilari tayyorlashda  grafika fanlarining  o’rni.     
I I  BOB bo‘yicha xulosalar
II.BOB. CHIZMCHILIK DARSLARIDA KESIMLAR VA QIRQIMLARNI O’QITISH METODIKASI UCHUN ZARUR BO’LGAN     
  O’QITISH ANJOMLARI VA KO’RGAZMALI MATERIALLAR. 
2.1 .  Chizmchilik darslarida kesimlar mavzusini o’qitishda qo’llaniladigan  o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar.
2.2.  Chizmchilik darslarida qirqim mavzusini o’qitishda qo’llaniladigan o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar. 
2.3. Power Point dasturi va unda slaydlar ketma-ketligini yaratish metodikasi.
2.4.  Chizmachilik darsi uchun materiallarining elektron slaydlarini tayyorlash usullari. 
2.5.  O‘quvchilarning  chizmachilik  darslarida  bilish  faoliyatini Power Point va  Auto CAD dasturlari orqali faollashtirish. 
I I  BOB bo‘yicha xulosalar
       III BOB. CHIZMACHILIKDAN HAR BIR DARS UCHUN ZARUR BO’LGAN O’QITISH ANJOMLARI VA    
        MATERIALLARINING ELECTRON SLAYDLARI ISHLANMASI  BO`YICHA PEDAGOGIK TAJRIBA SINOV    
       ISHLARI.      
         3.1. Pedagogik tajriba sinov ishlarini tashkil etish va uni amalga oshirish metodikasi
        3.2.  O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarining tahlili va samaradorligi
        XULOSA 
  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
  ILOVALAR .              KIRISH 
                           Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati.
  Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturida  o‘quv  tarbiya  jarayonining  barcha 
tomonlariga  aloqador  bo‘lgan  strategiya,  maqsad  va  vazifalardan  tortib  aniq 
dasturlar  majmuasigacha,  inson  omiliga  juda  katta  ahamiyat  berilgan. 
O‘zbekicton  Recpublikaci  Prezidentining  2020  yil  21  apreldagi  “Tasviriy  va 
amaliy  san’at  sohasi  samaradorligini  yanada  oshirishga  doir  chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi  PQ-4688-sonli  Farmoyishi,  2019  yil  29  apreldagi  “O‘zbekiston 
Respublikasi  xalq  ta’limi  tizimini  2030  yilgacha  rivojlantirish  konsepsiyasini 
tasdiqlash  to‘g‘risida”  PF-5712-sonli  Farmoni,  2019  yil  12  martdagi  “Yoshlar 
ma’naviyatini  yuksaltirish  va  ularning  bo‘sh  vaqtini  mazmunli  tashkil  etish 
bo‘yicha  5  ta  muhim  tashabbus”  dasturining  birinchi  tashabbusi  “Yoshlarning 
musiqa, rassomlik, adabiyot, teatr va san’atning boshqa turlariga qiziqishlarini 
oshirishga,  iste’dodini  yuzaga  chiqarishga  xizmat  qiladi”gan  bo‘g‘iniga  tegishli 
boshqa  me’yoriy-huquqiy  hujjatlarda  belgilangan  vazifalarni  amalga 
oshirishda ushbu diccertatsiya muayyan darajada xizmat qiladi.              Tadqiqotning ob’ekti:  Samarqand viloyati Ishtixon tumani 36 umumiy o’rta 
ta’lim maktabi.  Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik  fanini 
o’ qitiladigan  darslarni shakillantrish va rivojlantrish jarayoni .
      Tadqiqotning predmeti:  Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik 
fanini o’qitishda chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish 
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi  orqali darslarni  
tashkil etishning mazmuni va samarali metodlari.
      Tadqiqotning maqsadi:  Ta`lim sifatini oshirish,  umumiy o’rta ta’lim 
maktablarida  “Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish 
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ”  innovatsion 
pedagogik texnologiyalarning tadbiqi,  hamda o’quv jarayoni uchun ilmiy 
metodik tavsiyalar chizmachilik  darslarida zamonaviy kompyuter 
texnologiyalaridan foydalanib o’quvchilar bilimini oshirish.
Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va 
materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali   o’qitishning metodik 
asoslarini takomillashtirish.
.               Tadqiqotning vazifalari: “Chizmachilikdan har bir dars uchun 
zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron 
slaydlari ishlanmasi ”  mavzusiga doir ilmiy-metodik, pedagogik, 
didaktik manbalarni o’rganish, tahlil qilish. 
Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish 
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali  
dars samaradorligini oshirish mexanizmlarini takomillashtirish;
Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish 
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali 
chizmachilikdan qobiliyatlari va qiziqishlarini rivojlantirishdagi 
ahamiyatini ko‘rsatish;
“ Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish 
anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ” ga oid 
ilmiy-metodik tavsiyalar berish.                                              Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
       Maskur  dissertatsiyaning  ilmiy  yangiligi  shundaki,  Chizmachilikdan  har  bir  dars 
uchun  zarur  bo’lgan  o’qitish  anjomlari  va  materiallarining  elektron  slaydlari 
ishlanmasi  metodikasi  asosida  chzmachilik  darslarida  beriladigan  vazifa  va 
topshiriqlarning  o’quvchilarni  qobiliyati,  layoqati  va  qiziqishlari  bo‘yicha 
taqsimlanishining  pedagogik  talablari  (sohaning  DTS,  o‘quv  dasturi, 
o’quvchilarning  psixologik  hamda  fiziologik  tayyorgarlik  darajalariga  mosligi) 
takomillashtirilib  chiqilgan  hamda  ularning  didaktik  imkoniyatlari  (o‘quv  materiali 
to‘liq  aniqlangan.  Chizmachilikdan  har  bir  dars  uchun  zarur  bo’lgan  o’qitish 
anjomlari  va  materiallarining  elektron  slaydlari  ishlanmasi  orqali  o'quvchilarda 
mustaqil  fikrlashga  yo‘naltirish,  talabalarni  mustaqil  ishlashga  o‘rgatish, 
odatlantirish  hamda  ijodiy  izlanish  yo‘li  bilan  o‘quv  materialini  mustaqil  o‘rganish 
shakllari takomillashtirilgan.              Birinchidan.   Dars  jarayonida  chizmachilikdan  har  bir  dars  uchun  zarur  bo’lgan 
o’qitish  anjomlari  va  materiallarining  elektron  slaydlari  ishlanmasi   va 
animatsion  effektlardan  foydalanish  metodikasi  ko’proq  qo’llash,  o’quv 
jarayonini xilma – xilligini oshirishga yordam berib, ta’lim berishni sifat jixatdan 
yangi,  yuqori  pog’onalarga  ko’taradi,  benuqson  o’quv  darsliklari  bilan 
ta’minlashga  erishiladi,  shaxs  rivojlanishiga  yordam  beradi,  o’quvchi  va 
o’qituvchining  ijodiy  potensiali,  bilish  faolligini  shakllantiradi  ularda  o’qishga, 
hayotga bo’lgan qiziqishini orttiradi.
          Ikkinchidan.   Bu  yerda  eng  asosiysi  manbaning  qisqacha  mazmuni  va 
ko’rgazmalilik. O’qituvchi prezentasiya slaydalarini ko’rsatayotgan paytda, har – 
xil  rasmlar,  formulalar  va  grafiklarni  ko’rsatishi,  ma’limotlarni  qisqa  va  lo’nda 
qilib yozdirishi mumkin.              Tadqiqotning  ilmiy  farazi:  Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 
chizmachilik darslarini o‘qitlishi jarayonida  chizmachilikdan har bir 
dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining 
elektron slaydlari ishlanmasi foydalanish o’quvchilarda quyidagi 
bilim va ko‘nikmalarni shakillantirishi mumkin;
-  o‘quvchilarning fazoviy tasavvur va tafakkur qilish qobiliyatlarini 
rivojlantirish ;
- o‘quvchilarning darslarni yuqori darajada o‘zlashtirishlari uchun 
dars jarayonida turli didaktik ko‘rsatmali materiallardan 
foydalanishni kengaytirish;
- o‘quvchilarni badiiy texnik ijodkorlikka yo‘naltirish;  
o‘quvchilarda  chizmachilik fani dan  zarur tushunchalarga oid 
ko’nikmalarni rivojlantirirish; 
chizmachilik fani dan o‘quvchilar d a zamonaviy kompyuter 
texnologiyalaridan foydalanish ga oid metodik tavsiyalar ihlab 
chiqilsa va ta’limga joriy etilsa, dissertatsiyada qo’yilgan maqsadga 
erishiladi.                           Tadqiqot mavzusi bo’yicha adabiyotlar sharhi (tahlili):
                       Muammoning o‘rganilganlik darajasi.  
         Mamlakatimiz chizmachilik fanini o’qitish muammolari bilan 
professor Sh.K.Muradov, E.Ruziev, A.Umxo’jayev, I.Raxmonov, 
P.Odilov, J.Y.Yodgorov, T.R.Sobirov, N.J.Yodgorov, L.Hakimov, 
A.Shomurodov, M.Jumayevlar shug’ullanganlar va  chizmachilik 
ta’limining metodik yo’nalishi bo’yicha ishlar olib borganlar.
      Chizmachilik va uni o’qitish masalalari bo’yicha rus olimlaridan 
professor P.Chistyakov, I.Veshnepolskiy, D.Dembenskiy, B.V.Budasov, 
B.P.Kamenskiy, R.Xorunov va boshqalarning ko’plab asarlari mavjud. 
     Shuningdek, umumiy orta  ta’lim maktablari ta’limiga oid masalalar 
bilan olimlardan I.Raxmonov, E.Ruziev, Yu.Qirg’izboyev, 
A.Umranxo’jayev, J.Y.Yodgorov, I.Ismoilov, U.Mirdavidov, M.Isayeva, 
A.Valiyev, B.Qulnazarov kabilar metodika bo’yicha darsliklar metodik 
ishlanmalar yaratdilar. 
                  Adabiyotlar tahlili.
1. A.O.Ashirboyev,  E.I.Ro’ziyev,  N.E.Tashimov   “Mutaxssislik  fanlarini  o’qitish 
metodikasi” o’quv qo’llanma, T.: 2020 “Nodirabegim” nashriyoti.
Qo’llanma  6  bobdan  iborat  bo’lib,  1-bobda  mutaxasislik  fanlarining 
o’qitishni  nazariy  asoslari  haqida,  2-bobda  mutaxasislik  fanlarini  o’qitish 
metodlari  va  texnalogiyalari  haqida,  3-bobda  mutaxasislik  fanlarini 
o’qitishda  talabalar  bilimini  nazorat  qilish  va  baholash  haqida,  4-bobda 
auditoriyadan  tashqari  ishlarni  tashkil  qilish  haqida,  5-bobda  o’qituvchi 
shaxsi omili, 6-bobda muhandislik grafikasi fanlarini o’qitish metodikasi keng 
yoritilgan.
2. T.Rixsiboyev  “Muhandislik  grafikasi  fanlarini  o’qitish  metodologiyasi”  o’quv 
qo’llanma, T.: 2011 “Tafakkur qanoti”nashriyoti
Qo’llanmaning  1-  qismi  chizma  geometriya  faniga  bag’ishlangan  bo’lib,  bazi 
masalalarni bajarishning oson va soda yo’llari keltirilib o’tilgan.                 3 I. Rahmonov “Chizmachilik”. Darslik. T.2010 “O’zbekiston”nashriyoti.
Darslik  umumiy  o’rta  ta’lim  maktablarining  9-sinf  o’quvchilari  uchun  mo’ljallangan 
bo’lib,  dotsentlar:  A.Ashirboyev,  A.Abdurahmonov  va    T.Rixsiboyevlar  tomonidan  taqriz 
berilgan.  Ushbu  darslik  oldingi  darsliklardan  o’zining  tushunarliligi,  ma’lumotlarga 
boyligi,  chizmalarning  o’quvchilaarga  mosligi  va  soddaligi  bilan  ajralib  turadi.  Darslikda 
maktab  o’quv  rejasidagi  barcha  mavzular  aniq  va  soda  yoritib  berilgan.  Bu  esa 
o’quvchilarni chizmalarni qiynalmasdan o’qishlari va chizishlari uchun zamin yaratadi.  
4   Rahmonov  I.    Chizmachilik  8-sinf  o’quv  darsligi.“O’qituvchi”  nashriyot  matbaa  ijodiy 
uyi.Toshkent  –  2010  yil. Chizmachilik  fani  o’quvchilarining  tasavvur  hamda  tafakkur 
qilish  qobiliyatini  o’stiradi.  Tasavvur  esa  shakliy  va  fazoviy  bo’lishi  mumkin. 
O’quvchilarning  fazoviy  tasavvurlarini  oshirish  maqsadida  ularga  chizmaga  doir 
an’anaviy  savollar  va  mashqlar  berilgan.  Geometrik  yasashlarga  oid  k o’plab   
ma’lumotlarni olish mumkin.              5.-I.Raxmonov. “Chizmachilikdan didaktik o’yinlar”. T.1992 O’qituvchi.
Metodik  qo’llanmada  o’quvchilarning  chizmachilikdan  olayotgan  bilimlarini  tekshirish, 
dars  davomida  ularning  faolligini  oshirish  maqsadida  didaktek  o’yinlardan  qanday 
foydalanish  yo’llari  va  ular  uchun  ko’rsatma  materiallari  tayyorlash  yo’llari  bo’yicha 
tabsiyalar berilgan. 6.  -I.Raxmonov. Chizmachilikdan test.  T 1994.  O’qituvchi.  
Qo’llanmada testlar asosida o’quvchilarning fikrlash qobilyati zukkoligi. Topqirligi, fazoviy 
tasavvur qila olishlarini tekshirish yo’llari ochib berilgan.
7.  E.I.Ro’ziyev,  R.A.Latipov    Chizmachilikdan  topshiriqlar  to’plami,  o’quv  qo’llanma  T.: 
2015 “ILM ZIYO” nashriyoti.
8.  E.I.Ro’ziyev,  R.A.Latipov    Chizmachilikdan  ijodiy  topshiriqlar  to’plami,  metodik 
qo’llanma Urganch.: 2012 “MASTER MCHJ” nashriyoti
9.   Raxmonov  I.  Abduraxmonov  A.  Chizmachilikdan  ma’lumotnoma.  O’quv  qullanma. 
A.Navoiy nomidagi O’zbekiston milliy kutubxonasi nashriyoti. T. 2005                 Tadqiqot metodlari:   Mavzuga doir analitik taxlil, pedagogik kuzatish, pedagogik tajriba, pedagogik 
loyixalash,  ilmiy-uslubiy,  yozma  manbalarni  o'rganishda  qiyosiy tahlil ,  suhbat,  tahlil  qilish  va 
umumlashtirish.
  Muammoning  o‘rganilganlik  darajasi:   Mamlakatimiz  hukumati  va  Prezidenti  qator  yillardan 
buyon,  ayniqsa,  mustaqillikga  erishganimizdan  buyon  yosh  avlodga  ta’lim-tarbiya  berish  ularni 
kelajak hayotga tayyorlash kasb-hunar o’rgatish ishlab chiqarish va xalq xo’jaligining turli sohalariga 
yetuk  mutahasislar  qilib  tayyorlash  uchun  turli  qarorlar,  farmonlar,  qarorlar,  buyruqlar,  farmoyishlar 
qabul qilinib ularni amalga joriy etmoqdalar.  Olib borilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, muhandislik 
grafikasi  fanlarini  o’qitish  metodikasi  horijda  va  mamlakatimizda  yetarli  darajada  tadqiq  etilmgan. 
Mamlakatimiz  chizmachilik  fanini  o’qitish  muammolari  bilan  professor  Sh.K.Muradov,  E.Ruziev, 
A.Umxo’jayev,  I.Raxmonov,  P.Odilov,  J.Y.Yodgorov,  T.R.Sobirov,  N.J.Yodgorov,  L.Hakimov, 
A.Shomurodov,  M.Jumayevlar  shug’ullanganlar  va    chizmachilik  ta’limining  metodik  yo’nalishi 
bo’yicha ishlar olib borganlar.                Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati:  Tadqiqot natijalarining 
ilmiy ahamiyati shundaki, chiqarilgan nazariy xulosalar, ilmiy g’oyalar  
“Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va 
materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi metodikasi” o`quvchilarni ijodiy 
jarayonga yunaltirish yullari hamda fazoviy tasavvur, mantiqiy fikirlash 
qobilyati shakllantirishini takomillashtiradi va mazmunini boyitadi. 
Tadqiqotning amaliy ahamiyati shundaki, ilgari surilgan g’oyalar, fikrlar o’quv 
adabiyotlarining yangi avlodini yaratishda, o`qituvchilar uchun pedagogik-
psixologik tavsiyalar ishlab chiqishda, umumta’lim maktablarining  
mazmunini boyitishga xizmat qiladi.  
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi va asoslanganligi:  
Tadqiqotda o‘rganilayotgan muammoga ilmiy-pedagogik yondashuv, uning 
maqsadi, vazifa va amaliy farazlarni aniq belgilash dolzarbdir.
      Dissertasiyadan ko’zlangan maqasad, bu maqsadga erishish uchun 
belgilangan vazifalar va o’tkzilgan tajriba-sinov ishlarining natijalari 
tadiqotning qanchalik ishonchliligini belgilab berdi.               Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi:   Rossiya davlati Moskva shahridagi 
«Интернаука» jo’rnalining 2021 yil dekabr soni №4 qismida 2 ta maqola chop 
etilgan.Tadqiqot materiallari kafedra seminarlarida ma'ruzalar sifatida taqdim etildi.  
Tadqiqot materiallari kafedra seminarlarida ma'ruzalar sifatida taqdim etildi.
      Tadqiqot bosqichlari:
      Birinchi bosqich:  ( 2020-yil sentabr-dekabr oylari) muammoga oid ilmiy-nazariy 
adabiyotlar o’rganildi, muammoning nazariya va amaliyotdagi o’rni aniqlandi, 
tadqiqot dasturi ishlab chiqildi, tajriba-sinov obekti aniqlandi.
      Ikkinchi bosqich:  (2021-yil  yanvar-dekabr oylari )  dissertatsiyaning boblari va 
paragraflari mukammallashtirildi. D issertatsiyaga oid tajriba-sinov ishlari  Samarqand 
viloyati Ishtixon tumani 36  umumiy o’rta ta’lim maktabida chizmachilik darsi 
jarayoni da  olib borildi.
      Uchinchi bosqich:  ( 2022-yil yanvar-may oylari) tadqiqotning asosiy qismlari 
qayta ko’rib chiqildi, umumlashtirildi, o’tkazilgan tajriba-sinov ishlari tahlil etilib, 
dissertatsiya tarzida rasmiylashtirildi.
Dissertatsiyaning tuzilishi:  Dissertatsiya kirish, uch bob, o’nta paragrif, xulosa va 
tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat bo’lib, uning 
hajmi 82 sahifani tashkil etadi.              I BOB. CHIZMACHILIK O’QITISHNING ZAMONAVIY 
TEXNOLOGIYALARI.
1.1 Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning qo’llanilishi.
O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risidagi” qonuni va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" da 
ta'lim-tarbiya berish, kasb-hunar o'rgatishni huquqiy asoslari belgilab berilgan. Vazirlar Mahkamasining 
2017 yil 6-apreldagi 187-son qaroriga Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti orqali zamonaviy 
kompetensiyaviy yondashuv orqali darslarni tashkil etish va unga qo’yilayotgan zamonaviy 
yondashuvlar ko’rsatib o’tilgan. Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturida  ta’kidlanganidek,“…o‘qishni, 
mustaqil  bilim  olishni  individuallashtirish  hamda  distansion  ta’lim  tizimi texnologiyasi va 
vositalarini ishlab chiqish va  o‘zlashtirish” talab etiladi.  Ayniqsa, O’zbekistonning ta’lim soxasida 
taraqqiy etgan mamalakatlar qatoridan o’rin egallashi yo’lida ilg’or ma’rifiy uslublardan hisoblangan 
pedagogik texnologiyalar alohida o’rinni egallaydi. Intellektual saloxiyatga ega bo’lgan va mustaqil 
fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirish yo’lidagi texnologik yondashuv o’qituvchilar va talabalar 
faoliyati yaxshilanishiga olib keladi Natijada talaba-yoshlarda bilimga chanqoqlik, hurfikrlilik, milliy 
g’urur, vatanga muhabbat tuyg’ulari yanada kuchayadi. Aynan shu masalani muvaffaqiyatli hal etish va 
ta’lim-tarbiya jarayoni sifatini ta’minlashda quyidagi texnologik yondashuv muhim axamiyat kasb 
etadi.  
Кадрлар  тайёрлаш  Миллий  дастури.  /  Баркамол  авлод  –Узбекистон  
тараққиётининг   пойдевори. Тошкент, 1997. –31-61 б.              Dars jarayonida texnologik yonlashuv 
talabalarning bosqichma-bosqich 
rivojlanishi hamda o’quv 
materiallarini o’zlashtirilishining sifat 
va samaradorligini ta’minlaydi. Eng 
muhimi talabalarning bilim olishi 
ijodkorligi, tashabbuskorligi kuchli 
emotsional xolatda o’tadi. 
Talabalarning esa o’zaro aloqalari va 
hamkorligi o’rnatiladi. Ayniqsa 
zamonaviy dars mezonlargiga asosan 
dars talaba shaxsiga yo’naltirilgan 
o’qituvchi va talabaning o’zaro faol 
munosabatlari kuchaydi.              1.2. Muxandislik grafikasi fanlari ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarida 
o’qitish texnologiyalarini ishlab chiqishning konseptual asoslari.
O’qituvchi ma’ruza qila turib quyidagilarga e’tibor qaratadi:
Talabalarni savol-javobga undash  orqali guruxda  muhokama muxitini yaratadi, ijobiy javoblarni  shakllantiradi;
•
vaqtincha erkin fikr almashishga ruxsat beradi;
•
kundalik xayotdan ibratli misollar keltiradi;
•
talabalarni savol berishga undaydi;
•
ilgari  o ’rganilgan  xodisa va vaziyatlarni yangilari  bilan ta qq oslashni amalga oshiradi;
•
fan  doirasida  turli  ma’lumotlarni  jonli,  qiziqarli  bayon  qiladi.  Dars  jarayonida  talabaning  tanqidiy  (taxdiliy)  fikrini 
shakllantirishda, uchta bosqichdan foydalaniladi:
1. Y o’ llanma berish;
2. Ah a miyatini oshirish;
3. Fazoviy fikrlash.              Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining  ikkinchi  bosqichi ta’lim jarayonidagi sifat kursatkichlarini 
yaxshilash,  ya’ni jaxon  andozalariga mos, raqobatbardosh, yuqori saviyaga ega bulgan  mutaxassislar  
tayyorlashdir.  Uning natijasida shaxsning o’z-o’zini faollashtirishi va o’z-o’zini ko’rsata olishi 
kabi ijodiy faoliyati kuchayadi.
          Hamkorlikdagi  ta’limni  tashkil  etish.   Demokratlilik,  tenglik,  ta’lim  beruvchi  va  ta’lim  oluvchi 
o’rtasidagi sub’ektiv munosabatlarda xamkorlikning, maqsad va faoliyat mazmunini shakllantirishda 
va  erishilgan  natijalarni  baxolashda  birgalikda  ishlashni  joriy  qilishni  e’tiborni  qaratish  zarurligini 
bildiradi.
          Muammoli  ta’lim .  Ta’lim  mazmunini  muammoli  tarzda  taqdim  qilish  orqali  ta’lim  oluvchi 
faoliyatini aktivlashtirish  usullaridan biri.  Bunda  ilmiy bilimni  ob’ektiv qarama-qarshiligi  va uni hal 
etish  usullarini,  dialektik  mushoxadani  shakllantirish  va  rivojlantirishni,  amaliy  faoliyatga  ularni 
ijodiy  tarzda  qo’lashni  ta’minlanadi.  Axborotni  taqdim  qilishning  zamonaviy  vositalari  va 
usullarini qo’llash - yangi kompyuter va axborot texnologiyalarini o’quv jarayoniga qo’llash.
Keltirilgan  konseptual  yuriqlarga  asoslangan  xolda,  “Kompyuter  grafikasi”  kursining  maqsadi,  tuzilmasi,  o’quv 
axborotining  mazmuni  va  xajmidan  kelib  chiqgan  holda,  ma’lum  sharoit  va  o’quv  rejasida  urnatilgan  vaqt  oralig’ida 
o’qitishni, kommunikatsiyani, axborotni va ularni birgalikdagi boshqarishni kafolatlaydigan usullari va vositalari tanlovi 
amalga oshirildi.              Muhandislik   gr а fi k а si  f а nl а ri   v а   ul а rni  o’qit ish  m е t о dik а sining  t а ri х i,  z а m о n а v iy  
hol а t i  v а   ri v о jl а ni sh  ist iqb о ll а ri ni  bilishi  t alab  et i ldi.  Gr а fi k а ning  “ S о nl i  b е lgili  
pr ое k si y al а r ” ,  “ P е rsp е k t i v а ” ,  “ S о y al а r ” ,  “ А k si о n о m е t ri k   pr ое k si y al а r ” .  Gr а fi k а ni  
f а nd а ,  t ех ni k а d а ,  diz а y nd а ,  t urmushd а ,    а m а liy ot da  qo’llanishl а rini,  m а shhur 
g ео m е t r  v а   p е d а g о gl а rni ng  ij о diy   bi о gr а fi y al а ri ni,  ilmiy   ishlarini,    qiziq а rl i  gr а fi k  
t opshiriqlar  v а   uy inl а rni   bilishl а ri   f о y d а li  hisoblanadi.  Gr а fik а   sikli  f а nl а ri  bo'yich а  
yar а til а dig а n  d а rslik  v а   o’quv  qull а nm а ,  uslubiy  qo’llanmal а rg а   quyil а dig а n  t а l а bl а r  haqid а  
qisq а ch а  to’ х t а lib o’tamiz.
      Ijtim о iy v а  ins о np а rv а rlik yun а lishl а rni  а ks etish:
1. Kund а lik turmushd а gi  а m а liy f о yd а si;
2. Est е tik  yun а lg а nlik  v а   umumins о niy  m а d а niyat  t а ri х iy.  s а n’ а t-  shun о slik, 
а r х it е ktur а , diz а yn k а bi s о h а l а rd а  m а ’lum о tl а rning k е ltirilg а lligi;
3. Ij о biy ru х iy;
4. F а ng а  bo’lg а n t а ’sirch а nlik qiziqishni sh а kll а ntirish v а  riv о jl а ntirish:
5.  Bo’lajak  t а sviriy  s а n’ а t  v а   chizm а chilik  o’qituvchilarining  b а diiy  q о biliyatl а rini 
riv о jl а ntirish;
6. Sh ах siy ‘ а  ij о diy qobiliyatl а rni riv о jl а ntirish;              II.BOB.  CHIZMCHILIK DARSLARIDA KESIMLAR VA QIRQIMLARNI O’QITISH 
METODIKASI UCHUN ZARUR BO’LGAN O’QITISH ANJOMLARI VA KO’RGAZMALI 
MATERIALLAR.
2.1.Chizmchilik  darslarida  kesimlar  mavzusini  o’qitishda 
qo’llaniladigan  o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar .
Umumiy  o’rta  ta’lim  maktablarining  9-  sinf  “Chizmachilik”  fani  dasturida  
kesimlar va qirqimlar  mavzusini o’qitish uchun 14 soat ajratilgan.
Kesimlar  mavzusini  o’qitish  dasturda  №  2,  №  3,  №  4  va  №  5  mavzularda 
berilgan.  Kesimlarga  oid  ma’lumotlar    darslikda  2  paragrfda  Kesimlar  haqida 
umimiy  tushuncha,  3  paragrfda  Kesimlar,  4  paragrfda  Kesim  turlari,  5 
paragrfda Kesimlarda shartlilik va soddalashtirishlar mavzularida keltirilgan.               O`qituvchi  mavzuni  o`quvchilarga  kesimlarning  ahamiyatini  tushuntirishdan 
boshlashi  tavsiya  qilinadi.  K o`rinishlar  sonini  orttirish,  yaqqol  tasvirdan 
foydalanish  bilan  ham  muammoni  yechib  bo`lmaydi.  Shuning  uchun  buyumning 
har  bir  elementining  konstruktiv  tuzilishini  “ko`rish”  imkonini  beradigan 
butunlay  yangi  tasvirlash  usullariga  zaruriyat  paydo  bo`ladi.  Chizmachilik 
kursida bunday hollarda  kesimlar  deb nomlanuvchi tasvirlardan foydalaniladi.
                  Chizmada  kesimlarning  ahamiyati,  hosil  bo`lishi  va  qo`llanilishini 
pog`onali  valikning  kesma  modelidan  foydalanib  tushuntirish  oson.(1-chizma).  
Bunday  model  kamida  uchta  kesimga  ega  bo`ladi  va  kesimlarni  qizil  ranga 
bo`yash  yoki  shtrixlab  qo`yish  kerak.  Umumiy  o’rta  ta’lim maktablarining  9-sinf 
“Chizmachilik”  fani  darsligida  kesimlar  haqida  tushuncha  hosil  qilish  uchun   
detal chizmasi.
  (2-chizma).                1-chizma.  Pog`onali valikning                                            2-chizma.  Kesimlar haqida tushuncha
                 kesma modeli .                                                        hosil qilish uchun  darslikdagi chizma.                3-chizma.Detalning kesimda grafik belgilanishi.              Ustiga qo`yilgan kesim hosil bo`lishi (a, b, 
c) va uning chizmadagi vaziyatini (d) 
tushuntirishga oid ko’rgazmali 
materiallarining elektron slaydi. Chetga chiqarib tasvirlangan kesimlarni hosil 
bo`lishi (a, b, c, d) va ularning chizmada 
tasvirlanishini tushuntirishga oid ko’rgazmali 
materiallarining elektron slaydi.              C hizmchilik darslarida kesimlar mavzusini o`rgatish uchun 
namoyish qilinadigan elektron slaydlar.                2.2.Chizmchilik darslarida kesimlar mavzusini o’qitishda 
qo’llaniladigan  o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar.
                                           C hizmchilik darslarida qirqimlarni o`rgatish metodikasi . 
  Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 9- sinf “Chizmachilik” fani dasturida 
qirqimlar mavzusini o’qitish uchun 11 soat ajratilgan. 
Bu quyidagi mavzular bo’yicha darslr o’tkaziladi.  Qirqimlar haqida ma’lumotlar 
berish. Kesim va qirqimning farqi haqida tushuncha lar  berish. Mavzuga oid grafik 
ish larni  bajarish. Qirqim turlari haqida ma’lumot lar  berish. Oddiy va mahalliy 
qirqimlar va ularning chizmalarda belgilanishi. Oddiy qirqimlar, ularning 
chizmalarda belgilanishi haqida tushuncha berish va mavzuga oid grafik ishlarni 
bajarish. Ko‘rinishning yarmi bilan bilan yarmini birlashtirish   usullarini o‘rgatish  
va mavzuga oid grafik ish larni  bajarish. Aksonometrik pro eksiya (izometriya) da 
qirqim bajarish.   Frontal dimetriyada qirqim bajarish. Frontal dimetriyada qirqim  
bajarish usullarini o‘rgatish va mavzuga oid grafik ishlarni bajarish.   Frontal 
dimetriyada qirqim bajarish. Kesim va qirqim talab qiladigan detallarning eskizini 
bajarish mavzulari berilgan.              Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 9-sinf “Chizmachilik” 
fani darsligi asosida “Qirqim turlari“ mavzusini  o’qitish. 
                                                                                                            №  1-  slayd.
№  2-  slayd.
Qirqim turlari mavzusini tushuntirishga oid ko’rgazmali 
materiallarining elektron slaydlari.              Pog’onali va murakkab qirqim turlarin i 
tushuntirishga oid ko’rgazmali materiallarining 
elektron slaydlari.              Og’ma va mahalliy qirqimlar  turlarin i 
tushuntirishga oid ko’rgazmali 
materiallarining elektron slaydlari.              C hizmchilik darslarida qirqimlar mavzusini o`rgatish 
uchun namoyish qilinadigan elektron slaydlar.              2.3 . Power Point dasturi va unda slaydlar 
ketma-ketligini yaratish metodikasi.
Power  Point  dasturi  -grafik  dasturlar  paketi  bo’lib,  elektron  slaydlarni  tayyorlash,  ular  bilan  tanishishni  uyushtirish 
va slaydbvfilmlarni namoyish etishga tayyorlaydi.
      Prezentatsiya  - slaydlar va maxsus effektlar to’plami. Ularni ekranda ko’rsatish, tarqatiladigan material, ma’ruzani 
plani va konspekti shaklida bitta faylda saqlanadi.
     Slayd  - prezentatsiyaning alohida kadri. O’z ichiga matnni, sarlavhalarni, grafik va diagrammalarni oladi.
     Tarqatiladigan material  - qulay shaklda bosib chiqarilgan va tanishish uchun mo’ljallangan materiallardir.
        Dizayn  qolipi   -  professional  tomonidan  oldindan  tayyorlab   quyilgan   grafiklar ,  buyoklar,  jilolar,  tovushlar 
namunasi. Ular slaydlarda ishlatish uchun mo’ljallangandir.
        Ranglar  sxemasi   -  8  xil  ranglardan  tashkil  topgan  to’plam.  Prezentatsiyalar  uchun  asosiy  ranglar  sifatida 
ishlatiladi.
      Animatsiya   -  slaydlarni  namoyish  qilish  va  ko’rsatishda  ularni  samaradorligini  oshiruvchi  tovush,  rang,  matn  va 
harakatlanuvchi effektlarni va ularni yigindisidan iborat.
                     Mashina detallari birikmalarining turlari ,  tipaviy detallar va 
uzatmalar ni  tushuntirishga oid ko’rgazmali materiallarining  Power 
Point dasturida tayyorlangan  elektron slayd lari i.              Ajraladigan birikmalarning yaqqol tasviri va chizmada 
tasvirlanishini tushuntirishga oid ko’rgazmali materiallarining 
Power Point dasturida tayyorlangan elektron slaydlarii.              Boltli  va spilkali birikma detallari  tasviri va chizmada tasvirlanishini 
tushuntirishga oid ko’rgazmali materiallarining  Power Point dasturida 
tayyorlangan  elektron slayd lari i.              G eometrik detalning detalning yaqqol tasvirida kvadrat 
teshik hosil qilish va aksonometriyada qirqim bajarish.
G eometrik detalning yaqqol tasvirida aylana teshik hosil qilish va 
aksonometriyada qirqim bajarish.              O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarining tahlili va samaradorligi .
Magistrlik dessirtatsiyamning tajriba-
sinov ishlari Samarqand viloyati 
Ishtixon tumani 36  umumiy o’rta ta’lim 
maktabida  2021-2022 o’quv yili 
davomida o’tkazildi. Tajriba 
“Chizmachilik” fani bo’yicha 9 a
-9 b
-sinf 
o`quvchilarini 2 ta sinfda olib borildi va 
unda 20-24 nafar o’quvchi qatnashdi.
            Tajriba  sinov jarayonida 
foydalanilgan asosiy materi	
 al 
Umumta`lim maktablari uchun 
chizmachilikdan har bir dars uchun 
zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va 
materiallarining elektron slaydlari 
ishlanmasi dan iboratdir.               Olib borilgan tajriba-sinov natijasida quyidagi xulosalarni keltirish mumkinki, san’at 
maktablarida “ C hizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va 
materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi” dars ishlanmalari asosida tajriba sinfi 
o‘quvchilarida fanni o‘zlashtirishlarida samarali ta`sir etganligini ko‘rish mumkin. 
Olingan natijalarni diagramma tarzida quyidagicha ifodalash mumkin:                                             Tadqiqot ishlarining natijasidan quyidagilarni tavsiya etamiz.
            “ Chizmachilikdan  har  bir  dars  uchun  zarur  bo’lgan  o’qitish  anjomlari  va  materiallarining  elektron 
slaydlari  ishlanmasi ”     dars  jarayonlarida  talabalarning  fazoviy  tasavvur  va  tafakkur  qilish  qobiliyatlarini 
rivojlantiradi,  darslarni  yuqori  darajada  o‘zlashtirishlari  uchun  dars  jarayonida  turli  didaktik  ko‘rgazmali 
materiallardan  foydalanishni  kengaytiradi,  talabalarni  badiiy  texnik  ijodkorlikka  yo‘naltiradi,  talabalarda 
chizmachilik fanidan zarur tushunchalarga oid ko’nikmalarni rivojlantiradi. Shuningdek:
1.  Ta`limning  texnik  vositalari  asosida  tashkil  etilgan  dars  mashg`ulotlariga
noan`anaviy  o‘qitish  metodlari  qo‘llanilsa  dars  yanada  samarali  va  tushunarli
bo‘lib,  dars  jarayonida  o‘quvchi  va  talabalar  faolligini  sezilarli  darajada  oshiradi.
2 .  Ta`lim  jarayonida  faol  o‘qitish  metodlari  o‘quv  materialini  egallash
jarayonida  o‘quvchi  va  talabalar ni  fikrlash,  bilish  faoliyatiga  undaydi.
3.  Ta`lim  jarayonida  axborot  texnologiyalarining  qo‘llanilishi  muhim  ahamiyatga  ega.  Bu  o‘quvchi  va 
talabalar ning  zamonaviy  texnika  vositalaridan  unumli  foydalanish  ko‘nikmalarini  shakllantiradi,  texnik 
ijodkorlik tafakkurlarini o‘stiradi.
4.  Dars  jarayonlarida  qo‘llaniladigan  axborot  texnologiyalari  dars  jarayonida
berilayotgan  o‘quv  materialini  o‘quvchilarning  puxta  o‘zlashtirishiga  yordam
beradi,  ularning  fikrlash  faoliyatini  o‘stiradi,  har  narsani  bilishga  ishtiyoq
uyg`otadi.  Fahm-farosatli,  mustaqil  ijod  qilishga  intilish  kabi  shaxsiy  fazilatlarini  tarbiyalashga  yordam 
beradi.
               ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

CHIZMACHILIKNI O’QITISHDA TARIXIY MANBALARDAN FOYDALANISH METODIKASI

MUNDARIJA: KIRISH I BOB. I BOB. CHIZMACHILIK O’QITISHNING ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARI. 1.1. Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning qo’llanilishi. 1.2. Muxandislik grafikasi fanlari ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarida o’qitish texnologiyalarini ishlab chiqishning konseptual asoslari. 1.3. Tasviriy san’at va muxandislik grafikasi o’qituvchilari tayyorlashda grafika fanlarining o’rni. I I BOB bo‘yicha xulosalar II.BOB. CHIZMCHILIK DARSLARIDA KESIMLAR VA QIRQIMLARNI O’QITISH METODIKASI UCHUN ZARUR BO’LGAN O’QITISH ANJOMLARI VA KO’RGAZMALI MATERIALLAR. 2.1 . Chizmchilik darslarida kesimlar mavzusini o’qitishda qo’llaniladigan o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar. 2.2. Chizmchilik darslarida qirqim mavzusini o’qitishda qo’llaniladigan o`qitish vositalari va ko`rgazmali qo`llanmalar. 2.3. Power Point dasturi va unda slaydlar ketma-ketligini yaratish metodikasi. 2.4. Chizmachilik darsi uchun materiallarining elektron slaydlarini tayyorlash usullari. 2.5. O‘quvchilarning chizmachilik darslarida bilish faoliyatini Power Point va Auto CAD dasturlari orqali faollashtirish. I I BOB bo‘yicha xulosalar III BOB. CHIZMACHILIKDAN HAR BIR DARS UCHUN ZARUR BO’LGAN O’QITISH ANJOMLARI VA MATERIALLARINING ELECTRON SLAYDLARI ISHLANMASI BO`YICHA PEDAGOGIK TAJRIBA SINOV ISHLARI. 3.1. Pedagogik tajriba sinov ishlarini tashkil etish va uni amalga oshirish metodikasi 3.2. O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarining tahlili va samaradorligi XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ILOVALAR .

KIRISH Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida o‘quv tarbiya jarayonining barcha tomonlariga aloqador bo‘lgan strategiya, maqsad va vazifalardan tortib aniq dasturlar majmuasigacha, inson omiliga juda katta ahamiyat berilgan. O‘zbekicton Recpublikaci Prezidentining 2020 yil 21 apreldagi “Tasviriy va amaliy san’at sohasi samaradorligini yanada oshirishga doir chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4688-sonli Farmoyishi, 2019 yil 29 apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” PF-5712-sonli Farmoni, 2019 yil 12 martdagi “Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish bo‘yicha 5 ta muhim tashabbus” dasturining birinchi tashabbusi “Yoshlarning musiqa, rassomlik, adabiyot, teatr va san’atning boshqa turlariga qiziqishlarini oshirishga, iste’dodini yuzaga chiqarishga xizmat qiladi”gan bo‘g‘iniga tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu diccertatsiya muayyan darajada xizmat qiladi.

Tadqiqotning ob’ekti: Samarqand viloyati Ishtixon tumani 36 umumiy o’rta ta’lim maktabi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik fanini o’ qitiladigan darslarni shakillantrish va rivojlantrish jarayoni . Tadqiqotning predmeti: Umumiy o’rta ta’lim maktablarida chizmachilik fanini o’qitishda chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali darslarni tashkil etishning mazmuni va samarali metodlari. Tadqiqotning maqsadi: Ta`lim sifatini oshirish, umumiy o’rta ta’lim maktablarida “Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ” innovatsion pedagogik texnologiyalarning tadbiqi, hamda o’quv jarayoni uchun ilmiy metodik tavsiyalar chizmachilik darslarida zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanib o’quvchilar bilimini oshirish. Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali o’qitishning metodik asoslarini takomillashtirish. .

Tadqiqotning vazifalari: “Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ” mavzusiga doir ilmiy-metodik, pedagogik, didaktik manbalarni o’rganish, tahlil qilish. Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali dars samaradorligini oshirish mexanizmlarini takomillashtirish; Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi orqali chizmachilikdan qobiliyatlari va qiziqishlarini rivojlantirishdagi ahamiyatini ko‘rsatish; “ Chizmachilikdan har bir dars uchun zarur bo’lgan o’qitish anjomlari va materiallarining elektron slaydlari ishlanmasi ” ga oid ilmiy-metodik tavsiyalar berish.