Ekalogik muammolar

Yuklangan vaqt:

27.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

868.9892578125 KB

Ko'chirib olish


KIRISH

I-BOB. Ekalogik muammolarning tutgan o'rni va uning mohiyati

1.1. Ekalogik muammolarning ahamiyati

1.2. Ekalogik muammolar va uning mohiyati

II-BOB. Ekalogik muammolarning turlari va analizi

2.1. Ekalogik muammolarning turlari

2.2. Ekalogik muammolarning tahlili

XULOSA

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI


KIRISH

Kurs ishining dolzarbligi. Bugungi kunda olamning ilmiy manzarasini ekologok muammolarsiz tasavvur etib
bo'lmaydi. Jamiyat va tabiatning o'zaro ta'siri fan, texnika, ishlab chiqarishning yangi sohalari paydo bo'ldi va
odamlarning mehnat faoliyatining atrof - muhitga ta'sir doirasi juda kengayib ketdi. Bu o’z navbatida Yer yuzida
ekologik vaziyatni keskin yomonlashuviga olib keldi. Agar tez orada insonlarni atrof-muhitga munosabatlarini ma'lum
tarzda tartibga solinmasa, insoniyat uning mavjudligiga yadro urushidan ham kuchliroq tahdid soladigan ekologok
halokatga duch keladi.

Insonning tabiatga aralashuvining mumkin bo'lgan salbiy oqibatlarini oldini olish uchun bir qator ilmiy, texnik,
ijtimoiy-siyosiy va boshqa muammolarni hal qilish kerak bo’ladi. Ular orasida birinchi o'rinlardan birini ta'lim
muammolari egallaydi. Yosh avlodni maktabda o'qiyotgan davridan boshlab tabiiy muhitga ilmiy asoslangan va
ehtiyotkor munosabatda bo'lishga tayyorlash zarur.

Kurs ishining maqsadi. Ekalogik muammolarning o‘ziga xos jihatlarini aniqlash va tegishli xulosalar ishlab
chiqish.

Kurs ishining vazifalari. Kurs ishining oldiga qo‘ygan vazifalari quyidagilardan iborat:
●
Ekalogik muammolarning mohiyatini yoritib berish;
●
Ekalogik muammolarning hozirgi holati va uni tahlil qilish;
●
Ekalogik muammolarni ko’rib chiqish;

Kurs ishining obyekti va predmeti. Ekalogik muammolarni tahlil qilish kurs ishining obyekti bo’lib,
predmetini ushbu jarayon haqidagi ma’lumotlar tashkil qiladi.


I-BOB. Ekalogik muammolarning tutgan o'rni va uning mohiyati

1.1. Ekalogik muammolarning ahamiyati

Shuning uchun ham maktab o'quvchilarida ekologok madaniyat (EM) ni
shakllantirish hozirgi kunning eng dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi.

Keyingi yillarda respublikamizda ekologiya muammolariga katta e’tibor
qaratilmoqda.

Jumladan 2019-yil 27-maydagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
434sonli qarori bilan “O’zbekiston respublikasida ekologok ta’limni rivojlantirish
konsepsiyasi” qabul qilindi va unda quyidagilar ustuvor yo‘nalishlar etib belgilandi:
-
O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq uzluksiz ta’lim tizimida ekologik ta’limni
rivojlantirishning asosiy tamoyillarini belgilash, ularni ta’lim-tarbiya jarayoniga izchillik
bilan bosqichma-bosqich tatbiq qilish va shu asosda ekologik ta’limning samaradorligini
yangi bosqichga ko‘tarish;


2021 yil 31 dekabrda “Atrof-muhitni muhofaza qilish hamda ekologik
nazorat sohasidagi davlat organlari faoliyatini tashkil etish chora-
tadbirlari to’g’risida” gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori
qabul qilindi va unda ham ekologik tarbiya masalasiga alohida e’tibor
qaratildi.

Fizika o‘qitish jarayonida o‘quvchilarga ekologok ta’lim berish,
avvalambor, ularda tabiatning yaxlitligi, unda sodir bo‘layotgan hodisalar
va ularning o’zaro bog‘liqligi, inson va tabiatning o‘zaro ta’siri haqidagi
tasavvurlarini shakllantirishga qaratilishi, ya’ni talabalarga jamiyat va
tabiatning tobora murakkablashib borayotgan o'zaro ta'sirini chuqurroq,
to'liqroq va to'g'riroq tushunishga, tabiatni himoya qilish va ulardan
foydalanish bo'yicha ma'lumotlarni o'zlashtirishga imkon beradi.


Fizika rivojlanishining hozirgi bosqichi ma'lumotlar oqimining
ko'payishi bilan tavsiflanadi, bu esa o'qitishda ma'lum qiyinchiliklarni
keltirib chiqaradi, chunki fanga ajratilgan soatlar miqdori saqlanib
qolgan holda, o'quv materialining hajmi oshishi ma’lum muammolarni
keltirib chiqaradi. Bunday sharoitda o'quv jarayonini
takomillashtirishning asosiy yo'nalishi - ta’lim jarayoniga innovatsion
texnologoyalarni joriy etish bo’lib hisoblanadi.

Ekologiyaning nazariy asoslari Yu.Odum/1/, A.S.Stepanovskix/2/,
T.A.Akimova/3/ va boshqalar tomonidan o’rganilgan.

Atrof-muhit masalalarini fizika kursiga kiritish muammolari bilan
Respublikamiz olimlaridan E.A. Turdiqulov/4/, rossiyalik olimlar I.D.
Zverev/5/, A.P.Rijenkov/6,7,8,9/ va boshqalar shug’ullanishgan.


1.2. Ekalogik muammolar va uning mohiyati

Talabalarga ekologok ta`lim va tarbiya berish murakkab pedagogik jarayondir.
Oxir oqibat, u tabiiy muhitda to'g'ri xulq-atvorning muhimligini, o'z faoliyatining
oqibatlarini oldindan ko'ra bilish va baholash qobiliyatini oshirish, tabiatni xalq
boyligi sifatida anglashni ta'minlashi kerak, bu har bir mamlakat fuqarosining
burchidir.

Demak, ekologok ta’lim va tarbiya deganda o‘quvchilarda tabiatni muhofaza
qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ishlab chiqarish sohasida tabiatdan
foydalanishning ilmiy asoslari haqidagi bilimlarini, ularga muvofiq harakat qilish
zarurligiga e’tiqodlarini, amaliy ko‘nikmalarini va sohada faol hayotiy pozitsiyani
shakllantirishga qaratilgan psixologikpedagogik jarayon tushunilishi kerak.


Ekologok ta’lim va tarbiya dunyoning moddiy birligi va inson va tabiat o‘rtasidagi
munosabatlarning turli tomonlarini, tafakkurning ekologok uslubini, tevarak-atrofga
huquqiy, siyosiy, axloqiy va estetik qarashlarini aks ettiruvchi shaxs ongini
shakllantirishni va unda insonning o'rnini o‘z ichiga oladi.

Shu sababli, maktab ta'limi mazmuniga quyidagi elementlarni kiritish zarur:
jamiyat va tabiatning o'zaro ta'siri haqidagi bilimlar tizimi, qadriyatlarga asoslangan
ekologok yo'nalish, tabiat bilan bog'liq normalar va qoidalar tizimi, o'rganish va uni
himoya qilish ko'nikma va malakalari.

O'quvchilarga to'laqonli ekologok ta'lim va tarbiya berishni ta'minlash uchun
maktabda, eng avvalo, tabiatshunoslik sikli fanlarida butun o'quv jarayonini
"yashillashtirish" zarur.


Umumiy o’rta ta’lim fanlari mazmuni atrof-muhit masalalari va o’quvchilarning
ekologok tafakkurini rivojlantirish vazifalarini o’z ichiga oladi.

Ekologiya asoslari maxsus fan sifatida o‘rganilmaydi, unga doir bilimlar biologiya,
fizika , kimyo, geografiya va boshqa fanlarni o’qitish jarayonida beriladi.

Munozarali masalalardan biri Ekologok ta'limni metodik tashkil etish
muammosidir. Bu borada ikkita asosiy tendentsiya mavjud. Ayrim ekspertlar alohida
“Ekologiya” fanini ishlab chiqish zarur deb hisoblaydilar, uni turli darajadagi ta’lim
mazmuniga kiritish zarur, chunki ekologok ta’lim biologik ta’limga teng emas, garchi ular
chambarchas bog‘liq bo‘lsa ham. Boshqalar esa, barcha o'quv fanlarini "yashillashtirish"
samaraliroq ekanligini ta'kidlaydilar, chunki ekologok muammolar global, fanlararo
xususiyatga ega. Hozirgi vaqtda bu yondashuv tobora ko'proq qo'llab-quvvatlanmoqda.


Maktab fizikasi kursining ekologok jihati, asosan, o'quvchilarga
ekotizimga minimal salbiy ta'sirning texnik va texnologik asoslarini
etkazishdan iborat.

Bu borada ekologok toza energiya manbalari (daryolar, shamol, quyosh
nuri, dengiz to'lqinlari va boshqalar), shuningdek, yopiq ishlab chiqarish
sikllari g'oyasi katta ahamiyatga ega.

Fizika kursida maktab o‘quvchilari energiya tejovchi ixtirolar
(dvigatellarning samaradorligini oshirish, ikkilamchi resurslardan
foydalanish, texnologik jarayonlarda xom ashyo va energiya yo‘qotilishini
kamaytirish va boshqalar) asosida atrof-muhitga yo‘naltirilgan muhandislik
va loyihalash strategiyalarini shakllantirishlari mumkin.


II-BOB. Ekalogik muammolarning turlari va analizi

2.1. Ekalogik muammolarning turlari.

Tabiat va unga bo‘lgan munosabat bolaning yoshligidan paydo bo‘lishi haqidagi qarash
va nazariyalar J.J.Russo ijodida ham alohida ahamiyat kasb etgan bo‘lib, uning nuqtai
nazaricha bolaning "tabiiy rivojlanishi" tarbiyaning uchta kombinasiyasiga, ya’ni
tabiat, odamlar va jamiyatning uzviy bir-biriga ta’sir va doimiy aloqasiga bog‘liqligiga
asoslanishini ta’kidlaydi. Shuningdek, ta’lim jarayonida J.J.Russoning fikriga ko‘ra
bola tabiat qoidalariga rioya qilishi zarur. Tabiiy ta’lim jarayonida bolaning moyilligi va
ehtiyojlarini hisobga olnishi, ijtimoiy majburiyatlarga yo‘naltirish zarur bo‘lgan hayotiy
bilimlar bilan uyg‘unlashish g‘oyasini ilgari suradi. O‘quvchingizni yoshiga qarab
jismonan va ruhan davolang, uni har kuni tabiat bag‘riga olib chiqing, u o‘sha erda
yugursin va bir necha marta yiqilsin, bu jarayon uni tezroq turib ketishga, ya’ni hayotiy
pozitsiyasini o‘zi belgilash va tiklash imkoniyatini beradi.


Tarbiya muammolarini faqatgina ta’lim muassasasi doirasida ko‘rib chiqish bir
tomonlama qarash bo‘lib, bu borada to‘g‘ri qaror qabul qilishda etarlicha asosga ega
bo‘lmaydi. Shuning uchun bola shaxsini shakllantirishda atrof-muhit - tabiat, oila,
ijtimoiy institutlar, davlat va nodavlat tashkilotlar, davlat siyosati va iqtisodiyoti ham o‘z
o‘rninga ega bo‘lib, ma’lum funksiya va vazifalarni bajargan holda ta’sir doirasi
darajasida ekologik ta’lim muammolari bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan maktab va atrof-
muhitning o‘zaro munosabatlarini muvofiqlashtirishda tizimlilik muvozanatini
ta’minlashda katta xizmat qiladi. Bunda:
-
maktab ta’limi o‘z faoliyatida atrof-muhit bilan bog‘liq bo‘lgan o‘qitish tizimini amalga
oshiradi;


"Ekologik pedagogika" ta’limi tahlili shuni ko‘rsatadiki, maktab o‘quvchilariga zamonaviy
ekologik ta’lim tizimini rivojlantirish uchun muhim bo‘lgan bir qator asosiy
yondashuvlarni aniqlash imkonini yaratib, fan dasturiga, xususan, atrof-muhitning
mohiyatini va uning pedagogik ahamiyatini, ta’lim tizimidagi o‘rnini asoslash, atrof-
muhitning har xil turlarini o‘rganish, atrofmuhit bilan pedagogik ishlarni tashkil etishning
uslubiy masalalarini ishlab chiqish, “ko‘rsatkichlar” va "o‘lchov birliklari" kabi masalalar
joy olishini taqozo etadi. Shundan kelib chiqqan holda, "atrof-muhit pedagogikasi"
konsepsiyasining tarafdorlari insonning shakllanishiga ta’sir qiluvchi tabiiy omillarni,
qonuniyatlarni, tashkil etish shakllarini va usullarini, insonni ijtimoiy shakllanishining
butun jarayonini doimiy integral sifatida o‘rganish zarurligini ta’kidlaganlar.

"Ekologik pedagogika" nazariyasini ishlab chiqish natijasida atrof-
muhit va ekologik ta’limni tashkil etishda yangi istiqbollarni ko‘rib
chiqishga imkon berdi. Yuqorida ilmiy jihatdan tahlil etilgan ta’lim
muhitining g‘oyalari birinchi navbatda ijtimoiy ta’lim muammolari
sifatida rivojlandi va pedagogikada ekotizimdan maqsadli foydalanish,
avvalambor tabiiy muhit bilan yaqin aloqada "ochiq" pedagogik
tizimni yaratishning o‘ziga xos tajribasi yuzaga keldi. Bu qarash va
nazariyalar haqida tadqiqotchi V.A.Suxomlinskiy bir qator ilmiy
nazariyalarni ilgari surgan bo‘lib, tabiat bilan aloqa qilish orqali
insonni tarbiyalash u yaratgan butun pedagogik tizimni qamrab oladi
deydi.


2.2. Ekalogik muammolarning tahlili

Bugungi globallashuv, erkin iqtisodiy ishlab chiqarish korxonalarining ko‘payishi atrof-
muhit muvozanatining buzilishiga sabab bo‘lgani hech kimga sir emas. Ana shu
muvozanatining buzilishi o‘z o‘rnida bir qator global hamda mahalliy ekologik
muammolarni keltirib chiqardi va bu insoniyatni ekologik bilimlarni ishga solishga,
jamiyat a’zolarining ekologik madaniyatini oshirishga turtki bo‘ldi. Zero, Yangi
O‘zbekistonda bu borada olib borilayotgan islohotlar ham kelajak avlod uchun yashashga
yaroqli tabiat, atrof-muhitni barpo etishga qaratilgan. Bunda avvalo, ekologik
madaniyatning kelib chiqishi va hozirda dolzarb bo‘lgan ekologik deontologiya
xususiyatlarini bilish, hayot faoliyatiga tatbiq etishi samarali hisoblanadi.


XULOSA
Xulosa qilib aytganda, ekologik ta‘limni tashkil etish, ekologik axborotni joriy etish va ekologik-huquqiy qo‘llab-
quvvatlash davlat va jamoat ekologiya tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari, ta‘lim tuzilmalari, huquqni
muhofaza qilish organlari va huquqni muhofaza qilish organlari va boshqalar faoliyatining yo‘nalishlaridan biridir.

Bizning fikrimizcha, ekologik ta‘lim va trabiya bugungi kunning dolzarb maslalaridan biri hisoblanadi va alohida
e’tiborni tab qiladi.

Yuqoridagilardan kelib chiqqan xolda quyidagi takliflarni bildirish mumkin:
1) ekologik ta‘lim sohasida xalqaro hamkorlikni keng yo‘lga qo‘yish orqali chet el, ayniqsa Norvegiya va Finlandiya
tajribalarini joriy qilish;
2) atrof-muhitga etkazilgan zarar oqibatlarini fuqarolarga keng tushintirish va ularning oldini olish maqsadida “Yashil
kun” chora-tadbiri rejasini ishlab chiqish;
3) yosh avlodga ekologik fojialarning real oqibatlarini tushuntirish;

Bugungi kunda, ekologik noxushliklar ko‘pincha ekologik qonunlarni bilmaslik hamda ularga rioya etmaslik
oqibatida kelib chiqadi. Shu sababdan, sog‘lom tabiiy atrof-muhitni saqlash ko‘p jihatdan o‘quvchi yoshlarning
ekologiya qonunchiligi to‘g‘risida qay darajada xabardorligi va unga amalda rioya etishligiga bog‘liq bo‘ladi.



FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI:
1. 1. A.Ergashev, M.Yulchiyeva, O‘.Ahmedov, A.Abzalov. Ekologiya. Darslik. Toshkent, 2018 y.
2. Айдаров Е.Б, Айдарова А.Б, Якубов М.С, Рахимов Ш.Х. Сув хўжалиги майдонида сув балансини
ҳисоблаш тизими // Ўзбекистон Республикаси интелектуал мулк агентлиги // № DGU 04897. 2020 йил.
3. Айдаров Е.Б, Айдарова А.Б. Инновационные методы обучения оптимальному управлению водными
ресурсами. “Таълимда замонавий ахборот технологияларидан фойдаланишнинг инновацион усуллари”
Республика миқёсидаги илмий-амалий конференцияси материаллари тўплами 2020 йил 22-23 октябр. -
Б. 133-135.
4. Айдаров Е.Б, Айдарова А.Б. Процессы управления водными ресурсами распределённых
ирригaтционных систем // Фундаментал фан ва амалиёт интегратсияси: Муаммолар ва истиқболлар.
Республика илмий-амалий конференцияси материаллари // 2018 йил 24-25 май.-Т.: 2018. - Б. 151-153.
5. Айдаров Е.Б, Ахмедов Б.А, Махкамова М.У, Ризаев О.Б. // Trends in the of the pedagogical cluster to
improve the quality of information technology lessons // Институт управления и социально-
экономического развития. Экономика и социум. Нучно практический журнал ISSN 2225-1545. 12.(79)
Декабрь Москва. 2020. Стр. 24-25.

Mavzu: Ekalogik muammolar

 KIRISH  I-BOB. Ekalogik muammolarning tutgan o'rni va uning mohiyati  1.1. Ekalogik muammolarning ahamiyati  1.2. Ekalogik muammolar va uning mohiyati  II-BOB. Ekalogik muammolarning turlari va analizi  2.1. Ekalogik muammolarning turlari  2.2. Ekalogik muammolarning tahlili  XULOSA  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI

 KIRISH  Kurs ishining dolzarbligi. Bugungi kunda olamning ilmiy manzarasini ekologok muammolarsiz tasavvur etib bo'lmaydi. Jamiyat va tabiatning o'zaro ta'siri fan, texnika, ishlab chiqarishning yangi sohalari paydo bo'ldi va odamlarning mehnat faoliyatining atrof - muhitga ta'sir doirasi juda kengayib ketdi. Bu o’z navbatida Yer yuzida ekologik vaziyatni keskin yomonlashuviga olib keldi. Agar tez orada insonlarni atrof-muhitga munosabatlarini ma'lum tarzda tartibga solinmasa, insoniyat uning mavjudligiga yadro urushidan ham kuchliroq tahdid soladigan ekologok halokatga duch keladi.  Insonning tabiatga aralashuvining mumkin bo'lgan salbiy oqibatlarini oldini olish uchun bir qator ilmiy, texnik, ijtimoiy-siyosiy va boshqa muammolarni hal qilish kerak bo’ladi. Ular orasida birinchi o'rinlardan birini ta'lim muammolari egallaydi. Yosh avlodni maktabda o'qiyotgan davridan boshlab tabiiy muhitga ilmiy asoslangan va ehtiyotkor munosabatda bo'lishga tayyorlash zarur.  Kurs ishining maqsadi. Ekalogik muammolarning o‘ziga xos jihatlarini aniqlash va tegishli xulosalar ishlab chiqish.  Kurs ishining vazifalari. Kurs ishining oldiga qo‘ygan vazifalari quyidagilardan iborat: ● Ekalogik muammolarning mohiyatini yoritib berish; ● Ekalogik muammolarning hozirgi holati va uni tahlil qilish; ● Ekalogik muammolarni ko’rib chiqish;  Kurs ishining obyekti va predmeti. Ekalogik muammolarni tahlil qilish kurs ishining obyekti bo’lib, predmetini ushbu jarayon haqidagi ma’lumotlar tashkil qiladi.

 I-BOB. Ekalogik muammolarning tutgan o'rni va uning mohiyati  1.1. Ekalogik muammolarning ahamiyati  Shuning uchun ham maktab o'quvchilarida ekologok madaniyat (EM) ni shakllantirish hozirgi kunning eng dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi.  Keyingi yillarda respublikamizda ekologiya muammolariga katta e’tibor qaratilmoqda.  Jumladan 2019-yil 27-maydagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 434sonli qarori bilan “O’zbekiston respublikasida ekologok ta’limni rivojlantirish konsepsiyasi” qabul qilindi va unda quyidagilar ustuvor yo‘nalishlar etib belgilandi: - O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq uzluksiz ta’lim tizimida ekologik ta’limni rivojlantirishning asosiy tamoyillarini belgilash, ularni ta’lim-tarbiya jarayoniga izchillik bilan bosqichma-bosqich tatbiq qilish va shu asosda ekologik ta’limning samaradorligini yangi bosqichga ko‘tarish;

O'xshashlar

EKALOGIK MUAMMOLAR

Atrof muhitning ifloslanishi va ekalogik muammolar

Ekalogik sharoit ekalogik muhit ekalogik muvozanat

Atlantika okeanidagi ekalogik muamolar

EKOLOGIK MUAMMOLAR