Fors tili taraqqiyotining yangi davri haqida
![■ Fors tili taraqqiyotining yangi davri haqida ma’limot.
■ “ Be” , “Pe”, “Te”, fors tili undoshlarini tasniflash.
■ Matnning diakritik belgi- harakatlarini (zir,zabar, pish) qo’yish.
■ Matnni husnixat qoidalariga rioya qilgan holda ko’chirib yozish.
■ Matnning transkripsiyasini yozing.
■ Matnni o’zbek tiliga tarjima qilish](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_1.png)
![Yangi ya’ni hozirgi fors tili (IX asrdan shu
kungacha bo'lgan davrni o‘z ichiga oladi).
■ IX asrda Eron va 0 ‘rta Osiyo xalqlari o‘z davlat mustaqilligi
uchun olib borgan kurashda g‘olib chiqdilar va arab xalifaligi
hukmronligidan ozod bo‘lib, o‘zlarining markazlashgan
Somoniylar davlatini vujudga keltirdilar. Somoniylar dariy yoki
forsiy nomi bilan atalgan mahalliy tilni o‘zlarining davlat va
adabiy tili deb e’lon qildilar. Dariy tili qadimgi va o‘rta davr fors
tilining tarixiy taraqqiyoti davomi sifatida shaklIandi va arab
so‘zlari hisobiga o‘z leksik tarkibini boyitdi. Shunday qilib, IX
asrdan boshlab fors tili tarixida III davr — yangi fors tili 11
davri boshlandi. Dariy tili tez sur’at bilan taraqqiy etdi va ko‘p
sohalardan arab tilini siqib chiqarib, tez vaqt ichida fan va
adabiyot uchun asosiy til bo‘lib qoldi.](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_2.png)
![IX asrdan XV asrgacha bo‘lgan davrda 0 ‘rta
Osiyo va Eron xalqlarining tarixida ilm va
madaniyat, adabiyot va she’riyat yuksak
darajaga ko‘tarilgan davr bo‘ldi.
■ Somoniylar davlati barpo bo‘lishidan boshlangan besh asrlik davr eron
va tojik xalqlari adabiyotining, xususan she’riyatning kamolot
cho'qqisiga ko‘tarilgan davri bo‘ldi. Bu davrda dariy (forsiy) tilida
insoniyatning ma’naviy boyliklari xazinasiga katta xissa qo‘shgan,
o‘zining o’lmas asarlari bilan jahon kitobxonlarini maftun etgan Abu
Abdullo Rudakiyning lirik she’rlari, Abulqosim Firdavsiyning mashhur
«Shohnoma» asari, Umar Xayyomning ruboiylari, Sa’diy Sheroziyning
«Guliston» va «Bo‘ston» asarlari, Amir Xusrav Dehlaviyning «Hamsa»si,
Shamsiddin Muhammad Hofizning g‘azallari, Abdurahmon Jomiyning
«Haft avrang»i va boshqa bir qancha shoir va olimlarning asarlari
yaratildi.](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_3.png)
![BE HARFI - ب
■
Be harfi – arab alifbosidagi ikkinchi harf bo’lib, « b » tovushini bildiradi
Be o’zidan oldingi harfga ham,o’zidan keyingi harfga ham qo’shilib
yoziladi.Shuning uchun to’rt ko’rinishga ega. O’zbek tilidagi b undoshini
ifodalaydi. Be harfi satr chizig’iga yoziladi, uning nuqtasigina satr
chizig’idan pastga tushirib yoziladi;
■
اب bo اباب bobo بآ ob ابآ obo](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_4.png)
![Pe be harfiga shakldosh harf bo’lib undan tagidagi nuqtalar
sonining uchta bo’lishi bilan farqlanadi. O’zbek tilidagi pe
tovushini ifoda etadi.
■
ردپ padar اپرب barpo اورپ parvo
■
زاورپ parvoz رسپ pesar لپ po’l
پیت tip توت tut ساپ pos نابساپ posbon
لاسراپ porsol سپس sepas](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_5.png)
![T- jarangsiz,til oldi,portovchi tovush. o’zbek
tilida t tovushi
■
رت tar بات tob رابت tabor
■
ربت tabar ریت tir نتسشن neshastan رتشن
neshtar
■
تسد dast تشد dasht تسا ast تاجن
najot
■
تسش shast تبرش sharbat تسود dust](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_6.png)
![.](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_7.png)
![.](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_8.png)
![.
■ Murg’obe dar ro’ye ob shino mikarda va boxud miguft:
xaq ki man arusi murg’on xastam ziroki mitavonam
dar ro’ye ob shino kunam va dar havo parvoz namuda
dar ro’ye zamen bixoram. Dar en azno guft:
E xo’d pisand yo’ ajib
murg’i ablahi va axmaqe xaste bigo’ bibenam
metavone misli mohe shino kunam va misli boz
qarvoz namoye va yo monandi ohu bidave murg’obe
ki javobe nadosht bidixad az xijolat sarashro bazeri ob
furo’burd va guft: Rost mego’ye yak fani komil bix az
chand fani noqe ast.](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_9.png)
![.
O'rdak suv ustida suzayotgan edi va o'ziga o'zi aytdi: "Men
tovuqlarning keliniman, chunki men suvda suzishni,
havoda uchishniu va y erda yurishni bilaman. Bu vaqtda bir
qarg'a qushning maqtanishini eshitib: Ey o'zini o'zi
maqtagan qush, sen ahmoq qushsan, ayt, baliqdek
suzishni bug'udek chopishni, qushdek uchishni bilishing
mumkinmi? Marg‘abiyning javobi yo‘q, uyatdan boshini
ko‘mib, “To‘g‘ri aytdingiz, komil muxlis ko‘p nomukammal
muxlislardan biridir.](/data/documents/61be0a1a-99bd-44e4-a96e-d7e8b6352143/page_10.png)
■ Fors tili taraqqiyotining yangi davri haqida ma’limot. ■ “ Be” , “Pe”, “Te”, fors tili undoshlarini tasniflash. ■ Matnning diakritik belgi- harakatlarini (zir,zabar, pish) qo’yish. ■ Matnni husnixat qoidalariga rioya qilgan holda ko’chirib yozish. ■ Matnning transkripsiyasini yozing. ■ Matnni o’zbek tiliga tarjima qilish
Yangi ya’ni hozirgi fors tili (IX asrdan shu kungacha bo'lgan davrni o‘z ichiga oladi). ■ IX asrda Eron va 0 ‘rta Osiyo xalqlari o‘z davlat mustaqilligi uchun olib borgan kurashda g‘olib chiqdilar va arab xalifaligi hukmronligidan ozod bo‘lib, o‘zlarining markazlashgan Somoniylar davlatini vujudga keltirdilar. Somoniylar dariy yoki forsiy nomi bilan atalgan mahalliy tilni o‘zlarining davlat va adabiy tili deb e’lon qildilar. Dariy tili qadimgi va o‘rta davr fors tilining tarixiy taraqqiyoti davomi sifatida shaklIandi va arab so‘zlari hisobiga o‘z leksik tarkibini boyitdi. Shunday qilib, IX asrdan boshlab fors tili tarixida III davr — yangi fors tili 11 davri boshlandi. Dariy tili tez sur’at bilan taraqqiy etdi va ko‘p sohalardan arab tilini siqib chiqarib, tez vaqt ichida fan va adabiyot uchun asosiy til bo‘lib qoldi.
IX asrdan XV asrgacha bo‘lgan davrda 0 ‘rta Osiyo va Eron xalqlarining tarixida ilm va madaniyat, adabiyot va she’riyat yuksak darajaga ko‘tarilgan davr bo‘ldi. ■ Somoniylar davlati barpo bo‘lishidan boshlangan besh asrlik davr eron va tojik xalqlari adabiyotining, xususan she’riyatning kamolot cho'qqisiga ko‘tarilgan davri bo‘ldi. Bu davrda dariy (forsiy) tilida insoniyatning ma’naviy boyliklari xazinasiga katta xissa qo‘shgan, o‘zining o’lmas asarlari bilan jahon kitobxonlarini maftun etgan Abu Abdullo Rudakiyning lirik she’rlari, Abulqosim Firdavsiyning mashhur «Shohnoma» asari, Umar Xayyomning ruboiylari, Sa’diy Sheroziyning «Guliston» va «Bo‘ston» asarlari, Amir Xusrav Dehlaviyning «Hamsa»si, Shamsiddin Muhammad Hofizning g‘azallari, Abdurahmon Jomiyning «Haft avrang»i va boshqa bir qancha shoir va olimlarning asarlari yaratildi.
BE HARFI - ب ■ Be harfi – arab alifbosidagi ikkinchi harf bo’lib, « b » tovushini bildiradi Be o’zidan oldingi harfga ham,o’zidan keyingi harfga ham qo’shilib yoziladi.Shuning uchun to’rt ko’rinishga ega. O’zbek tilidagi b undoshini ifodalaydi. Be harfi satr chizig’iga yoziladi, uning nuqtasigina satr chizig’idan pastga tushirib yoziladi; ■ اب bo اباب bobo بآ ob ابآ obo
Pe be harfiga shakldosh harf bo’lib undan tagidagi nuqtalar sonining uchta bo’lishi bilan farqlanadi. O’zbek tilidagi pe tovushini ifoda etadi. ■ ردپ padar اپرب barpo اورپ parvo ■ زاورپ parvoz رسپ pesar لپ po’l پیت tip توت tut ساپ pos نابساپ posbon لاسراپ porsol سپس sepas