GʻARBIY OSIYO xalqlari
![G ʻ ARBIY OSIYO
XALQLARI
Reja:
1.Etnogenezi va etnik tarixi.
2.Tili va irki.
3.Xujaligi va ijtimoiy tuzumi.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_1.png)
![• Garbiy yoki Old Osiyo xalklari katta tarixiy -etnog raf ik viloyatni tashkil kiladi. Unda joylashg an 20 g a yakin katta -kichik mamal katlar 6 mln. Kv.km. X ududg a, ya’ni butun kit’aning taxminan 15 f oizidan ortik yerni eg allaydi. Axolisi 140 mln.dan ortik kis hidan iborat yoki butun Osiyo axolisining 6 f oizini tashkil kiladi. Ayrim mamlakatlarda axoli ruyxati mutlako utkazilmaganligi tufayli kishi soni xam taxminiy olinadi. 1977 yilgima’lumo tlarga kaoraganda Turkiyada 42 mln. Kishi Eronda 34 mln., Afgonistonda 20 mln. Ga yakin, Irokda 12 mln., SuadiyaArabistonida 8,8 mln., Suriyada 8,8 mln. Yaman Arab Respublikasida 7 mln., Isroilda 3,5 mln., Iordaniyada 2,9 mln., L ivanda 2,4 mln., Yaman X alk Demokratik Respublikasida 1,8 mln., Kuvaytda 1,1 mln. Kishi, Omo n,Kipr, Birlashg an Arab amirliklari, Baxreyn va Ktarda axoli soni bir mln. Ga xam yetmaydi. Reg ionning taxminan 80 f oiz axolisi Turkiya, Eron, Af g oniston, Irok va Saudiya Arabistonida joylashg an.
Garbiy yoki Old Osiyo xalklari katta tarixiy -etnografik viloyatni tashkil
kiladi. Unda joylashgan 20 ga yakin katta -kichik mamalkatlar 6 mln.
Kv.km. Xududga, ya’ni butun kit’aning taxminan 15 foizidan ortik yerni
egallaydi. Axolisi 140 mln.dan ortik kishidan iborat yoki butun Osiyo
axolisining 6 foizini tashkil kiladi. Ayrim mamlakatlarda axoli ruyxati
mutlako utkazilmaganligi tufayli kishi soni xam taxminiy olinadi. 1977
yilgima’lumotlarga kaoraganda Turkiyada 42 mln. Kishi Eronda 34 mln.,
Afgonistonda 20 mln. Ga yakin, Irokda 12 mln., SuadiyaArabistonida 8,8
mln., Suriyada 8,8 mln. Yaman Arab Respublikasida 7 mln., Isroilda 3,5
mln., Iordaniyada 2,9 mln., Livanda 2,4 mln., Yaman Xalk Demokratik
Respublikasida 1,8 mln., Kuvaytda 1,1 mln. Kishi, Omon, Kipr,
Birlashgan Arab amirliklari, Baxreyn va Ktarda axoli soni bir mln. Ga
xam yetmaydi. Regionning taxminan 80 foiz axolisi Turkiya, Eron,
Afgoniston, Irok va Saudiya Arabistonida joylashgan.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_2.png)
![• Antropolgik jixatidan Garbiy Osiyo xalklari asosan yevropoid irkiga
oid. Ularga xos bulgan belgilar: sochi va kuzi kora, badani bugdoy
rangli, burni urtacha, labi kichkina yoki bir oz kalinrok. Ayrim
oldosiyolik yoki armanoid tipidagilar bosh suyagi va burnining
kattaligi, yuzi va badanining sermuyligi bilan ajralib turadi. Aksincha
urta dengiz tipi yoki xind -pamir tipi kam muyli, mayin yuzliligi va
nozik labi, burnining kichikligi kabi belgilari bilan fark kiladi.
Birinchi, ya’ni old Osiyo tipiga asosan turklar, utrok arablar, kurdlar,
armanlar va yaxudiylar, ikkinchisiga, ya’ni xind -pamir tipiga
Afgoniston xalklarining kupchiligi, kisman eron axolisi, uchinchi –
urta dengiz tipiga garbiy turklar va kuchmanchi arablar kiradi. Ba’zi
etnoslarda kisman mongoloid, ayrim guruxlarda negroid, Afgoniston
va Eron bargunlarida avstroloid belgilari seziladi.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_3.png)
![• Mazkur regionda joylashgan 12 ta arab mamlakatlarida yashovchi
xalklar kushni Isroil, Turkiya va Erondagi arablar semit tillarida
suzlashadilar. Ammo adabiy va rasmiy davlat tilida suzlashadigan
tiplar orasida fark bulib, xalk ichida asosan uch sheva fanda
aniklangan semit tilidagi Garbiy Osiyo axolisining 30 foizini tashkil
kiladi. Eroniy tillarida forslar, pushtunlar, afgonlar, tojiklar, kurdlar,
balujiylar, lurlar, baxtiyorlar, xazoriylar va boshka ayrim etnik guruxlar
suzlashadilar.Ular butun axolining 40 foiziga yakin kismini tashkil
kiladi va 20 foizidan ortik axoli turkiy til oilasiga mansub. Boshka
tillarda gapiradigan xalklardan Kiprdagi greklar, lazlar, xindlar va
boshka elatlar xar xil til oilasigamansub vakillaridir. Ammo Garbiy
Osiyodagi xozirgi til turkumlarining bittasi xam maxalliy tub tillarga
kirmaydi, Semit -xomit, xindevropa va turk tillari kirib kelgunga
kadarbu xududda kadimgi davlatlarda uzok utmishda yukolib ketgan
tillar tarkalgan edi.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_4.png)
![](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_5.png)
![](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_6.png)
![](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_7.png)
![• Shulardan tarixdda ma’lumki shumer, eamit, kassit, lulibey, kaspiy,
kavkaz tillariga yakin bulgan xatti, xurrit va urartu tillaridir. Semit -
xomit tillari eramizdan avvalgi 1U ming yilliklarda Garbiy Osiyoga
Shimoliy Afrikadan kirib kelib maxalliy tillar bilan aralashib ketgan.
Ular 111 -11 ming yilliklarda akkad tili va uning asosiy shevasi – bobil,
ossuriya va oromey tillarida namoyon buladi. Usha davrlarda Bolkon
yarim oroli va Kavkaz tomonidan xindevropa tillari uta boshlaydi.
Oromey tili esa eramizning boshlarida butun Garbiy Osiyoga umumiy
til sifatida tarkalgan va xatto Urta Osiyogacha yetib borgan.
Keyinchalik uning urniga arab tili xukmronlik kilgan. Urta asrlarda
GarbiyOsiyo xalklarining etnik tarixida sharkdan kelgan turk kabilalari
muxim rol uynagan.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_8.png)
![• Mazkur davlatlar turli elat va xalklar yashagan, xilma -xil etnoslarning almashinib
aralashishi jarayoni doimo davom etib turgan. Eramizdan avvalgi 1 ming yilliklarda
paydo bulgan xind -yevropa tillaridagi xalklar Garbiy osiyoning ancha kismini bosib
olib Midiya, Persiya, keyinrok Parfiya va Boktriya kabi kudratli despotik davlatlarni
yaratganlar. Bu davlatlarda yashagan maxalliy elatlar bilan kelgindi etnoslarning
aralashib ketishi okibatida kupchilik eroniy tillardagi xozirgi utrok xalklar (forslar,
gilyonlar, mazandaronlar, kisman pushtunlar va tojiklar) va kuchmanchi elatlar
(pushtunlarning bir kismi, kurdlar, lurdar, baxtiyorlar va xokazo) shakllangan.
Maxalliy axoli bilan VII1 -VII1 asrlarda kirib kelgan arablarning aralashuvidan xozirgi
arab millati paydo bulgan. X1 -XII asrlarda Kichik Osiyoga bostirib kelgan saljukiylar
maxalliy elatlarni turkiylashtirib xozirgi turklar, ozarbayjonlar va boshka turkiy
xalklarning shakllanishiga asos solganlar.Ba’zan bu tabiiy jarayon sun’iy ravishda
zurma -zurakilik yuli bilan amalga oshirilgan. Masalan, XU1 asrlarda Eronga zurlik
bilan armanlar va gruzinlar kuchirilgan. XVII1 asrlarda kurdlarni Xurosonga va bir
kismini Markaziy Anatoliyga kuchishga majbur kilganlar.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_9.png)
![• Xozirgi Garbiy Osiyo xalklarining kupchiligi ijtimoiy -iktisodiy jixatdan
turli darajada tursa xam va irkiy jixatdan fark kilsa xam uzok tarixiy
davr ichida uzaro yakin munosabatda bulib, bir -birlariga utkazgan
ta’siri natijasida madaniy -maishiy jixatdan umumiy xususiyatlarga
xam ega bulib kolishgan.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_10.png)
![• Regionda eng kup millatli mamlakatlar Eron va Afgoniston xisoblanadi.
Maxalliy statistik ma’lumotlarga karaganda asli Eronda 40 dan ortik turli
xalklar yashaydi. Tub axoli xisoblangan forslarbutun axolining yarmidan
kamini tashkil kiladi. Afgonistonda 30 ga yakin xalk yashaydi. Butun janubiy
va shimoli -garbida turkiy tillarda suzlashuvchi xalklar yashaydi. Mamlakatda
birinchi marta utkazilgan 1979 yilgi axoli ruyzatiga binoan Afgonistonda 15.5
mln.dan ortik kishi istikomat kiladi. Shulardan taxminan 55 foizi asli afgon
(pushtun) lar, 19 foizi tojiklar, 9 foizi uzbeklar (asosan shimoliy kismida), 8
foizi xazariylar, 4 foizi choraymoklar, 3 foizi turkmanlar, kolgan 2 foizi boka
elatlar va etnik guruxlardan. Ayrim etnoslarda kabilaviy tuzum tartiblari
saklangan. Masalan, afgonlar kavm yoki kabilalarga bulinadi. Ularning eng
yirik kabila va kabilaviy birikmalaridan duroni, gilzoi, momand, shinvori,
xugani, vardagi, dzadzi, mangal, xostval, kakar va xokazo. Taximnan 20 foiz
axolisi xozirgacha kuchmanchi va yarim kuchmanchi xolda yashaydi.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_11.png)
![• Butun Garbiy Osiyoda kadimiy davrlardan barcha xalk bayramlarining
ijtimoiy, sosial, oilaviy va shaxsiy xayotida din ta’siri juda kuchli bulib,
u xalk turmushining xamma xujayralariga singib ketgan. Regiondagi
deyarli barcha mamlakatlarda islom xukmronlik kiladi va xatto
kupchiligida davlat dini xisoblanadi. Masalan, Saud Arabistoni, Yaman
Arab Respublikasi va Maldiv Respublikasida islom 100 %, Turkiya,
Uman, Katar, Eron va Afgonistonda 99 % Yaman Xalk Demokratik
Respublikasida 98 %, Birlashgan Arab amirliklarida, Irok va
Baxreynda 96 %, Suriyada 85 % ni tashkil kiladi. Islom
mazxabalaridan sunna tarafdorlari arab, turkiya,afgonlar, uzbeklar,
turkmanlar, kisman kurd va balujiylar, shia mazxabida butun Eron
axolisining 90 % jumadan, forslar,ozarbayjonlar, kurd va balujiylarning
bir kismi. Sunniylar ichida xam ayrim mazxablar mavjud.Isroil
axolisining kupchiligi yaxudiylar, kisman musulmonlar, xristianlar va
karaimlar.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_12.png)
![](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_13.png)
![Tillari va Irqi
• Mazkur tillarning paydo bulishi, tarkalishi va joylanishi bilan maxalliy xalklarning
etnogenezi va etnik tarixi bevosita boglanib ketgan. Yukorida kayd kilganimizdek,
Garbiy Osiyo jaxonning eng kadimiy madaniyat uchoklaridan biri bulgan. Falastinda
eramizdan avvalgi 1X -VII1 ming yilliklardayok dexkonchilik va chorvachilik rivojlana
boshlagan. Mesopotamiya va Garbiy Eronda eramizdan avval 4 -5 ming yillar
mukaddam irrigasiya dexkonchiligi paydo bulgan.Finikiyaliklar yaratgan alfavit xozirgi
yozuv sistemalarining negizidir. Bu yerda eng kadimiy monoteistik dinlar : xristian,
iudaizm va islom shakllangan. Urta asrlarda xam yuksak madaniyat yaratgan arab,
saljukiy va gaznaviy kabi yirik davlatlar xukmronlik kilgan.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_14.png)
![• Mazkur davlatlar turli elat va xalklar yashagan, xilma -xil etnoslarning
almashinib aralashishi jarayoni doimo davom etib turgan. Eramizdan
avvalgi 1 ming yilliklarda paydo bulgan xind -yevropa tillaridagi xalklar
Garbiy osiyoning ancha kismini bosib olib Midiya, Persiya, keyinrok
Parfiya va Boktriya kabi kudratli despotik davlatlarni yaratganlar. Bu
davlatlarda yashagan maxalliy elatlar bilan kelgindi etnoslarning
aralashib ketishi okibatida kupchilik eroniy tillardagi xozirgi utrok
xalklar (forslar, gilyonlar, mazandaronlar, kisman pushtunlar va
tojiklar) va kuchmanchi elatlar (pushtunlarning bir kismi, kurdlar,
lurdar, baxtiyorlar va xokazo) shakllangan.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_15.png)
![Xo ʻ jaligi va ijtimoiy tuzimi
• Garbiy Osiyo xalklarining xujaligida yaorvachilik muxim urinni egallaydi va
bu xujalik turli xarakterga ega: kuchmanchi, yarim kuchmanchi, yarim utrok
va utrok. Chorvachilik bilan asosan arab xalklari, kisman pushtunlar, yarim
kuchmanchi turkiy elatlar, kurdlar va Erondagi va Afgonistondagi ayrim
kabilalar shugullanadilar. Eronda yashovchi 3 -4 mln. Afgonistondagi 4 mln.
Kuchmanchi va yarim kuchmanchi elatlar asosan chorvachilik bilan kun
kechiradilar. Kuchmanchi kabilalar, ayniksa arab badaviylari tuya, kuy, echki
va ot bokadilar. Masalan, Saud Arabistoni badaviylar asosan tuyakashlik va
otlarning maxsus arab turini parvarish kilish bilan shugullanadilar.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_16.png)
![• Kuchmanchi kabilalar yilda bir necha marta faslga karab kuchib yurganlar:
jazirama isik oylari daryo buylarida kishda saxroda, baxorga kelib voxaga
joylashadilar. Yarim kuchmanchi arab, turk, eron, afgon kabilalari asosan
mayda mol -echki, kuy va kisman tuya,ot, eshak bokadilar. Utrok axoli yirik
shoxli molni sut -yogi va gushti uchun bokadilar, kisman parranda xam
saklanadi.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_17.png)
![• An’anaviy xujalik soxasi xisoblangan xunarmandchilik barcha Garbiy
Osiyo xalklarida rivojlangan.Xozirda ularning xayotida temirchilik,
zargarlik, misgarlik, kulolchilik, ipakchilik, ip yigiruv va tukimachilik,
kigiz bosish, buyrachilik va gilam tukish muxim urinni egallaydi.
Shaxar axolisining kupchiligi xunarmandlar, savdogarlar, ishchi va
ziyolilar.
•
• Garbiy Osiyo xalklari moddiy madaniyatining uziga xos xususiyati
maxalliy tabiat va iklim sharoiti bilan belgilanadi. Ammo barcha
elatlarga xos umumiy belgilari xam mavjud. Old osiyoliklarning asosiy
kismi kishloklarda istikomat kiladi.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_18.png)
![• Ba’zi kishloklar kal’a kurinishida bulib, devor bilan uralgan. Kishlok
markazida bozor, machit, kofexona yoki choyxona joylashgan.
Afgoniston va Eronda katta patriarxal oilalarga muljallangan kup
xonalik kurgonlar mavjud. Uylari asosan loydan, paxsa yoki somon
guvaladan, xom yoki ba’zan pishgan gishtdan kurilgan. Ayrim togli
rayonlarda kurgon shaklida toshdan tiklangan uylar uchraydi. Tomlari
tekis,kamish va tuprok bilan yopilgan va somon aralash bir xonali
bulib, oynasiz tuynukli, uy urtasida uchok, ba’zan eshik urniga latta
osib kuyiladi. Kadimgi madaniyat markazi xisoblangan yirik
shaxarlarda gisht va toshdan kurilgan boylarning dabdabali kushk -
ayvonlari, xokmilarning xashamatli saroylari, ajoyib arxitektura
inshootlari kad kutargan](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_19.png)
![• Isroilda, Turkiya va arab mamalkatlarida, ayniksa, Saudiya
Arabistonida butun oilaviy xayot diniy akidalarga tulik buysindirilgan.
Afgonistonda kalin olish juda yukori bulganligidan buydok
erkaklarning soni kup, kupchilik oilalarda almashuv nikox,ya’ni
karindoshlar kalin tulamaslik uchun kelin berib kelin olish keng
tarkalgan, levirat nikox xam saklangan. Oilada ugil tugilishi nogora
yoki miltik ovozi bilan e’lon kilinadi, katta tuylar utkaziladi. Ugil bola
4 -7 yoshida sunnat kilinadi va tantana bilan nishonlanadi](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_20.png)
![• ADABIYOTLAR:
1. Karimov I.A. «Tarixiy xotirasiz k еlajak yo`q» T., Sharq. 1998.
• 2.Jabborov I.M. Jahon etnologiyasi asoslari.T., 2005
• 3.Jabborov I., Jabborov S. Jahon dinlari tarixi. Toshk еnt, 2001.
• 4.Jabborov I.M. Etnografiya asoslari. T.,1981.
• 5. Jabborov I.M. Etnografiya va jahonning etnik qiyofasi. T., 1982.
• 6. Guru P. Aziya. M. 1958
• 6. Markov G. Е. Koch еvniki Azii. M.1976.
• 7. Shpajnikov G.A. R еligii stran Yugo -Vostochnoy Azii.M. 1980.
• 8.Bruk S.I. Nas еlеni е mira.M.,1981
• 9. O`zb еkiston Milliy entsiklop еdiyasi. T., «O`zb еkiston milliy entsiklop еdiyasi
milliy nashriyoti 2001 -2006. 1 -11 jildlar.](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_21.png)
![](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_22.png)
![• ETIBORIZ UCHUN RAXMT](/data/documents/58a98802-ade6-4848-abd3-207d43d96f4d/page_23.png)
G ʻ ARBIY OSIYO XALQLARI Reja: 1.Etnogenezi va etnik tarixi. 2.Tili va irki. 3.Xujaligi va ijtimoiy tuzumi.
• Garbiy yoki Old Osiyo xalklari katta tarixiy -etnog raf ik viloyatni tashkil kiladi. Unda joylashg an 20 g a yakin katta -kichik mamal katlar 6 mln. Kv.km. X ududg a, ya’ni butun kit’aning taxminan 15 f oizidan ortik yerni eg allaydi. Axolisi 140 mln.dan ortik kis hidan iborat yoki butun Osiyo axolisining 6 f oizini tashkil kiladi. Ayrim mamlakatlarda axoli ruyxati mutlako utkazilmaganligi tufayli kishi soni xam taxminiy olinadi. 1977 yilgima’lumo tlarga kaoraganda Turkiyada 42 mln. Kishi Eronda 34 mln., Afgonistonda 20 mln. Ga yakin, Irokda 12 mln., SuadiyaArabistonida 8,8 mln., Suriyada 8,8 mln. Yaman Arab Respublikasida 7 mln., Isroilda 3,5 mln., Iordaniyada 2,9 mln., L ivanda 2,4 mln., Yaman X alk Demokratik Respublikasida 1,8 mln., Kuvaytda 1,1 mln. Kishi, Omo n,Kipr, Birlashg an Arab amirliklari, Baxreyn va Ktarda axoli soni bir mln. Ga xam yetmaydi. Reg ionning taxminan 80 f oiz axolisi Turkiya, Eron, Af g oniston, Irok va Saudiya Arabistonida joylashg an. Garbiy yoki Old Osiyo xalklari katta tarixiy -etnografik viloyatni tashkil kiladi. Unda joylashgan 20 ga yakin katta -kichik mamalkatlar 6 mln. Kv.km. Xududga, ya’ni butun kit’aning taxminan 15 foizidan ortik yerni egallaydi. Axolisi 140 mln.dan ortik kishidan iborat yoki butun Osiyo axolisining 6 foizini tashkil kiladi. Ayrim mamlakatlarda axoli ruyxati mutlako utkazilmaganligi tufayli kishi soni xam taxminiy olinadi. 1977 yilgima’lumotlarga kaoraganda Turkiyada 42 mln. Kishi Eronda 34 mln., Afgonistonda 20 mln. Ga yakin, Irokda 12 mln., SuadiyaArabistonida 8,8 mln., Suriyada 8,8 mln. Yaman Arab Respublikasida 7 mln., Isroilda 3,5 mln., Iordaniyada 2,9 mln., Livanda 2,4 mln., Yaman Xalk Demokratik Respublikasida 1,8 mln., Kuvaytda 1,1 mln. Kishi, Omon, Kipr, Birlashgan Arab amirliklari, Baxreyn va Ktarda axoli soni bir mln. Ga xam yetmaydi. Regionning taxminan 80 foiz axolisi Turkiya, Eron, Afgoniston, Irok va Saudiya Arabistonida joylashgan.
• Antropolgik jixatidan Garbiy Osiyo xalklari asosan yevropoid irkiga oid. Ularga xos bulgan belgilar: sochi va kuzi kora, badani bugdoy rangli, burni urtacha, labi kichkina yoki bir oz kalinrok. Ayrim oldosiyolik yoki armanoid tipidagilar bosh suyagi va burnining kattaligi, yuzi va badanining sermuyligi bilan ajralib turadi. Aksincha urta dengiz tipi yoki xind -pamir tipi kam muyli, mayin yuzliligi va nozik labi, burnining kichikligi kabi belgilari bilan fark kiladi. Birinchi, ya’ni old Osiyo tipiga asosan turklar, utrok arablar, kurdlar, armanlar va yaxudiylar, ikkinchisiga, ya’ni xind -pamir tipiga Afgoniston xalklarining kupchiligi, kisman eron axolisi, uchinchi – urta dengiz tipiga garbiy turklar va kuchmanchi arablar kiradi. Ba’zi etnoslarda kisman mongoloid, ayrim guruxlarda negroid, Afgoniston va Eron bargunlarida avstroloid belgilari seziladi.
• Mazkur regionda joylashgan 12 ta arab mamlakatlarida yashovchi xalklar kushni Isroil, Turkiya va Erondagi arablar semit tillarida suzlashadilar. Ammo adabiy va rasmiy davlat tilida suzlashadigan tiplar orasida fark bulib, xalk ichida asosan uch sheva fanda aniklangan semit tilidagi Garbiy Osiyo axolisining 30 foizini tashkil kiladi. Eroniy tillarida forslar, pushtunlar, afgonlar, tojiklar, kurdlar, balujiylar, lurlar, baxtiyorlar, xazoriylar va boshka ayrim etnik guruxlar suzlashadilar.Ular butun axolining 40 foiziga yakin kismini tashkil kiladi va 20 foizidan ortik axoli turkiy til oilasiga mansub. Boshka tillarda gapiradigan xalklardan Kiprdagi greklar, lazlar, xindlar va boshka elatlar xar xil til oilasigamansub vakillaridir. Ammo Garbiy Osiyodagi xozirgi til turkumlarining bittasi xam maxalliy tub tillarga kirmaydi, Semit -xomit, xindevropa va turk tillari kirib kelgunga kadarbu xududda kadimgi davlatlarda uzok utmishda yukolib ketgan tillar tarkalgan edi.