JANUBIY SHARQIY OSIYO XALQLARI
![MAV ZU ; J AN UBIY SHARQIY OSIYO X ALQLARI](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_1.png)
![
1 . ETNOGNEZI VA ETNIK TARIXI .
2 . TILI VA IRQI .
3 . XO ’ JALIGI VA MODIY MADANYATI .
4 .XULOSA.
5.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. RE JA;](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_2.png)
![ADABIYOTLAR:
Asosiy ekinlardan, masaslan, Vyetnamda,
sholi, makka, kauchuk daraxti, ildizmevali
ekinlar, choy va payta ekiladi. Laosda kizil
shillik sholi, bogdorchilik, sabzavotchilik,
kisman chorvachilik va balikchilik rivoj topgan.
Birmada poliz ekinlari, bogdorchilik kishlok
xujaligining asosini tashkil kiladi, sholidan
tashkari ba'zi rayonlara choy, kofe daraxti,
shakarkamish, kakos palmasi va banan
ekiladi. Kampuchiyada sholikorlik bilan
balikchilik muxim soxa bulsada , kauchuk kabi
kimmatbaxo daraxtlar xam yetishtiriladi.
Indrneziya va Filipinda sholi, makka, loviya,
turli sabzavotlar, meva, shakarkamish, kofe
kabi ekinlar keng tarkalgan. Orollarida
balikchilik muxim rol uynaydi. Guruch, balik,
sabzavot, meva, usimlik yogi kabi maxsulotlar
butun maxalliy axolining tirikchiligidir. Gusht
kam, asosan bayramlarda iste'mol kilinadi,
kuprok, parranda, nomusulmon axoli esa
chuchka gushtini iste'mol kiladi.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_3.png)
![
Yevroosiyo qit'asining janubi-sharqiy
qismidagi Xindixitoy yarim orolida va
qo`shni Malayya arxipelagi orollarida
o`ziga xos madaniyatiga ega bo`lgan
turli elatlar yashaydi.
Antropologik jixatdan Janubi-Sharqiy
Osiyo xalqlarining deyarli xammasi
mongoloid tipidagi Janubiy Osiyo
kichik irqiga oid. Paleantrologik
ma'lumotlariga qaraganda paleolit va
mezolit davrlarida maxalliy axolining
bir qismi avstroloid guruxini tashkil
qilgan yoki o`ziga xos aralashma
tipidan iborat bo`lgan. Shuning
uchun xam xozirgacha Janubi-sharqiy
Osiyo axolisining etnik qiyofasi ancha
murakkab.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_4.png)
![
Janubi-sharkiy Osiyo xalklarining ma'naviy
madaniyati, san'ati va folklori juda boy.
Ma'lumki, bu yerda urta asrlardayok
ma'rifat ancha tarakkiy kilgan, dinimy va
badiiy adabiyot tarkalgan. Ammo
mustamlakachilik siyosati tufayli an'anaviy
madaniyat inkirozga uchragan. Kadimdan
Vyetnamda xar xil epik asarlar, muzika, raks
va kushiklar rivoj topgan. Tailandda xar xil
xalk teatrlari – imo teatri, kugirchok va
nikob teatrlari keng tarkalgan.
Kampuchiya va Birmada balet juda
mashxur , epos janriga asoslangan xalk
tomoshalari va soya teatri katta obru
kozongan. An'anaviy xadlk medisinasi
xozirgacha uz ta'sirini yukotmagan: xar xil
tabiiy ut-ulanlar bilan davolash, xalk
xirurgiya usullari va boshka tibbiy
faoliyatga sexrgarlik bilan birga amal
kilinadi. Urmon axolisining xarbiy tusdagi
ovchi rakslari, kushik va imo tomoshalari
kishiga zavk bagishlaydi.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_5.png)
![
Shuni aloxida kayd kilish lozimki, Janubi-
sharkiy Osiyo xalklari orasida xukmron
bulgan eng yirik dinlarning barchasi
maxalliy diniy e'tikodlar, xalk tasavvurlari
va badiiy ijodi zaminida shakllangan.
Shuning uchun xam kelgindi dinlar
maxalliy folklor, ayniksa xalk urf-odatlari
va milliy bayramlaridan keng foydalanib
ularga diniy tus bergan. Masalan, butun
regionda tarkalgan kishlok xujaligi
bayram marosimlari, baxor faslida ajdaxo
shaklida kemalarda utkaziladigan
poygalar , dexkonning yordamchisi sabr-
tokatli va mexnatkash kutos obrazi, mard
va topkir kuyon syujeti diniy tasavvurlar
bilan chatishib ketgan. Oilaviy va ijtimoiy
bayramlarp doimo turli taomlar, rang-
barang kuy va rakslar, ommaviy
tomoshalar bilan nishonlangan.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_6.png)
![
Buddizm butun Xindixitoy yarim
orolida eng keng tarkalgan diniy
tasavvurdir. Birma axolisining 83 foizi,
Kampuchiya va Laosda taxminan 90
foizi, Tailandda 94 foizn i buddaistlar
tashkil kiladi. Vyetlarning xam
kupchiligi buddizm dini buysunadi.
Buddistlar bir necha mazxablarga
bulingan . Maxayana bilan boshka
sharkiy dinlar va xristianlikning
aralashmasidan ikkita yirik sinkretik
mazxablar paydo bulgan. Filippin
axolisining 90 foizi xristian diniga
utgan, kupchiligi katoliklar.
Indoneziyada islom dini xukmron,
ya'ni axolisining 94 foizi musulmon, 4
foizi xristian, kolgani induistlar va
buddistlardan iborat.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_7.png)
![
Malayziyada xam kupchilik
axoli musulmonlar,ammo
konfusiylik, buddizm, daosizm,
induizm va xristian dinidagilar
xam ancha kismini tashkil
kiladi. Garbiy Malayziyaning
yarmidan kupi islom diniga
itoat kilsa, sharkiy kismidagi
axolisining kupchiligi maxalliy
urug-kabilaviy diniy
tasavvurlarga ega. Ibtidoiy
diniy e'tikodlar kisman Birma,
Tailand, Vyetnam, Laos va
Sharkiy Timorda xozirgacha
saklangan. Sumatra,
Kalimantan va Filippinning
ayrim orollarida urug-kabilaviy
dinlar xaligacha uchraydi.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_8.png)
![
Kup joylarda motiga dexkonchiligi
xozirgacha saklanib kelmokda.
Janubiy Osiyodagi singari bu yerda
xam urmon va butazorlarni chopib,
kurigandan keyin kuydirnib kuliga
urug sepadilar. Urugni motiga yoki
tayok bilan kovlab kumilgan, ba'zi
kabilalar esa chukurchalarga tashlab
ketverganlar. Shundan sung bu
ekinga boshka xech kanday ishlov
berilmagan, okibatda juda past xosil
olingan. Kuydirilib ekiladigan dalalar
ikki-uch yildan sung yangilangan.
Ular kushimcha ovchilik, balikchilik va
terimchilik bilan shugullanganlar.
Ayniksa ilon ovi ancha daromad
keltirgan. Ilonni tutib, terisini shilib
kimmat baxoga sotganlar. Uy
xunarmandchiligi xam ularga
kushimcha daromad keltirgan.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_9.png)
![
Janubi-Sharkiy Osiyoning serunum
tuprogi, namli va issik iklimi kadimiy
davrlardan dexkonchilik xujaligini,
ayniksa sholikorlikni keng tarkalishiga
sabab bulgan. Yukorida kayd kilinganidek
sholikorlik bu yerda neolit davrida paydo
bulib, dastlab uni tay va avstroneziya
xalklari egallagan. Endi sugorma omoch
dexkonchiligi Janubi-sharkiy Osiyo
axolisining asosiy mashguloti bulib, ular
kup joyda yiliga ikki marta xosil oladilar.
Ular sholidan tashkari dukkakli va
ildizmevali ekinlar, makka, bogdorchilik va
sabzavot ekinlar yetishtiradilarlar. Texnik
ekinlardan kauchuk va kofe daraxtlari,
kokos palmasi xam ekiladi. Ishlab
chikarish kurollari deyarli bir xil: oddiy
yogoch omoch va tishli mola bilan yerga
ishlov beradilar , xaydalgan yerga yogoch
bilan kovlab urug soladilar yoki tayyor
mol yuborib yanchadilar.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_10.png)
![
Janubi-sharkiy Osiyo xalklarining uy-joylari,
kishlok va karorgoxlari xar xil. Kul, dengiz,
daryo soxillarida joylashgan dexkonchilik
bilan shugullanuvchi axoli rejali kurilgan
kishloklarda yashaydilar. Xozirgacha axolining
bir kismi suvdagi kemalarda istikomat
kiladilar. Togli rayonlarda yashovchi axoli
atrofi bambuk yoki tikanli devor bilan uralgan
kichkina kishloklarda joylashgan. Kup
xalklarning uylari umumiy xaraketrda bulib,
bambuk va xurmo yogochlaridan tiklangan,
turli yaproklar bilan yopilgan va yerdan
birmuncha kutarilgan poldan iborat. Betak,
dayak kabi kabilalarda katta oila, ba'zan
jamoa joylashadigan xashamatli uylar
bulgan. Filippinda ilgari maxsus jamoaning
kengash uylari kurilgan. Uylar asosan polga
tushalgan chipta, devorlarga osilgan ruzgor
buyumlari bilan jixozlangan. Shaxarda
yashovchi boy oilalarning uylarida zamonaviy
mebellar xam bor. Tog va botkoklik
urmonlarda daydi ovchi va terimchi kabilalar
bambuk va xashaklardan tiklangan yengil
uylarda yoki pono kuy ib istikomat kiladilar.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_11.png)
![
Qit'a kismida yashovchi eng katta
etnos – vyetnamliklar 40 mln. kishidan
iborat. Tili va madaniyati jixatidan
ularga yaqin bo`lgan mianglar
respublikaning turli rayonlarida
joylashgan. Vyetlarning g`arbi, butun
Xindixitoy yarim orolida tay tilida
so`zlashadigan xalqlarning katta
guruxi yashaydi. Shulardan eng ko`p
sonlilalari kxontailar yoki Tailand
siamlari, laos va shan xalqlardir.
Vyetlar va taylarga irkiy, xujalik va
madaniy belgilari bilanmyao-yao
guruxiga oid xalklar yakin turadi.
Bularning xammasi lingvistik jixatdan
mon-kxmer til oilasiga kiradi. Asli
kxmer tillarida Kampuchiyaning tub
axolisi, Vyetnam, Laos va Tailand
kxmerlari, Birma va kisman Tailandda
yashovchi mon (talain)lar, Malakkadagi
senoi va semanglar suzlashadi.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_12.png)
![
Ilgari janubi-sharkiy osiyoliklarda urama kiyim
keng tarkalgan. Masalan, ilgari Vyetnamda
belbog, keng shim, kalta kurtka yoki xalat
erkaklarning an'anaviy kiyimi bulsa, xozir
kupchilik yevropacha kiyimga utgan. Ayollar
kukragi ochik kofta, uzun ishton, kishda kurtka
yoki xalat, boshiga somon shlyapa, oyogiga
esa sandal kiyganlar. Laosliklar asosan
xitoycha kiyingan: kalta shim, kurtka va sandal,
ayollari esa tupigidan kultigigacha mato bilan
urab belbog boylagan. Tailandliklarkeng
matoni beliga urab , uchini butini orasidan
utkazib ishtonga uxshatib kiygan,
birmaliklarning erkak va ayollari keng matoni
yubka kilib uragan, ustiga yaxtak kuylak yoki
kurtka kiygan, boshiga shlyapa yoki kiyikcha
yopingan, oyogiga teri sandal kiyishgan yoki
umumiy yalangoyok yurganlar. Urmonlarda
yashovchi ovchi-terimchi kabilalar asosan dub
daraxtidan tukilgan etakcha belbog yoki yubka
kiyganalr. Barcha xalklarda turli bezaklar
ayniksa ayollarda uzuk va bilaguzuklar mavjud
bulgan, ayrim elatlarda esa tatuirovka kilish,
tishni koraga buyash kabi pardozlar bulgan.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_13.png)
![
Oilaviy turmush va ijtimoiy tuzumi
jixatidan mazkur xalklar xar xil
darajada turgan. Uzok vaktlar
Xindixitoy va Indoneziyaning kup
kismida patriarxal oila va turmush
munosabatlari saklanib kelgan.
Ijtimoiy tuzumga va oilaviy turmushga
din zur ta'sir kilgan. Ayrim kolok
elatlar – ovchi-terimchi kabilalarda
urug-jamoa munosabatlari xali xam
mustaxkam saklanib kolgan. Ular
ma'lum xududga ega bulib, urugchilik
xatto ona urugi koldiklarini saklab
kolgan, ijtimoiy va oilaviy
munosabatlarni kabila boshliklari va
jamoa boshkargan. Batraklarda “uch
urug ittifok” nomli ijtimoiy ittifok
formasi, dayak, naga, taraji kabi
kabilalarda urug kishloklari va ibtidoiy
dinlar xam saklangan.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_14.png)
![
Uz navbatida, Malakka va Indoneziya
orollarining aborigen axolisini kit'adan bir
necha tulkinda kuchib kelgan mongoloid
aralash kabilalar soxillardan ichki
urmonzorlarga kuchishga majbur kilgan.
Yava va Sumatra orollariga eramizning
boshlarida Janubiy Osiyodan kelib
joylashgan kelgindilar maxalliy xalklarning
siyosiy va madaniy xayotida muxim rol
uynagan edi. Ular induzm va buddizm
dinlari, yozuv va boshka madaniy
an'nalarning keng tarkalishiga sabab
bulgan. Usha davrlardayok bu yerda
dastlabki davlatlar paydo buladi, bu
davlatlar urta asrlarga kelib ancha tarakkiy
etadi va dexkonchilik, savdo,
xunarmandchilik, fan va san'at ancha
rivojlanadi. VII-VII1 va ayniksa X1U asrlarda
Indoneziya va Malayziyaga kisman
Filippinga, Vyetnam va Kampuchiyaga
islom dini tarkala boshlagan.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_15.png)
![
Xitoy-tibet til oilasiga oid katta til
guruxining vakillaridan birmaliklar va
ularga yakin koren, kaya, kachin va xokazo
xalklardir. Maxsus adabiyotda avtroneziya
yoki malayyapolineziya til oilasiga
kiritilgan avstroosiyo til guruxiga eng kup
millatli Indoneziya xalklari kiritilgan.
Sunggi lingvistik ma'lumotlarga
karaganda bu yerda 300 dan ortik tillar va
1000 ga yakin shevalar mavjud bulib,
shularning 96 foizi avstroneziya til oilasiga
tegishli. Yavaliklar sundlar, madurlar,
minengkabau, bugi, makasara,
filippinlardan tagal, ilok, bilok, visayya
kabilar xam shu til oilasi vakillaridir. Til va
millatlarning shakllanish jarayoni
mustamlakachilik davrida bir oz
sustlashgan bulsa-da, ammo xar xolda
davom kilib kelgan.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_16.png)
![
Ma'lumki, Janubi-sharkiy Osiyo
anroponezis xudud , ya'ni odamzod
paydo bulgan rayonlarga kiradi. Kadimiy
tarixiy davrlarda Osiyo kit'asi Avstraliya
bilan birikkan bulib 5 kit'aga odam usha
tabiiy kuprik orkali kuchib tarkagan.
Maxalliy xalklarning etnogenezi xam
uzok utmishdagi etnik guruxlarning
migrasiyasi bilan bevosita boglikdir.
Xindixitoy yarim orolida kadimiy
davrlarda xozirga nisbatan mon-kxmer
tilida suzlashadigan kabilalar kuprok
bulgan. Indoneziya va Filippin orollarida
negro-avstroloid xalklar joylashgan bulib
papaus va melaneziya tiplari bilan
chatishib ketgan. Eramizning boshlarida
shimoliy va sharkiy tomondan kuplab
kela boshlagan mongoloid elatlar mon-
kxmerlarni kuvib chikara boshlaydi va
xozirgi vyet, tay, lao va birma tillariga
asos soladi.](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_17.png)
![
Xulosam shundan iboratki; Barcha Osiyo xalqlari yani
G’arbiy Osiyo xalqlari, Janubiy Osiyo xalqlari, Janubiy-
Sharqiy osyo xalqlari, Shimoliy osiyo xalqlari yoki Sibr
xalqlari bu barcha xalqlar o,zining yagona xalq bo’lib
shakllanligunga qadar kelib chiqish tarixiga ega ekanligi
ularning urf-odat an’analari madaniyati xo’jaligi turlicha
ekanligi bizga ma’lum bo’ldi.Usha barcha xalqlarning ob-
havosi turlicha ekanligi ma’lum bo’ldi. Bu xalqlarning
qanaqa irqga mansubligi , qanaqa keyim kiyganligi
ularning tuzilishi jumladan; Janubi- Osyo xalqlarining ham
qanday kelib chiqanligi yani 4ta irq mangaloid,avstraloid,
yevropoid, negiroid kabi irqlarning mavjudligi bizga
ma’lum buldi. Barcha xalqlarni klassvikatsiyasini, ularning
qaysi til oilasga kerishi qaysi tilda gaplashish haqida
tushunchaga ega bo’ldik. Ya’ni mona-Kxmar tebit-XITOY
vaboshqa til oilalariga ega ekanligi bizga ma’lum bo’ldi. X ULOSA](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_18.png)
![
1. Karimov I.A. « Tarixi y xot irasiz k е lajak y o` q» T., Sharq. 1998.
2.J abborov I.M. J ahon et nologiy asi asoslari.T., 2005
3.J abborov I., J abborov S. J ahon dinlari t arixi. Toshk е nt , 2001.
4.J abborov I.M. Et nografi y a asoslari . T.,1981.
5. J abborov I.M. Et nografi y a v a jahonning et ni k qiy ofasi. T., 1982.
6. Guru P. Aziy a. M. 1958
7. Mark ov G. Е. Koch е v nik i Azii. M.1976.
8. Shpajni k ov G.A. R е ligii st ran Yugo-Vost ochnoy Azii.M. 1980.
9. Bruk S.I. N as е l е ni е mira.M.,1981
10. Mali е narodi Yujnoy Azii. M., 1979.
11. Et nich е sk i е prot s е ssi v st ranax Yujnoy Azii. M., 1976
12. O` zb е k i st on Mi lliy ent si k lop е diy asi. T., « O` zb е k ist on mi lliy
ent sik lop е diy asi milli y nashriy ot i 2001-2006. 1-11 jildlar.
13. J ahon mamlak at l ari. Qisqa ma'l umot noma. T., Sharq. 2006. A DA BI YOTLA R](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_19.png)
![EYTIBORING IZ
UCHUN
RAXMAT](/data/documents/302196ee-31dd-4c98-b6d9-8c5bfd3f44e3/page_20.png)
MAV ZU ; J AN UBIY SHARQIY OSIYO X ALQLARI
1 . ETNOGNEZI VA ETNIK TARIXI . 2 . TILI VA IRQI . 3 . XO ’ JALIGI VA MODIY MADANYATI . 4 .XULOSA. 5.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. RE JA;
ADABIYOTLAR: Asosiy ekinlardan, masaslan, Vyetnamda, sholi, makka, kauchuk daraxti, ildizmevali ekinlar, choy va payta ekiladi. Laosda kizil shillik sholi, bogdorchilik, sabzavotchilik, kisman chorvachilik va balikchilik rivoj topgan. Birmada poliz ekinlari, bogdorchilik kishlok xujaligining asosini tashkil kiladi, sholidan tashkari ba'zi rayonlara choy, kofe daraxti, shakarkamish, kakos palmasi va banan ekiladi. Kampuchiyada sholikorlik bilan balikchilik muxim soxa bulsada , kauchuk kabi kimmatbaxo daraxtlar xam yetishtiriladi. Indrneziya va Filipinda sholi, makka, loviya, turli sabzavotlar, meva, shakarkamish, kofe kabi ekinlar keng tarkalgan. Orollarida balikchilik muxim rol uynaydi. Guruch, balik, sabzavot, meva, usimlik yogi kabi maxsulotlar butun maxalliy axolining tirikchiligidir. Gusht kam, asosan bayramlarda iste'mol kilinadi, kuprok, parranda, nomusulmon axoli esa chuchka gushtini iste'mol kiladi.
Yevroosiyo qit'asining janubi-sharqiy qismidagi Xindixitoy yarim orolida va qo`shni Malayya arxipelagi orollarida o`ziga xos madaniyatiga ega bo`lgan turli elatlar yashaydi. Antropologik jixatdan Janubi-Sharqiy Osiyo xalqlarining deyarli xammasi mongoloid tipidagi Janubiy Osiyo kichik irqiga oid. Paleantrologik ma'lumotlariga qaraganda paleolit va mezolit davrlarida maxalliy axolining bir qismi avstroloid guruxini tashkil qilgan yoki o`ziga xos aralashma tipidan iborat bo`lgan. Shuning uchun xam xozirgacha Janubi-sharqiy Osiyo axolisining etnik qiyofasi ancha murakkab.
Janubi-sharkiy Osiyo xalklarining ma'naviy madaniyati, san'ati va folklori juda boy. Ma'lumki, bu yerda urta asrlardayok ma'rifat ancha tarakkiy kilgan, dinimy va badiiy adabiyot tarkalgan. Ammo mustamlakachilik siyosati tufayli an'anaviy madaniyat inkirozga uchragan. Kadimdan Vyetnamda xar xil epik asarlar, muzika, raks va kushiklar rivoj topgan. Tailandda xar xil xalk teatrlari – imo teatri, kugirchok va nikob teatrlari keng tarkalgan. Kampuchiya va Birmada balet juda mashxur , epos janriga asoslangan xalk tomoshalari va soya teatri katta obru kozongan. An'anaviy xadlk medisinasi xozirgacha uz ta'sirini yukotmagan: xar xil tabiiy ut-ulanlar bilan davolash, xalk xirurgiya usullari va boshka tibbiy faoliyatga sexrgarlik bilan birga amal kilinadi. Urmon axolisining xarbiy tusdagi ovchi rakslari, kushik va imo tomoshalari kishiga zavk bagishlaydi.