logo

Sharqiy,Janubiy Osiyo

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

29014.78125 KB
                 Osiyoning  sharqiy  qismida  joylashgan hududlari  Sharqiy  
Osiyo  subregioni  hisoblanadi.  Shimoliy,  g‘arbiy, janubiy  
qismlaridan  mintaqaning  quruqlik  chegaralari  o‘tsa,  sharqi 
Yapon,  Sariq,  Sharqiy  Xitoy,  Janubiy  Xitoy  dengizlari  zanjiri  
bilan o‘ralgan.  Uning  umumiy  maydoni  11,8  mln  km.2,  aholisi  
soni  esa 1,5 mlrd.dan  ortiq.  Mazkur  mintaqa  Yer  shari  quruqlik  
maydoning  deyarli 8%  ini  egallaydi;  dunyo  aholisining  22,2%  ni 
 o‘z  ichiga  oladi;  dunyo bo‘yicha  YMM  ning  1/4  qismidan  ortiq  
shu  mintaqa  hissasiga  to‘g‘ri keladi.  Subregion  hududida  5  ta  
mustaqil  davlat  joylashgan .               
Sharqiy  Osiyo  subregioni  Osiyoning  maydon  jihatdan  eng  katta 

mintaqasi  hisoblanadi.  Uning  davlatlari  orasida  Xitoy  maydon  kattaligiga  ko‘ra  
jahonda  uchinchi,  aholi  soniga  ko‘ra  esa,  birinchi  o‘rinni  egallaydi.  Koreya  
Respublikasi  mintaqaning  maydon  jihatdan  kichik 

davlati  hisoblansa,  Mongoliya  aholi  soniga  ko‘ra  guruhda  so‘nggi 

o‘rinni  egallaydi.  Subregion  davlatlarining  yana  bir  o‘ziga  xos  jihati 

shuki,  har  bir  davlat  o‘z  siyosati,  rivojlanish  holatiga  ko‘ra  deyarli 

bir-biriga  o‘xshamaydi.                Subregion  dav lat larining  y ana  bir  o‘ziga  xos  jihat i 
shuk i,  har  bir  dav lat   o‘z  siy osat i,  riv ojlanish  holat iga  k o‘ra  
dey arli 
bir-biriga  o‘xshamay di.  Bu  y erda  bozor  iqt isodiy ot i  t alablarini  
o‘zida  singdirgan  sot sialist ik   t uzum  asosida  riv ojlanay ot gan  X it oy   
X alq 
Respublik asi,  jahonning  eng  harbiy lashgan,  y opiq  dav lat   siy osat   
y urit uv chi,  t ot alit ar  t uzumga  ega  bo‘lgan  Korey a  X alq  
Demok rat ik   Respublik asi  (KX DR),  mint aqadagi  y agona  monarxiy a  
t uzumiga  ega 
bo‘lgan,  jahonning  iqt isodiy   jihat dan  eng  riv ojlangan  
dav lat laridan 
biri  –  post indust rial  dav lat   Yaponiy a,  y angi  sanoat lashgan  dav lat   
– 
Korey a  Respublik asi  bilan  bir  qat orda  iqt isodiy ot i  nisbat an  past   
darajada  riv oj langan  Mongoliy a  joy lashgan. 
To‘g‘ridan t o‘g‘ri Tinch ok eaniga chiq              To‘g‘ridan to‘g‘ri Tinch 
okeaniga chiqish 
imkoniyatiga ega 
(Mongoliyadan  tashqari)  
ekanligi,  subregionning  
qadimiy  sivilizatsiya  
markazlaridan  biri  ekanligi  
geografi k  o‘rnining  ijobiy  
jihatlari  hisoblansa,  g‘arbiy  
va  janubiy  qismlarining  
baland  tog‘liklardan  
iboratligi,  asosiy  qismi 
Tinch  okeanbo‘yi  seysmik  
zonasida  joylashganligi,  
salbiy  jihat  sifatida 
namoyon  bo‘ladi.              Sharqiy  Osiyo  davlatlari,  asosan,  mo‘tadil,  subtropik  va  subekvatorial  mintaqalarda  
joylashgan.  Mazkur  davlatlar  iqtisodiyotida  ularning hududida  mavjud  bo‘lgan  tabiiy  
resurslar  katta  ahamiyatga  ega.  Mineral resurslarning  turli  ko‘rinishlari  Yaponiyadan  
boshqa  barcha  davlatlarda tarqalgan  bo‘lsa,  Yaponiya,  Koreya  yarimoroli  davlatlari  suv 
 resurslariga  boyligi  bilan  ajralib  turadi.  Undan  tashqari,  yer  (Xitoy),  o‘rmon 
(Xitoy,  Koreya  yarimoroli  davlatlari),  rekreatsion  (Yaponiya,  Xitoy,  Koreya  Respublikasi) 
 resurslar  ham  katta  iqtisodiy  ahamiyatga  ega.
Tibbet  t og’lari                            Subregion  aholi  soni,  uning  zi chlik   darajasi  y uqori  bo‘lgan  
hududlardan  biri  hi soblanadi.  Ijt imoiy -iqt isodiy   t araqqiy ot   omi li  
Yaponi y a, Korey a  Respubli k asi   aholisini ng  t abiiy   k o‘pay ish  
darajasi ga  salbiy  t a’si r  k o‘rsat moqda.  Ularda  t ug‘ili sh  daraj asi  
past ligi  sababli  aholi orasida  k at t a  y oshlil ar  hamda  qariy alarning  
salmog‘i  ort ib  bormoqda. 
X it oy da  aholi   sonining  sek in  o‘si shiga,  bu  yerda  so‘nggi  y illargacha 
oli b  bori lgan  aholi   soni ni   qisqart i rishga  qarat il gan  demografi  k   
siy osat  
sabab  bo‘lmoqda.  Mint aqa  dav lat lari  orasida  KX DR  v a  Mongol iy ada 
t abiiy   k o‘pay ish  jaray oni  y uz  bermoqda.  Subregi onda  aholi   o‘rt acha 
zi chligi  1  k m.2 ga  136  k ishiga  t eng.  A holi  zi chlik   k o‘rsat k ichlari  
Korey a 
Respublik asida  eng  y uqori  (1  k m.2ga  510  k ishi),  Mongoliy ada  esa  
eng past   (2  k i shi).              Subregionda  o‘rtacha  urbanizatsiya  darajasi  58%  bo‘lgan  holda, uning  davlatlari  orasida  
iqtisodiyoti  rivojlangan  Yaponiya  (93%),  Koreya  Respublikasida  (82%)  baland,  KXDRda  esa  
past  (60%)  ko‘rsatkichlar  kuzatiladi.  Sanoatida  konchilik  (Xitoy,  Mongoliya,  KXDR), yoqilg‘i-
energetika  (Xitoy,  Koreya  Respublikasi,  Yaponiya),  qora  va rang li metallurgiya (Xitoy, Yaponiya, 
Koreya Respublikasi), mashinasozlik  (Xitoy,  Yaponiya,  Koreya  Respublikasi),  kimyo  (Xitoy,  
Yaponiya, Koreya  Respublikasi,  KXDR),  o‘rmon  va  yog‘ochsozlik  (Xitoy,  Koreya Respublikasi),  
yengil  va  oziq-ovqat  (subregionning  barcha  davlatlari) tarmoqlari  muhim  ahamiyatga  ega.  Turli 
 tarmoqlarda  sanoat  mahsulotlari  ishlab  chiqarish  bo‘yicha  Xitoy,  Yaponiya,  Koreya  
Respublikasi davlatlari  jahonda  yetakchi  davlatlardan  hisoblanadilar.  Ayniqsa,  ushbu 
davlatlarning  qora  metallurgiya,  kemasozlik,  avtomobilsozlik,  elektronika  va  elektrotexnika,  
kimyo  sanoatlaridagi  ulushi  katta.                   Chorvachilikda  qoramolchilik,  cho‘chqachilik,  parrandachilik  va  baliqchilik  
muhim  o‘rin tutadi.  Mongoliyada  qo‘y  va  echkichilik,  yilqichilik,  tuyachilik  
va bug‘uchilik  tarmoqlari  ham  rivojlangan.              J anubi-sharqiy   Osiy o  dav lat lari.
Janubi-sharqiy  Osiyo  subregioni  tarkibiga  
Hindixitoy  yarimoroli,  Malay  arxipelagi  orollari, 
Yangi  Gvineyaning  g‘arbiy  qismi  kiradi.  Uning  
maydoni  4,5  mln km . 2   bo‘lib,  umumiy  quruqlik  
maydonining  3%  ni  egallaydi.  Aholisi  soni  630  
mlnga  yaqin.  Ya’ni  bu  subregionda  jahon 
aholisining 8,5%  dan  ko‘prog‘i  istiqomat  qiladi.  
Geografik  joylashuvi  jihatidan Vyetnam,  Kambodja,  
Laos,  Myanma,  Tailand  va  Malayziya  yarimorol,  
Bruney,  Indoneziya,  Singapur,  Filippin  va  Sharqiy  
Timor  esa orol  davlatlar  hisoblanadi. Bu  yerda  
maydon  kattaligi, aholi  soni,  ijtimoiy-iqtisodiy  
taraqqiyot  darajasiga  ko‘ra  bir-biridan  farq  qiluvchi 
11  ta  davlat  joylashgan.  Ular  orasida  faqat  Laos  
quruqlik  ichkarisida  joylashgan  davlat  bo‘lganligi  
sababli  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  dengizga 
chiqa  olmaydi               Dav lat larning  4  t asi  
monarxiy a  
boshqaruv   shak liga  
ega.  Ma’muriy -
hududiy   t uzilishiga  
k o‘ra,  Malay ziy a  v a  
My anma  dav lat lari  
federat iv   dav lat lar  
hisoblanadi. Geografik  joylashuvi  jihatidan Vyetnam,  Kambodja,  
Laos,  Myanma,  Tailand  va  Malayziya  yarimorol,  Bruney, 
 Indoneziya,  Singapur,  Filippin  va  Sharqiy  Timor  esa 
orol  davlatlar  hisoblanadi.               Suv  resurslari  bilan  yaxshi  ta’minlangan.  Mekong,  Iravadi,  Chao-Praya,  
Xongxa daryolari  eng  asosiy  chuchuk  suv  manbalari  hisoblanadi.  
Mintaqaning yirik  daryolari,  asosan,  yarim  orol davlatlar  hududidan  oqib  
o‘tadi.Dunyo  okeani  biologik  resurslari  ham davlatlar  iqtisodiyotida               Subregion  qalayning  umumiy  zaxiralari  bo‘yicha  jahonda  birinchi 
 o‘rinni  egallaydi.  Surma  zaxiralari  bo‘yicha  Janubi-sharqiy  Osiyo 
 qit’ada birinchi,  jahonda  esa  ikkinchi  o‘rinni  egallaydi.  Bundan  
tashqari,  ushbu hududdan  neft  (Indoneziya,  Malayziya,  Bruney),  
toshko‘mir  (Vyetnam, Indoneziya),  uran  rudalari  (Indoneziya,  
Filippin),  oltin  (Myanma,  Vyetnam,  Filippin),  volfram  (Myanma,  
Tailand),  boksit  (Indoneziya,  Filippin,  Malayziya)  kabi  mineral  
resurslar  ham  qazib  olinadi.              Janubi-sharqiy  Osiyoning  deyarli  barcha  davlatlarida  aholining  tabiiy 
ko‘payish  darajasi  yuqori.  Bunga  birinchi  navbatda  milliy,  diniy  omillar 
katta  ta’sir  ko‘rsatadi.  Indoneziya,  Filippin,  Vyetnam  mintaqaning  aholi  
soni  ko‘p  bo‘lgan  davlatlari  hisoblanadi.  Janubi-sharqiy  Osiyo  
hududida  200  dan  ortiq  xalqlar  yashaydi.  Ular  orasida  malayliklar,  
laolar, tayliklar,  vyetnamliklar,  semanglar,  birmaliklar,  fi lippinliklar,  
yavaliklar, xitoylar  katta  salmoqa  ega. Indoneziya,  Malayziya,  Bruneyda  
islom  diniga  e’tiqod  qiluvchilar  oldingi  o‘rinda  turadi.  Tailand,  Laos,  
Kambodja,  Myanma  hamda Vyetnamda  buddizm,  Singapurda  esa  
konfusiylik  dini  keng  tarqalgan. 
Ayrim  davlatlarda katoliklarning  salmog‘i  katta  (Filippin,  Sharqiy  
Timor).Subregionda  o‘rtacha  zichlik  1  km-2км.ga  140  kishini  tashkil  
etadi.  Kichik hududli  davlatlarda  bu  ko‘rsatkich  ancha  yuqori  (masalan, 
 Singapurda  o‘rtacha  zichlik  1  km.2 ga  8000 kishidan oshadi).                Janubi-sharqiy  Osiyo  davlatlari  ichida  Singapur,  Tailand, Malayziya  kabi  
yangi  sanoatlashgan  davlatlar  (so‘nggi  yillarda  ijtimoiy-iqtisodiy  
ko‘rsatkichlarda  ijobiy  o‘zgarishlar  yuz  berayotgan  rivojlanayotgan  davlatlar 
 guruhi)  soni  ortib  bormoqda.  Bundan  tashqari,  bu yerda  Bruney  kabi  neft  
eksport  qiluvchi  davlat,  Sharqiy  Timor,  Laos kabi  iqtisodiyoti  past  darajada 
 rivojlangan  davlatlar  ham  mavjud . Subregionda  konchilik  (deyarli  
mintaqaning  barcha  davlatlarida), yoqilg‘i-energetika  (Indoneziya,  Malayziya,  
Bruney  va  b.),  rangli  metallurgiya  (Indoneziya,  Malayziya,  Tailand,  Vyetnam  
va  b.),  mashinasozlik  (Indoneziya,  Singapur,  Malayziya  va  b.),  kimyo  
(Indoneziya, Malayziya,  Singapur,  Vyetnam  va  b.),  yengil  va  oziq-ovqat  
(deyarli mintaqaning  barcha  davlatlarida)  sanoatlari  tarmoqlari  rivojlangan .               Qishloq  xo‘jaligida  dehqonchilik  ustun  soha  bo‘lib,  sholi  asosiy ekin  
turi  hisoblanadi.  Bundan  tashqari,  mintaqa  davlatlarida  turli  
ziravorlar,  choy,  kofe,  kopra,  geveya  (tabiiy  kauchuk  olish  uchun)  
kabilar ham  yetishtiriladi.  Chorvachilikda  baliqchilik  rivojlangan.               Tayland go’zall maskanlari                Kambodja     qiziqarli    mask anlari              Laos dam olish mask anlari              1.Daftarga xotirada qolgan 
ma’lumotlarni yozish.
2.Ko’rsatib o’tilgan davlatlar 
poytahtini yozish;
3.Bu davlatlarni xaritadan 
ko’rsatish;
4.Qiziqarli savollarga javob 
berish.
5.Ijodiy ish shrtlariga 
tayorlanish              Davlat poytaxtlarini yozing.

Pnompen -                                             

Manila -                                                  

Bangok   -                                                  

V entyan –                                                        

Nyupido  -                                                     

Ulan-Bator -                                                             To’g’ri  javoblar

Pnompen                         Kambodja

Manila                               Flippin

Bangok                              Tailand

Ventuyan                           Laos

Neypido                             Muyanma

Ulan-bator                         Mongoliya              •
Koreya so`zining ma`nosi nima?-                                          Tonggi   tarovat
•
Qaysi davlat poytaxti dunyodagi eng sovuq poytaxt hisoblanadi? -           
                                                                                        Mongoliya
•
Qaysi mamlakat hududida 17 ta harakatdagi vulqon joylashgan? -            
                       Yaponiya
•
Uchburchak shaklidagi yarimorolda joylashgan mamlakatlarni 
bilasizmi?-                                                                         	
  Hindiston ,   Somali
•
Qaysi mamlakat tarkibida 17 ming 508 ta orol mavjud? -    Indoneziya
•
Qog`oz pullar ilk marotaba qaysi davlatda muomalaga kiritilgan?- 	
            
                                                                                    Xitoyda              Si z bugungi mav zul aimi zdan 
xulosa qilib,qay si dav lat ga 
say ohat ga,o’qishga,i shl ashga 
borgan bul ardungi z. O’zlaringizni  
ijodiy  ishlarizni  t ay orab k elish .              Uy ga    v azifa:
      29-mavzuni o’qib kelish,
mavzu ostidagi  savollarga javob         
yozish              R	a	h	m	
a	t

Osiyoning sharqiy qismida joylashgan hududlari Sharqiy Osiyo subregioni hisoblanadi. Shimoliy, g‘arbiy, janubiy qismlaridan mintaqaning quruqlik chegaralari o‘tsa, sharqi Yapon, Sariq, Sharqiy Xitoy, Janubiy Xitoy dengizlari zanjiri bilan o‘ralgan. Uning umumiy maydoni 11,8 mln km.2, aholisi soni esa 1,5 mlrd.dan ortiq. Mazkur mintaqa Yer shari quruqlik maydoning deyarli 8% ini egallaydi; dunyo aholisining 22,2% ni o‘z ichiga oladi; dunyo bo‘yicha YMM ning 1/4 qismidan ortiq shu mintaqa hissasiga to‘g‘ri keladi. Subregion hududida 5 ta mustaqil davlat joylashgan .

 Sharqiy Osiyo subregioni Osiyoning maydon jihatdan eng katta  mintaqasi hisoblanadi. Uning davlatlari orasida Xitoy maydon kattaligiga ko‘ra jahonda uchinchi, aholi soniga ko‘ra esa, birinchi o‘rinni egallaydi. Koreya Respublikasi mintaqaning maydon jihatdan kichik  davlati hisoblansa, Mongoliya aholi soniga ko‘ra guruhda so‘nggi  o‘rinni egallaydi. Subregion davlatlarining yana bir o‘ziga xos jihati  shuki, har bir davlat o‘z siyosati, rivojlanish holatiga ko‘ra deyarli  bir-biriga o‘xshamaydi.

Subregion dav lat larining y ana bir o‘ziga xos jihat i shuk i, har bir dav lat o‘z siy osat i, riv ojlanish holat iga k o‘ra dey arli bir-biriga o‘xshamay di. Bu y erda bozor iqt isodiy ot i t alablarini o‘zida singdirgan sot sialist ik t uzum asosida riv ojlanay ot gan X it oy X alq Respublik asi, jahonning eng harbiy lashgan, y opiq dav lat siy osat y urit uv chi, t ot alit ar t uzumga ega bo‘lgan Korey a X alq Demok rat ik Respublik asi (KX DR), mint aqadagi y agona monarxiy a t uzumiga ega bo‘lgan, jahonning iqt isodiy jihat dan eng riv ojlangan dav lat laridan biri – post indust rial dav lat Yaponiy a, y angi sanoat lashgan dav lat – Korey a Respublik asi bilan bir qat orda iqt isodiy ot i nisbat an past darajada riv oj langan Mongoliy a joy lashgan. To‘g‘ridan t o‘g‘ri Tinch ok eaniga chiq

To‘g‘ridan to‘g‘ri Tinch okeaniga chiqish imkoniyatiga ega (Mongoliyadan tashqari) ekanligi, subregionning qadimiy sivilizatsiya markazlaridan biri ekanligi geografi k o‘rnining ijobiy jihatlari hisoblansa, g‘arbiy va janubiy qismlarining baland tog‘liklardan iboratligi, asosiy qismi Tinch okeanbo‘yi seysmik zonasida joylashganligi, salbiy jihat sifatida namoyon bo‘ladi.