logo

Globallashuv va milliy ma’naviy xavfsizlikning madaniyat tizimida namoyon bo‘lishi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

978.623046875 KB
M av zu : Globallashuv  v a milliy  
ma’nav iy  xav fsizlik ning madaniy at  
t izimida namoy on bo‘lishi 
REJA:
1. Milliy ma’naviy xavfsizlik tushunchasining mohiyati va mazmuni
2.Globallashuv va ma’naviy inqilob
3.Globallashuv va  sivilizatsiya.
4.Globallashuv jarayonida sivilizatsiya va madaniyat nisbati, o‘zaro 
kesishuvi  «Xavfsizlik» tushunchasi garchand davlatlar 
paydo b o‘ lgan davrdan mavjud bulsa d a, u 
ijtimoiy-gumanitar so h aga XX asr va XXI asr 
boshlarida shiddat    bilan kirib keldi. SHu 
davrdan boshlab inson va mil latning ongi va 
q albini, ma’naviyatini egallash yuli bilan butun 
er yuzida uz xukmronligini  o‘ rnatishga 
q aratilgan xatti- h arakatlar boshlangan edi. 
Ammo uning keng  q amrovi bugungi talablar 
darajasidan ancha ork a da  qol mokda.  «Xavfsizlik» tushunchasiga rossiyalik va 
bosh qa  bir  q ator olimlar tomonidan  h am 
fikrlar bildirilgan. Tad qiqo tchilarning bir 
q ismi bu s o‘ zga keng  q amrovli ta’rif berishga 
h arakat k i lgan bulsa, ikkinchi birlarida bu 
tushunchaning fa q ,at ayrim shakllariga 
nisbatan  qo‘ llangan tax l illarni  ko‘ rish 
mumkin. Jumladan, rossiyalik olim V.N. 
Kuznetsov: «Xavfsizlikning mazmuni xavf 
tu g‘ ilmagan  h ayot fak a tgina  qay sidir ob’ektga 
nisbatan xavf e h timoli tu g‘ ilgandagina xavf 
sizlik fenomeni yuzaga keladi», deb 
h isoblasa, yana bir rossiyalik olim V.I. 
Mitroxin: «Xavfsizlik tushunchasi ostida 
shax s , ijtimoiy  guruhlar , davlat, jamiyat va 
umuman sivilizatsiya k a driyatlari, sha’ni, 
qad r- qi mmatining  h imoyalanganlik darajasini 
anglash lozimligi»ni k o‘ rsatadi. Bo shq a bir 
olimlar N . .A. Severev va V . K . Dednovlar bu 
tushunchani «shax s jamiyat va davlatning 
hayotiy muhim manfaatlarini ichki va tashqi 
taxdidlardan himoyalanganlik jihati» 1
, deb 
ta’riflaganlar. « X avfsizlik» tushunchasiga nisbatan «tor» 
doirada ta’riflar ham berilgan. Jumladan, R. 
YAnovskiy fikricha, «Iqtisodiy xavfsizlik bu 
— ishlab chiqarishning moddiy va moliyaviy 
tavsifi bo‘lib, iktisodiyotning geosiyosiy 
sohadagi o‘rni va barqarorligi holatidir». A. 
Kravchenko bu mavzuni: «Ijtimoiy xavfsizlik 
bugungi kunda davlat, jamiyat va fukarolar 
tomonidan jamiyatning ijtimoiy sohasini 
barbod etish yoki degradatsiyalashga qodir 
bulgan xavf va taxdidlarning oldini olish, 
qaytarish va bartaraf etish uchunqo‘llaydigan 
chora-tadbirlar», deya izoxlaydi. Ijtimoiy 
xavfsizlikka bevosita axborot xavfsizligining 
ta’siri mavjud, bunda uzatilayotgan ma’lumot, 
qabul qilinayotgan xabar va unga nisbatan 
munosabat kabilar alohida urin tutadi. 
Axborot xavfsizligi mamlakatning shunday 
jihatiki, bunda fuqarolar, jamiyat va davlatga 
mamlakatning axborot soxasiga ta’sir 
kursatish orqali sezilarli zarar etkazilishi 
mumkin bulmasligi sifatida belgilanadi.    O‘zbekistonlik olimlardan yana biri A.E. Ishmuhammmedov  «Xavfsizlik 
tushunchasi juda keng bulib, jamiyat hayotiga aloqador deyarli hamma 
masalalarni — chegara xavfsizligi, region ichidagi tinchlik, 
ekstremistik, milliy guruhlarning yo‘qligi, poraxurlik, jinoyat 
ko‘rsatkichlarining kamayishi omillarini uz ichiga oladi va hokazo»,  — 
deb hisoblasa, iqtisodchi olim, professor X,.P. Abulqosimov:  «Xavfsizlik tu 
shunchasi ko‘p qirrali bo‘lib, turlicha ma’noda talqin etiladi. SHunga 
qaramasdan, ularda umumiy g‘oya   mavjud bulib, bunga kura xavfsizlik 
insoniyat hayotining turli sohalarida vujudga keladigan xavf-xatardan 
himoyalanish, kafolatlanish ma’nosini anglatadi. Xavf-xatar esa davlat 
va jamiyat rivojlanishiga, normal amal kilishiga tahdid soluvchi 
potensial yoki real kuch omil hisoblanadi. Xavf-xatar namoyon 
bulishining keskin shakllariga tabiiy, ijtimoiy katak	
 lizm va larzalar, 
inqiroz va tangliklar, inkilob va qo‘zgolon, urush va qurolli 
to‘qnashuvlar kiradi» 1
, — degan fikrni bildiradi.  Faylasuf S.Otamurodov fikricha xavf “Bu o‘z navbatida, «zaif» 
tomonning batamom kuchsizlanib, kuchli tomonga «itoat» 
qilishiga majbur etadi. Xuddi mana shu jarayonning davom etishi 
«kuchsizlar»da xavotirlanish, hadiksirash jihatlarini yuzaga 
keltiradi. Ana shu holatdan xoli bulish uchun muvozanatga 
erishish omillaridan foydalanish «zaif» tomon faoliyatida amal 
qiladigan jarayon hisoblanadi. Ya’ni, o‘zining «men»ligini saqlab 
qolishga bo‘lgan intilish barcha hodisa, voqea, jarayon va 
munosabatlarga xos bo‘lgan xususiyat hisoblanadi, ularda 
kechadigan «notekislik» va «tengsizlik» natijasida xavf-xatar 
yuzaga keladi. SHu tariqa undan himoyalanish, qutulish, 
muvozanatdagi taraqqiyotga erishishga intilish uchun zaif to 
monning uz xavfsizligini ta’minlash zaruriyati yuzaga keladi. Ana 
shu tariqa «xavfsizlik»ka erishish boqiiy muammo sifatida davom 
etadi milliy xavfsizlik deganda, mamlakat 
va uning hududida yashaydigan 
barcha insonlarning millati, irqi, jinsi, 
diniy e’tiqodi, ijtimoiy kelib 
chiqishidan qat’i nazar, turli salbiy 
ta’sirlardan, yovuz kuchlar va 
g‘oyalar xavf-xataridan 
himoyalanganligini tushunish 
mumkin buladi.  B ugungi kungacha «xavfsizlik» tizimida «milliy-ma’naviy xavfsizlik» 
tushunchasi qo‘llanilmay kelinmoqda. U, asosan, «milliy xavfsizlik»ning 
«ichida», uning tarkibiy qismi sifatida karalgan va tasavvur etib 
kelingan edi. SHuning uchun ham u ilmiy iste’moldan chetda qolib 
kelgan. Lekin bugun gi kunda uni mustaqil tushuncha va muammo 
sifatida urganish zaruriyati kelib chiqmoqda. Uning sabablarini 
faylasuf S.Otamurodov tomonidan ochib berilgan: 
birinchidan,  bugun insoniyatga va jahon 
taravqqiyotida milliy ma’naviyatning roli har 
qachongiga qaraganda oshib bormokda, u 
insonlarning ongi va qalbini egallashning muhim 
omiliga aylanmoqda;
  ikkinchidan,  insoniyatning intellektual salohiyati 
yuksak darajaga ko‘tarilishiga qaramasdan, uning 
ma’naviyati zaiflashib, qashshoqlashib bormokda. 
Buning natijasida yovuzlik, zuravonlik, xudbinlik, 
axloqsizlik, qasddan odam o‘ldirish, odam savdosi, 
insoniyat irsiyatini butunlay barbod qiluvchi 
narkoma	
 niya kabi ma’naviy illatlarning eng 
jirkanch ko‘rinishlari har qachongiga qaraganda 
ham avj olmokda;  uchinchidan,  shiddat bilan shakllanib 
kelayotgan «ommaviy madaniyat»ning milliy 
ma’naviyatga nisbatan taxdidi kuchayib 
bormokda
turtinchidan,  uzoq, yillar davomida rivojlangan 
mamlakatlarda ajdodlar bilan avlodlar o‘rtasida 
o‘zaro begonalashuv, yuksak iqtisodiy taraqqiyot 
ta’sirida shakllangan yangi inson, oila, ota-ona, 
qarindosh-urug‘, vatan, millat va boshqa bir 
qancha qadriyatlar rivojlanib, o‘zining «avj» 
nuqtasiga etib, keyingi istiqbol uchun javob bera 
olmasdan qolmoqda   M illiy ma’naviyatga bo‘lgan ehtiyojning oshib borishi 
globallashuv jarayoni ta’sirida shakllanayotgan «yangi 
qadriyatlar»ning istiqbol uchun javob bera olmasligi 
bilan bog‘liq bo‘lib qolmoqda. Ma’naviyatning aniq 
sub’ektlar orqali namoyon bo‘lishidan kelib chiqganda, 
asosiy tahdidlar inson va millat ma’naviyatiga 
qaratilganligidan kelib chiqadi.  Ularning  h ar ikkalasi 
h am  o‘ zaro chambarchas bo g‘ liq b o‘ lib, insonsiz 
millatni, millatsiz insonni tasavvur etib bulmaydi. Shu 
ma’noda  h am mil liy-ma’naviy xavfsizlikni ta’minlash 
deganda, ularni uy g‘ un  ho latda tushunmo g‘ imiz zarur 
b o‘lad i.  ADABIYOTLAR
1. Ў збекистан миллий энциклопедияси . 9- жилд . —  Т .: « Узбекистан миллий энциклопедияси »  Давлат илмий нашриёти , 205. 355-6.
2. Фалсафа :  қо мусий лу ғ ат . —  Т .: « Шарк ,», 204. 251-6. ,   Миллий исти қло л  ғ ояси :  асосий 
тушунчалар ,  тамойил  лар ва атамалар  ( кискача изо ҳл и тажрибавий лу ғ ат ). —  Т .: « Янги аср 
авлоди », 202.  87-88-6.
3. Кузнецов В.Н.  Социология безопасности. — М.: Книга и бизнес, 2003. — С. 82.
4. Митрохин В. И.  Концептуальные основы стратегии на циональной безопасности России. // 
Социально-политичес	
 кий журнал. — М., 1995. №6. — С. 23.
5. Системный анализ и моделирование безопасности. Учеб	
 ное пособие (Н.А.Северев, 
В.К.Деднов). — М.: Высшая шко	
 ла, 206. — С. 27.
6. Яновский Р.  Социальная динамика глобальных перемен: социология шанса для России на 
достойную и безопасную жизнь ее народов. — М.: Книга и бизнес, 201. — С. 63.
https://youtu.be/qWnbxaEpg_w

M av zu : Globallashuv v a milliy ma’nav iy xav fsizlik ning madaniy at t izimida namoy on bo‘lishi REJA: 1. Milliy ma’naviy xavfsizlik tushunchasining mohiyati va mazmuni 2.Globallashuv va ma’naviy inqilob 3.Globallashuv va sivilizatsiya. 4.Globallashuv jarayonida sivilizatsiya va madaniyat nisbati, o‘zaro kesishuvi

«Xavfsizlik» tushunchasi garchand davlatlar paydo b o‘ lgan davrdan mavjud bulsa d a, u ijtimoiy-gumanitar so h aga XX asr va XXI asr boshlarida shiddat bilan kirib keldi. SHu davrdan boshlab inson va mil latning ongi va q albini, ma’naviyatini egallash yuli bilan butun er yuzida uz xukmronligini o‘ rnatishga q aratilgan xatti- h arakatlar boshlangan edi. Ammo uning keng q amrovi bugungi talablar darajasidan ancha ork a da qol mokda.

«Xavfsizlik» tushunchasiga rossiyalik va bosh qa bir q ator olimlar tomonidan h am fikrlar bildirilgan. Tad qiqo tchilarning bir q ismi bu s o‘ zga keng q amrovli ta’rif berishga h arakat k i lgan bulsa, ikkinchi birlarida bu tushunchaning fa q ,at ayrim shakllariga nisbatan qo‘ llangan tax l illarni ko‘ rish mumkin. Jumladan, rossiyalik olim V.N. Kuznetsov: «Xavfsizlikning mazmuni xavf tu g‘ ilmagan h ayot fak a tgina qay sidir ob’ektga nisbatan xavf e h timoli tu g‘ ilgandagina xavf sizlik fenomeni yuzaga keladi», deb h isoblasa, yana bir rossiyalik olim V.I. Mitroxin: «Xavfsizlik tushunchasi ostida shax s , ijtimoiy guruhlar , davlat, jamiyat va umuman sivilizatsiya k a driyatlari, sha’ni, qad r- qi mmatining h imoyalanganlik darajasini anglash lozimligi»ni k o‘ rsatadi. Bo shq a bir olimlar N . .A. Severev va V . K . Dednovlar bu tushunchani «shax s jamiyat va davlatning hayotiy muhim manfaatlarini ichki va tashqi taxdidlardan himoyalanganlik jihati» 1 , deb ta’riflaganlar. « X avfsizlik» tushunchasiga nisbatan «tor» doirada ta’riflar ham berilgan. Jumladan, R. YAnovskiy fikricha, «Iqtisodiy xavfsizlik bu — ishlab chiqarishning moddiy va moliyaviy tavsifi bo‘lib, iktisodiyotning geosiyosiy sohadagi o‘rni va barqarorligi holatidir». A. Kravchenko bu mavzuni: «Ijtimoiy xavfsizlik bugungi kunda davlat, jamiyat va fukarolar tomonidan jamiyatning ijtimoiy sohasini barbod etish yoki degradatsiyalashga qodir bulgan xavf va taxdidlarning oldini olish, qaytarish va bartaraf etish uchunqo‘llaydigan chora-tadbirlar», deya izoxlaydi. Ijtimoiy xavfsizlikka bevosita axborot xavfsizligining ta’siri mavjud, bunda uzatilayotgan ma’lumot, qabul qilinayotgan xabar va unga nisbatan munosabat kabilar alohida urin tutadi. Axborot xavfsizligi mamlakatning shunday jihatiki, bunda fuqarolar, jamiyat va davlatga mamlakatning axborot soxasiga ta’sir kursatish orqali sezilarli zarar etkazilishi mumkin bulmasligi sifatida belgilanadi.