logo

Ilk o'rta asrlar so'g'dda davlatchilik asoslari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

524.189453125 KB
Mavzu :Ilk o'rta asrlar so'g'dda 
davlatchilik asoslari
                           Reja:
1.  Ilk o ‘ rta asrlarda So ‘ g ‘ d shaharlari me’morchiligi 
na ‘ munalari
2. Ilk o'rta asrlar So'g'd shaharlari
3..So'g'd mudofaa inshootlari SU	G	ʻD	, 	So	ʻg	ʻd	, S	u	gʻ	ud	 O	ʻrta	 O	s	iy	o	da	g	i q	a	d.	 	
Ta	ri	xiy	-m	ad	a	ni	y 	vil	oy	a	t. 	Ilk	 m	ar	ta	 a	xo	m	a	n	iyl	ar	 	
su	lo	la	si	 v	ak	ill	ar	in	in	g	 q	oy	a	to	sh	 x	o	ti	ro	t b	it	ik	la	ri	da	 	
Su	g	ud	a	 s	ha	k	lid	a	 q	ad	. 	Er	o	n 	sa	lt	an	a	tig	a	 to	b	e	 	
qi	lin	g	an	 s	a	tra	p	lik	la	rd	a	n	 b	iri	, m	a	m	lak	at	 n	o	m	i 	
sif	at	id	a	 q	ay	d	 e	til	ga	n	. Y	u	no	n	 m	a	n	ba	la	rid	a 	—	 	
So	g	di	an	o	y i. So ‘ g ‘ d atamasining ma ‘ nolari
Bu shak l y unonlar 
t om onida n so z t ark ibidagi ʻ
— anak a  — t egishlil ik , 
mansubl ik  ma nosini 	
ʼ
bi ldi ruv chi nisbat  
qo shimchasini so z o zagiga  	
ʻ ʻ ʻ
qo shib y ubori shda n pay do 
ʻ
bo lgan. X it oy  ma nbalarida 
ʻ
— Suli. S. y ozuv i 
y odgorl ik la ri m amlak at  
nomi ni Sug d y ok i  Sg ud 	
ʻ ʻ
shak lida k o rsa t adi. Sug dik  	
ʻ ʻ
y ok i  Sg udi k , Sug diy onak  — 	
ʻ ʻ
Sg udiy onak  shak llari 	
ʻ
« Sug dga t egishli» , 	
ʻ
« Sug diy »  k a bi m a nol arda 	
ʻ ʼ
qo llanadi. Urt a asrlarda 
ʻ
arabiy, forsiy, t urk iy  
manbalar mamla k at  nomini 
« Sug d»  sha k li da  qo lla y di	
ʻ ʻ Sug d» so zining ʻ ʻ
ma nosi fanda 
ʼ
turlicha talqin qilib 
kelinadi. Mac, 
So ch — G G  So z — 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
«kuymoq, yonmoq, 
porlamoq» deb 
izohlangan •
Bundan Sugʻdni «Muqaddas ilohiy olov 
(Zardushtiylik tasavvuriga koʻra) bilan 
poklangan yer» kabi maʼnoda talqin 
etishga harakat qilingan (V. Tomashek). 
Yana bir izohga koʻra, «Sugʻd» soʻzi 
sernam, unumdor yer deb tushuniladi. 
Bunga hozirga qadar pastlik, suv 
yigʻiladigan yer «S, Sugʻut» deb atalishini 
dalil qilib koʻrsatiladi. Avestola Sugʻd 
mamlakat nomi sifatida bir marta 
uchraydi. «Ardvisura Yashti» —(«Obon 
Yasht») va Ardvi (Amudaryo) Ishkata, 
Paruta, Mouri, Suguda va Xvarazm tomon 
hayotbaxsh suvlarini eltadi, deya 
taʼkidlanadi. Avestoning Videvdat naskida 
esa Axuramazda yaratgan ezgu 
yurtlardan biri Gava deyiladi va u yerda 
sugdlar yashaydi deb koʻrsatiladi. Sug'd mamlakati (poytaxti — Samarqand, 645—654 yillarda Kesh) 3 ta tarixiy-
geografik hududni birlashtirgan. Samarqand Si, Buxoro Si va Kesh-Naxshab Si. 
Har 3 qism oʻzaro tabiiy chegaraga ham ega edi: Zarafshon togʻ tizmalari 
Samarqand va Kesh-Naxshab oʻrtasini Karmanadan keyin Malik choʻli Buxoro 
va Samarqand Sini ajratib turgan.
Buyuk ipak yo lining markaziy ʻ
tarmoqlari Sug d orqali o tgan. 	
ʻ ʻ
Natijada Sug d xalqaro savdo 	
ʻ
munosabatlarida muhim o rin tuta 	
ʻ
boshlagan. Buyuk ipak yo li bo ylab 
ʻ ʻ
Sug'd savdogarlarining qishloqlari, 
shaharlarida esa ularning 
mahallalari paydo bo lgan. Sug diy tili 	
ʻ ʻ
xalqaro til rolini o ynagan. Bu hol 	
ʻ
Xitoy sayyohlari tomonidan Sug d 	
ʻ
chegaralari haqida noto g ri 	
ʻ ʻ
tasavvurlar hosil qilgan (Syuan 
Szan).
Sug'd miloddan avval VI-IV asrlarda 
avval ahamoniylarga, so ngra 
ʻ
miloddan avval 329-yilda Iskandar 
Maqduniy saltanatga, uning 
davomchisi Salavk davlatiga, Yunon-
Baqtriyaga tobe bo lgan.	
ʻ Mil	od	dan	 a	vva	l I	I-I 	asr	lar	da	n b	os	hla	b 	Su	g d	 	ʻ	
o z	 m	ust	aq	illi	gin	i t	ikla	sh	ga	 ki	ris	hga	n.	 Un	in	g 	ʻ
ma	rk	azi	y v	a m	aha	lliy	 ta	ng	ala	ri 	za	rb 	qil	ina	 	
bos	hla	ga	n. 	Su	g d	 a	sta	-se	ki	n h	ar	 3 	qis	m	ni 	o z	 	ʻ	ʻ	
atr	ofi	ga 	to	pla	ga	n 	kon	fe	der	at	iv 	dav	lat	 	ʻ	
uyu	sh	m	asi	ga	 ay	lan	ib	 bo	rga	n.	
Mil	od	iy I	-V 	as	rla	rda	 S	ug	d k	us	ho	nla	r, 	ʻ	
xio	niy	lar	, a	bda	lla	r, k	id	arl	ar 	ta	sir	ida	 b	o la	 	ʼ	ʻ	
tur	ib, 	o z	 n	isb	iy 	mu	st	aqi	llig	ini	 sa	qla	b 	kel	di. 	ʻ	
Sug	'd 	ko	nfe	de	ra	tsi	yas	i m	ilodi	y V	I a	sr	 	
o rt	ala	ri	dan	 V	III 	asr	 b	osh	la	rig	ach	a 	siy	osi	y 	ʻ
jiha	td	an	 ku	ch	ayi	b b	or	ga	n. A	ra	b i	sti	los	ini	ng	 	
bos	hla	ng	ic	h d	av	rid	an	 (V	III 	asr	 1-	ch	ora	k),	 to	 	ʻ	
Sug	'd 	po	ds	hoh	i T	ur	g a	r d	av	ri o	xir	iga	ch	a (	73	8	ʻ	
—7	59	 yil	lar	) S	ug	'd o	zinin	g 	ko	nfe	de	rat	iv 	ʻ	
xus	us	iya	tin	i s	aq	las	hg	a h	ar	ak	at 	qilg	an	. 	
Tur	g a	rd	an 	ke	yin	 S	ug'	dda	 ix	sh	idl	ik s	iy	osi	y 	ʻ	
hok	im	iya	t 	tug	ab	, m	am	la	ka	t x	ali	fal	ik 	
tar	kib	iga	 s	ing	dir	ilg	an	.   Sug‘d konfederatsiyasi tarixiga 
bevosita aloqador manbalarni 
aniqlash va ma’lumotlarning 
ishonchlilik darajasini belgilashda 
ularning qanday muhitda 
yaratilganligi ham muhimdir. Sug‘d 
konfederatsiyasi tarixiga oid 
nisbatan keng ma’lumot keltirilgan 
sug‘diy, xitoy, arab-fors, qadimgi 
turkiy tilidagi manbalar tahliliga 
bag‘ishlangan bir qator tadqiqotlar 
amalga oshirilgan. Boshqa tillar, 
xususan, baqtriy (“Baqtriya” iborasi 
geografik ma’noni ifodalash uchun 
ishlatilgan. Geografik ma’nodan 
farqli bo‘lishi uchun yozuv va tilni 
ifodalash maqsadida “baqtriy” 
atamasini ishlatish ma’qul deb 
topildi) tilidagi manbalar tahlili 
tadqiqotchilar nazaridan birmuncha 
chetda qolgan. Ushbu manbalarni 
tadqiq etish Sug‘d konfederatsiyasi 
tarixining ba’zi xususiyatlarini 
o‘rganishda muhim ahamiyatga 
ega. Chunki shu asosda Sug‘d 
tarixining birlamchi va yordamchi 
manbalari aniqlanadi hamda 
ma’lumotlarning real tarixiy 
jarayonlarga bog‘liqligi qay 
darajada ekanligi o‘z aksini topadi. Sug‘d k onfederat siy asi t arix ini ng ba’zi qirralari ak s et t iri lgan 
baqt riy  t ill ardagi manbalarning rus t ili dagi nashrlari asosi da 
muammoni t adqi q et ishga harak at  qi lish ham muhim 
hisobl anib, ushbu manbal arda Sug‘d k onfederat siy asi t ari xiga 
max sus bob y ok i  bo‘li m aj rat ilmagan bo‘l sa-da, ulardan 
muammoni ng ba’zi  qi rralarini y orit ishda unumli foy dal anish 
mumk in. Baqt riy  t ili  v a ushbu t i l asosidagi y unon y ozuv i 
(k ey inchali k  mil. av v. I I -I  asrl arda y unon alifbosi asosi da 
baqt riy ali k lar o‘z y ozuv lari ni ishlab chiqqanlar), sug‘diy  t il 
t arqalgan hududga qo‘shni bo‘lgan mi nt aqalardan bi ri 
hisobl anadi. Geografi k  joy lashuv iga k o‘ra, Sug‘dning j anubiy  
hududlari ilk  o‘rt a asrlarda Toxari st on (t arixi y  Baqt riy a) bilan 
chegaradosh bo‘lib, ushbu mint aqal ar t arixi  bi r-bi ri bilan 
bog‘liq. A mmo Sug‘d t arix i bilan bog‘l iq ma’l umot l ar k o‘pgina 
baqt riy  manbalarda uchramay di. Masalan, 1905-y il A. fon Le 
Kok  t omoni dan Tuy ok  dary osi (Turfon / Sharqiy  Turk ist on) 
v ohasidan t opilgan “ Berl in eft al it  parchalari ”  deb 
nomlanuv chi  baqt riy cha hujj at lar, A ndre Marik  t omonidan 
1957 – 1959-y ill arda Surx -Kot al dan t opil gan k ushonlar dav ri ga 
oid baqt riy cha diniy  huj jat lar, 1962-y il Esk i Termizning 
Qorat epa ibodat xonasi x arobalaridan t opilgan diniy  
mazmundagi  hujj at lar, sov et -afg‘on ek spedit siy asi  t omonidan 
1973 – 1974-y ilda Shi moliy  Afg‘oni st ondagi Dil berji n shahar 
xarobasidan t opilgan baqt riy cha y ozuv  mashqi namunalarida 
Sug‘d k onfederat siy asi x ususidagi ma’lumot lar uchramay di. 
Ularning ak sariy at i  di niy  mazmunda. Tari xiy  Tox arist on 
hududidan X X  asrning 90-y illari  dav omida t opi lgan baqt riy  
t il idagi, mut axassi sl ar t omonidan asosan milodiy  I II -VI I 
asrlarga oid deb t axmin qili ngan hujj at l arning t opi lishi 
muhim v oqea bo‘l di Masalan, M.Is’hoqovning fikriga ko‘ra, ilk o‘rta asrlarda Toxariston hukmdorlari unvoni sifatida ixrid deb tushunib 
kelingan unvon paleografik jihatdan manbalarda chindan ham shunday o‘qiladi. Biroq, bu unvonning tarkibidagi -r- 
harfi Janubiy Sug‘d mintaqasida -sh- deb o‘qilishi lozim. Bunday noyob paleografik hodisa Janubiy Sug‘dga qo‘shni 
Toxariston (Baqtriya)da amal qilgan yunon-baqtriy yozuvidagi me’yor ta’sirida yuzaga kelgan. Baqtriy yunon yozuvida 
resh harfi shin uchun ishlatilgan. Buning fonologik ma’nosi ushbu tovushlarning o‘zgarishi o‘rni birligi, talaffuzda 
esa, biri tor oraliq shovqinli, ikkinchisining talaffuzi titroqligi bilan belgilanadi. Baqtriy yunon yozuvida esa shin 
uchun resh dan foydalanish kabi qabul qilingan paleografik usul bir muddat “milliy” sug‘diy yozuvning janubiy 
mintaqa amaliyotiga ta’sir qilgan ko‘rinadi. Biroq, bu amaliyot keng tarqalmagan. Shu sababli, ixrid atamasi tarixan 
ixshid atamasining mahalliy varianti deb hisoblanishi lozi m
Eronshunos N. SimsVillyams tomonidan o‘rganilgan 
mazkur manbalar‚ asosan ingliz, qisman rus tillariga 
tarjima qilingan baqtriy hujjatlari boshqa tillarga 
to‘liq tarjima qilinmagan. Baqtriy tilli hujjatlarning 
ingliz tili tarjimalarining ayrimlari o‘zbek tilida 
ham e’lon qilindi. Mutaxassislar mazkur baqtriy 
hujjatlar 639, 678, 681, 702-yillarda tuzilganligini 
keltirib o‘tishadi. Hujjatlar oldi-sotdi, ijaraga 
berish, majburiyat, kafolat xati kabi huquqiy 
masalalarni qamrab olgan. Baqtriy tilli hujjatlarning 
tuzulishi ham Mug‘ tog‘i sug‘diy hujjatlariga 
o‘xshashligi bilan diqqatni tortadi. Ularda ham 
hujjatning kirish formulasi, maqsadi, hujjat 
tuzilganda guvohlik qilganlar, tuzilgan sanasi kabi 
tarkibiy qismlari mavjud. Balki, xoqonlik 
tasarrufidagi devon va mahkama ishlarining bir xilda 
yuritilishi markaziy hokimiyat tomonidan nazorat 
qilinganidir. Baqtriya hujjatlaridan Sug‘d 
konfederatsiyasi hukmdorlari unvoni bilan aloqador 
ba’zi ma’lumotlar keltirilgan. Masalan, hujjatlarda 
keltirilgan xar yoki xār unvoni qadimgi eroniy tildagi 
xšā riya – “hukmdor” ma’nosini berib, sug‘diy tilda θ
[ xšē ] deb talaffuz etiladigan “ixshid” so‘ziga 	
ә θ
o‘xshash. Bu ikki atama yozilishiga qaramay  bir xil 
ma'no anglatadi  Baqtriya hujjatlarida bir necha mahalliy 
hukmdorlarga Turk xoqonlari tomonidan unvonlar 
taqdim qilinishi bilan bog‘liq ma’lumotlar o‘rin 
olgan. Ushbu hujjatlarda Turk xoqonlari tomonidan 
xoqonlik tasarrufida bo‘lgan hukmdorlarga taqdim 
qilingan eltabar unvoni‚ bundan tashqari, 
xoqonlikning joylardagi nazoratchi noiblari bo‘lgan 
tudun kabi, xoqon, tarxon va boshqa o‘nlab qadimgi 
turkiycha unvonlar aks etgan. Manbada ushbu 
unvonlarning xoqonlik boshqaruvida ishlatilganligi 
tilga olinadi. Bu esa mazkur unvonlarning Sug‘d 
konfederatsiyasi tarixi bilan bog‘liqligi masalasini 
kuchaytiradi. Baqtriy tilida yozilgan bir necha 
hujjatlar Sug‘dning o‘zidan ham topilgan. Xususan, 
Panjikent xarobalaridan yorliq va bir qancha sopol 
parchalarda bitilgan so‘zlar, Afrosiyob devoriy 
suratlaridagi baqtriycha yozuv namunalari topib 
o‘rganilgan. Mazkur baqtriycha manbalarning 
aksariyat qismi xo‘jalik va oldi-sotdi mazmunida 
bo‘lib, ularda faqat konfederatsiya tarixini 
yoritishda yordamchi ma’lumot sifatida 
foydalanish mumkin Baqtriya hujjatlarida bir necha 
mahalliy hukmdorlarga Turk 
xoqonlari tomonidan unvonlar 
taqdim qilinishi bilan bog‘liq 
ma’lumotlar o‘rin olgan.. Xullas, Sug‘d tarixi aloqador baqtriy tilidagi yozma yodgorliklarning manbashunoslikdagi 
ahamiyati yuqori. Ularning mualliflari voqealar jarayonini yoritish asnosida Eftaliylar, 
Turk xoqonligi kabi davlatlarning tasarrufida bo‘lgan xalqlar va mamlakatlarni sanash 
asnosida Sug‘d tarixiga to‘xtalishgan. Ularda konfederatsiyaning shakllanishi, undagi 
tanga zarbi, davlat ramzlari kabi asoslar xususida so‘z yuritilmaydi. Baqtriy tilida biror 
tarixiy asar yetib kelmagan. Baqtriya hujjatlari hali ilmiy jamoatchilikka kam tanish 
bo‘lib, ularning rus, ingliz va boshqa dunyoviy tillarga to‘liq tarjima qilinishi natijasidagina 
o‘rganilayotgan muammoning ba’zi xususiyatlarini tadqiq etish mumkin.                           So ‘ g ‘ d y ozuviSugʻd t ili 	— eroniy	 t illarnin	g shimo	liy  sharqi	y  guruhi	ga mans	ub oʻlik  t	il. Suʼgd t	ili X IV as	rgacha 	
Sugʻdiy on	a hudud	ida, yaʼn	i, hozirgi	 Oʻzbek is	t on, Tojik	ist on, Q	ozogʻist o	n v a Qirg	ʻizist on h	ududlar	ida 	
yashagan	 v a hozir	gi oʻzbek	 v a t ojik	larning a	sosiy t ar	k ibiy  qis	mi hisob	lanmish 	t arixiy  xa	lq - 	
sug'diyla	rning t ili	 hisoblan	gan. Key	inchalik  	sug'diy la	rning t u	rk iylashi	shi v a for	siy lashis	hi nat ija	sida 	
sugʻd t ili 	oʻlik  t ilga	 aylanga	n. Sugʻd	 t ilida qa	dimgi X it	oydagi a	yrim soʻg	ʻd muho	jir jamoa	lari ham	 	
soʻzlashg	an. Soʻgʻd	 t ili baq	t riy a, X oʻ	t an sak  t	ili, fors v	a parfi y a	 t illari bi	lan bir qa	t orda oʻ	rt a asr Er	oniy  	
t illarinin	g eng mu	him boʻg	'inlarida	n biridir.	 U k at t a 	adabiy  k o	rpusga e	ga. Qad	imiy  fors	 y ozuv lar	ida 	
Sugʻd t ili 	alohida t	ilga olin	adi v a ma	shhur S	oʻgʻd t ili A	hamoni	y lar salt a	nat i dav	ridan (m	iloddan a	v v al 	
559–323) 	mav jud b	oʻlgan.	
X oʻt an t il	iga oʻxsh	ab, soʻg'd	 t ili ham	 fors t ilig	a qaraga	nda anc	ha k onse	rv at iv  gr	ammat ik	a v a 	
morfolog	iy aga eg	a boʻlgan	. Zamon	av iy  Shar	qiy  Eron	iy  t illarda	n biri - Y	agʻnob t	ili Soʻg'dn	ing janu	bida 	
joy lashga	n Ust rus	hona hu	dudida 8	-asr at ro	fi da gapi	rilgan so	ʻg'd t ili la	hjasinin	g av lodid	ir.	
Zarafsho	n dary os	i v odiy si 	(hozirgi O	ʻzbek ist	on v a Toj	ik ist on h	ududi)da	 joy lashg	an Sugʻd	 (Sugʻdiy	ona) 	
dav lat ini	ng rasmi	y t ili hiso	blangan	. " Sugʻd"	 t oponim	i qadimiy	 y ozma 	manbala	rdan "A v	est o"da 	
uchray di	. X it oy  m	anbalarin	ing guv	ohlik  ber	ishicha, 8	— 9-asrl	ar (Sugʻd	 t ilining 	asosiy  y o	zma 	
yodgorlik	lari y ara	t ilgan da	v r)da Su	g'd t ili as	osiy  yozm	a v a og	ʻzak i aloq	a t ili his	oblangan	. X it oy n	ing Tan 	
sulolasi d	av rida (t	axminan	 milodiy	 7-asr) so	ʻgʻd t ili M	ark aziy  O	siy oda a	sosiy mu	loqot  t il	i boʻlgan	 v a 	
boshqa t	illarga ha	m t a'sir 	o't k azga	n, xususa	n, Sug'd	iy chada t	im (“meh	monxon	a” ) soʻzi 	xit oy  t ilig	a k irib 	
borgan (x	it oy cha:	 店 	/t em/).	
Arablar is	t ilosidan	 soʻng, S	ugʻd t ili a	rab, k las	sik  fors 	t illari ha	mda t urk	iy  t illar t	omonida	n 	
assimily a	t siyaga u	chragan	. Sugʻd t	ilining uz	il-k esil y	oʻqolishi 	12—13 a	srlarga t o	ʻgʻri k ela	di. Bu t i	lning 	
baʼzi (aso	san lugʻa	v iy) unsu	rlari hoz	irgi oʻzb	ek  v a t oj	ik  t illarig	a singib 	k et gan.	
Sugʻd t ili 	bir nech	a shev a v	a lahjala	rga boʻlin	gan. Sug	ʻdiyona 	v a Uygʻu	rist onda	 t opilgan	 yodgorli	k lar t ili 	
sugʻdiy  sh	ev alarn	ing gʻarb	iy guruh	ini ak s et	t iradi.

Mavzu :Ilk o'rta asrlar so'g'dda davlatchilik asoslari Reja: 1. Ilk o ‘ rta asrlarda So ‘ g ‘ d shaharlari me’morchiligi na ‘ munalari 2. Ilk o'rta asrlar So'g'd shaharlari 3..So'g'd mudofaa inshootlari

SU G ʻD , So ʻg ʻd , S u gʻ ud O ʻrta O s iy o da g i q a d. Ta ri xiy -m ad a ni y vil oy a t. Ilk m ar ta a xo m a n iyl ar su lo la si v ak ill ar in in g q oy a to sh x o ti ro t b it ik la ri da Su g ud a s ha k lid a q ad . Er o n sa lt an a tig a to b e qi lin g an s a tra p lik la rd a n b iri , m a m lak at n o m i sif at id a q ay d e til ga n . Y u no n m a n ba la rid a — So g di an o y

i. So ‘ g ‘ d atamasining ma ‘ nolari Bu shak l y unonlar t om onida n so z t ark ibidagi ʻ — anak a — t egishlil ik , mansubl ik ma nosini ʼ bi ldi ruv chi nisbat qo shimchasini so z o zagiga ʻ ʻ ʻ qo shib y ubori shda n pay do ʻ bo lgan. X it oy ma nbalarida ʻ — Suli. S. y ozuv i y odgorl ik la ri m amlak at nomi ni Sug d y ok i Sg ud ʻ ʻ shak lida k o rsa t adi. Sug dik ʻ ʻ y ok i Sg udi k , Sug diy onak — ʻ ʻ Sg udiy onak shak llari ʻ « Sug dga t egishli» , ʻ « Sug diy » k a bi m a nol arda ʻ ʼ qo llanadi. Urt a asrlarda ʻ arabiy, forsiy, t urk iy manbalar mamla k at nomini « Sug d» sha k li da qo lla y di ʻ ʻ

Sug d» so zining ʻ ʻ ma nosi fanda ʼ turlicha talqin qilib kelinadi. Mac, So ch — G G So z — ʻ ʻ ʻ ʻ «kuymoq, yonmoq, porlamoq» deb izohlangan • Bundan Sugʻdni «Muqaddas ilohiy olov (Zardushtiylik tasavvuriga koʻra) bilan poklangan yer» kabi maʼnoda talqin etishga harakat qilingan (V. Tomashek). Yana bir izohga koʻra, «Sugʻd» soʻzi sernam, unumdor yer deb tushuniladi. Bunga hozirga qadar pastlik, suv yigʻiladigan yer «S, Sugʻut» deb atalishini dalil qilib koʻrsatiladi. Avestola Sugʻd mamlakat nomi sifatida bir marta uchraydi. «Ardvisura Yashti» —(«Obon Yasht») va Ardvi (Amudaryo) Ishkata, Paruta, Mouri, Suguda va Xvarazm tomon hayotbaxsh suvlarini eltadi, deya taʼkidlanadi. Avestoning Videvdat naskida esa Axuramazda yaratgan ezgu yurtlardan biri Gava deyiladi va u yerda sugdlar yashaydi deb koʻrsatiladi.

Sug'd mamlakati (poytaxti — Samarqand, 645—654 yillarda Kesh) 3 ta tarixiy- geografik hududni birlashtirgan. Samarqand Si, Buxoro Si va Kesh-Naxshab Si. Har 3 qism oʻzaro tabiiy chegaraga ham ega edi: Zarafshon togʻ tizmalari Samarqand va Kesh-Naxshab oʻrtasini Karmanadan keyin Malik choʻli Buxoro va Samarqand Sini ajratib turgan. Buyuk ipak yo lining markaziy ʻ tarmoqlari Sug d orqali o tgan. ʻ ʻ Natijada Sug d xalqaro savdo ʻ munosabatlarida muhim o rin tuta ʻ boshlagan. Buyuk ipak yo li bo ylab ʻ ʻ Sug'd savdogarlarining qishloqlari, shaharlarida esa ularning mahallalari paydo bo lgan. Sug diy tili ʻ ʻ xalqaro til rolini o ynagan. Bu hol ʻ Xitoy sayyohlari tomonidan Sug d ʻ chegaralari haqida noto g ri ʻ ʻ tasavvurlar hosil qilgan (Syuan Szan). Sug'd miloddan avval VI-IV asrlarda avval ahamoniylarga, so ngra ʻ miloddan avval 329-yilda Iskandar Maqduniy saltanatga, uning davomchisi Salavk davlatiga, Yunon- Baqtriyaga tobe bo lgan. ʻ