logo

Islom sivilizatsiyasining asosiy harakterlari belgilari o'ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

276.65234375 KB
ISLOM SIVILIZATSIYASINING ASOSIY HARAKTERLARI 
BELGILARI O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI  
Islom  ( arabcha  — bo ysunish,	 itoat	 etish,	 o zini 	ʻ ʻ Alloh
 irodasiga	
 topshirish) —	 jahonda	 keng	 tarqalgan	 uch 
dindan  ( buddizm  va  xristianlik  bilan	
 bir	 qatorda)	 biri.	 Islom	 
diniga	
 e tiqod	 qiluvchilar 	ʼ arabcha  „muslim“	 („sadoqatli“;	 
ko pligi	
 „muslimun“)	 deb	 ataladi.	 „Muslim“,	 „muslimun“	 	ʻ
so zining	
 boshqa	 xalqlar	 orasida	 o zgacha	 talaffuz	 etish	 	ʻ ʻ
(masalan,	
 forslarda —	 musalmon,	 o zbeklarda —	 	ʻ
musulmon,	
 qirg iz	 va	 qozoqlarda —	 musulmon, 	ʻ Ukraina
 va  Rossiyada  —	
 basurman)	 natijasida	 bu	 dinga	 e tiqod	 	ʼ
qiluvchilar	
 turli	 nom	 bilan	 ataladi.	 Lekin	 bularning	 ichida	 
hozir	
 musulmon	 iborasi	 keng	 tarqalgan. 
Jahonda qariyb	 1,2	 milliard	 kishi	 Islomga	 e tiqod	 qiladi.	 	ʼ
Musulmonlarning	
 2/3	 qismidan	 ko prog i 	ʻ ʻ Osiyoda  yashaydi	 va	 bu	 qit a	 	ʼ
aholisining	
 20 %	 idan	 ortiqrog ini	 tashkil	 etadi.	 Qariyb	 30 %	 	ʻ
musulmonlar  Afrikaga  to g ri	
 keladi	 (qit a	 aholisining	 deyarli	 yarmi).	 	ʻ ʻ ʼ
Dunyoda	
 musulmon	 jamoalari	 mavjud	 bo lgan	 120	 dan	 ortiq	 	ʻ
mamlakatdan	
 40	 dan	 ziyodida	 musulmonlar	 aholining	 ko pchiligini	 	ʻ
tashkil	
 qiladi —	 Shimoliy	 Afrika,	 G arbiy	 Osiyoning	 barcha	 	ʻ
mamlakatlarida	
 ( Kipr ,  Livan ,  Isroil  mustasno),  Senegal ,  Gambiya , 
Niger ,  Somali ,  Afg oniston	
ʻ ,  Pokiston ,  Bangladesh ,  Indoneziya  va	 
boshqa	
 ba zi	 mamlakatlarda	 aholining	 80 %	 dan	 ortig i	 	ʼ ʻ
musulmonlardir. 
Bir qancha	 mamlakatlarda	 musulmonlar	 aholining	 yarmidan	 80 %	 igacha	 
tashkil	
 qiladi	 ( Gvineya ,  Mali ,  Livan ,  Chad ,  Sudan ).  Malayziya  va  Nigeriyada
 qariyb	
 yarmi,	 ba zi	 bir	 mamlakatlar	 (	ʼ Gvineya-Bisau ,  Kamerun ,  Burkina- faso ,	 
Syerra-Leone	
 va	 boshqa)da	 musulmonlar	 ozchilikni	 tashkil	 qilsa	 ham,	 ta sir	 	ʼ
doirasi	
 kuchli.	 Musulmonlarning	 soni	 jihatdan	 eng	 yirik	 davlatlar — 
Indoneziya ,  Hindiston ,  Pokiston  va  Bangladesh ;	
 musulmonlarning	 anchasi	 
Markaziy	
 Osiyo	 mamlakatlari,  Xitoy ,  Tailand ,  Efiopiya ,  Tanzaniya ,  Kiprda ,	 
Yevropaning	
 ayrim	 mamlakatlari	 ( Bosniya   va   Gersegovina ,  Albaniya ,  Buyuk  
Britaniya ,	
 GFR,  Fransiya  va	 boshqa),	 Shimoliy	 va	 Janubiy	 Amerika	 qit asi	 	ʼ
mamlakatlari	
 ( AQSH ,  Kanada ,  Argentina ,  Braziliya ,  Gayana ,  Surinam ,	 
Trinidad	
 va	 Tobago)da,  Avstraliyada ,	 Fiji	 orollarida	 yashaydi. 
Islom 7-asrda  Hijoz  (G arbiy	 Arabiston)da	 paydo	 bo ldi.	 	ʻ ʻ
Uning	
 asoschisi  Muhammad( s.a.v )  sanaladi.	 Islom	 dinining	 
paydo	
 bo lishi	 xususida	 Islom	 manbalariga	 asoslangan	 diniy	 	ʻ
an anada
 u	 ilohiy	 hodisa,	 insonlarni	 to g ri	 yo lga	 solish	 	ʼ ʻ ʻ ʻ
uchun  Alloh  tomonidan	
 yuborilgan	 oxirgi	 ta limot	 deb	 	ʼ
uqtiriladi.	
 Islom	 talqinida	 dastlab  yahudiy  va  xristianlar  ham	 
aynan	
 musulmonlar	 e tiqod	 qilgan	 xudoga	 ishonganlar.	 Shu	 	ʼ
xudo,	
 ya ni	 Alloh	 odamlarga	 payg ambar-elchilar	 yuborgan.	 	ʼ ʻ
Ammo	
 insonlar	 payg ambarlar	 ta limotini	 buzganlar.	ʻ ʼ 
Shuning uchun	 Alloh	 insonlarga	 oxirgi	 rasul	 etib	 Muhammad(s.a.v)ni	 
tanladi,	
 unga	 o zining	 kalomi — 	ʻ Qur on	ʼ  nozil	 qildi.	 Muhammad(s.a.v)	 
oldin	
 o z	 hamshaharlarini,	 so ng	 barcha	 arablarni	 ko plab	 qabila	 	ʻ ʻ ʻ
xudolariga	
 sig inishdan	 voz	 kechish	 va	 yagona	 xudo —	 Allohga	 	ʻ
e tiqod	
 qilish,	 solih	 hayot	 kechirish,	 u	 dunyoda	 jannatga	 tushish	 	ʼ
uchun	
 bu	 dunyoda	 ezgu	 ishlar	 qilishga	 da vat	 etdi. 	ʼ Qur onga	ʼ  ko ra, 	ʻ
arablar  va  yahudiylarning  umumiy	
 bobokaloni  Ibrohim  (a.s)	 Allohga	 
birinchi	
 bo lib	 imon	 keltirgan.	 Demak,	 Islom	 batamom	 yangi	 e tiqod	 	ʻ ʼ
emas,	
 balki	 Ibrohim	 (a.s)	 ga	 nozil	 bo lgan	 dinidir.	ʻ 
Muhammad(s.a.v)ga, 40	 yoshida(milodiy	 610-yil)  vahiy  (ilohiy	 ko rsatma)	 kelishni	 	ʻ
boshladi.	
 Ammo,	 bir	 necha	 nufuzli	 yaqin	 qarindoshlarini	 hisobga	 olmaganda,  Makkaning
 ko pchilik	
 aholisi,	 ayniqsa,	 quraysh	 qabilasining	 zodagonlari	 uning	 targ ibotlariga	 	ʻ ʻ
ochiqdan-ochiq	
 qarshi	 chiqdilar.	 Muhammad(s.a.v)ni	 yolg onchiga	 chiqarib	 judda	 katta	 	ʻ
zulm	
 ko rsatildi.	 Dastlab	 bir	 guruh	 musulmonlar	 Habashistonga 	ʻ hijrat  qilishdi,	 Yasribdagi	 
banu	
 Avs	 va	 banu	 Xazraj	 qabilalarining	 vakillari	 622-yimda	 musulmon	 jamoasini	 o ziga	 	ʻ
qabul	
 qilish,	 Muhammad(s.a.v)ni	 payg ambar	 va	 Allohni	 yagona	 deb	 tan	 olishdi.	 Hijrat	 	ʻ
nomini	
 olgan	 bu	 voqea	 Islom	 tarixida	 burilish	 yasadi.	 Ko chib	 o tgan	 kishilar 	ʻ ʻ muxojirlar
 (ko chib	
 kelganlar),	 Madinada	 Islomni	 qabul	 qilganlar 	ʻ ansorlar  (tarafdorlar)	 deb	 ataldilar. 
Madina  va  Makka  o rtasida	
 boshlangan	 kurash	 8	 yil	 davom	 etdi	 (qarang 	ʻ Badr   jangi ,  Uxud  
jangi ,  Xandaq   jangi  va	
 boshqa).	 628-yilda  Makka  zodagonlari	 Muhammad(s.a.v)	 bilan	 
kelishishga	
 majbur	 bo ldilar	 (qarang 	ʻ Hudaybiya   sulhi ).	 630-yilda	 musulmonlar	 qo shini	 	ʻ
hech	
 qanday	 qarshiliksiz	 Makkaga	 kirib	 bordi. 
Makka aholisi	 yoppasiga	 Islom	 dinini	 qabul	 qildi	 va	 
Muhammadni	
 Allohning	 elchisi	 (rasuli)	 deb	 e tirof	 etdi.	 Ana	 	ʼ
shundan	
 boshlab	 Makka	 Islom	 dini	 markaziga,  Ka ba	ʼ
 musulmonlarning	
 muqaddas	 ziyoratgohiga	 aylangan.	 
Muhammad(s.a.v)	
 vafot	 etgan	 632-yilda	 Arabiston	 yarim	 oroli	 
to la	
 birlashtirilgan,	 uning	 aksariyat	 aholisi	 Islom	 dinini	 qabul	 	ʻ
qilgan	
 edi.	 Arabistonning	 siyosiy,	 iqtisodiy,	 etnik	 va	 madaniy	 
jihatlardan	
 birlashishida	 Islom	 dini	 muhim	 omil	 bo lib	 xizmat	 	ʻ
qildi.  
Muhammad(s.a.v) vafotidan	 so ng 	ʻ Abu	 Bakr ,  Umar	 ibn	  Xattob ,  Usmon  	Ibn	  Affon , 
Ali	
 ibn	 Abu	  Tolib  payg ambarning	 o rinbosari	 (	ʻ ʻ xalifa )	 sifatida	 hukmronlik	 qildilar.	 Ular	 
va	
 ulardan	 keyingi  xalifalar  7-8	 asrlarda  Iroq ,  Falastin ,  Suriya ,  Eron ,  Movarounnahr
,  Misr ,	
 Shimoliy	 Afrika,	 Pireney	 yarim	 oroli,	 Shimoliy	 Hindistonni  fath  qilishdi.	 Bir	 
asrdan	
 kamroq	 vaqt	 davomida	 Shimoliy	 Xitoydan	 Ispaniyagacha,  Kavkazortidan  
Hind	
  okeanigacha  bo lgan	 katta	 hududni	 zabt	 etdilar	 va	 Islom	 dinini	 yoydilar	 	ʻ
(qarang  Arab	
  xalifaligi ).

Islomning	
 muqaddas	 kitobi  Qur ondir	ʼ .	 Musulmonchilikda	 bu	 kitobning	 butun	 
mazmuni  Allohning   vahiy  qilingan	
 so zi	 deb	 tushuniladi.	 Islomning	 aqidalari,	 e tiqod	 	ʻ ʼ
talablari,	
 huquqiy	 va	 axloqiy	 me yorlari,	 cheklash	 va	 ta qiqlari	 Qur on	 bilan	 birga	 	ʼ ʼ ʼ
uning	
 tafsirlarida,  hadis  to plamlari	 va 	ʻ shariat  qo llanmalarida,	 shuningdek,	 8-12-	ʻ
asrlarda	
 vujudga	 kelgan	 ilohiyot	 adabiyotlarida	 o z	 ifodasini	 topgan.	ʻ 
Shulardan birinchisi	 imon	 va	 qolganlari	 ibodat	 deb	 e tirof	 etilgan.	 Imon	 7	 	ʼ
aqidani —	
 Allohga,	 uning	 farishtalariga,	 muqaddas	 kitoblariga,	 
payg ambarlariga,	
 oxirat	 kuniga,	 taqdir	 (yaxshilik	 va	 yomonlik	 Allohning	 	ʻ
irodasi	
 bilan	 bo lishi)ga	 va	 o lgandan	 keyin	 tirilishga	 ishonishni	 o z	 ichiga	 	ʻ ʻ ʻ
oladi.	
 Islomda	 ro za	 hayiti,	 qurbonlik	 va	 qurbon	 hayiti,	 aqiqa,	 mavlid	 kabi	 	ʻ
o ziga	
 xos	 diniy	 marosim	 va	 bayramlar	 tarkib	 topgan.	 Bundan	 tashqari,	 	ʻ
mahalliy	
 xalqlarda	 Islomgacha	 mavjud	 bo lgan	 urf-odatlar,	 jumladan,	 fol	 	ʻ
ochirish,	
 dam	 soldirish,	 aziz-avliyolarga,	 muqaddas	 joylarga	 sig inish	 ham	 	ʻ
Islom	
 marosimchiligiga	 moslashib	 ketgan.	 Bu	 narsa,	 ayniqsa,  Markaziy  
Osiyo  musulmonlari	
 orasida	 hali	 hanuz	 saqlanib	 qolgan.	 Aslida,	 Islom	 
aqidasiga	
 ko ra	 fol	 ochish	 va	 fol	 ochdirish	 harom	 qilingan,	 ya ni	 ta qiqlangan.	ʻ ʼ ʼ 
Islomda ilk	 davrdan	 paydo	 bo lgan	 eng	 birinchi	 yirik	 muammo —	 oliy	 hokimiyatni	 	ʻ
egallashga	
 payg ambardan	 keyin	 kim	 haqliroq,	 degan	 masala	 bo ldi. 	ʻ ʻ Ali
 tarafdorlari  „ shia “  nomini	
 olib,	 Islomda	 birinchi	 bo linishni	 boshlab	 berdilar.	 	ʻ
Uchinchi	
 xalifa  Usmon  aynan	 shu	 bo linishning	 qurboni	 sifatida	 jon	 taslim	 qildi.	 Ikki	 	ʻ
taraf —  sunniylik  va	
 shialik	 o rtasidagi	 kurash	 asnosida 	ʻ xorijiylar  deb	 atalgan	 
uchinchi	
 yo nalish	 ham	 paydo	 bo ldi.	 Ammo	 Islom	 tarixi	 uzra	 sunniylik	 asosiy	 	ʻ ʻ
yo nalish	
 bo lib	 keldi.	 O rta	 asrlarda	 hukmronlik	 qilgan 	ʻ ʻ ʻ abbosiylar ,  saljuqiylar ,	 
ayyubiylar,	
 mamluklar,  usmonli   turklar ,  temuriylar  sulolalari	 sunniylikda	 edilar.	 
Hozirgu	
 kunda	 ham	 sunniylar	 musulmonlarning	 mutlaq	 ko pchiligi	 (93 %)ni	 tashkil	 	ʻ
etadi.	
 Birdan-bir	 davlat —  Eronda  shialik	 rasmiy	 diniy	 yo nalish	 sifatida	 qabul	 	ʻ
qilingan.	
 Iroq,	 Livan,	 Shimoliy	 Yaman,	 Ozarbayjon	 va	 Afg onistonda	 shialarning	 	ʻ
yirik	
 jamoalari	 mavjud.  
Ummon va	 Shimoliy	 Afrikada	 xorijiylarning	 ba zi	 toifalari	 saqlanib	 qolgan.	 Musulmon	 	ʼ
huquqshunosligi —  fiqhda  4	
 sunniy	 ( hanafiylik ,  shofi iylik	ʼ ,  molikiylik ,  hanbaliylik )	 va	 
1	
 shia	 (jafariylik)	 mazhablari	 shakllangan.	 Mazhablar	 diniy	 firqalardan	 farq	 qiladi.	 
Firqalar,	
 asosan,	 geografik	 va	 iqlimiy	 omillar	 hamda	 Islomni	 qabul	 qilgan	 xalqlarning	 
oldingi	
 madaniyati,	 an analari	 va	 diniy	 tasavvurlari	 ta sirida	 vujudga	 kelgan.	 Ularning	 	ʼ ʼ
aksariyati	
 shia	 yo nalishiga	 mansub	 bo lib,	 eng	 yiriklari —	 imomiylar,	 ismoiliylar	 va	 	ʻ ʻ
zaydiylardir.	
 Islomda	 ilk	 davrlardan  shariat  (barcha	 to la	 rioya	 kdpishi	 kerak	 bo lgan	 	ʻ ʻ
qonunchilik)	
 bilan  tariqat  (faqat	 ayrimlar	 Alloh	 xayrixohligiga	 muyassar	 bo lishi	 	ʻ
mumkinligi)	
 yonma-yon	 rivojlanib	 kelgan.	 Tariqat	 asoschilari —	 murshidlarning	 
„valine mati“	
 asrlar	 osha	 hozirgi	 avlodgacha	 yetib	 keladi,	 degan	 tushuncha	 bor.	 8-9-	ʼ
asrlarda	
 Islomda	 diniy-falsafiy	 oqim —  tasavvuf  paydo	 bo ldi.	 Sharqda	 eng	 mashhur	 	ʻ
bo lgan	
 tasavvuf	 tariqatlari — 	ʻ naqshbandiylik ,	 qodiriylar,	 shoziliylardir. E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!

ISLOM SIVILIZATSIYASINING ASOSIY HARAKTERLARI BELGILARI O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

 Islom  ( arabcha  — bo ysunish,  itoat  etish,  o zini  ʻ ʻ Alloh  irodasiga  topshirish) —  jahonda  keng  tarqalgan  uch  dindan  ( buddizm  va  xristianlik  bilan  bir  qatorda)  biri.  Islom   diniga  e tiqod  qiluvchilar  ʼ arabcha  „muslim“  („sadoqatli“;   ko pligi  „muslimun“)  deb  ataladi.  „Muslim“,  „muslimun“   ʻ so zining  boshqa  xalqlar  orasida  o zgacha  talaffuz  etish   ʻ ʻ (masalan,  forslarda —  musalmon,  o zbeklarda —   ʻ musulmon,  qirg iz  va  qozoqlarda —  musulmon,  ʻ Ukraina  va  Rossiyada  —  basurman)  natijasida  bu  dinga  e tiqod   ʼ qiluvchilar  turli  nom  bilan  ataladi.  Lekin  bularning  ichida   hozir  musulmon  iborasi  keng  tarqalgan.

 Jahonda qariyb  1,2  milliard  kishi  Islomga  e tiqod  qiladi.   ʼ Musulmonlarning  2/3  qismidan  ko prog i  ʻ ʻ Osiyoda  yashaydi  va  bu  qit a   ʼ aholisining  20 %  idan  ortiqrog ini  tashkil  etadi.  Qariyb  30 %   ʻ musulmonlar  Afrikaga  to g ri  keladi  (qit a  aholisining  deyarli  yarmi).   ʻ ʻ ʼ Dunyoda  musulmon  jamoalari  mavjud  bo lgan  120  dan  ortiq   ʻ mamlakatdan  40  dan  ziyodida  musulmonlar  aholining  ko pchiligini   ʻ tashkil  qiladi —  Shimoliy  Afrika,  G arbiy  Osiyoning  barcha   ʻ mamlakatlarida  ( Kipr ,  Livan ,  Isroil  mustasno),  Senegal ,  Gambiya ,  Niger ,  Somali ,  Afg oniston ʻ ,  Pokiston ,  Bangladesh ,  Indoneziya  va   boshqa  ba zi  mamlakatlarda  aholining  80 %  dan  ortig i   ʼ ʻ musulmonlardir.

 Bir qancha  mamlakatlarda  musulmonlar  aholining  yarmidan  80 %  igacha   tashkil  qiladi  ( Gvineya ,  Mali ,  Livan ,  Chad ,  Sudan ).  Malayziya  va  Nigeriyada  qariyb  yarmi,  ba zi  bir  mamlakatlar  ( ʼ Gvineya-Bisau ,  Kamerun ,  Burkina- faso ,   Syerra-Leone  va  boshqa)da  musulmonlar  ozchilikni  tashkil  qilsa  ham,  ta sir   ʼ doirasi  kuchli.  Musulmonlarning  soni  jihatdan  eng  yirik  davlatlar —  Indoneziya ,  Hindiston ,  Pokiston  va  Bangladesh ;  musulmonlarning  anchasi   Markaziy  Osiyo  mamlakatlari,  Xitoy ,  Tailand ,  Efiopiya ,  Tanzaniya ,  Kiprda ,   Yevropaning  ayrim  mamlakatlari  ( Bosniya   va   Gersegovina ,  Albaniya ,  Buyuk   Britaniya ,  GFR,  Fransiya  va  boshqa),  Shimoliy  va  Janubiy  Amerika  qit asi   ʼ mamlakatlari  ( AQSH ,  Kanada ,  Argentina ,  Braziliya ,  Gayana ,  Surinam ,   Trinidad  va  Tobago)da,  Avstraliyada ,  Fiji  orollarida  yashaydi.