Jahon dehqonchiligi geografiyasi
![Jahon dehqonchiligi geografiyasi](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_1.png)
![•
Qishloq xo‘jaligi insoniyat tarixida o‘ta muhim ahamiyatga ega
bo‘lgan ishlab chiqarish tarmog‘i hisoblanadi. Hozirgi kunda
ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyotda qishloq xo‘jaligining ahamiyati
ancha pasaygan bo‘lishiga qaramay, jahonning ko‘p sonli
rivojlanayotgan davlatlari uchun u asosiy xalqaro ixtisoslashuv
sohasi bo‘lib qolmoqda. Jahon bo‘yicha hozirgi paytda, taxminan,
1,4 mlrd. kishi qishloq xo‘jaligi sohasida band.](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_2.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_3.png)
![•
Qishloq xo‘jaligining asosiy xususiyatlaridan biri, uning
tabiiy iqlim sharoiti bilan chambarchas bog‘liq ekanligidir.
Aynan tabiiy iqlimiy sharoiti ko‘p jihatdan jahon davlatlari
qishloq xo‘jalik tarmoqlariga ixtisoslashuvini belgilaydi. Shu
sababli, qishloq xo‘jalik tarkibi va tarmoqlarining hududiy
joylashish holati turlicha bo‘ladi. Ushbu tarmoq
rivojlanishiga tabiiy iqlim sharoitidan tashqari, iqtisodiy-
ijtimoiy sharoit (qishloq xo‘jaligiga kapital qo‘yilmalar jalb
etish, texnik vositalar bilan ta’minlanganlik holati) hamda
aholining milliy-diniy tarkibi ham katta ta’sir ko‘rsatadi.](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_4.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_5.png)
![•
Ishlab chiqaradigan mahsulotlar xususiyatlariga ko‘ra, qishloq xo‘jalik
tarmoqlari ikki guruhga: dehqonchilik (ziroatchilik) va
chorvachilikka bo‘linadi. Shuningdek, qishloq xo‘jaligida mahsulot
ishlab chiqarish xususiyatiga ko‘ra, ikki tur ajratiladi. Birinchisi,
rivojlangan tovar qishloq xo‘jaligi bo‘lib, unda ishlab chiqariladigan
mahsulotlar bozor, birinchi navbatda, tashqi bozor uchun
mo‘ljallangan bo‘ladi. Bunday xo‘jaliklar ishi intensiv tashkil
qilingan zamonaviy dehqonchilik va chorvachilik sohalari bo‘lishi
mumkin. Tovar qishloq xo‘jaligi, asosan, iqtisodiy rivojlangan
mamlakatlarda keng rivojlangan. Odatda, ularda FTI yutuqlaridan
ustun darajada foydalanishga erishilmoqda.](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_6.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_7.png)
![•
Ikkinchisi , ichki iste’moli uchungina mahsulot ishlab chiqaradigan,
odatda, kam samarali qishloq xo‘jaligidir. Bunday xo‘jaliklar
qadimdan keng tarqalgan bo‘lganligi sababli an’anaviy qishloq
xo‘jaligi ham deyiladi. Ularda ish, odatda, ekstensiv yo‘l bilan tashkil
qilingan bo‘ladi. Hozirgi vaqtda bunday qoloq dehqonchilik
xo‘jaliklari jahonning ko‘pchilik rivojlanayotgan mamlakatlarida keng
tarqalgan. Markaziy va Sharqiy Afrika, Janubiy va Janubi-sharqiy
Osiyo mamlakatlarida hali ham omoch kabi oddiy ish qurollaridan
foydalaniladi](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_8.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_9.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_10.png)
![•
Donli ekinlar yetishtirish dehqonchilikning eng yirik tarmog‘idir.
Donli ekinlar turlari ancha ko‘p bo‘lib, ular jahon ekin
maydonlarining yarmi (0,7 mlrd. ga) da ekiladi. Donchilik
tarkibida bug‘doy, sholi va makkajo‘xori yetishtirish sohalarining
salmog‘i katta. Jahon yalpi don mahsu-lotlari hosilining 80 % i
mazkur ekin turlariga to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari, arpa, suli,
javdar kabi turdagi don mahsulotlari mavjud.](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_11.png)
![•
Bug‘doy donli ekinlar orasida eng ko‘p ekiladigan ekin turi hisoblanadi.
2016-yil ma’lumotlariga ko‘ra, jahonda 800 mln. t bug‘doy yetishtirilgan.
Bug‘doy yetishtirishda Xitoy (131,7 mln.t), Hindiston (86,9 mln. t), Rossiya
(73,3 mln. t), AQSH (62,9 mln. t), Kanada (30,5 mln. t) yetakchilik qiladi.
Jahon bug‘doy hosilining deyarli yarmi mazkur davlatlar hissasiga to‘g‘ri
keladi. Jahonning asosiy bug‘doy ekiladigan hududlari Shimoliy yarim
sharning o‘rta kengliklari (AQSH, Kanada, Rossiya, Ukraina,
Qozog‘iston, Xitoy) va Janubiy yarim sharning o‘rta kengliklari (Avstraliya,
Argentina, Braziliya) hisoblanadi.](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_12.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_13.png)
![•
Jahon donli ekinlari orasida yalpi hosili va ahamiyatiga ko‘ra ikkinchi
o‘rinni sholi egallaydi. Agar bug‘doy aksariyat hollarda dasht
mintaqalari ekini hisoblansa, sholi, asosan, musson iqlimli
hududlarda yetishtiriladi. Qo‘l mehnatiga asoslangan sholichilikning
rivojlanishi nafaqat agroiqlimiy sharoitga, balki ko‘p sonli ishchi
kuchiga ham bog‘liq. Ushbu omillar jamlangan Sharqiy, Janubi-
sharqiy va Janubiy Osiyo jahonning asosiy sholichilik mintaqalari
hisoblanadi. Xitoy, Hindiston, Indoneziya, Bangladesh, Vyetnam kabi
davlatlar sholi yalpi hosili bo‘yicha jahonda peshqadamlik qiladi.](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_14.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_15.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_16.png)
![•
Makkajo‘xori jahon don hosilining 1/4 qismini beruvchi
ekin turi hisoblanadi. Uning tarqalish mintaqalari deyarli
bug‘doy ekiladigan may-donlar bilan bir xil hududlarga
to‘g‘ri keladi. AQSH, Braziliya, Meksika, Argentina, Xitoy
jahonning eng ko‘p makkajo‘xori yetishtiruvchi davlatlari
hisoblanadi. AQSH bu ekinning jahon bo‘yicha umumiy
hosilining 25 % dan ortig‘ini ta’minlaydi.](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_17.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_18.png)
![•
Aholi tomonidan iste’mol qilinadigan moy ning
asosiy qismi soya, kungaboqar, yeryong‘oq, chigit,
zaytun kabi ekinlardan olinadi. Soya yetishtirishda
– AQSH (jahon soyasining yarmi), Braziliya,
Xitoy; yeryong‘oq yetishtirishda – Hindiston,
G‘arbiy Afrika davlatlari; kungaboqar
yetishtirishda – Ukraina, Rossiya, Argentina;
zaytun yetishtirishda Italiya, Ispaniya kabi
O‘rta dengizbo‘yi davlatlari alohida o‘rin
egallaydi.](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_19.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_20.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_21.png)
![•
Ildizmevalilardan kartoshka
yetishtirishda Xitoy, Hindiston,
Rossiya, Ukraina, AQSH yetakchi
davlatlar hisoblanadi. Qandli
ekinlardan qandlavlagi yetishtirishda
Rossiya, Fransiya, AQSH;
shakarqamish yetishtirishda
Braziliya, Hindiston, Xitoy
yetakchilik qiladi](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_22.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_23.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_24.png)
![•
Choy, qahva, kakao quvvat beruvchi ekin turlari
hisoblanadi. Choy yalpi hosili bo‘yicha Xitoy,
Hindiston, Keniya, qahva hosilini yetishtirish
bo‘yicha Braziliya, Indoneziya, Vyetnam, kakao
dukkaklari yig‘ish bo‘yicha Kot-d’Ivuar, Gana,
Indoneziya peshqadamlik qiladi.](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_25.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_26.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_27.png)
![•
Texnik ekinlar orasida paxta katta salmoqqa ega bo‘lib, Xitoy,
AQSH, Hindiston, Pokiston, Braziliya, O‘zbekiston eng ko‘p paxta
yetishtiradigan davlatlar hisoblanadi. Tabiiy kauchuk (geveya)
yetishtirishda Tailand, Indoneziya, Malayziya, Hindiston, Xitoy
davlatlari katta salmoqqa ega .](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_28.png)
![](/data/documents/3ceb85b4-7bbe-43f6-9135-64e73160aa5c/page_29.png)
Jahon dehqonchiligi geografiyasi
• Qishloq xo‘jaligi insoniyat tarixida o‘ta muhim ahamiyatga ega bo‘lgan ishlab chiqarish tarmog‘i hisoblanadi. Hozirgi kunda ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyotda qishloq xo‘jaligining ahamiyati ancha pasaygan bo‘lishiga qaramay, jahonning ko‘p sonli rivojlanayotgan davlatlari uchun u asosiy xalqaro ixtisoslashuv sohasi bo‘lib qolmoqda. Jahon bo‘yicha hozirgi paytda, taxminan, 1,4 mlrd. kishi qishloq xo‘jaligi sohasida band.
• Qishloq xo‘jaligining asosiy xususiyatlaridan biri, uning tabiiy iqlim sharoiti bilan chambarchas bog‘liq ekanligidir. Aynan tabiiy iqlimiy sharoiti ko‘p jihatdan jahon davlatlari qishloq xo‘jalik tarmoqlariga ixtisoslashuvini belgilaydi. Shu sababli, qishloq xo‘jalik tarkibi va tarmoqlarining hududiy joylashish holati turlicha bo‘ladi. Ushbu tarmoq rivojlanishiga tabiiy iqlim sharoitidan tashqari, iqtisodiy- ijtimoiy sharoit (qishloq xo‘jaligiga kapital qo‘yilmalar jalb etish, texnik vositalar bilan ta’minlanganlik holati) hamda aholining milliy-diniy tarkibi ham katta ta’sir ko‘rsatadi.