logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Jahon mashinasozlik va yengil sanoati geografiyasi

Jahon mashinasozlik va yengil sanoati geografiyasi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

15390.790039062 KB
Ko'chirib olish
Jahon mashinasozlik va yengil sanoati geografiyasiБисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Mashinasozlik sanoatining asosiy vazifasi iqtisodiyotning hamma so halarini mashina va asbob-uskunalar bilan ta’minlashdan iborat. Mashinasozlik majmuasi korxonalarining hududiy joylashuvida bir qa tor omillarning ta’siri mavjud. Ko‘pgina tarmoqlarda bo‘lgani kabi mehnat resursi omili korxonalar joylashuvida ahamiyatli hisoblanadi. Bundan tash qari, fan-texnika taraqqiyoti omili ham kuchli ta’sirga ega bo‘lib, uning natijasida tarmoq ichida mahsulot ishlab chiqarish jarayonlarining tezlashuvi, samaradorlikning ortishi va ilmiy markazlar bilan integratsiyaning kuchayishiga olib keladi. FTI davrida jahon mashinasozligi fantalab tarmoqlardan biriga ay landi. Natijada, tarmoqning zamonaviy sohalari tez rivojlana boshladi. Shu bilan birga transport (infratuzilmaning rivojlanganligi), iste’mol (talab va iste’mol bozori xususiyatlari), xomashyo (og‘ir mashinasoz lik korxonalarining qora metallurgiya markazlariga yaqinligi) omil lari ta’siri ham mashinasozlik korxonalarining hududiy joylashuvida e’tiborga olinadi. Mazkur sanoat tarmog‘i metallga ishlov berish sohasi bilan birga o‘z tarkibiga 200 dan ortiq ishlab chiqarish tarmoqlarni jamlaydi. Ular orasida kemasozlik, avtomobilsozlik, aviakosmik, elektronika va elektrotexnika sanoat tarmoqlari alohida ahamiyatga ega. Kemasozlik Avtomobilsozlik Aviakosmik Elektronika Elektrotexnika Kemasozlik tarmog‘i mahsulot lari dengiz transportida xalqaro yuklarni tashishda katta ahamiyatga ega bo‘lib, Yaponiya, Koreya Respublikasi, Xitoy ushbu sohaning yetakchilari hisoblanadi. Avtomobilsozlik mashinasozlik sanoatining eng muhim tarmog‘i hisob lanadi. Jahonning 30 ga yaqin davlatlarida avtomobillar ishlab chiqarilib, ular orasida Xitoy, Yaponiya, Germaniya, AQSH, Koreya Respublikasi kabi davlatlar yetakchilik qiladi. Rossiya, AQSH, Fransiya, XXR, Yapo niya aviaraketa-kosmik sanoati rivojlangan davlatlar qatoridan o‘rin oladi. Rivojlangan davlatlarda moliyaviy, fan-texnika imkoniyatlarining yuqo riligi sababli mashinasozlik sanoatining yirik ishlab chiqarish korxonalari aynan shu davlatlar hududida joylashgan. Shu bilan birga ushbu hududlar da jahonning 4 ta yirik mashinasozlik markazlari ham shakllangan. Ular orasida Shimoliy Amerika mintaqasi barcha mashinasozlik tarmoqlari rivojlanganligi bilan ajralib turadi. G‘arbiy Yevropa davlatlari ommaviy mashinasozlik mahsulotlari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo‘lsa, Shar qiy va Janubi-sharqiy Osiyo davlatlari an’anaviy mashinasozlik mah- su lotlari bilan birga yuqori texnologiyaga asoslangan fantalab mahsu-lotlarni ishlab chiqaradi (radio-telemexanika, maishiy xizmat texnikasi). MDH davlatlari mashinasozligida og‘ir va o‘rta mashinasozlik katta o‘rin tutadi. Yengil sanoat aholini keng iste’mol mahsulotlari (mato, kiyim, poyab zal va boshqalar) bilan ta’minlovchi sanoat tarmog‘i hisoblanadi. Ushbu tarmoq xomashyo sifatida, asosan, qishloq xo‘jalik mahsulotlaridan foy dalanadi. Xomashyo, iste’mol, mehnat resurslari omillari tarmoq rivoj lanishida katta ahamiyatga ega. Yengil sanoatda eng yetakchi tarmoqlar to‘qimachilik, tikuvchilik va charm-poyabzal tarmoqlari hisoblanadi. To‘qimachilik sanoati ko‘p mehnat talab qiluvchi tarmoq bo‘lganligi sa babli, ayni vaqtda arzon ishchi kuchiga boy rivojlanayotgan mamlakatlarda tez sur’atlar bilan rivojlanmoqda. To‘qimachilikda, asosan, paxta, jun, ipak, zig‘ir va kimyoviy (sun’iy) tolalardan mato tayyorlanadi. So‘nggi yillarda mazkur sanoat mahsulotlari tarkibida sintetik tolali matolar ishlab chiqarish hajmi oshib bormoqda. Paxta mato Sun’iy matoZig‘ir mato Ipak mato Jun mato Sintetik mato Jahon to‘qimachiligida beshta mintaqa shakllangan: Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo, MDH davlatlari, Yevropa va AQSH . Agar Osiyo minta qalarida paxta va ipak tolali matolar katta salmoqqa ega bo‘lsa, Yevropa va AQSHda asosiy o‘rinni sintetik tolali va trikotaj matolar egallaydi. Tikuvchilik sanoati hozirgi kunda yengil sanoatning eng qimmat turdagi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Unda o‘zigaxos «moda markazlari» shakllangan bo‘lib, ular Parij, London, Berlin va Nyu-York shaharlaridir. Arzon ishchi kuchidan foydalanish imkoniyati mavjudligi sababli tikuvchilik sohasi korxonalari sekin-asta rivojlanayot gan mamlakatlarga ko‘chib o‘tmoqda. Charm-poyabzal tarmog‘i teriga ishlov berish va undan turli mahsulot lar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Xitoy, Italiya, Hindiston, Ispaniya, AQSH, Fransiya kabi davlatlar mazkur tarmoqning yetakchi davlatlari hisoblanadi. © Foydalanilgan adabiyotlar: • A. AbduQayyumov, I. Safarov, M. Tillaboyeva, V. Fedorko – Geografiya (Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 9- sinf o‘quvchilari uchun darslik, Toshkent – “O‘zbekiston” – 2019 • 9-sinf atlasi, 2017-yil. (nusxasi telegram kanaldan olindi).

Jahon mashinasozlik va yengil sanoati geografiyasiБисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Mashinasozlik sanoatining asosiy vazifasi iqtisodiyotning hamma so halarini mashina va asbob-uskunalar bilan ta’minlashdan iborat.

Mashinasozlik majmuasi korxonalarining hududiy joylashuvida bir qa tor omillarning ta’siri mavjud. Ko‘pgina tarmoqlarda bo‘lgani kabi mehnat resursi omili korxonalar joylashuvida ahamiyatli hisoblanadi.

Bundan tash qari, fan-texnika taraqqiyoti omili ham kuchli ta’sirga ega bo‘lib, uning natijasida tarmoq ichida mahsulot ishlab chiqarish jarayonlarining tezlashuvi, samaradorlikning ortishi va ilmiy markazlar bilan integratsiyaning kuchayishiga olib keladi.

FTI davrida jahon mashinasozligi fantalab tarmoqlardan biriga ay landi. Natijada, tarmoqning zamonaviy sohalari tez rivojlana boshladi.

O'xshashlar

Jahon transporti geografiyasi
Jahon dehqonchiligi geografiyasi
Jahon energetikasi geografiyasi
Jahon dehqonchiligi geografiyasi
Jahon transporti geografiyasi