logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Jahon xo‘jaligi va xalqaro mehnat taqsimoti

Jahon xo‘jaligi va xalqaro mehnat taqsimoti

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

12723.796875 KB
Ko'chirib olish
Jahon xo‘jaligi va xalqaro mehnat taqsimoti • Jahon xo‘jaligi (iqtisodiyoti)turli ko‘rinishdagi savdo-iqtisodiy aloqalar bilan o‘zaro bog‘langan barcha mamlakatlarning milliy iqtisodiyotlari majmuyi hisoblanadi. • Milliy xo‘jaliklar umumlashgan holda jahon xo‘jaligi sifatida faoliyat ko‘rsata boshlagan davr XV–XVI asrlar, ya’ni Buyuk geografik kashfiyotlar davri bilan bog‘liq. Aynan ushbu davrda qimmatbaho metall va toshlar, ziravorlar, qullar bilan xalqaro savdo tez rivojlanib bordi. • Jahon xo‘jaligining rivojlanishi ishlab chiqarish tarmoqlarining taraqqiyoti bilan bog‘liq. Ma’lumki, jahon iqtisodiyoti uchun XVIII asrgacha bo‘lgan davrda qishloq xo‘jaligi yetakchi tarmoq bo‘lgan. Shu bilan birga hunarmandchilik sohasi ham ma’lum darajada rivojlangan edi. • Yevropada yuz bergan sanoat inqilobi sanoat ishlab chiqarishining rivojlanishi uchun zamin yaratdi. XVIII asr oxirida J.Uatt tomonidan bug‘ mashinasining ixtiro qilinishi turli mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yirik sanoat korxonalarining ishga tushirilishiga yordam berdi. • 1960-yillarga kelib ishlab chiqarish tarmoqlarida avtomatlashtirish jarayoni boshlandi. Bu holat, o‘z navbatida, nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining rivojlanishiga sababchi bo‘ldi. Natijada jahon iqtisodiyotida xizmat ko‘rsatish tarmoqlari katta ahamiyatga ega bo‘la boshladi. • Jahon xo‘jaligining rivojlanishida uning asosiy sohalari katta ahamiyatga ega. Ular odatda uchta sektorga ajratiladi. Qishloq va o‘rmon xo‘jaligi, baliqchilik, ovchilik, shu bilan birga tog‘-kon sanoati birlamchi sektor tarkibiga kiradi. Bu sektor tarmoqlari, asosan, sanoat tarmoqlari uchun zaruriy xomashyoni tayyorlab berishga ixtisoslashgan. Ikkilamchi sektor tarmoqlari tayyor mahsulot yaratishga yo‘naltirilgan bo‘lsa, aholiga xizmat ko‘rsatish uchlamchi sektorning asosiy vazifasi hisoblanadi • Qishloq xo‘jaligi, sanoat va xizmat ko‘rsatish tarmoqlarining iqtisodiyotda tutgan o‘rniga ko‘ra davlatlarni turli guruhlarga ajratish mumkin. Hozirda jahon davlatlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish holatiga ko‘ra agrar (iqtisodiyotning tarmoq tarkibida qishloq xo‘jaligi salmog‘i yuqori), industrial (iqtisodiyotning tarmoq tarkibida sanoat va qurilish sohalari salmog‘i yuqori) va postindustrial (iqtisodiyotning tarmoq tarkibida xizmat ko‘rsatish, ayniqsa, intellektual soha tarmoqlari salmog‘i yuqori) tiplarga ajratiladi. • . Shu bilan birga iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligi va sanoat salmog‘iga ko‘ra agrar-industrial yoki industrial-agrar davlatlar ham ajratiladi. Senegal agrar, Braziliya industrial, GFR postindustrial, O‘zbekiston industrial-agrar, Kambodja agrar-industrial davlatlarga misol bo‘la oladi. • Jahon xo‘jaligining yagona tizim sifatida rivojlanishi xalqaro mehnat taqsimotiga tayanadi. Xalqaro mehnat taqsimoti deb, ayrim davlatlar xo‘jaligining ma’lum mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashishi va bu mahsulotlarni boshqa davlatlar bilan ayirboshlashiga aytiladi. Davlatlarning xalqaro mehnat taqsimotidagi o‘rniga ularning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti, iqtisodiy geografik o‘rni xususiyatlari (ayniqsa, dengiz yo‘llariga nisbatan joylashishi), tabiiy resurslari kabi omillar ta’sir ko‘rsatadi. • Har bir davlatda xalqaro ixtisoslashuv tarmoqlari, ya’ni eksportga mahsulot ishlab chiqaruvchitarmoqlar shakllanadi. Masalan, Yaponiya jahondagi radioelektronika, robottexnikasi mahsulotlari, avtomobil va dengiz kemalari eksporti bo‘yicha peshqadam bo‘lsa, Saudiya Arabistoni, BAA, Kuvayt kabi davlatlar yoqilg‘i xomashyosining asosiy eksportyorlari hisoblanadi. Peru, Zambiya va Kongo Demokratik Respublikasi mis rudasi va tozalangan misni, Burundi va Uganda esa kofe xomashyosini jahon bozoriga ko‘p miqdorda olib kiradi. Aynan xalqaro ixtisoslashuv davlatlarning jahon iqtisodiyotidagi o‘rnini belgilaydi.

Jahon xo‘jaligi va xalqaro mehnat taqsimoti

• Jahon xo‘jaligi (iqtisodiyoti)turli ko‘rinishdagi savdo-iqtisodiy aloqalar bilan o‘zaro bog‘langan barcha mamlakatlarning milliy iqtisodiyotlari majmuyi hisoblanadi. • Milliy xo‘jaliklar umumlashgan holda jahon xo‘jaligi sifatida faoliyat ko‘rsata boshlagan davr XV–XVI asrlar, ya’ni Buyuk geografik kashfiyotlar davri bilan bog‘liq. Aynan ushbu davrda qimmatbaho metall va toshlar, ziravorlar, qullar bilan xalqaro savdo tez rivojlanib bordi.

• Jahon xo‘jaligining rivojlanishi ishlab chiqarish tarmoqlarining taraqqiyoti bilan bog‘liq. Ma’lumki, jahon iqtisodiyoti uchun XVIII asrgacha bo‘lgan davrda qishloq xo‘jaligi yetakchi tarmoq bo‘lgan. Shu bilan birga hunarmandchilik sohasi ham ma’lum darajada rivojlangan edi.

O'xshashlar

Jahon xo‘jaligi va xalqaro mehnat taqsimoti
XALQARO MEHNAT
Jahon iqtisodiyoti va xalqaro integratsiya jarayonlari
Jahon xoʻjaligi va xalqaro iqtisodiy munosabatlar
Jahon iqtisodiyoti markazlari va xalqaro integratsiya jarayonlari