logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Jamoa. Jamoani shakllantirish istiqbol rejalari

Jamoa. Jamoani shakllantirish istiqbol rejalari

Yuklangan vaqt:

28.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1179.62109375 KB
Ko'chirib olish
SAMARQAND 2023-2024 SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI MAVZU: Jamoani shakllantirish yullari. Jamoani shakllantirish istiqbol rejalari Talaba : Abdurahmonova Shahlo REJA: I. Kirish. Mustaqil fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirish ta‘lim va kadrlar tayyorlash modelining asosiy maqsadi. II. Asosiy qisim . 1. Jamoa haqida tushuncha. 2. Jamoa faoliyatini tashkil etish shakllari. 3. Jamoaning shakillanish bosqichlari. 4. Jamoaning rivojlanish darajasini tarbiyaga bog‘liqligi. 5. Jamoaning shakillantrish va unda shaxsni tarbiyalash faoliyati. III. Xulosa IV. Adabiyotlar ro’yxati MAVZU: . Jamoa. Jamoani shakllantirish istiqbol rejalari Kirish. Bugungi kunda Kad rlar tayyorlash milliy dastur‖italablarini amalgam oshirish jarayonida yuqori malakali o‘qituvchilarni tayyorlash muhum muammo sifatida kun tartibiga qo‘yilmoqda. Shunday ekan ushbu talablardan kelib chiqqan holda bilimdon, mustaqil fikrlovchi , ijod iy izlanuvchan , yuqori malakali , turli soha egalarini tayyorlash kasb – hunar ta‘limi oldiga qo‘yiladigan talablarga mutonosib insonlar qilib shakllantirish ular shaxsiga yangicha yondashish hozirgi ijtimoiy taraqqiyotning zaruriy talablaridan bi ridir. Ayniqsa mehnat va kasb ta‘limi sohasida bilim olgan bo‘lajak mehnat va kasb ta‘limi o‘qituvchilari mehnat faoliyatini, mahoratini oshirish oily ta‘limning asosiy vazifalaridan biridir. Bu muammoni hal qilishning birdan bir yo‘li mehnat va ka sb ta‘limi o‘qituvchilari mahoratini, faoliyatini oshirish eng avvalo pedagogik shart - sharoitlar hamda oily ta‘lim muassasidagi barcha imkoniyatlardan kelib chiqib, o‘ziga xos xususiyatlarni hisobga olinganligini ham nazarda tutadi. Musta qil fikrlovc hi erkin shaxsni shakllantirish ta'lim va kadrlar tayyorlash milliy mod elining asosiy ma qsadi. Ijtimoiy munosabatlar ko‘lamining kengayishi o‘sib k elayotgan avlodni o‘ta murakkab xususiyatga ega munosabatlar jarayoniga har tomonlama yetuk etib tayyorlash v azifasini qo‘ymoq da. Psixologik , int ellektual va fiziologik jix atdan yetuk inson hayotiy qarama -qarshilik, xususan, turli buzg‘unchi g‘oyalar ta'siriga tushib qolish, nosog‘lom turmush k echirish va noqonuniy xatti -harakatlarni sodir etishdan o‘ zini saqlab qola oladi. Shuningd ek, shaxsning aqliy saloh iy atga egaligi jamiyat ijtimoiy -iq tisodiy rivojlanishin i ta'minlovchi asosiy omildir. O‘ zb ekiston Respublikasida, d emokratik va huquq iy jamiyat barpo etilayotgan mavjud sharoitda yosh avlodning mustaq il va erkin fikrlay olishi ro‘y b erayotgan voq ea-xodisalarga shaxsiy munosabtini bildirish ga imkon b eradi. Ijtimoiy borlikda k echayotgan o‘ zgarishlarga nisbatan shaxsiy nuq tai nazarning shakllanishi shaxs faolligini ko‘rsatuvchi muhim jihatlardan biridir. q olav ers a, mustaqil fikr egasi bo‘lgan shaxs o‘z imkoniyatlari, q obiliyatini erkin namoyon eta oladi. Muvaffaq iyatli ravishda olib borilayotgan ta'limiy Жамоанинг ўзига хос хусусиятлари Ижтимоий аҳамиятга эга ягона ма қсаднинг мавжудлиги Биргаликдаги умумий фаолиятнинг ташкил этилиши Мажбурий, масъулиятли муносабат нинг й ўлга қў йилиши Сайланган умумий ра ҳбарий органга эгалик Жамоа islohotlarning ham asosiy maqsadi erkin, mustaq il fikriga ega barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbiyalab v oyaga etka zishdan iboratdir. Bu xususida O‘ zb ekiston R espu blikasi Pr ezid enti I.A.Karimov q uyidagilarni e'tirof eta di: «Amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi har bir fuq aroning shaxs sifatida shakllanishi uchun, o‘z qobiliyatini, o‘ z talantini ishga solib h ayotini yanada yaxshilashi, ma'nan boyitishi uchun barcha imkoniyatn i yaratib b erishdan iboratdir». Komil insonni shaklla nirish masalasi barcha davrda, ham muh im ijtimoiy vazifa sifatida kun tartibiga qo‘ yilgan. Xususan, zardushtiylik dinida komil likning asosi ezgu fikr, ezgu so‘ z va ezgu amal (h arakat)dan iborat ekanlig i ta'kidlansa, islom ta'limoti g‘oyalariga ko‘ ra yetuklikning bo sh m ezoni – ilmlilik, bilimli bo‘ lishdi . Xozirgi kunda zamonaviy pedagogik jamoa bilan juda yahshi ishlashni bi lishi va yahshi jamoa shakilantira olishi lozim. 1.Jamoa haq ida tushuncha. Jamoa (lotincha «koll ektivus» so‘zining tarjimasi bo‘lib, yig‘ ilma, omma, birga likdagi majlis, birlashma, guruh ) bir n echa a'zo (kishi)lardan iborat bo‘lib, ijtimoiy ahamiyatga ega umumiy maqsad asosida tashkil topgan guruh demakdir. Za monaviy talq inda «jamoa» tushunchasi ikki xil ma'noda ishlatiladi. Birinchidan, jamoa d eganda bi r n echa kishilarning muayyan maqsad yo‘ lida birl ashuvidan iborat tashkiliy guruh i tushuniladi (masalan ishlab chiqarish jamoasi, zavod jamoasi, o‘q uv yurti jamoas i, xo‘jalik jamosi va h okazo) . Ikkinchidan, jamoa deganda yuqori darajada uyushtirilgan guruh tushuniladi. Chunonchi, o‘quvchilar jamoasi yuq ori da rajada uyushtirilgan birlash ma h isoblanadi. Jamoada va jamoa yordamida ta rbiyalash - tarbiya tizimida muhim ah amiyatga ega b o‘ lgan tamoyillardan biridir. Shaxsni shakllan tirishda jamoaning etakchi rol o‘ynashi to‘g‘ risidagi fikrlar p edagogika fanini ng ilk rivojlanish davrlaridayoq bildi rilgan. Jamoada uning a'zolari o‘rtasidagi munosabatning aloh ida shakli yuzaga k eladi, bu esa shaxsning jamoa bilan birgalikda ri vojlanshini ta'minlaydi. L ekin har qanday guruhni ham jamoa d eb hisoblab bo‘lmaydi. Jamoa bir q ator b elgilarga egadirki, mazkur b elgilar jamoani kishilarning etarli darajada uyushgan har qanday guruh dan ajratib turadi. O‘quvchilar jamoasi o‘ziga xoslik kasb etuvchi muhim b elgilarga egadir. quyida jamoa va uning xusus iyatlari (b elgilari) borasida so‘ z yuritamiz. Jamoa ijtimoi y jamiyatning bir qismi hisoblanadi, unda ijtimoiy h ayot va kishilik munosabatlarining barcha m e'yorlari o‘ z ifodasini topadi. Z ero, jamoa jamiyatdagi mavjud munosabatlar tizimida namoyon bo‘ lar eka n, jamoa va ijtimoiy jamiyat maqsadi, intilishida o‘zaro b irlik, uzviylik, aloq adorlik yuzaga keladi. Shu bois jamoa hayotining aniq (yagona) maqsadga q ara tilganligi va ijtimoiy -g‘ oyaviy xususiyat kasb etishi uning etakchi b elgisi sanaladi. H ar bir jamoa bosh qa jamoalar bilan uzviy alo qadorlikda mavjud b o‘ ladi. Muayyan jamoaning h ar bir a'zosi jamiyat ijtimoiy faoliy atini tashkil etish jarayonida o‘ z jaomasi bilan birgalikda ishtirok etadi. Jamoa a'zolarini intilishl arini tushunish, jamoa oldiga qo‘yilgan maqsad mohiyatini chuqur his etish h amda un ing shaxsni sha kllantirishdagi o‘rni va rolini to‘g‘ri bah olay olish jamoa a'zolarining umumiy va xususiy (shaxsiy) maq sad, qiziqishi, ehtiyoj va faoliyatlari o‘ rtasidagi birlikni namoyon etadi hamda jamoaning bo‘linishga yo‘l qo‘y maydi. H ar bir jamoa o‘zini -o‘zi boshq ari sh organiga ega va umumiy jamoaning uzviy qismi sanaladi. Shuningd ek, u maqsadning birligi va tashkil q ilish xususiyatlari orqali umummilliy jamoa bilan bog‘lanadi. Ijtimoiy jamiyat ehtiyojini qondirishga yo‘ naltirilgan birgalikdagi f aoliyat jamoaning navbatdagi muh im xususiyatidir . Jamoa faoliyatining ijtimoiy -g‘oyaviy yo‘nalishi h am jamoaning faoliyati mazmunida o‘ z aksini topishi muhim ah amiyatga egadir. Jamoa xususiyatini aniqlashda kishilar guruhining yagona ijtimoiy tizimini o‘ rnata olishdagi usuli , ya'ni, jamoani tashkil qilish usuli ham muhim hisoblandi. Pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq tashkil etilgan jamoa, xususan, uning a'zolari o‘rtasida o‘zaro ruhiy yaq inl ik, ishchanlik, bir -biri uchun g‘amxo‘rlik, o‘ zar o yordam, jamoa manfaati uchun qayg‘ urish, mazkur yo‘lda amaliy harakatlarni tashkil etish hamda javobgarlik hissi q aror topadi. D emak, jamoa o‘zida quyidagi xususiyatlarni namoyon etadi: Birgalikdagi faoliyat umu mjamiyat ishi uchun ma'suliyat hissini uyg‘ ota borib, jamoa a'zolarini bir -birig a yaq inlashtirad i, a'zolarda jamoaga mansublik hissini paydo bo‘lishiga ko‘ maklas hadi, jamoa bilan munosabatda bo‘lish eh tiyojini os hiradi. Jamoa a'zolari orasida o‘zaro hissiy birlik (bir -birini yoq tirish hissi) y uzaga k eladi. Ushbu munosabat ko‘pincha o‘ z-o‘zidan paydo bo‘ladi hamda ular o‘qituvchiik ta'sir ko‘rsatish uchun q o‗ l k eladi. Jamoa a'zolari o‘rtasidagi ruh iy birlik mazmuni ular orasida hosil bo‘ lgan ishchanlik faoliy atining xarakt eriga b evosita bog‘liq dir. Jamoaning ra smiy (ishchanlik) va norasmiy ( hiss iy) tuzilishini bir -biridan far lash lozim. Jamoaning rasmiy tuzilishi d ega nda jamoa faoliyatining turli ko‘ rinishlarini amalga oshi rish uchun zarur bo‘ladigan tashkiliy jihatlari ko‘zda tutiladi. Mazkur jihat bir tomondan jamoa a'zolari o‘ rta sida yuzaga k elgan ishchanlik munosabati mazmunini if oda etsa, ikkinchi tomondan, rah barlik vazifasini bajaruvchi shaxslar tomonidan jamoa a'zolarin ing xatti -harak atlari va intilishlarini muvofiqlashtirish yo‘lida tashkil etilayotgan boshqaruv faoliyati mo hiyatini yoritishga xizmat q iladi. Norasmiy tuzilma jamoaning barcha a'zolari o‘rtasidagi shaxslararo ma'naviy -psixologik munosabatlarning umumiy tizimi va mikroguruhni tashkil qiluvchi ayrim a'zolar o‘tasidagi tanlash munosabatlari mazmunini ifodalaydi. Jamoaning har bir a'zosi mavjud muno sabatlar tizimida u yoki bu o‘ rinni egallaydi. O‘quvchining jamoadagi o‘rni uning shaxs sifatida shakllanishi va kamolotga erishishiga muhim ta'sir ko‘rsatadi. Kasb -hunar koll ej yoki sinfdagi rasmiy va norasmiy tuzilmalar bir -biriga muvofiq bo‘lganda, jamo aning rasmiy etakchilari norasmiy munosabatlar tizimida ko‘zga ko‘ringan o‘rinni egallagan holdagina u chinakam jamoa bo‘la oladi. Shuningd ek, norasmiy guruhlar (mikroguruhlar) umumjamoa ijtimoiy manfatlari uchun kurashuvchi guruhlar bo‘lgandagina jamoa o‘ zini chinakam jamoa tarzida namoyon etishi mumkin. Yashash joylarida o‘zaro birikkan o‘quvchilar guruhlari qanchalik aail va inoq munosabat asosida tashkil topgan bo‘lmasin haqiqiy jamoa bo‘la olmaydi. jamoaning o’ ziga xos xususiyatlari Норасмий тузилма жамоанинг барча аъзолари ўртасидаги шахслараро маънавий -психологик муносабатларнинг умумий тизими ва микрогуруҳни ташқил қилувчи айрим аъзолар ўртасидаги танлаш муносабатлари мазмунини ифодалайди. Жамоанинг ҳар бир аъзоси мавжуд муносабатлар тизимида у ёк и бу ўринни эгаллайди. Ўқувчининг жамоадаги ўрни унинг шахс сифатида шаклланиши ва камолотга эришишига муҳим таъсир кўрсатади. Касб -ҳунар коллеж ёки синфдаги расмий ва норасмий тузилмалар бир -бирига мувофиқ бўлганда, жамоанинг расмий етакчилари норасмий му носабатлар тизимида кўзга кўринган ўринни эгаллаган ҳолдагина у чинакам жамоа бўла олади. Шунингдек, норасмий гуруҳлар (микрогуруҳлар) умумжамоа ижтимоий манфатлари учун курашувчи гуруҳлар бўлгандагина жамоа ўзини чинакам жамоа тарзида намоён этиши мумкин. �Y�r�Z�r�� �`�h�c�e�Z�j�b�^�Z�� �†�a�Z�j�h�� �[�b�j�b�d�d�Z�g�� �†���m�\�q�b �e�Z�j�� �]�m�j�m���e�Z�j�b�� ���Z�g�q�Z�e�b�d�� �Z���b�e�� �\�Z�� �b�g�h���� �f�m�g�h�k�Z�[�Z�l�� �Z�k�h�k�b�^�Z�� Ijtimoiy ahamiyatga ega yagona maqsadning mavjudligi Birgalikdagi umumiy faoliyatning tashkil etilishi Majburiy, mas'uliyatli munosabatnin g y o’ lga qo’ yilishi Saylangan umumiy ra hbariy organga egalik Jamoa Chinakam jamoa ijtimoiy ahamiyatga moyillik faoliyatin i tashkil eta olishi, jamoa a'zolari o‘rtasida o‘zaro hamkorlik va ishchanlik xarakt eridagi aloqa va munosabalarni qaror toptirishi lozim. Jamoaning majburiylik b elgisi unga o‘qituvchiik rahbarlikning yo‘lga qo‘yilishidir. Shunday qilib, jamoa bir n echa (a 'zo) kishidan iborat guruh bo‘lib, u ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan umumiy maqsad asosida tashkil topadi. Jamoa tomonidan amalga oshirilayotgan faoliyat uning oldiga qo‘ yilgan ma qsad mazmunini ifoda etadi. Jamoa a'zolari o‘rtasida qaror topgan o‘zaro birl ik, shuningd ek, ular o‘rtasida tashkil etiluvchi munosabat jarayonidagi t englik jamoaga rahbarlik qilish, jamoa a'zolarining guruh etakchilariga bo‘ysunishlari, shuningd ek, ular tomonidan jamoa oldidagi javobgarlik hissini anglashlari uchun zamin yaratadi. Jamoa va uni shakllantirish o‘qituvchiik faoliyatining maqsadi hisoblanidi. Muhim tarbiyaviy ta'sir kuchiga ega bo‘lgan sub' ektlarning alohida namuna ko‘rsatishlari jamoani shakllantirishning muhim vositasi bo‘lib, ushbu vosita yordamida jamoaning barcha yoki muayyan a'zosini tarbiyalash ijobiy samaralar beradi. Jamoa tomonidan hal etilishi ko‘zda tutilgan yetakchi tarbiyaviy vazifa shaxsni har tomonlama tarbiyalash, unda ijobiy sifatlarni tarbiyalash hamda mustahkam hayotiy pozitsiyani qaror toptirishdan iboratdir. Umumiy o‘rta ta'lim hamda o‘rta maxsus kasb -hunar ta'limi muassasalarida jamoani shakllantirish mas'uliyatli vazifa sanaladi. Kasb -hunar koll ej jamoasi tarkibida eng barqaror bo‘g‘in -bu muayyan sinflar n egizida shakllangan jamoalar sanaladi. Sin f jamoasi tarkibida o‘quvchilar tomonidan amalga oshiriluvchi asosiy faoliyat o‘qish faoliyati sanaladi. Aynan sinf jamoasida shaxslararo aloqa va munosabatlar tarkib topadi. Shuningd ek, sinflar jamoalari n egizida kasb -hunar koll ej jamoasi shakllanadi. Kas b-hunar koll ej jamoasi ikki muhim bo‘g‘ in o‘qituvchilar jamoasi hamda o‘q uvchilar j amoasi asosida tarkib topadi. O‘quv yurtlari jamoasi tarkibida o‘quvchilar jamoasi asosiy qismni tashkil etadi. O‘ uvchilar jamoasi - bu ijtimoiy ah voli shuningd ek, umumiy sa ylov organlari oldidagi umumiy j avobgarlik, barcha a'zolarning huq uq va burchlari t engligi asosidagi o‗ zaro birlikka ega o‘quvchilar guruh idir. O‘quvchilar jamoasi unga rahbarlikni olib boruvchi o‘qituvchilar hamda o‘q uvchilardan iborat j amoaning murakkab birlashmasi bo‘lib, o‘zini -o‘zi nazorat qilish hamda o‘zini -o; zi bosh qarish huquqi, shuningd ek, o‘ziga xos psixologik muhit va an'analariga ega bo‘ ladi. 2. Jamoa faoliyatini tashkil etish shaklari . Jamoani shakllantirish muayyan qonuniyatlarga bo‘ysunadigan uzoq muddatli murakkab jarayondir. Maktablar tajri basida faoliyat odatda ommaviy, jamoa, guruh va individulal shakllarda tashkil etiladn. Faoliyatni tashkil etishning ommaviy shakllari ham (ya`ni ularda o`quvchilarning muayyan guruhlari ishtirok etadi) o`z mohiyatiga ko`ra uni amalga oshirish jarayonida faoliyat maqsadga (masalan, ma`ruza, konsert va hokazo) erishish uchun katnashchilariing o`zaro muomalasini nazarda tutmaydi. Biroq, bundan oldingi holda bo`lgani kabi, bu shakll arda bevosita tengdoshlar bilan birgalikda qatnashish ba`zi hollarda ularning faoliyatidagi ishtirokini faollashtiradi, boshqa hollarda aksincha bo`ladi. Bu ko`p jihatdan o`quvchilarning faoliyat mazmuniga, munosabatiga (ijobiy, passiv yoki salbiy) bog`liq bo`ladi. Faoliyatni amalga oshirish jarayonida uning maqsadiga erishish uchun o`quvchilarning o`zaro muomalaga kirishishlarini nazarda tutuvchi faoliyat shakllari jamoa shakllari deyiladi, bu muomala jarayonida o`quvchilar o`rtasida jamoa aloqalar vujudga keladi. Bu shakllar obyektiv jihatdan o`zida muomala uchun muayyan shart -sharoitlarga ega bo`ladi. Ular o`quvchilarga ishning muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun vazifalarni o`zaro taqsimlab chiqish imkonini beradi, katnashchilar o`rtasida aloqa ta`sirin ing paydo bo`lishiga olib keladi. Misol tariqasida o`quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etishning jamoa shakllaridan biri -bilimlarning ijtimoiy ko`rigini qarab chiqamiz. U biror fan bo`yicha o`tkaziladi. Unda ikkita parallel sinf yoki bir sinfdan ikk ita komanda ishtirok etishi mumkin. Ko`rikning dasturi ishlarning har -xil turlaridan (yozma, og`zaki, grafik masalalar yechish, topshiriq uchun topshiriqlarni bajarish va shu kabilar) tashkil topadi, ularni bajarish umuman olganda 40 -60 daqiqadan oshmaydi. Ko`rik oxirida hay`at a`zolari har bir qatnashchiga va umuman komandadagi o`rtacha bahoni e`lon qiladi. Bu o`rinda bilish faoliyati bilan bog`liq bo`lgan muomala ko`rikka hozirlik ko`rish vaqtidayoq boshlanadi va uni o`tkazish jarayonida juda samarali dav om etadi. Bunga sabab shuki, ko`rikka doir dastlabki topshiriqlar jamoadan tayyorgarlik rejasini muhokama etishni, vazifalarni taqsimlashpi yoki guruh bo`lib ishlashni talab qiladi. Ko`rik jarayonida muomala uning hamma qatnashchilar o`rtasida sodir bo`lad i, chunki ulardan har biri muayyan vazifaga ega bo`lib, o`z harakatlarini boshqa qatnashchilar bilan muvofiqlashtirgandagina vazifani muvaffaqiyatli bajarishi mumkin. Jamoa muomalani tashkil etishning samarali shakllaridan biri guruhiy ishdir, bunda mazkur ish bolalarshing tarkib jihatidan uncha katta bo`lmagan (eng ko`pi bilan kishi 5 ta bo`lishi kerak) guruhlarida amalga oshiriladi. Bunday kichik guruhlarda barcha a`zolar bir -birlari bilan bevosita muomalada bo`ladilar va bir -birlariga bevosita biror ta`s ir ko`rsatadilar. 3. Jamoani shakllanish bosqichlari . Jamoaning vujudga k elish uchun to‘rt bosqich zarur. Jamoaning shakllanish bosqichlarida dastlab o‘qituvchi butun guruhga talab qo‘yadi hamda mazkur jarayonda jamoa faollarining shakllanishiga alohida e'tibor qaratadi. Navbatdagi bosqichda muayyan darajada shakllangan jamoa faollari (aktivi) jamoa a'zolari oldiga ma'lum talablarni qo‘yadi. Uchinchi bosqichda esa jamoa umumiy holda jamoaning har a'zosidan muayyan tarzdagi faoliyat ni olib borishni talab qiladi. So‘nggi (to‘rtinchi) bosqichda esa jamoaning har bir a'zosi o‘z oldiga mustaqil ravishda jamoa manfaatlarini ifoda etuvchi talabni qo‘yish layoqatiga ega bo‘ladi. Jamoaga qo‘yilayotgan talablar mazmunidagi farq jamoa rivojlan ishi bosqichini aniqlovchi yorqin tashkiliy ko‘rsatkich sanaladi. Jamoaning amaliy faoliyati mazmuni, jamoa a'zolarining jamoa oldidagi javobgarligi, ular o‘rtasidagi ijodiy hamkorlik, shuningd ek, ularning xulq -atvori axloqiy kamolot darajalarini ko‘rsatuv chi muhim b elgilar sifatida namoyon bo‘ladi. Jamoani shakllantirishda uning hayotini b elgilovchi ichki jarayonining mohiyatini inobatga olish zarur. Jamoa hayotining birinchi bosqichida jamoa faolining paydo bo‘lishi ushbu davr uchun xarakt erli hodisadir. Jamoa faoli (aktivi) muayyan guruhning shunday a'zolaridirki, ular jamoa manfaatiga muvofiq tarzda harakat qiladilar, o‗ qituvchi faoliyati va talabiga nisbatan xayrixohlik bilan munosabatda bo‘ladilar. Faollar o‘qituvchining yaqin yordamchilari sifatida is h olib boradilar. Jamoa rivojlanishining ikkinchi bosqichi. Ushbu bosqich jamoa faolining o‘qituvchi talabini qo‘llab -quvvatlash hamda o‘z navbatida uning o‘zi bu talablarni jamoa a'zolari zimmasiga qo‘yishi bilan tafsiflanadi. Endilikda o‘q ituvchi jamo ada paydo bo‘lgan va u bilan bog‘liq muammo, masalalarni y olg‘iz o‘zi hal q ilmaydi. Jamoa faoli bilan maxsu s tarbiyaviy ish olib borish orq ali bu ishga uni jalb etadi. Ushbu bosqichda jamoa hayotini tashkil q ilish usuli murak kablashib boradi, ya'ni, jamo a o‘z -o‘zini boshqarishga o‘tadi. O‘q uvchilar amaliy faoliyatining doimiy ravishda murakkablashib borishi mazkur davrining muh im xu susiyati sanaladi. Ikkinchi bosq ichda jamoaning muhim ishlarini o‘q uvchilar tomonidan mustaq il rejalashtirilishi, tadbirlarni o‘tkazishga tiyyorgarlik, uni o‘tkazish h amda faoliyat natijalarini muhokama q ilish jamoa faoliyatining ijodiy xususyat kasb etishini ko‘ rsatuvchi omillar sanaladi. Jamoaning ijobiy rivojlan ishi uning a'zolarida motiv (raqbat)larning paydo bo‘lishi, ijodiy hamkorlik va o‘ zaro yordam munosabatlarining tez sur'atlar bilan rivojlanis higa olib k eladi. Jamoada mustaq il faoliyatning yuzaga k elshida jamoa faolining roli b eqiyosdir. Ammo jamoa fa olining jamoa a'zolari orasida hurmat qozona olish i, ularga namuna bo‘lishi, o‘z burchlarini aniq va puxta bajarishi hamda o‘z mavq elaridan noo‘ rin foydalanmasliklari juda muhimdir. Bu o‘ rinda A.S.Makar enkoning jamoa faoliga nisbatan ―jamoa vijdon i‖ d eya b ergan ta'rifini eslab o‘ tish joizdir. Jam oa faoli birmuncha imtiyozlar (huquqlar)ga ega bo‘lsada, ayni paytda uning o‘ziga h am oshirilgan talablarnin g qo‘yilishi maqsadga muvofiq dir . Jamoaning rivojlanishi bu bosqichda to‘xtab q olishi mumkin emas, chunki faoliyat ko‘rsatayotgan kuch jamoaning bir q ismigi na xolos. Bordi -yu, j amoaning rivojlanishi ushbu bosqichda to‘xtatib q olinsa, jamoa faolining guruh ning boshqa a'zolari bilan qarama -qarshi qo‘yish xavfli tug‘ilishi mumkin. Bu bosq ichda ja moaning barcha a'zolarining alohida faollik ko‘ rsatishga erishish lari zarur sanaladi. Jamo a rivojlanishining uchinchi bosqichi. Jamoa faliyatida bu bosqich anchagina s ermah su l h isoblanadi. A.S.Makar enkoning aniqlashiga ko‘ ra , bu davrda butun jamoa ―ayrim o‘zini ch etga olib qoluvchi, injiq shaxs‖larga talab qo‘ ya bo shlaydi. Jamoa ishiga ushbu bosqichda faq at faolgina em as, balki uning butun a'zolari qiziqadi. Jamoa hayotidagi uchi nchi bosq ich, ijtimoiy fikr mavjudligi bilan ifodalanadi. O‘qituvchi mazkur yo‘nalishda maqsadga muvofiq va izchil ish olib borgan sharoitd agina ijtimoiy fikrni shakllanti rishga erishishi mumkin. Shu maq sadda u yoki bu tadbir rejasi, jamoaning birgalikdagi fao liyati va uning a'zolari xatti -harakati jamoa bo‘lib muhokama qilinadi, turli mavzularda suh batlar va ma'ruzalar uyushtiriladi, o‘quvch ilar o‘ rtasida samarali axborot vositalari yordamida ijtimoiy -g‘oyaviy, axloqiy, est etik, ekologik, huquqiy, iqtisodiy va h okazo bilimlarning targ‘iboti tashkil etiladi. O‘q ituvchi jamoa a'zolarining birgalikdagi faoliyatini tashkil etar ekan, jamoa a 'zol arining ijodiy tajribasiga hissa qo‘shish imkonini b eradigan o‘ zaro munosabatl arini shakllantirishga ta'sir ko‘ rsatadigan shakl va m eto dlardan foydalanadi. Jamoaning har bir a'zosida, ijtimoiy ahamiyatli faoliyatni maqsadga muvofiq ravishda tashkil etish k o‘nikmasini hosil q ila olishi jamoa a'zolari orasida barq aror insoniy munosabatlarning tarkib topishiga yordam b eradi. Jamoada bar qaror insoniy munosabatlarning yuzaga k elishining sababi — uning a'zolarini ijobiy, madaniy -ma'rifiy mazmunga ega bo‘ lgan ishl arni tashkil etishda faol ishtirok etishlaridir. Jamo a rivojlanishining uchinchi bosqichda ko‘rsatib o‘ tilgan xususiyatlar shundan da lolat b eradiki, ushbu bosq ichda jamoa f aoligina emas, balki jamoaning h ar bir a'z osi bir -birlariga nisbatan axloqiy mazmund agi talablarni qo‘ ya boshlay dilar. Jamoa rivojlanishining to‘rtinchi bosqichi. Bu bosq ich uning barcha a'zolari jamoa oldida turgan vaz ifalar asosida o‘z -o‘zlariga talablar qo‘ ya olishlari bilan tavs iflanadi. Shuni aytish joizki, har bir bosqich jamoa a'zo larining o‘ziga nisbatan muayyan talab qo‘ yishi bilan tavsiflanadi, ammo qo‘yilgan har bir talab o‘ziga xos yo‘ nalishi (masalan o‘ yindan umumins oniyat baxti yo‘lida kurashishiga intilish o‘rtasidagi farq) bilan ajralib turadi. To‘rtinchi bosqich jamoa a'zolarining o‘ziga nisbatan yuksak axloqiy talablar qo‘ya olishlari bilan ahamiyatlidir. Jamoaning h ayoti va faoliy ati mazmuni jamoa a'zolarining h ar bi ri uchun shaxsiy eh tiyojga aylana di. Jamoadagi tarbiya jarayoni o‘z -o‘ zini tarbiya lash jarayoniga aylan adi. Biroq bu h olat jamoaning muayyan shaxsni yan ada rivojlantirishdagi roli va o‘rnini pasaytirmaydi. To‘rtinchi bosq ichda amalga oshiriladigan vazifalar ancha murakkab va mas'uliyatlidir. Mazkur bosqichda jamoa oldiga istiq bolli, yuksak va murakkab talab larni qo‘yish uchun mutlaqo q ulay shar oit yaratiladi. Bugungi kunda o‘q ituv chi -olimlar (L.I.Nikova va boshq alar) bolalar jamoasining rivojlanish jarayonining m ohiyatini tahlil qilar ekanlar, uni qo‘yidagi uch bosqichga bo‘ ladilar: a) jamoani dastlabki jips lashtirish; b) jamoan i shakllantirish asosida uning h ar bir a'zosini individual rivojlantirish; v) jamoaning umumiy faoliyatini yo‘lga qo‘yish. Jamoa hayotida muh im o‘rin tutuvchi har bir bosqichni ajratib ko‘rsatish yuq orida bayon etilgan fikrlarga zid em as, balki shaxsning riv ojlanishida jamoaning etakchi ah amiyatini ta'kidlaydi. A.S.Makar enko jamoa a'zolari o‗ rtasida yuzaga k eluvchi munosabatlarining ichki xususiyat lariga katta ah amiyat b ergan edi. P edagog jamoada shakllangan eng muhim quyidagi b elgilarn i ajratib ko‘ rsatgan edi : 1) major — doimiy t etiklik, o‘quvchilarning faoliyat (harakat)ga tayyorliklari; 2) o‘z jamoasining qadriyatlari moh iyatini tushunish, uning uch un g‘ururlanish asosida o‘z qadr -qimmat ini anglash; 3) jamoa a'zolari o‘rtasidagi do‘st ona birlik; 4) jamoaning har bir a'zosida qaror topgan do‘ stona birlik; 5) tarbiyali, ishchan harakatga yo‘llovchi faollik; 6) hissiyotni boshqara olish hamda muloq ot odobiga amal qilish ko‘ nikmasi. Jamoani shakllantirishda jamoa a'zola ri va ularning faoli yatlariga qo‘yiladigan yagona talablar muhim ah amiyat kasb etadi. Yagona talab o‘q uvchilarning dars jaray onidagi, tanaffus, sinfdan tashqari ishlar vaq tidagi, shuningd ek, jamoat joylari hamda oiladagi xulq -atvor qoidalarni o‘z ichiga oladi. Puxta o‘ylab qo ‘yilgan talablar tizimining muntazam amalga oshirilis hi maktabda muayyan tartibning o‘rnatilishini ta'minlaydi. O‘qituvchilar tomonidan qo‘yilgan talablar q uyidagi sharoitlarda ijobiy natija b eradi: 1. Qo‘yilayotgan talablar o‘quvchi shaxsini hurmat qilish tuyg‘usi bilan uyg‘unlashgan bo‘ lishi k erak. 2. Talablar muayyan maktab yoki sinfdagi mavjud sharoitni hisobga olgan holda qo‘ yilis hi lozim. 3. Jamoaga nisbatan qo‘yilayotgan talablar aniq bo‘lishi lozim. 4. O‘quvchilarning tashqi q iyof asi, kiyinishi, yur ish -turishi hamda muomalasiga nisbatan qo‘ yilayotgan talablar, ularda ma'naviy madan iyatni shakllantirishga xizmat qilishi shart. O‘quvchi qo‘yilayotgan talablar hajmi va tizimini bilibgina q olmas dan, talab qo‘yish m etodikasini ham o‘zlashtira olgan bo‘lis hi k erak. O‖q uvchilar jamoasiga nisbatan talablarni qo‘ yish m etodikasi bolalarni talablar mazmuni bil an tanishtirish, talablarning ah amiyatini t ushuntirish, tajriba orttirish hamda o‘q uvchilar faoliyat, shuningd ek, qo‘ yila yotgan talablarning bajarilish q ol atini muntazam suratda nazorat qilib turishdan iborat. O‘q uvchilarn i talablar bilan tanishtirish ko‘ pincha umumiy majlislarda amalga oshiriladi, bunda ta'lim m uassasasining dir ektori yoki o‘q uv ishlari b o‗ yicha dir ektr o‗ rinbosari istiq bol rejalari va ula rni amalga oshirish jarayo nidagi talablar mazmuni bilan o‘ uvchilarni tanishtirad i. Batafsil tanishtirish ayrim hollarda amalda ko‘rsatish, k eyinroq sinflar bo‘ yicha sinf majlislari yoki maxsus sux batlarni uyushtirish asosida amalga oshiriladi. Xulq -atvorni tarkib toptirishga yo‘ naltirilgan talablar bilan tanishtir ish mazkur talablar ustida mashq qildirish bilan qo‘shib olib borilishi k erak. Xulq - atvorni t arbiyalash ongni tarbiyalashga q araganda ancha murakkab ish. O‘quvchilar talablar moh iyatini yaxshi anglashlari mumkin, biroq aksariyat hollarda ularga rioya q ilmaydilar. Shu bois muntazam ravishda mashq qildirish madaniy xulq -atvorni oda tga aylantiradi. Talablarning qo‘yilishi jarayonida ularga o‘quvchilarning amal qilishi ustidan nazorat o‘rnatish loz im. Nazorat q ilib borish turli shakllar yordamida am alga oshiriladi, chunonchi, xulq -atvor jurnalini yuritish, sinfdag i navbatchilik uchun st endda baholarni qayd etib borish va boshqalar. Qo‘ yilayotgan talablarning bajarilishi yuzasidan olib borilayotgan n azorat muntazam ravi shda, izchil olib borilishi va haqq oniy b o‗ lishi zarur. Olib b orilgan nazorat natijalaridan o‘quvchilarni ogoh etib borish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Jamoani uyushtirish va jipslashtirish unda faol (aktiv)ni t arbiyalash bilan chambar chas bog‘liq. har bir o‘q ituvchining jam oani shakllantirish borasidagi harakti jamoaning tayanch yadrosini tanlashdan boshlanadi. Jamoa faolini shakllantirish jamoaning u yoki bu faoliyatiga nisbatan eh tiyoji mazmunidan k elib chiq adi. Ishonchli, ishchan ja moa faolini yaratish uchun o‘qituvchi o‘q uvchilar faoliyatini ularning j amoa ishlaridagi ishtiroki, xulq -atvorini kuzatib borishi har bir o‘q uvchining ijtimoi y faoliyatni tashkil etish layoqatini aniq lash zarur. Jamoa faolini sha kllantirishda o‘quvchilarni ng jamoadagi obro‘sini h am inobatga olish lozim. Jam oa faoli tarkibini bolalarning o‘zlari, albatta, o‘qituvchi ishtirokida va rahbarligida tanlasa maqsadga muvofiq bo‘ladi. O‘qituvchi jamoa faoli bilan maslah atlashish asosida tarbiyaviy faoliyatni tashkil etadi. Jamoa faolining h ar bir a'zosi zimmasiga muayyan vazifani yuklash, ularning ma'lum davr da ana shu vazifalar yuzasidan h isobot berib borishlariga erishish maqsadga muvofiq. O‘q ituvchi aynan faolga oshirilgan talab qo‘yadi. O‘q uvchi lar jamoasida faol rahbarligida o‘z -o‘zini boshq arish jamoa a'zolaridan ayrimlarining boshq asi ustidan ustun k elishiga ol ib k elmasligi k erak. Shu bois o‘qituvchi faolni maqsadga muvofiq faoliyat yuritishini nazorat qilib borishi lozim. O‘q uvchilar jamoasini sh akllantirishda an'analar muhim o‘ rin tutadi. Jamoa an'analari j amoa a'zolari tomonidan bird ek qo‘llab -quvvatlanuvchi barqarorlashgan odatlar bo‘ lib, ularning maz munida munosabatlar xususiyati h am da jamoaning ijtimoiy fikri yorq in ifodalanadi. Jamoa an'analari shartli ra vishda ikkiga b o‗ linadi: a) kundalik faoliyat an'analari; b) bayram an'analari. Kundalik faoliyat an'analari o‘quvchilarning o‘quv faoliyati (o‘zaro yordam turlari), va m ehnat faoliyati (ko‘chatlar o‘tkazish, hasharlar uyushtirish va boshqalar)ni o‘ z ichi ga oladi. Bayram an'analariga ijtimoiy ahamiyatga ega turli voq ea hamda hodisalar bilan bog‘liq sanalar (xu susan, ―Alifb e bayrami‖, ―Mustaqillik bayrami‖, ―Navro‘z bayrami‖, ―Xotira va qadrlash kuni‖ va boshqalar)ni nishonlash maq sadida tashkil etilgan fao liya t kiradi. An'anaviy bayramlar o‘quv muassasalarida turlicha o‘tkaziladi. O‖quvchilar an'analar moh iyatini anglasalar, ular ga nisbatan ongli munosabatda bo‘ lsalargina uning ta'sir kuchi yuqori bo‘ ladi. A n'analarning yuzaga k elishida o‘q uvchilarning unga nisb atan munosabati katta ahamiyatga ega. Maktab rahbariyati va o‘qituvchilar o‘q uvchilar jamoasiga muayyan sanalarga bag‘ishlab haddan ziyod ortiq cha tadbirni uyushtirish talabini qo‘ ymasligi zarur . Tadbirlarni tashkil etish va o‘tkazishda o‘q ituvchilar jamoasi yok i o‘q ituv chi tomonidan ushbu jarayonda o‘q uvchilar jamoasi bilan birgalikda ish olib borish, ularn i an'analarni davom ettirishga o‘rgatish masalasiga alohida e'tibor qaratishlari p edagogik jih atda n ijobiy natijalarni b eradi. Yuqorida bildirilgan fikrlardan q uyidagi xulosalarga k elish mumkin. 1. Jamoa bir n echa a'zo (kishi)lar dan tashkil topgan muayyan guruh bo‘ lib, u ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan umumiy maqsad asosida birlashadi hamda mazkur maqsadni amalga oshirish uchun yo‘ naltirilgan faoliy atni tashkil etadi . 2. Jamoa o‘ zida bir n echa xususiyat (b elgi)larni namoyon etadi. 3. Jamoani shakllantirish muayyan qonuniyatlarga bo‘ysunadigan uzoq muddatli, murakkab jarayon bo‘lib, u ko‘pchilik tadqiq otc hilarning e'tirof etishlariga ko‘ra to‘rt bosqichdan iborat bo‘ ladi. 4. Jamoani shakllantirish o‘ ziga xos m etodika asosida amalga oshriladi. Ushbu m etodika doirasida jamoaga nisbatan talablarning qo‘ yilishi, jamoa faoli (akt ivi)ni tarbiyalash masalasi alohida ah amiy atga egadir. 5. Jamoaning mustah kam bo‘lishi, uning a'zolari o‘ rta sida o‘zaro yordam hamda hamkorlikning q aro r topishida jamoa an'analari muhim ah amiyat kasb etadi. 4. Jamoaning rivojlanish darajasini tarbiyaga bog‘liqligi . Tarbiya usullarini tanlashda ularni jamoaning rivojlanish darajasiga mosligi muvaffaqiyatning muhim sharti hisoblanadi. Shuning uchun har bir o`qituvchi tarbiyaviy ishni sinfdagi jamoa muvaffaqiyatning munosabatlarini rivojlanishi darajasini aniqlashdan boshlaydi. o`qituvchining esa yangi sinf bilan kun marta ish boshlanishiga to`g`ri keladi: o`z mehnat faoliyatining dastlabki yilida, sinfni navbatdagi bitirib chiqish mavsumidan keyin, ba`zan esa maktabda vujudga kelgan vaziyat taqozosi bilan. Tarbiya jarayoni o`z -o`zini tarbiyalash jarayoniga o`tganda yuksak dara jaga erishiladi. Ayrim o`quvchilar va umuman jamoa o`z faoliyatini mustaqil rejalashtiradi va umuman jamoani tashkil etadi, o`ziga va bir -biriga talablar qo`yadi va o`z -o`zini nazorat qiladi. Sinf rahbari va o`quvchilar jamoasi o`z niyatlari va ishlarida b irgadirlar. Jamoani shakllantirish yuzasidan olib boriladigan barcha ishlar juda qiziqarli bo`lib, bu ish sinf rahbarining asosiy ishi bo`lib hisoblanadi. O`quvchilarni inoq jamoaga birlashtirgan mohir sinf rahbari qo`lida tarbiyalangan odam baxtlidir. Ula yayotgan kishi, shaxsning hayotdagi mavqeini shakllantirishda, uning hayot yo`lini belgilashda o`z vazifasini anglash siif rahbarining bolalar jamoasini barpo etish yuzasidan olib boradigan faol va qat`iy faoliyatning zarur sharti hisoblanadi. Jamoaning ri vojlanish darajasini aniqlashda o`quvchilarning faqat sinfdan tashqari faoliyatida namoyon bo`ladigan munosabatlarini tahlil etish bilangina cheklanib bo`lmaydi. Sinf rahbarinnng o`ziga xos xususiyati shundan iboratki, u oddiy bolalar jamoasini emas, balki o`quvchilar jamoasini shakllantiradi. O`quvchilarning asosiy vazifasi o`qishdan iborat. Shuning uchun sinf rahbari dastavval: bolalarning o`qishga qanday munosabatda ekanliklarini, o`zlarini darsda qanday tutishlarini, uy vazifalarini sidqidildan bajarish lari yoki bajarmasliklarini aniqlaydi. Va nihoyat, eng muhimi ularning o`qishdagi mo`ljallari nimalardan iborat, bu mo`ljallar ijtimoiy mohiyatga molik yoki molik emasligi hisoblanadi. Jamoaning rivojlanish darajasini aniqlashning eng ishonchli usuli – o`q uvchilarni ular bilan darsda, darsdan tashqarida, maktabda, maktabdan tashqarida o`zaro faol hamkorlik qilish darajasida kuzatishdan iboratdir. O`qituvchi jamoaning kuchli va zaif tamoyillarini aniqlash uchun pedagogik vaziyatlar vujudga keltirishni qo`lla ydi. Lekin bunda shuni esda tutish kerakki, o`quvchi kamchiliklarini hamma o`rtasida yorqin namoyish uni ma`naviy halok etishi, qalbini jarohatlashi mumkin. Shunday vaziyatlarni vujudga keltirish kerakki, ular salbiy tomonlarni emas, har bir bolada odatdagi sharoitda boshqalardan yashiringan ijobiy tomonlarini ham ochib bersin. Sinf rahbari jamoa rivojlanishining aniqlangan darajasiga qarab tarbiya usullarini tanlaydi. Bunda o`quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish qo`shimcha shart hisoblan adi. Bu xaqda gapirmasa ham bo`lardi, chunki bu shart pedagogik tamoyillardan biridir. Shu bilan birga ishni endi boshlagan o`qituvchi, ayniqsa sinf rahbari tarbiya usullarini emas, balki shakllarini tanlashda o`z tarbiyalanuvchilari yoshini hisobga olishi muhimdir. Bunda bir hil usullar talablar, topshiriqlar va hokazolar turlicha izohlanadi. Ta`lim jarayonida jamoa munosabatlarini rivojlantirish istiqbollari sinf rahbarining katta e`tibor berishini talab etadi. Jamoa faoliyatida ko`proq muomala qilishga b o`lgan ehtiyoj yotadi. Darsla rda bu ehtiyoj kam qondiriladi. Agar darsdagi muomalaga bo`lgan ehtiyoj to`g`ri tushunilsa, uning negizida o`quvchilarning o`zaro yordami, darslarga birgalikda foydali tayyorgarlik ko`rish, kiziqishlar buyicha mashg`ulotlar tas hkil etiladi. Ta`lim jarayonidagi jamoatchilik tuyg`usi ana shu, ya`ni birgalikdagi mehnat bolalarda katta qoniqish hosil qilish ijobiy kechinmadan boshlanadi. Shu tariqa o`zaro yordam tashkil etish sinfdagi jamoa munosabatlarini shakllan tirishning yo`llar idan biridir. O`qituvchi yana o`quvchilarni yosh xususiyatlarini, sinf jamoasining xususiyatlarini, uning shakllanganlik darajasini hisobga oladi, o`sha talablarida jamoa fikrining qo`llab quvvatlanishiga tayanadi. Jamoa rivojlanishining har qanday darajas ida sinf rahbari muayyan usullardan foydalanib, jamoatchilik fikrini shakllantirish to`g`risida maxsus g`amxo`rlik qiladi. O`quvchilar jamoasini shakllantirish jarayonini past darajadan yuqori darajaga boradigan vaqt davomidagi harakat, ijtimoiy talablar a vval shaxsan sinf rahbaridan, o`qituvchidan faqat yakka bolalar, keyinchalik ko`pchilik bolalar idrok etadigan va nihoyat, barcha uchun va har bir bola uchun hayot qonuni bo`lib qoladigan tarzda jo`n tushunib bo`lmaydi. Hatto uyushgan jamoada ham jamoatchi lik xususiyatlari zaif rivojlangan ayrim o`quvchilar bo`ladi. Sinf rahbari jamoa va har bir alohida o`quvchining tarbiyasi uchun ma`suldir. Shuning uchun uning jamoa tarzidagi va yakka tartibdagi shakllarini qo`shib olib borishi tarbiyaviy ishdagi o`ziga x os xususiyatlaridan biridir. Jamoaning shaxsga nisbatan yuksak talabchanligi kuzatiladi. 5. Jamoaning shakllantirish va unda shaxsni tarbiyalash faoliyati Jamoa va jamoa orqali tarbiyalash tarbiya tizimida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan tamoyillardan biridir. Shaxsni shakllantirishda jamoaning yetakchi rol o‘ynashi to‘g‘risida fikrlar pedagogika fanining ilk rivojlanish davridayoq bildirilgan. Jamoada uning a‘zolari o‘rtasidagi munosabatning alohida shakli yuzaga keladi. Bu esa sh axsning jamoa bilan birgalikda rivojlanishini ta‘minlaydi. Lekin har qanday guruhni ham jamoa deb hisoblab bo‘lmaydi. Jamoa bir qator belgilarga egadirki, mazkur belgilar jamoani kishilarning yetarli darajada uyushgan har qanday guruhlaridan ajratib turadi . Jamoa ijtimoiy jamiyatning bir qismi hisoblanadi, unda ijtimoiy hayot va kishilik munosabatlarining barcha me‘yorlari o‘z ifodasini topadi. Zero, jamoa jamiyatdagi mavjud munosabatlar tizimida namoyon bo‘lar ekan, jamoa va ijtimoiy jamiyat maqsadi, intil ishida o‘zaro birlik uzviy maqsad ga muvofiq tashkil etadi. Shu bois jamoa hayotining bir yagona maqsadga qaratilganligi va ijtimoiy g‘oyaviy yoo‘nalganligi uning yetakchi belgisi hisoblanadi. Har bir jamoa boshqa bir jamoa bilan uzviy bog‘liq bo‘ladi. Uni ng har bir a‘zosi jamiyat ijtimoiy faoliyatini tashkil etish jarayonida o‘z jamoasi bilan birgalikda ishtirok etadi. Jamoani tushunish, uni his etish hamda shaxsni shakllantirishdagi o‘rni va rolini to‘g‘ri baholay olish umumiy va xususiy maqsadning qiziqi shi, ehtiyoj va faoliyatning birligini namoyon etadi hamda bo‘linishiga yo‘l qo‘ymaydi. Har bir jamoa o‘z -o‘zini boshqarish organiga ega va umummilliy jamoaning uzviy qismi sanaladi. Shuningdek, u maqsadning birligi va tashkil qilish xususiyatlari orqali umummilliy jamoa bilan bog‘lanadi. Ijtimoiy jamiyatning ehtiyojini qondirishga yo‘naltiri lgan jamoa navbatidagi muhim xususiyatidir. Jamoa faoliyatining ijtimoiy -g‘oyaviy yo‘nalishi ham jamoaning faoliyati mazmunida o‘z aksini topishi muhim ahamiyatga egadir. Jamoa xususiyatini aniqlashda kishilar guruhning yagona ijtimoiy tizimini o‘rnata oli shdagi usuli, ya‘ni jamoani tashkil qilish usuli ham muhim hisoblanadi. Pedagogik jihatdan maqsadga maqsadga muvofiq tashkil etilgan jamoa faoliyati natijasida jamoa a‘zolari o‘rtasidagi ishchanlik, bir -biri uchun g‘amxo‘rlik, o‘zaro yordam, jamoa manfaati uchun javobgarligi hissi qaror topadi. Birgalikdagi faoliyat umumjamiyat ishi uchun mas‘uliyat hissini uyg‘ota borib, jamoa a‘zolarini bir -biriga yaqinlashtiradi, jamoaga mansublik hissini paydo bo‘lishini uyg‘otadi, jamoa bilan munosabatda bo‘lishi ehtiy ojini oshiradi. Jamoa a‘zolari o‘rtasida o‘zaro guruhiy yaqinlik, hissiy birlik yuzaga keladi. Ushbu munosabat ko‘pincha o‘z -o‘zidan paydo bo‘ladi hamda ular pedagogik ta‘sir ko‘rsatish uchun qo‘l keladi. Ruhiy va hissiy birlik jamoa a‘zolarining birgalikd agi faoliyati mazmuniga ular orasidagi hosil bo‘lgan ishchilik faoliyatining xarakteriga bevosita bog‘liqdir. Jamoaning rasmiy (ishchanlik) va norasmiy (hissiy) tuzilishini bir -biridan farqlash lozim. Jamoaning rasmiy tuzilishi deganda jamoa faoliyatining turli ko‘rinishlarini amalga oshirish uchun zarur bo‘ladigan tashkiliy jihatlari ko‘zda tutiladi. Mazkur tuzilma bir tomondan jamoa a‘zolari qo‘shilgan ishchanlik munosabatlarini ifoda etsa, ikkinchi tomondan rahbarlik vazifasini bajaruvchi tarbiyachilar h amda jamoa a‘zolari o‘rtasidagi mavjud boshqarish munosabatlari mazmunini ifoda etadi. Norasmiy tuzilma jamoaning barcha a‘zolari o‘rtasidagi shaxslararo ma‘naviy psixologik munosabatlarning umumiy tizimi va mikroguruhini tashkil etuvchi ayrim a‘zolar o‘rt asidagi tanlash munosabatlari mazmunini ifodalaydi. Jamoaning har bir a‘zosi mavjud munosabatlar tizimida u yoki bu o‘rinni egallaydi. Tarbiyalanuvchi shaxsning jamoadagi o‘rni uning shakllanish jarayoniga ta‘sir ko‘rsatadi. Maktab yoki sinfdagi rasmiy va norasmiy tuzilmalar bir -biriga muvofiq bo‘lganda, jamoaning rasmiy va norasmiy yetakchilari norasmiy munosabatlari tizimda ko‘zga ko‘ringan o‘rnini egallagan holdagina chinakam jamoa bo‘la oladi. Shuningdek, norasmiy guruhlar (ijroguruhlar) umumjamoa ijtim oiy manfaatlari uchun kurashuvchi guruhlar bo‘lgandagina jamoa o‘zini chinakam jamoa tarzida namoyon etishi mumkin. Yashash joylarida o‘zaro birikkan bolalar guruhlari qanchalik ahil va inoq munosabatlar zaminidan tashkil topgan bo‘lmasin haqiqiy jamoa bo‘ la olmaydi. Chinakam jamoa ijtimoiy ahamiyatga moyillik faoliyatini tashkil eta olish, jamoa a‘zolar o‘rtasida ijtimoiy ahamiyatli faoliyat, maqsad, ishchanlik xarakteridagi aloqa va munosabatlarini o‘rnata olishi lozim. Jamoaning majburiylik belgisi unga pedagogik rahbarlikning bo‘lishidir. Shunday qilib, jamoa – kishilarning shunday muayyan guruhi bo‘lib, u ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan maqsad hamda mazkur maqsadni amalga oshirish uchun yo‘naltirilgan kuchni tashkil etadi. Ushbu guruh a‘zolari o‘zaro bi rlik, a‘zolarning munosabatlar jarayonidagi tengligi asosida unga rahbarlik qilish va bir - biriga bo‘ysunishi, shuningdek, jamoa oldidagi javobgarligi asosida muayyan faoliyatni olib boradilar. Jamoa va uni shakllantirish pedagogik faoliyatning maqsadi hiso blanadi. Ayni ko‘rsatish, uni ko‘rsatish vositasi bo‘lib, uning yordamida jamoaning barcha yoki har bir a‘zosining tarbiyalash yaxshi samaralar beradi. Jamoaning yetakchi tarbiyaviy vazifasi shaxsni har tomonlama tarbiyalash, unda ijobiy sifatlarni hosil q ilish, mustahkam hayotiy pozisiyani qaror taptirishdan iboratdir. ( 18 ) O‘quvchilar jamoasi pedagogik – tarbiyachilar va bolalardan iborat jamoaning murakkab birlashmasi, o‘z -o‘zini nazorat, o‘z -o‘zini boshqarish jarayonini tashkil etuvchi mustaqil tizim , shuningdek, o‘zining psixologik muhitiga, an‘analariga ega guruh hisoblanadi. Demak, yuksak darajada uyushtirilgan jamoa o‘zida bir necha xususiyatlarni namoyon etadi. Ular quyidagilardir: 1. Ijtimoiy ahamiyatga ega yagona maqsadning mavjudligi. 2. Birgalikdag i umumiy faoliyatning tashkil etilishi. 3. Majburiy mas‘uliyatli munosabatning yo‘lga qo‘yilishi. 4. Saylangan umumiy rahbar organga egalik. Jamoani shakllantirish muayyan qonuniyatlarga bo‘ysunadigan uzoq muddatli, murakkab jarayondir. Jamoaning vujudga kelishi uchun 4 bosqich zarur. Jamoaning shakllanish bosqichlari dastlab pedagog butun guruhga talab qo‘yadi, so‘ngra jamoa faollari jamoa a‘zolariga talab qo‘yadi, so‘ngra butun jamoa alohida shaxsdan muayyan tartibda olib borishni talab qiladi va nihoyat, shaxs o‘z -o‘ziga talab qo‘yadi. Ushbu jarayonni sxema tarzda quyidagicha bayon etish mumkin. Yosh avlodni hayotga va mehnatga tarbiyalashda, ularda oliy axloqiy sifatlarni shakllantirishda jamoa ruhida tarbiyalash alohida o‘rinni egallaydi. O‘quvchi maktab davr ida jamoa bo‘lib o‘qiydi, hamjihatlikda ishlaydi, demak, jamoatchilikning dastlabki tamoyillari bilan tanishadi va ularni o‘rganib boradi. Quyida, asosan, jamoatchilik tushunchasiga doir ayrim masalalar ustida fikr yuritamiz. «Jamoatchilik» so‘zi lotin til idan olingan bo‘lib, jamoaviy, umumiylik, birlik degan ma‘noni bildiradi. Jamoatchilik tushunchasi dastavval jamoa bo‘lib ishlash, xalq uchun mehnat qilish, shaxsiy manfaatni umum manfaatiga bo‘ysundirish, bir -biriga beg‘araz, o‘rtoqlarcha yordam berish de gan tamoyilni anglatadi. Jamoatchilikni shaxsning asosiy xususiyati deb qarash lozim. Chunki jamoa hissi, bir tomondan, shaxsni rivojlantirishga ta‘sir ko‘rsatadi, ikkinchi tomondan, shaxsning tarbiyalanishida o‘zaro dialektik munosabatni vujudga keltiradi . Shaxsni shakllantirishning vositalaridan biri jamoatchilikdir. Jamoatchilik shaxsni shakllantirishning mohiyatini ochishda, jamoa va shaxsning o‘zaro munosabat va aloqasini anglashda muhimdir. Shaxsning rivojlanish faoliyatida jamoatchilikning tutgan o‘r ni va ahamiyati katta ekanligini va uning mazmuni hamda xususiyatini ifodalash ma‘quldir. Bu ilgari shaxsni qanday tushunganliklarini va hozir psixologlar, pedagog va faylaso‘flar qanday tushunayotganliklarini aniqlash uchun zarurdir. Jamoatchilik tushunchasini tor ma‘noda va keng ma‘noda anglash mumkin. Tor ma‘noda jamoa ma‘lum guruh kishilar yig‘indisi, sinf jamoasi va boshqalardir. Jamoatchilikni keng ma‘noda tushunish bu, dastavval, uning obyektiv asoslarini bilishdir. Shaxsning aso siy xususiyati jamoa bo‘lib, u obyektiv asosda shakllanadi. Bu esa, dastavval, jamiyat taraqqiyoti va hayot sharoitiga bog‘liqdir. Jamoatchilik nazariyasining bu obyektiv qonuniyligini, albatta, hisobga olish zarur. Jamoatchilik bunday tarixiy taraqqiyotni kuzatish hozirgi jamiyatda jamoatchilikning mohiyati nimadan iborat ekanligini, shuningdek, jamoatchilik mohiyati nima bilan xarakterli ekanligini bilish taqozo etadi. Bizning qarashimizcha, jamoatchilik shaxsning asosiy xususiyatigina emas, balki butun g‘oyasi hamdir. Ayrim olimlar jamoatchilikni nazariy jihatdan inkor etadilar yoki bu ikkiyuzlamachilik, yolg‘onchilik, munofiqlik qiladilar. Jamoatchilikning rivojlanish dialektikasi, bir tomondan, obyektiv asosni ko‘zlasa, ikkinchi tomondan, jamoaning rivo jlanishi, nazariy psixologiyasi sifatida obyektiv moddiy asoslarni aks ettiradi. Jamoatchilik masalasiga nazariy va ijtimoiy nuqtai nazardan qarash, har bir shaxsda jamoatchilikni shakllantirishning obyektiv asoslarini ifodalash zarurdir. Shuni e‘tirof eti sh kerakki, jamoa va shaxsni shakllantirishning obyektiv asosi va psixologiyasi bo‘lishiga qaramay, jamoani shakllantirishda jiddiy xatolik va kamchiliklar mavjuddir. Yana shuni ta‘kidlash lozimki, mamlakatimizda mehnatkashlar uchun moddiy, ma‘naviy va ide ologik sharoitlarning yaratilganligiga qaramay, ayrim kishilarda jamoa manfaatlariga, umummanfaatlariga nisbatan shaxsiy manfaat va qiziqishlarni ustun qo‘yish hollari kuzatiladi. Ayrim yoshlar jamoatchilik so‘zini biladilar va bu haqda ko‘p gapiradilar -u, amalda buning aksini qiladilar. Yuqoridagi fikrlar shuni ko‘rsatadiki, shaxsning jamoatchilik xususiyatlarini shakllantirish nazariy va amaliy jihatdan juda qiyin jarayondir. Mehnatkashlarda jamoatchilikni shakllantirish ular ongiga eskilik sarqitlaridan to‘la xalos etishning muhim vositasidir. Jamoatchilikda shaxsiy va jamoa manfaati o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar asosiy masala bo‘lib hisoblanadi. Jamoatchilik manfaati shaxsiy qiziqishni ham ko‘zlaydi, shaxsiy manfaat, o‘z navbatida, umummanfaatni ham ko ‘zlaydi. Xulosa qilib aytish mumkinki, jamoatchilik o‘zining mohiyati bilan o‘zining igoizm va individualizm ideologiyasiga qarama -qarshidir. Egoizm va individualizm ham uning obyektiv va ideologik asoslariga egadir. Agar jamoatchi ma‘lum guruh, jamiyatni va uning manfaatini o‘zida ifoda etsa, individualchi bir kishininggina manfaat va qiziqishini ifoda etadi. Bu yuqorida keltirilgan jamoatchilikning shakllantirish jarayoni, ruhiy tabiatini ma‘lum darajada ochish maqsadga muvofiqligini taqozo etadi. Bizning fikrimizcha, jamoatchilik kishilarda irodaviy, aqliy va hissiyot jarayonidir. Jamoa hissiyot bo‘lib, kishilarning bir -biriga va atroflariga bo‘lgan munosabatlarida hamda ichki kechinmalarida namoyon bo‘ladi. Biz jamoa hissi haqida gapirganimizda, kishilar ning ichki his -tuyg‘ularini, o‘z jamoasining yutuq va kamchiligi to‘g‘risidagi ichki kechinmalarini tushunamiz. Shaxsdagi aqliy jarayon bilan uzviy bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun ham, kishilardagi jamoa hissini shakllantirishda hal qiluvchi ahamiyatga egad ir. Yoshlarda jamoatchilikni shakllantirish bilan bir vaqtda, ularning aqliga, hissiyotiga ta‘sir ko‘rsatiladi. Har qanday hissiyot tushunchasining natijasidir. Tushunish bilan bilib olish natijasida yoqimli va yoqimsiz hissiyotlar paydo bo‘ladi. Demak, ja moatchilik mazmunini tushunish va bilish orqali kishilarda yoqimli, go‘zal va ijobiy tuyg‘u - hissiyotlar yuzaga keladi. Bu, o‘z navbatida, kishilarga jamoani to‘g‘ri tushunish va baholashga imkon beradi. Jamoatchilik insonga xos bo‘lib, ichki kechinma natij asida go‘zallikka baho berish natijasi bo‘lsa, individualizm yakka kishiga xos bo‘lib, ichki kechinma asosida go‘zallikka baho berish demakdir. Shunday qilib, bu ikki qarama -qarshi ideologiyani boshqa kishilardagi jamoatchilikni baholab qolmay, balki kishi lar xulqiga imkoniyatlar ham yaratadi, uning xulqiga individualizmga qarshi hissini uyg‘otadi. ( 13 ) Demak, kishilarda jamoatchilikni shakllantirish dialektik jarayon bo‘lib, shu shakllantirish bilan bir vaqtda individualizmga qarshi kurashiladi. Bu kur ashda yoshlarning ongi, psixikasi individuallikni e‘tirof etadi. Bu psixikaning dialektik taraqqiyoti hisoblanadi. Kishi o‘zida jamoa hissi paydo bo‘lishi bilan individualizmni inkor etadi. Individualizm inkor etish jarayoni psixik va amaliy tajribada ma‘l um darajada qiyinchilikni vujudga keltiradi. Bu qiyinchilik bilan kurashish, so‘zsiz irodaviy jarayonga bog‘liqdir. Shuning uchun ham jamoatchilikni shakllantirishda irodaviy jarayon birinchi darajali ahamiyatga egadir. Individualizm xususiy mulkchilik va raqobat negizi, jamoatchilik esa ijtimoiy mulkchilik negizida vujudga keladi. Ammo jamoatchilikning individualizm ustidan to‘la g‘alabasi uchun siyosiy tuzum o‘zgarishi shart. Shunday qilib, jamoatchilik kishilarning umumiy maqsad yo‘lida birgalikda qilgan mehnat va kurash jarayonidagi birlashuvi, jipslashuvi, o‘rtoqlarcha o‘zaro yordami va birodarligi demakdir. Lekin ayrim kishilarda eski individualistik axloq ko‘rinishlari hamon mavjud bo‘lib kelmoqda. Bunday kishilar umumxalq mulkiga o‘z shaxsiy mulkidek munosabatda bo‘lmaydilar, xalq boyligini oshirish uchun qayg‘urmaydilar. Kuchi bilan yaratilgan texnika, qurilish materiallari qarovsiz tashlab yuborilsa, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ochiqda qolib nobud bo‘lsa va boshqa shu kabi zararlar keltirilsa, ta shvishlanmaydilar. Bunday kishilarda egoizm va individualizm ko‘rinishlari bizning turmushimizga mutlaqo begona bir narsadir. Kishilarda bir necha asrlar davomida shakllangan munosabatlar va odatlarni albatta, birdan yo‘q qilish uchun kishilarni tizimli ra vishda jamoa ruhida tarbiyalab borish, ulardagi individualistik ko‘rinishlarga qarshi kurashish, ularda o‘rtoqlarcha o‘zaro yordam munosabatlarini shakllantirish zarurdir. Individualistik sarqitlarni tugatishda va jamoa ruhida tarbiyalashda asosiy masala b archa kishilarda onglilikni yangi jamiyatimiz qurilishi talablari darajasiga ko‘tarishdan iboratdir. Yuqoridagilarga asoslanib yoshlarni jamoa ruhida tarbiyalashning asosiy omillari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 1. eng ilg‘or korxona jamoalarining ish tajribasidan, ahillik, hamjihatlik, jamoa va o‘rtoqlarcha o‘zaro yordamlashishda ibratli oilalar, ota -onalar hayotidan misollar keltirish; 2. kishilarning hayotida jamoa bo‘lib, bir -birlari bilan do‘stona birodarlarcha munosabatda bo‘lib yashashlari, meh nat va ijod qilishlari, hayot va turmushlarining doimo go‘zal va xushchaqchaq o‘tishiga katta yo‘l ochib berishini har tomonlama misollar asosida tushuntirish. Aksincha, kishilar o‘z hayotida jamoaga va uning qo‘ygan talablariga to‘g‘ri baho bermay hayot k echirsalar, turmushi ko‘ngilsiz, shirasiz va ma‘naviy boyliksiz o‘tishini uqtirish. Jamoatchilikning bu xususiyatlari va tamoyillari falsafiy va pedagogik jihatdan keng va teran sharhlab beradi. Ayniqsa, bu tizimda pedagog olim to‘g‘ri ko‘rsatganidek, jami yat va shaxs munosabatlari muhim ahamiyatga ega. Uning uqtirishicha, odam va shaxs boshqa -boshqa tushunchalardir. Odam – tirik organizm, gavda, jismdir. Ya‘ni, u tabiat farzandi sifatida barcha jonli mavjudotlar kabi tabiat qonunlari bo‘yicha o‘sadi, yasha ydi, ulg‘ayadi. Bu jihatdan oadmning to‘rt muchasi sog‘ bo‘lsa, Imom Zaynuddir G‘azzoliy «Kimiyoi saodat» asarida aytganidek u hayvonot bilan teng mavjudotdir. Odamning shaxsligi esa, uning o‘zga odamlarga, jamiyatga, vataniga, butun insoniyatga munosabati bilan bog‘liqdir. Demak, odam biologik tushuncha, shaxs ijtimoiy tushuncha. Insonlarning tabiiy ehtiyojlari qoralab, faqat ijtimoiy mexanizmga aylantirilishi, tabiatni ham siyosiylashtirish, mafkuraviy shaqatsiz tayziq insonni qadrsizlantirishi ham sho‘ro lar jamiyati misolida ko‘rib turibmiz. Jamoaning umumiy manfaati bilan bolaning shaxsiy manfaati birlashib, uyg‘unlashib ketadi va shu holda bola shaxsiy manfaatiga nisbatan jamoaning maqsadi va manfaati muhimroq ekanligiga, bir kishi hammasi (o‘z jamoasid agi hamma odamlarni) o‘ylashi, hamma (butun jamoa) esa, shu jamoadagi har bir odamni o‘ylashi, g‘amxo‘rlik qilishi zarurligini tushunish bolaning ongini o‘stiradi. Yanada muhimrog‘i, jamoa a‘zolarining o‘zaro hurmati do‘stlikka aylanadi. Endi bola yoki o‘s mir do‘stlarisiz hayot juda zerikarli, mazmunsiz o‘tishini anglaydi. Chin do‘stlar davrasining tug‘ilishi va shakllanishi buyuk fransuz adibi Aleksand Dyumaning «Uch mushketyor» asarida juda qiziqarli tarixiy voqyealar va ayrim shaxslar do‘stlarining boshl aridan o‘tgan ajoyib -g‘aroyib voqyealar asosida, goh quvnoq, goh ma‘yus, goh mayin, goh shiddatli bo‘yoqlar va ohanglarda tasvirlab berilgan. «Jamoatchilik (birdamlik) axloqning asosiy tamoyili sifatida, - deb yozadi Ashurmat Axmedov, - individ (yakka odam)larning bir -biriga bo‘lgan munosabatini, shaxsga va jamoaga bo‘lgan munosabatini va, o‘z navbatida, jamiyatning shaxsga bo‘lgan munosabatini ifoda etadi. Jamoatchilik o‘zining axloqiy qiymatiga ham ega, ya‘ni shaxs, individ jamoa oldidagi o‘z burchini anglashi, jamoaning manfaati uchun ongli ravishda xizmat qilish, o‘zaro yordam va hamkorlikka asoslanishi, o‘ziga talabchan bo‘lishi va jamoaga i shonishi kerak». Alisher Navoiy, Jomiy, Yan Amos Komenskiy, N.G.Chernishevskiy, A.S.Makarenkoning pedagogik merosini yaxshi bilgan olim Ashurmat Axmedov bu yerda jamoatchilikning ilmiy ta‘rifini bergan. Bu ta‘rifda aytilgan har bir tamoyil haqida keng va t eran fikrlarni aytish mu Xulosa «Ta‘lim to‘g‘risida qonun» va ―Kadrlar tayyorlash milliy dastur‖i talablarini amalgam oshirish jarayonida yuqori malakali o‘qituvchilarni tayyorlash muhum muammo sifatida kun tartibiga qo‘yilmoqda. Shunday ekan ushbu talablardan kelib chiqqan holda bilimdon, mustaqil fikrlovchi , ijodiy izlanuvchan , yuqori malakali , turli soha egalarini tayyorlash kasb – hunar ta‘limi oldiga qo‘yiladigan talablarga mutonosib insonlar qilib shakllantirish u lar shaxsiga yangicha yondashish hozirgi ijtimoiy taraqqiyotning zaruriy talablaridan biridir. Ayniqsa mehnat va kasb ta‘limi sohasida bilim olgan bo‘lajak mehnat va kasb ta‘limi o‘qituvchilari mehnat faoliyatini, mahoratini oshirish oily ta‘limning asosiy vazifalaridan biridir. Bu muammoni hal qilishning birdan bir yo‘li mehnat va kasb ta‘limi o‘qituvchilari mahoratini, faoliyatini oshirish eng avvalo pedagogik shart - sharoitlar hamda oily ta‘lim muassasidagi barcha imkoniyatlardan kelib chiqi b, o‘ziga xos xususiyatlarni hisobga olinganligini ham nazarda tutadi. Hammamizga ma‘lumki mehnat va kasb ta‘limi o‘qituvchisining kasbiy mahorati eng avvalo talabalarni o‘qitish, bilim berish, ko‘nikma va malakalarni hosil qilish ta‘lim beruvchilar saviyasi bilan belgilana Foydalanilgan adabiyotlar . 1. I.A.Kar imov. Barkamol avlod orzusi. « O‘z bekiston milliy ensiklopediyasi‖ Davlat ilmiy nashriyoti. Toshkent., 2000. -245 b. 2. S.Ya. Bato‘shev. Professionalnaya pedagogika. ―Professionalnaya obrazovaniye‖. Moskva. 1997. 511 s. 3. Olimov Q.T.,Uzoqova L.P. va boshqalar. M axsus fanlarni o‘qitish metodikasi. Kasb -hunar kollejlari o‘qituvchilari uchun metodik qo‘llanma. - Toshkent: Fan, 2004. – 119 b. 4. R.Mavlonova, O.To‘rayeva, K.Xoliqberdiyev, «Pedagogika» «O‘qituvchi» - 2001 . 5. Ilg‘or pedagogik texnologiya: Nazariya va amali yot ―Ma‘naviyat asoslari‖ darsi asosida ishlangan uslubiy qo‘llanma. ―Abu Ali ibn Sino‖. Toshkent . 2001. 6. Bo‘ri Ziyomuhammadov, Shoira Abdullayeva. Pedagogika. ―O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi‖ Davlat ilmiy nashriyoti. Toshkent. 2000. - 127 b. 7. A.Nishono v, B. Haydarov va boshqalar. Baholash metodlari. Toshkent. Osiyo taraqqiyot banki. 2003. - 156 b. 8. N.X.Avliyoqulov. Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari. "Muallif" 2001. 9. Pedagogika nazariyasi .Maro‗zalar matini.To‗zuvchilar:prof. Xasanboev J, P.f.n. Usmonboeva M. T .TDPU 2001y. 10. Pedagogika kursi Tursonov Z. Nishonaliev I. T. «Uqituvchi» 1997 y . 11. Ismoilva Z.K. Pedagogikadan amaliy mashg‗ulotlar . T Fan. 2001. 12. Didaktika o‗quv qo‗llanmasi. Rasulova . YO .T 2001y 13. ―Mustaqillik‖ izohli i lmiy ommabop lug‗at. T. 2000y 14. Kaykovus ―Qobusnoma‖, T. 1991 y. 15. YUsuf Xos Xojib. "Qutadg‗u bilig" 1990 y. 16. Ma‘rupov, Nurmuhammedov. ―Qalb quyosh murabbiy‖. T. 1987 17. YU.K.Babanskiy. Hozirgi zamon umumiy ta‘lim maktablarida o‗qitish metodlari. T.1990 18. Zunnunov A., va boshqalar - «Pedagogika tarixi» oliy o‗quv yurtlari uchun Darslik. – Toshkent, «SHarq» matbaa konserni, 2000 yil. 19. www.ziyonet.uz 20. www.arxiv.uz 21. www.ziyouz.com

SAMARQAND 2023-2024 SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI MAVZU: Jamoani shakllantirish yullari. Jamoani shakllantirish istiqbol rejalari Talaba : Abdurahmonova Shahlo

REJA: I. Kirish. Mustaqil fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirish ta‘lim va kadrlar tayyorlash modelining asosiy maqsadi. II. Asosiy qisim . 1. Jamoa haqida tushuncha. 2. Jamoa faoliyatini tashkil etish shakllari. 3. Jamoaning shakillanish bosqichlari. 4. Jamoaning rivojlanish darajasini tarbiyaga bog‘liqligi. 5. Jamoaning shakillantrish va unda shaxsni tarbiyalash faoliyati. III. Xulosa IV. Adabiyotlar ro’yxati MAVZU: . Jamoa. Jamoani shakllantirish istiqbol rejalari

Kirish. Bugungi kunda Kad rlar tayyorlash milliy dastur‖italablarini amalgam oshirish jarayonida yuqori malakali o‘qituvchilarni tayyorlash muhum muammo sifatida kun tartibiga qo‘yilmoqda. Shunday ekan ushbu talablardan kelib chiqqan holda bilimdon, mustaqil fikrlovchi , ijod iy izlanuvchan , yuqori malakali , turli soha egalarini tayyorlash kasb – hunar ta‘limi oldiga qo‘yiladigan talablarga mutonosib insonlar qilib shakllantirish ular shaxsiga yangicha yondashish hozirgi ijtimoiy taraqqiyotning zaruriy talablaridan bi ridir. Ayniqsa mehnat va kasb ta‘limi sohasida bilim olgan bo‘lajak mehnat va kasb ta‘limi o‘qituvchilari mehnat faoliyatini, mahoratini oshirish oily ta‘limning asosiy vazifalaridan biridir. Bu muammoni hal qilishning birdan bir yo‘li mehnat va ka sb ta‘limi o‘qituvchilari mahoratini, faoliyatini oshirish eng avvalo pedagogik shart - sharoitlar hamda oily ta‘lim muassasidagi barcha imkoniyatlardan kelib chiqib, o‘ziga xos xususiyatlarni hisobga olinganligini ham nazarda tutadi. Musta qil fikrlovc hi erkin shaxsni shakllantirish ta'lim va kadrlar tayyorlash milliy mod elining asosiy ma qsadi. Ijtimoiy munosabatlar ko‘lamining kengayishi o‘sib k elayotgan avlodni o‘ta murakkab xususiyatga ega munosabatlar jarayoniga har tomonlama yetuk etib tayyorlash v azifasini qo‘ymoq da. Psixologik , int ellektual va fiziologik jix atdan yetuk inson hayotiy qarama -qarshilik, xususan, turli buzg‘unchi g‘oyalar ta'siriga tushib qolish, nosog‘lom turmush k echirish va noqonuniy xatti -harakatlarni sodir etishdan o‘ zini saqlab qola oladi. Shuningd ek, shaxsning aqliy saloh iy atga egaligi jamiyat ijtimoiy -iq tisodiy rivojlanishin i ta'minlovchi asosiy omildir. O‘ zb ekiston Respublikasida, d emokratik va huquq iy jamiyat barpo etilayotgan mavjud sharoitda yosh avlodning mustaq il va erkin fikrlay olishi ro‘y b erayotgan voq ea-xodisalarga shaxsiy munosabtini bildirish ga imkon b eradi. Ijtimoiy borlikda k echayotgan o‘ zgarishlarga nisbatan shaxsiy nuq tai nazarning shakllanishi shaxs faolligini ko‘rsatuvchi muhim jihatlardan biridir. q olav ers a, mustaqil fikr egasi bo‘lgan shaxs o‘z imkoniyatlari, q obiliyatini erkin namoyon eta oladi. Muvaffaq iyatli ravishda olib borilayotgan ta'limiy Жамоанинг ўзига хос хусусиятлари Ижтимоий аҳамиятга эга ягона ма қсаднинг мавжудлиги Биргаликдаги умумий фаолиятнинг ташкил этилиши Мажбурий, масъулиятли муносабат нинг й ўлга қў йилиши Сайланган умумий ра ҳбарий органга эгалик Жамоа

islohotlarning ham asosiy maqsadi erkin, mustaq il fikriga ega barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbiyalab v oyaga etka zishdan iboratdir. Bu xususida O‘ zb ekiston R espu blikasi Pr ezid enti I.A.Karimov q uyidagilarni e'tirof eta di: «Amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi har bir fuq aroning shaxs sifatida shakllanishi uchun, o‘z qobiliyatini, o‘ z talantini ishga solib h ayotini yanada yaxshilashi, ma'nan boyitishi uchun barcha imkoniyatn i yaratib b erishdan iboratdir». Komil insonni shaklla nirish masalasi barcha davrda, ham muh im ijtimoiy vazifa sifatida kun tartibiga qo‘ yilgan. Xususan, zardushtiylik dinida komil likning asosi ezgu fikr, ezgu so‘ z va ezgu amal (h arakat)dan iborat ekanlig i ta'kidlansa, islom ta'limoti g‘oyalariga ko‘ ra yetuklikning bo sh m ezoni – ilmlilik, bilimli bo‘ lishdi . Xozirgi kunda zamonaviy pedagogik jamoa bilan juda yahshi ishlashni bi lishi va yahshi jamoa shakilantira olishi lozim.

1.Jamoa haq ida tushuncha. Jamoa (lotincha «koll ektivus» so‘zining tarjimasi bo‘lib, yig‘ ilma, omma, birga likdagi majlis, birlashma, guruh ) bir n echa a'zo (kishi)lardan iborat bo‘lib, ijtimoiy ahamiyatga ega umumiy maqsad asosida tashkil topgan guruh demakdir. Za monaviy talq inda «jamoa» tushunchasi ikki xil ma'noda ishlatiladi. Birinchidan, jamoa d eganda bi r n echa kishilarning muayyan maqsad yo‘ lida birl ashuvidan iborat tashkiliy guruh i tushuniladi (masalan ishlab chiqarish jamoasi, zavod jamoasi, o‘q uv yurti jamoas i, xo‘jalik jamosi va h okazo) . Ikkinchidan, jamoa deganda yuqori darajada uyushtirilgan guruh tushuniladi. Chunonchi, o‘quvchilar jamoasi yuq ori da rajada uyushtirilgan birlash ma h isoblanadi. Jamoada va jamoa yordamida ta rbiyalash - tarbiya tizimida muhim ah amiyatga ega b o‘ lgan tamoyillardan biridir. Shaxsni shakllan tirishda jamoaning etakchi rol o‘ynashi to‘g‘ risidagi fikrlar p edagogika fanini ng ilk rivojlanish davrlaridayoq bildi rilgan. Jamoada uning a'zolari o‘rtasidagi munosabatning aloh ida shakli yuzaga k eladi, bu esa shaxsning jamoa bilan birgalikda ri vojlanshini ta'minlaydi. L ekin har qanday guruhni ham jamoa d eb hisoblab bo‘lmaydi. Jamoa bir q ator b elgilarga egadirki, mazkur b elgilar jamoani kishilarning etarli darajada uyushgan har qanday guruh dan ajratib turadi. O‘quvchilar jamoasi o‘ziga xoslik kasb etuvchi muhim b elgilarga egadir. quyida jamoa va uning xusus iyatlari (b elgilari) borasida so‘ z yuritamiz. Jamoa ijtimoi y jamiyatning bir qismi hisoblanadi, unda ijtimoiy h ayot va kishilik munosabatlarining barcha m e'yorlari o‘ z ifodasini topadi. Z ero, jamoa jamiyatdagi mavjud munosabatlar tizimida namoyon bo‘ lar eka n, jamoa va ijtimoiy jamiyat maqsadi, intilishida o‘zaro b irlik, uzviylik, aloq adorlik yuzaga keladi. Shu bois jamoa hayotining aniq (yagona) maqsadga q ara tilganligi va ijtimoiy -g‘ oyaviy xususiyat kasb etishi uning etakchi b elgisi sanaladi. H ar bir jamoa bosh qa jamoalar bilan uzviy alo qadorlikda mavjud b o‘ ladi. Muayyan jamoaning h ar bir a'zosi jamiyat ijtimoiy faoliy atini tashkil etish jarayonida o‘ z jaomasi bilan birgalikda ishtirok etadi. Jamoa a'zolarini intilishl arini

O'xshashlar

Jamoa va uning sogʻlik uchun ahamiyati
SHAXS XUSUSIYATLARINI SHAKLLANTIRISH OMILLARI
Jamoada shaxsni tarbiyalash
Davlat Organlar Va Tashkilotlarida Rahbarlik Lavozimlariga Kadrlar Zaxirasini Shakllantirishning O’ziga Xos Jihatlari
Mustaqillik yillarida O’zbekistonda jamoatchilik nazoraztini shakllantirish