logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Kaykovskiyning ,,Qobusnoma’’asaridagi barkamol inson timsolida qo’llaniladi

Kaykovskiyning ,,Qobusnoma’’asaridagi barkamol inson timsolida qo’llaniladi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

98.9951171875 KB
Ko'chirib olish
Kaykovskiyning ,,Qobusnoma’’asar idagi barkamol inson timsolida qo’llaniladi »   Reja:      1. “ Qobusnoma” haqida  ma`lumot.   2. Asarda  suxandonlik  haqida.   3. Kaykovusning   barkamol  inson  timsoliga   qarashlari.         Sharq  ma’naviyati   va   axloq   ilmida   “Qobusnoma”asari   muhim   o’rin   tutadi.   Kaykovusning   “Qobusnoma”     asari   melodiy   1082-1083   hijriy   475-yillarda   yaratilgan  bo`lib,  bugungi  kunda  umumjahon  madaniyatining  ulkan  boyligiga   aylandi.  Vushmagir   o`g’li   Shamsulmaoliy  Qobus  muallif  Kaykovusning  bobosi   bo`lgan.  Bu  nasihatomuz  kitobni  Kaykovus  o`z  o`g’li  Gilonshohga  bag’ishlaydi.   Ma`lumki,  X-XI  asrlarda  ilm-fan,  madaniyat,  san`at  va  adabiyot  taraqqiy  etdi.   Abu  Abdulloh  Ro`dakiy,  Abulqosim  Firdavsiy,  Abul  Hasan  binni  Ahmad  Unsuriy   kabi  shoir,  olimlar  shu  davrda  yetishib  chiqdilar.  Kaykovusning   “Qobusnoma”   asari   ham   mana   shunday   ilm-fan     jadal   sur`atlarda   rivojlangan   bir   paytda   dunyoga  keldi.     .    “ Qobusnoma”  Sharq  olimlari  bilan  bir  qatorda  g’arb  ilm  ahlining  diqqatini  ham  o`ziga   tortdi.  Ulkan  tarbiyaviy  ahamiyatga  ega  ekanligi  sababli  ham  turli  tillarga  tarjima  etildi   va  butun  dunyo  xalqlariga  tanildi.  1702-1705-yillarda  turk  tiliga,  1786-87-yillarda   Muhammad  Siddiq  Rashidiy  tomonidan  uyg’ur  tiliga,  1811-yil  nemis  tiliga  tarjima   qilindi.  Asli   fors-tojik  tilida  yaratilgan  bu  asarni  ota-bobolarimiz  asl  nusxasidan   foydalangan   holda   asrlar   mobaynida   mutolaa     qilib   keldilar.   1860-yilda   mashhur   o`zbek  shoiri  va  olimi  Muhammad  Rizo  Ogahiy  tomonidan  bu   kitob  o`zbek  tiliga   o`girildi.  “Qobusnoma”  1881-yilda  Qayum  Nosiriy  tomonidan  tatar  tiliga,  1886-yilda   rus  va  franso’z  tillariga  tarjima  qilindi.  Mashhur  rus  olimi  .Ye.I.Beltels  1953-yilda   rus   tiliga  tarjima  qildi.   Vushmagir o`g’li  Unsurmaoliy   Kaykovus  Kaspiy  dengizining  qirg’og’ida   yashagan  Giloe  qabilasida   tarbiyalangan.  Kaykovus  1021-1022  (hijriy  412)  yillarda   mayda  feodal  oilasida  tug’ilgan.  63  yoshga   to`lgan  paytida  G’arbiy    Eron  podshohining  nabirasi  Kaykovus  ibn  Iskandar  bu  asarni  yozdi.   Asar  XI -   asrning  82-83-yillarida  yaratilgan.  Tarixdan   ma`lumki  Qobus  xonadoni  Somoniylar  davlati   hukmronlari  bilan  yaqin  munosabatda  bo`lgan.  Somoniylar  xonadonini  tiklash  uchun  Qobus  uyg’ur   xoni  Ilikxon  bilan  janglar  olib  borib  g’alaba  qozongan.  Ammo  Somoniylar  davlatini  yemirilishdan   asrab  qola  olmaydi.  Qoraxoniylar  Farg’onadan   Xitoygacha   tarqalgan  turkiy  qabilalarni   birlashtirib,   Somoniylr  ustidan  g’alaba  qozonadilar.  Qobus  Tabaristonni  ishg’ol  etadi  va  shu  o`lkaga  hukmron   qoladi.  Qobus  nihoyatda  ilmparvar,  san`atni  sevadigan  inson  edi.  U  o`z  zamonasining  barcha  ilmlarini   egallashga   harakat  qildi.   Sharq allomalari  axloqiy-tarbiyaviy  asarlarining  asosini  Qur`oni  karim  suralari,   Muhammad   payg’ambar   faoliyati   va   ko`rsatmalarini   ifodalovchi   hadislar,   hikmatli  hikoyatlar  tashkil  etadi.  “Qobusnoma”  ham  bundan  mastasno  emas.   “ Qobusnoma”   “Parvardigori   olamni   tanimoq   zikrida”,   “Payg’ambarlarning     xilqati  zikrida”  boblari  bilan  boshlanadi.  Gilonshohga   bag’ishlab  yozilgan  bu   “Nasihatnoma”   o`sha   davr   an`anasiga   ko`ra   bobosi   podshoh   Shamsulmaoliy   Qobus  sharafiga  “Qobusnoma”  deb  ataladi.  Mo``jaz  rivoyatlar,  ixcham  latifalar,   kichik-kichik  hikoyatlar  kitobning  yanada  jozibador  bo`lishini  ta`minlaydi.   Kitob  yosh   avlodni   tarbiyalash,   ularning   kamolotini   ta`minlashning   muhim   muammolariga   doir   ilk   Sharq   pandnomasi   hisoblanadi.   Asar   o`tmishda   maktab   va   madrasalarda   “Guliston”,   “Bo`ston”   kabi   asarlar   bilan   bir   qatorda   darslik   sifatida   o`qitilgan. 1935-yilda   Tehron   dorilfununi   professori   Said   Nafisiy   “Qobusnoma”   ni   Tehronda   bosmadan     chiqardi.   Ogahiy   tarjimasining   qo`lyozma   nusxasi   O`zFA   Sharqshunoslik   institutining   qo`lyozmalar   fondida   va   Sankt-Petrburgdagi   Saltikov   Shedrin   nomli   kutubxonada     saqlanmoqda.   Ogahiy   tarjimalaridagi   asar   1965-1973-1986-yillarda   adabiyotshunos   olim     Subutoy   Dolimov   tomonidan   uch   marta   nashrdan   chiqarildi.   “Qobusnoma”  axloqiy  mavzudagi  asar  bo`lganligi  sababli,  unda  eng  avvalo  qanday  qilib   axloqli,   ilmli,   dono   farzand   tarbiyalash   yo`llari   ko`rsatiladi.   40-bob   ham   hayotiy   masalalarni   qamrab  oladi.  “Qobusnoma”  ota  va  ona  haqini  bilmoq,  hunar  afzunligi,   qarilik  va  yigitlik  sifati,  taom  tartibini  yeyish  bayoni,  sharob  ichmoq,  mehmon  bo`lmoq  va   mehmonga  bormoq,  ishq  odatlari,  uxlamoq,  hammomga  bormoq,  ovga  chiqmoq,  chavgon   o`ynamoq,  omonatni  saqlamoq,  uy  va  yer  sotib  olmoq,  ot  sotib  olmoq,  xotin  olmoq,   farzand  tarbiyalamoq,  ilm  o`rganmoq  kabi  turli   masalalar  yuzasidan  keng  mulohaza   yuritilgan,  insonga  xos  axloqiy  sifatlar  mushohada  asosida  tahlil  etib  berilgan.          Adabiyot  muxlisi  va  shoir  bo`lgan  Qobus  arabda  fors  tilini  chuqur  o`rgandi  va  arab  tilida   “Nomalar”  kitobini  yozdi.  Musiqa  va  tabiiyat  ilmiga  qiziqdi.  Hattoki  Qobus  mashhur  o`zbek  olimi   Abu  Rayhon  Beruniyning  Jurjonda  yashab  ilm  bilan  shug’ullanishiga  sharoitlar  yaratib  berdi.           Qobusning  o`z  davrining  barcha  ilmlarini  egallaganini  asardan  bilib  olsa  bo`ladi.  Kaykovus  ham   o`z   salaflarining  asarlari  bilan  tanishadi.  O`g’liga  maslahatlar  berish  uchun   “Qobusnoma”  ni   yaratadi.   Sharq   olimlari   qadimgi   davrlardan   boshlab   bola   tarbiyasiga,   so`z   odobiga,   axloqiy   masalalarga  katta  e`tibor  berganlar.  Bu  tarbiya  hind  kitobi  “Kalila  va  Dimna”,  Nizomulmulkning   “Siyosatnoma”,   Nosir   Xusravning   “Saodatnoma”,   “Ro`shnoinoma”,   Yu.X.Hojibning   “Qutadg’u   bilig”,     M.   Koshg’ariyning   “Devoni   lug’otit   turk”,   A.Yugnakiyning   “Hibbatul   haqoyiq”,   A.Navoiyning  “Mahbub  ul-qulub”,  “Vaqfiya”  asarlarida  o`z  ifodasini  topgan.       Kitobda  juvonmardlar  egallashi  zarur  bo’lgan  quyidagi  yo’nalishlarda  ta’lim-tarbiya  berish   nazarda  tutilgan:     1,  Kaykovus  bilim  olish  haqida.     2,  Hunar  va  turli  kasb  egalari  haqida.     3,  Turmush  va  xulq-odob  qoidalari  haqida.     4,  Jismoniy  yetuklik  haqida. CHunki  har  bir  juvonmard  uchun  tan,  jon,  havos  va  maoniy,  ya’ni  ham  sipohiylik,  ham   ma’rifat,  ham  donishmandlikka  ega  bo’lish  zarur  bo’lib,  bu  xislatlar  ana  shu  yuqoridagi  to’rt   yo’nalishda  zikr  etilgan.  Kaykovus  ilmni  uchga  bo’ladi:  biror  kasb-hunarga  bog’liq  bo’lgan   ilm;  ilm  bilan  bog’liq  kasb-hunar  hamda  xayr  va  dalolatga  taalluqli  odat.      Kaykovus  bilim  va  aqlning  ahamiyatini  ulug’lar  ekan,  uni  mol-dunyodan  ham  yuqori  qo’yadi:   «Agar  molsizlikdan  qashshoq  bo’lsang,  aqldan  boy  bo’lmoqqa  sa’y  ko’rguzgilki,  mol  bila  boy   bo’lg’andan,  aql  bila  boy  bo’lg’on  yaxshiroqdur,  nedinkim  aql  bila  mol  jam  etsa  bo’lar,  ammo  mol   bila  aql  o’rganib  bo’lmas.  Bilg’il,  aql  bir  moldurki,  uni  o’g’ri  ololmas,  u o’tda  yonmas,  suvga   oqmas» 1 —  deb  ta’riflar  ekan,  inson  adabi  ham  aqlning  belgisi,  («al-adab-suratil  aql»)  deya  xulosa   chiqaradi.        Kaykovus  jamiyat  taraqqiyotida  ilm  bilan  birga  kasb-hunarning  ham  zarurligini  ta’kidlaydi:   «Agar  kishi  har  qancha  oliy  nasab  va  asl  bo’lsa-yu,  ammo  hunari  bo’lmasa,  u haloyiqning  izzat  va   hurmatidan  noumid  bo’lur.  Ulug’lik  aql  va  bilim  biladur,  nasl-nasab  bila  emas.  Otni  senga  ota  va   onang  qo’ymishlar,  sen  unga  g’urra  bo’lmag’il  ...  Ammo  sen  hunar  bila  bir  nomga  ega  bo’lg’il» 1 .   SHuning  uchun  ham  asarda  turli  kasb  egalari  ulug’lanadi.  Kasb-hunar  o’rganishni  bilim  olish  bilan   qo’shib  olib  borishni  tavsiya  etadi.  Fanni  amaliyot  bilan  uzviy  aloqada  qaraydi.  Kaykovusning  bu   qarashlari  o’sha  davrning  ilg’or  qarashlaridan  sanaladi.      Asarda  munajjimlik,  yer  o’lchash,  musiqa,  tibbiyot  sohasidagi  kasb  egalarining  faoliyati   ilmiy  nuqtai  nazardan  yoritiladi.  Ayniqsa,  tibbiyot  ilmiga  oid  qarashlari  Kaykovusning   zukko,  donishmand,  har  tomonlama  yetuk  bilimga  ega  kishi  bo’lganligidan  dalolat  beradi.        Ayniqsa,  uning  turli  kasb-hunar  vakillari  haqidagi  fikrlari  amaliyotga  tatbiq  etishda  o’ta   muhimligi  bilan  diqqatga  sazovor.  Masalan,  «Dabirlik  va  kotiblik  zikrida»  bobida  yozma   nutqni  yaxshi  egallash,  chiroyli  yozish  va  mashq  qilishni  maslahat  beradi.  U  xat  yozishda   saj’ga  rioya  etish,  har  bir  so’zni  yoqimli,  tushunarli,  qisqa  yozish,  zukko  va  sezgir  bo’lishni   ta’kidlaydi.  Xattotlikning  ulug’  hunar  ekanligi,  ammo  bu  hunarda  hech  qachon  soxtalik,   pastkashlik  qilmaslikni,  sir  saqlashni  tavsiya  etadi  va  bu  borada  ibratli  hikoyatlar  keltiradi.       Kasb-hunarga  oid  uning  «Dehqonchilik  va  bozor  peshalari  bayoni  zikrida»  bobi  ham  diqqatga  sazovor. Tadqiqotchilar  shu  vaqtgacha  Kaykovusni  faqat  yuqori  tabaqa  vakillari  manfaatini  ko’zlagan  tarbiyashunos   sifatida  biryoqlama  talqin  etdilar.  Aslini  olganda  Kaykovus  yuqori  tabaqa  vakillarini  ham  ilm,  hunar  egallashga,   mehnat  qilishga  undagan.  Xususan,  «Dehqonchilik  va  bozor  peshalari  bayoni  zikrida»  bobida  ham  u,  avvalo,   dehqonchilik  ilmini  egallash,  mazkur  ishda  yerni  tarbiya  qilish,  tezkor  va  g’ayratli  bo’lishni  ta’kidlaydi.  Boshqa   hunarlarni  egallashda  ham  rostgo’y  bo’lish,  xiyonat  qilmaslik,  muhtojlarga  yordam  qilish  kabi  xislatlarga  ega   bo’lishga  undaydi.  Ayniqsa,  uning  bozor  bilan  bog’liq  kasb-hunar  kishilariga  bergan  o’gitlari  qiziqarli.   Masalan,  u:  «Bozor  xalqi  bila  bozori  bo’lg’il.  Tosh  va  tarozini  rost  qilg’il.  O’z  aqchang  haqida  ikki  dil  va  ikki   hamyon  bo’lmag’il.  SHeriklaringga  xiyonat  qilmag’il,  har  peshakim  qilsang,  unga  hiyla  qilmag’il  va  hamisha   hamma  ishingni  birdek  qilg’il.  Agar  moldor  bo’lsang,  muhtojga  qarz  bermoqni  g’animat  bilg’il»,  —  deb  to’g’ri   ta’kidlaydi.  Bu  pandlar  ham  hukmdorga,  ham  oddiy  fuqaroga  bab-baravar  zarur  bo’lib  hisoblanadi.  Bu  bilan   Kaykovus  yoshlarda  mehnatsevarlikni,  mehnatkash  insonga  hurmat  tuyg’usini  tarbiyalaydi,  jismoniy  mehnat   bilan  ham  aqliy  mehnat  kabi  shug’ullanish  lozimligini  bayon  etadi.       Kaykovusning  «Qobusnoma»  asarida  yoshlar  tarbiyasida  —  juvonmardlik  talablaridan  eng  muhimi   —  axloq  tarbiyasi  deb  ko’rsatiladi.  U  yoshlarda  insonga  nisbatan  insoniy  munosabatda  bo’lish,   adolatlilik,  samiylik,  saxiylik  kabi  xislatlarni  tarkib  toptirishni  istaydi  va  asarning  boshidan  oxirigacha   ana  shu  ezgu  maqsadni  amalga  oshirishga  harakat  qiladi.  Ko’rinib  turibdiki,  Kaykovus  qarashlarida   inson  tarbiyasi  omili  muhim  o’rin  tutadi.        U  axloqlilikning  birinchi  belgisi,  suxandonlik  deb  biladi.  U  (suxango’ylik)  notiqlikda  rost  so’zlash   kerakligini  ta’kidlaydi.  U  so’zlarni  to’rt  xilga  bo’lgani  kabi  odamlarni  ham  to’rt  xilga  bo’ladi.  Birinchi   xil  kishilar  ko’p  narsani  biladi  va  yana  bilgisi  kelaveradi.  Bular  olimlar  bo’lib,  ularga  bo’ysunish  kerak,   deydi.  Ikkinchisi,  bilmagan  narsasini  bilishga  harakat  qiladi,  ular  qobil  kishilar  bo’lib,  bunday   kishilarga  o’rgatish  kerak.  Uchinchisi,  bilganini  ham  bilmaydi,  uyquda  yashagandek,  ularni  «uyg’otish»   kerak.  To’rtinchisi,  bilmaydi  va  bilmaganini  tan  olmaydi.  Bular  johil  kishilar  bo’lib,  ulardan  qochish   kerak,  deydi Kaykovusning kundalik  turmushdagi  xulq-odob  qoidalariga  oid  fikrlari  asarning  «Majoz  (hazil- mazah)  qilmoq,  shatranj  (shaxmat),  nard  o’ynamoq  zikrida»,  «SHikorga  (ovga)  chiqmoq  zikrida»,   «CHavgon   o’ynamoq   zikrida»,   shuningdek,   ovqatlanish,   dam   olish,   hammomga   borish,   mehmondorchilik,  sharob  ichishga  bag’ishlangan  boblarida  bayon  qilingan  bo’lib,  hozirgi  paytda   ham  o’z  ahamiyatini  yo’qotmagan.  Bunday  xulq-odob  qoidalari  inson  kamolotini  ko’rsatuvchi   sevgi  va  muhabbat,  do’st  tanlash  va  dushmandan  saqlanish  masalalarida  ayniqsa,  namoyon  bo’ladi.   «Ishq  va  uning  odatlari  zikrida»  bobida  Kaykovus  ishqda  yanglishmaslikni,  latif  ta’b  bo’lishni   manzur  ko’radi. «Ey  farzand,  to  kishining  ta’bi  latif  bo’lmag’uncha  oshiq  bo’lmag’usidir,  nedinkim  ishq  beshak   ta’bi  latiflikdin  paydo  bo’lur.  Har  narsaki,  ta’bi  latiflikdan  paydo  bo’lsa,  u beshak  latif  bo’lur.  SHul   vajdankim,  latif  ta’bdin  latiflik  tug’ilur  ...» Kaykovus, avvalo,  inson  do’stsiz  bo’lgandan  ko’ra,  birodarsiz  bo’lgani  durustdir,  deydi.  Kishining   do’sti  qancha  ko’p  bo’lsa,  aybi  shuncha  sir  tutiladi  va  fazilati  ko’payadi.  Kaykovus  qiyinchiliklarda   hamdard,  tayanch  bo’ladigan,  sadoqatli,  ta’magir,  hasadchi  bo’lmagan,  aqlli,  ilmli,  muruvvatli   kishilarni  do’st  tutish  mumkin,  deb  ta’kidlaydi.  SHuningdek,  do’st  bilan  dushmanni  ajrata  bilish,   dushman  oldida  o’zini  ojiz  ko’rsatmaslik,  kuchli  dushman  va  xiyonatchi,  chaqimchi,  sir  ochuvchi   do’stdan  saqlanishni  maslahat  beradi.  U  quyidagi  xislatlarni  har  bir  kishi  o’zida  tarkib  toptirishni   ta’kidlaydi.  Bular:  o’zidan  zo’r  kishi  bilan  urushmaslik,  hasadchi  kishi  bilan  birga  jamoat  o’rtasida   o’tirmaslik,  nodon  bilan  munozara  qilmaslik;  riyokor,  ikkiyuzlamachi  kishi  bilan  do’st  bo’lmaslik;   yolg’onchi  kishi  bilan  muomala  qilmaslik;  baxil  bilan  suhbatda  bo’lmaslik;  dushman  kishi  bilan   sharob  ichmaslik;  xotinlar  bilan  bir  yerda  ko’p  o’tirmaslik;  kishilarga  sir  aytmaslik;  biror  kishi   aybingni  aytsa,  shu  aybni  yo’qotishga  harakati  kilish,  biror  kishini  ortiqcha  maqtash  yoki  ortiqcha   yomonlamaslik,   muhtoj   bo’lgan   odamni   hojatini   chiqarish,   kechirimli   bo’lish,   kichiklarga   mehribon  bo’lish;  bir  ishni  ikki  kishiga  buyurmaslik,  ya’ni  sheriklik  ish  qilmaslik  kabi  hayotiy   tavsiyalardir.             Kaykovus  inson  o’z  tanining  toza,  pokiza  bo’lishiga  ham  e’tibor  berishi  kerak,  deydi.  Uning   «Hammomga  borish  zikrida»,  «Uxlamoq  va  osuda  bo’lmoq  zikrida»,  «Tamkin  sharofatining  va   taom  tartibining  bayoni»  kabi  boblarida  uxlamoq,  yemoq-ichmoq,  hammomga  bormoq  qoidalari   asosida  yoshlarga  jismoniy-axloqiy  tarbiya  asoslari  singdirilgan. Demak,  Kaykovusning  «Qobusnoma»  asari  XI  asrda  yuzaga  kelgan  yirik  tarbiyaviy  asardir.  Bunda   o’sha  davrga  xos  har  bir  yosh  egallashi  zarur  bo’lgan  aqliy,  axloqiy,  jismoniy  tarbiya  bilan  bog’liq   faoliyat  turlari:  otda  yurish,  merganlik,  suvda  suzish,  harbiy  mashqlar  san’ati,  ifodali  o’qish,   hattotlik  san’ati,  she’r  yoza   olish ,  musiqiy  bilimga  ega  bo’lish,  shatranj  va  nard  o’yinini  bilish   kabilar  ham  o’z  ifodasini  topgan.                Kaykovusning  katta  xizmati  shundaki,  u yoshlarni  hayotga  tayyorlashda  ularni  har   tomonlama  kamolga  yetkazishning  nazariy  masalalarini  amaliy  faoliyatga  tatbiqi  nuqtai  nazaridan   ifodalashi  bilan  hamma  zamonlarda,  har  qanday  tuzumda  ham  o’z  qimmatini  yo’qotmadi  va  amaliy   hayot  dasturi  sifatida  o’z  o’rniga  ega  bo’ldi.

Kaykovskiyning ,,Qobusnoma’’asar idagi barkamol inson timsolida qo’llaniladi »

  Reja:      1. “ Qobusnoma” haqida  ma`lumot.   2. Asarda  suxandonlik  haqida.   3. Kaykovusning   barkamol  inson  timsoliga   qarashlari.      

  Sharq  ma’naviyati   va   axloq   ilmida   “Qobusnoma”asari   muhim   o’rin   tutadi.   Kaykovusning   “Qobusnoma”     asari   melodiy   1082-1083   hijriy   475-yillarda   yaratilgan  bo`lib,  bugungi  kunda  umumjahon  madaniyatining  ulkan  boyligiga   aylandi.  Vushmagir   o`g’li   Shamsulmaoliy  Qobus  muallif  Kaykovusning  bobosi   bo`lgan.  Bu  nasihatomuz  kitobni  Kaykovus  o`z  o`g’li  Gilonshohga  bag’ishlaydi.   Ma`lumki,  X-XI  asrlarda  ilm-fan,  madaniyat,  san`at  va  adabiyot  taraqqiy  etdi.   Abu  Abdulloh  Ro`dakiy,  Abulqosim  Firdavsiy,  Abul  Hasan  binni  Ahmad  Unsuriy   kabi  shoir,  olimlar  shu  davrda  yetishib  chiqdilar.  Kaykovusning   “Qobusnoma”   asari   ham   mana   shunday   ilm-fan     jadal   sur`atlarda   rivojlangan   bir   paytda   dunyoga  keldi.  

  .    “ Qobusnoma”  Sharq  olimlari  bilan  bir  qatorda  g’arb  ilm  ahlining  diqqatini  ham  o`ziga   tortdi.  Ulkan  tarbiyaviy  ahamiyatga  ega  ekanligi  sababli  ham  turli  tillarga  tarjima  etildi   va  butun  dunyo  xalqlariga  tanildi.  1702-1705-yillarda  turk  tiliga,  1786-87-yillarda   Muhammad  Siddiq  Rashidiy  tomonidan  uyg’ur  tiliga,  1811-yil  nemis  tiliga  tarjima   qilindi.  Asli   fors-tojik  tilida  yaratilgan  bu  asarni  ota-bobolarimiz  asl  nusxasidan   foydalangan   holda   asrlar   mobaynida   mutolaa     qilib   keldilar.   1860-yilda   mashhur   o`zbek  shoiri  va  olimi  Muhammad  Rizo  Ogahiy  tomonidan  bu   kitob  o`zbek  tiliga   o`girildi.  “Qobusnoma”  1881-yilda  Qayum  Nosiriy  tomonidan  tatar  tiliga,  1886-yilda   rus  va  franso’z  tillariga  tarjima  qilindi.  Mashhur  rus  olimi  .Ye.I.Beltels  1953-yilda   rus   tiliga  tarjima  qildi.  

Vushmagir o`g’li  Unsurmaoliy   Kaykovus  Kaspiy  dengizining  qirg’og’ida   yashagan  Giloe  qabilasida   tarbiyalangan.  Kaykovus  1021-1022  (hijriy  412)  yillarda   mayda  feodal  oilasida  tug’ilgan.  63  yoshga   to`lgan  paytida  G’arbiy    Eron  podshohining  nabirasi  Kaykovus  ibn  Iskandar  bu  asarni  yozdi.   Asar  XI -   asrning  82-83-yillarida  yaratilgan.  Tarixdan   ma`lumki  Qobus  xonadoni  Somoniylar  davlati   hukmronlari  bilan  yaqin  munosabatda  bo`lgan.  Somoniylar  xonadonini  tiklash  uchun  Qobus  uyg’ur   xoni  Ilikxon  bilan  janglar  olib  borib  g’alaba  qozongan.  Ammo  Somoniylar  davlatini  yemirilishdan   asrab  qola  olmaydi.  Qoraxoniylar  Farg’onadan   Xitoygacha   tarqalgan  turkiy  qabilalarni   birlashtirib,   Somoniylr  ustidan  g’alaba  qozonadilar.  Qobus  Tabaristonni  ishg’ol  etadi  va  shu  o`lkaga  hukmron   qoladi.  Qobus  nihoyatda  ilmparvar,  san`atni  sevadigan  inson  edi.  U  o`z  zamonasining  barcha  ilmlarini   egallashga   harakat  qildi.  

O'xshashlar

“Hibatul xaqoyiq” asaridagi onomostika
Shajarai turk asaridagi etnonimlar
Biosfera va inson faoliyati
Inson va hayvonot dunyosi
Rahmat Fayziy. “Hazrati inson”