Shajarai turk asaridagi etnonimlar
![Mavzu:Shajarai
turk asaridagi
etnonimlar.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_1.png)
![Reja:
1.Shajarayi turk asari
haqida ma'lumot.
2.Asardagi xalq, qabila
nomlari.
3.Asar til xususiyatlari.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_2.png)
!["SHAJARAYI TURK", "Shajarai turk va
mo g ul" ("Turkiy xalklar va mo g ullar ʻ ʻ ʻ ʻ
shajarasi") — tarixiy asar,
muallifi
Abulg oziy Bahodirxon. Eski ʻ
o zbek tilida yozilgan. "SH.t." 13— 17-
ʻ
asrlardagi mo g ul va turk hukmdorlari
ʻ ʻ
haqidagi ma lumotlarni, xususan,
ʼ
Markaziy Osiyo xonliklari, jumladan,
Xiva xonligining muallif yashagan
davrgacha bo lgan tarixini o z ichiga
ʻ ʻ
olgan.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_3.png)
![Abulg oziy Bahrdirxonning o limi tufayli ʻ ʻ
nihoyasiga yetkazilmay qolgan bo lsada, uning
ʻ
o g li Anusha Muhammadxon (1663—87)
ʻ ʻ
topshirig iga muvofiq, urganchlik tarixchi
ʻ
Maxmud ibn Mulla Muhammad Zamon Urganjiy
tomonidan ba zi ma lumotlar bilan to ldirilgan.
ʼ ʼ ʻ
"SH.t."ning yozilish sababi muallif tomonidan
quyidagicha izohlangan: "Ammo bizning
otaaqalarimizning beparvoliqi va Xorazm
xalqining bevuqufliqi, bu ikki sababdin, bizning
jamoatimizning Abdullaxonning (Abdullaxon II)
otalari birlan bizning otalarimizning ayrilgan
yeridin to bizga kelguncha tarixlarini bitmay
erdilar.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_4.png)
![Har bir el, xalq nomining o‘ziga xos
ma’nosi, nomlanish sababi bo‘ladi.
Etnonimlar tarix taqozosi bilan
vujudga kelgan bo‘lib, axborot
tashiydi. Ular qadimiy so‘zlar
bo‘lgani uchun xalqlarning
etnogenezini, turmushtarzi, tili va
diniga oid ko‘pgina ma’lumotlarni
aniqlash mumkin, shuning uchun
ham ularni o‘rganish muhim ilmiy
ahamiyatga ega.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_5.png)
![O‘zbek urug‘larining o‘ziga xos
etimologiyasi mavjud. Ular har bir
millat milliy tilining o‘ziga xos
xususuiyatlarini ochib beradigan
muhim manba hisoblanadi. Quyida
ularning ayrimlariga to‘xtalib
o‘tamiz (shuni aytish kerakki,
etnonimlar etimologiyasi haqida
keltirilgan fikrlar turli manbalarga
tayanib yozilgan, har qanday
etimologiya ham nisbiydir).](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_6.png)
![Arlot eli (hozirda Olot) – arlot
so‘zi
“otaning sevar
o‘g‘li”
ma’nosida talqin etilgan.
Arlat bir kishining oti turur. Ani
otasi ko‘p sevar edi. Aning uchun
Arlat tedilar. Barcha Arlat eli aning
nasli turur [1; 40].
Avshar eli –
qadimiy urug‘lardan
biri bo‘lib, arab geograflari Buxoro
yaqinida Avshar degan qishloqni
tilga oladilar. Abulg‘oziy
Bahodirxon avshar so‘zini
“ishini
ildam ishlamoqchi”
deb izohlaydi.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_7.png)
![Baday eli (hozirda Badoy) –
Kilgit urug‘iga mansub shaxs
naslidan tarqalgan urug‘ nomi.
Bayot eli
– “davlatli” degan
ma’noni anglatgan.
Do‘rman eli
– (hozirda Do‘rmon)
mo‘g‘ulchada
“to‘rt” degan
ma’noni anglatadi.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_8.png)
![Kilgit eli – “tilida, nutqida kamchiligi bor
kishi” ma’nosini anglatadi. Bu haqda
Abulg‘oziy Bahodirxon shunday yozadi:
“Kishining tilida kamligi bo‘lsa, turk xalqi
bo‘ltak der. Mo‘g‘ul kilgi der. Bu
kishining tilining kamligi bor erdi. Aning
uchun Kilgit tedilar. Barcha Kilgit eli u
kishining nasli turur”[1; 40].
Nayman eli
– Naymanlar mo‘g‘ul urug‘i
deb hisoblanar edi; olimlar naim so‘zi
mo‘g‘ulchada “sakkiz” ma’nosini
anglatadi deb aytadilar.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_9.png)
![Qalmoq eli – qalmoq so‘zining
ma’nosi
“chetda qolgan”(islom diniga
kirmay qolgan) degan ma’noni biildirgan.
Qaniq eli
– bir kishi qaniq-qaniq qilib
yuruvchi arava yasadi u va undan tarqalgan
elni Qaniqli dedilar.
Qipchoq eli
– qadim turk elida“ichi qo‘sh
yog‘och”ni qipchoq deb atashgan.
(O‘g‘uzxon daraxt ichida tug‘ilgan bolani
asrab olib, unga shunday nom berdi.
Qipchoq eli shuning naslidan
tarqaldi).Keyinchalik bu xalq nomiga
ko‘chgan.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_10.png)
![Qarluq eli – turkiyda “qorlik, qorliq
joy”(tarixiy voqea asosida kelib
chiqqan) degan ma’noni
anglatadi.“Qorluq eli Mo‘g‘uliston
tog‘larining ichinda yurt qilib
o‘lturdilar. Qorluqning podshohi
Arslonxon tegen erdi”.
Qayin eli
– qayi
so’zi
“mahkam” ma’nosida
ishlatilgan. Qayin etnonimi ham shu
so’zdan kelib chiqqan.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_11.png)
![Adabiyotlar:
Абулғозий. Шажарайи турк. Т.:
Чўлпон. 1992, 187 – Б.
Бегматов Э. Мустақиллик ва
топонимия. Ўзбек тили ва
адабиёти // 2009, 5-сон. 9-12-б.
Qorayev S. Toponimika. Toshkent,
2006.](/data/documents/e409a077-cf08-4dd7-be94-5f2726e4b346/page_12.png)
Mavzu:Shajarai turk asaridagi etnonimlar.
Reja: 1.Shajarayi turk asari haqida ma'lumot. 2.Asardagi xalq, qabila nomlari. 3.Asar til xususiyatlari.
"SHAJARAYI TURK", "Shajarai turk va mo g ul" ("Turkiy xalklar va mo g ullar ʻ ʻ ʻ ʻ shajarasi") — tarixiy asar, muallifi Abulg oziy Bahodirxon. Eski ʻ o zbek tilida yozilgan. "SH.t." 13— 17- ʻ asrlardagi mo g ul va turk hukmdorlari ʻ ʻ haqidagi ma lumotlarni, xususan, ʼ Markaziy Osiyo xonliklari, jumladan, Xiva xonligining muallif yashagan davrgacha bo lgan tarixini o z ichiga ʻ ʻ olgan.
Abulg oziy Bahrdirxonning o limi tufayli ʻ ʻ nihoyasiga yetkazilmay qolgan bo lsada, uning ʻ o g li Anusha Muhammadxon (1663—87) ʻ ʻ topshirig iga muvofiq, urganchlik tarixchi ʻ Maxmud ibn Mulla Muhammad Zamon Urganjiy tomonidan ba zi ma lumotlar bilan to ldirilgan. ʼ ʼ ʻ "SH.t."ning yozilish sababi muallif tomonidan quyidagicha izohlangan: "Ammo bizning otaaqalarimizning beparvoliqi va Xorazm xalqining bevuqufliqi, bu ikki sababdin, bizning jamoatimizning Abdullaxonning (Abdullaxon II) otalari birlan bizning otalarimizning ayrilgan yeridin to bizga kelguncha tarixlarini bitmay erdilar.
Har bir el, xalq nomining o‘ziga xos ma’nosi, nomlanish sababi bo‘ladi. Etnonimlar tarix taqozosi bilan vujudga kelgan bo‘lib, axborot tashiydi. Ular qadimiy so‘zlar bo‘lgani uchun xalqlarning etnogenezini, turmushtarzi, tili va diniga oid ko‘pgina ma’lumotlarni aniqlash mumkin, shuning uchun ham ularni o‘rganish muhim ilmiy ahamiyatga ega.