Turk svilizatsiyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

313.6494140625 KB

Ko'chirib olish

Reja:

1. Turklarning kelib chiqishi

2.Turk xoqonligi

3 .Turk xoqonligini barham topishi

Turk xoqonligi vujudga kelgunga
qadar mintaqada 2 yirik davlat:
Eftaliylar va Jujanlar davlati hukm
surardi.
Turk xoqonligining asoschilari
boʻlmish turkiy Ashina qabilasi esa bu
paytda Oltoy toglarining jan. yon
bagʻirlarida istiqomat qilar va Jujanlar
davlatiga tobe edi.
Jujanlar qoʻl ostidagi ashina turklari
kuchayib 545 y. tele qabilalarini, 551
y. esa jujanlarni yengadilar. Shu tariqa
ogʻaini Bumin va Istami 552 y. Turk
xoqonligiga asos soladilar. Bumin
oʻzini xoqon deb eʼlon qiladi (qarang
Bumin xoqon, Istami xoqon ).
555 yilga kelib, Markaziy Osiyoning
shim.sharqidagi qabilalar, Uzok,
Sharqdagi kidan (qoraxitoy), tatabi,
shivey kabi manchjur va moʻgʻul
qabilalari, Yenisey boʻyidagi turkiy
qabilalar ham Turk xoqonligi
qoʻshinlari tomonidan tobe etilib, 555
yildayoq Sharqiy Turkistonning katta
qismi Turk xoqonligi koʻl ostiga oʻtadi.

Turk xoqoni Mugʻon (553-572) Xitoyga 556-557 yillarda yurishlar qilib, bu
yerdagi Gʻarbiy Vey (Toba) sulolasi oʻrnini egallagan Shim. Shim. Si (550—
577) va Chjou (577—581) sulolalarini oʻz taʼsir doirasiga oladi.
Turk xoqonligi 565 y. eftaliylarga Naxshab sh. (hozirgi Qarshi sh. yaqinidagi
Yerqoʻrgʻon xarobasi) atrofida ogʻir zarba beradi. Turk xoqonligi eftaliylarga
qarashli Choch , Fargʻona , Ustrushona , Samarkand , Xorazm, Buxoro, Kesh va
Nasafni qoʻlga kiritgan bir paytda xoqonlikning eftaliylarga qarshi
ittifoqchisi Sosoniylar Eroni hukmdori Xusrav I Anushirvon esa Eftaliylar
tarkibida boʻlgan Toxariston , Kobuliston, Zobuliston (Shim. Afgʻoniston)
viloyatlarini egallaydi

Sosoniylar bilan bevosita qoʻshni boʻlib qolgan xoqonlikning Eronga yuborilgan
elchilarining oʻldirilishi va sugʻdiy Maniax boshchiligida ipak tijoratini yoʻlga qoʻyish
maqsadida yoʻllangan elchilarga Eron shohining qoʻpol munosabatda boʻlishi, hatto ular
keltirgan ipak matolarni yoqishga buyurishi Turk xoqonligi va Sosoniylar oʻrtasidagi
ittifoqqa raxna soladi. Turk xoqonligi Eron bilan orani uzib, Vizantiya imperiyasiga
yaqinlashish, u bilan savdosotiq, asosan, ipak tijoratini rivojlantirish uchun unga 567 y.
mazkur Maniax boshchiligida elchilik hayʼatini yuboradi. Shu paytdan boshlab ikki davlat
oʻrtasida ittifoq vujudga keladi. Eron — Vizantiya oʻrtasida 571 y. jang boshlangach, gʻarbga
yurishni davom ettirayotgan Istami shu yili Shim. Kavkazdagi Kuban daryosi havzasi va
Ozarbayjonni qoʻlga kiritadi
Devoriy suratlari
Varxuman

Boshqa tarafdan esa 567 yildanoq
Sosoniylarga qarshi Amudaryo
yoʻnalishi boʻylab yurish uyushtira
boshlagan Istami bu jabhada katta
muvaffaqiyatlar qozonib, Toxaristonni
olgach, Turk xoqonligining jan.gʻarbi~y
chegarasi Amudaryo boʻlib qoladi. 6-
asrning soʻnggi choragida Kobuliston
(Kobul), Zobuliston va Xurosonning
katta kismi xoqonlik tarkibiga oʻtadi.
572-581 yillarda Turk xoqonligini
Taspar xoqon boshqardi.
576 yilda Turk xoqonligi bilan Vizantiya
orasida ixtilof paydo boʻladi va xoqonlik
shu yili Qrimdagi Bospor (Kerch)ni
bosib oladi va 581 yilda Xersonesni
qamal qiladi. Sharqiy Yevropada
xoqonlik hududi bu paytga kelib Qora
dengiz sohillari, sharqda Koreya
boʻgʻozi, shimolida Ural togʻlari , Yenisey
va Baykalboʻyi , janubida Afgʻoniston va
Shimoliy Hindiston hududdarini oʻz
ichiga olar edi. Varhuman saroyi devoriy rasmlarida
tasvirlangan turkiy zodagonlar,
Samarqand, 650 yil

580-yillarga kelib xoqonlikda ichki nizolar, taxt talashuvlar avj oladi. Bu ishga Xitoyning
Suy sulolasi ham aralashadi. Shundan soʻng xoqonlik bir muddat Oltoy togʻlarining
sharqidan to Uzoq Sharqqacha boʻlgan hududni, yaʼni Jan. Sibir, Urxun havzalari
(Moʻgʻuliston), Shim. Xitoy hududlarini oʻz ichiga oluvchi Sharqiy Turk xoqonligi va Oltoy
toglarining gʻarbidagi xoqonlikka qaram oʻlkalarni oʻz ichiga oluvchi markazi Yettisuv
boʻlgan Gʻarbiy Turk xoqonligi ga boʻlinib ketadi.
Markazi Oʻtukan vodiysi (Moʻgʻuliston) boʻlgan Sharqiy Turk xoqonligi Shibi xoqon (609
—619) davrida Xitoy (Suy) imperiyasiga qarshi jang olib boradi. U 615 yilda Xitoyga
yurish qilib Yaymin (Ordos) viloyatida imperator Yandini qurshovga oladi. Yaymindagi
41 qalʼadan 39 tasi Turk xoqonligi qoʻliga oʻtadi. 618 yilda Suy sulolasini agʻdarib, uning
oʻrnini egallagan Tan sulolasining ishlariga ham Shibi xoqon aralashadi
Turk xoqonligi tangalari

U bu paytgacha sharkda kidan va shivey qabilalarini, Jan.Gʻarbda Tuguxun (Togon)
davlati hamda Turfon oʻlkasini boʻysundirgach, Xuanxe daryosini kechib oʻtib, Xitoy
hududiga kirgan vaqtda vafot etadi. TaxtgaElxoqon (xitoy manbalarida Xyelixan;
620—630) oʻtiradi va 10 yil davomida, asosan, Xitoy bilan kurash olib boradi. 2
marta, 624—626 yillarda poytaxt Chananni qurshab oladi. Uning oʻlimidan soʻng
Sharqiy Turk xoqonligi 50 yilga yaqin Xitoyga karam boʻlib qoladi.
Oʻz davrida "Oʻn Oʻq xoqonligi" deb yuritilgan Gʻarbiy Turk xoqonligi Istamining
oʻgʻli Tardu xoqon (576—603) Sosoniylar Eroniga qarshi janglar olib borib, gʻarbda
oʻz hokimiyatini kuchaytirdi. Uning oʻgʻli Sheguy xoqon (610— 618) davrida xoqonlik
qoʻshinlari jan.gʻarbiy hududlarda faol harakat yurita boshlaydi. Turk askarlarini
jangdagi holatlari

U Eronning shim.sharqiy v iloy at l ari ga x ujum uy usht i rib, sosoniy lar ust idan
y iri k gʻalabaga erishadi v a Isfahon, Ray k abi shaharlarni qoʻlga k irit adi.
Uning inisi Tun y abgʻu (Tunshex u; 618—630) xoqonlik ning gʻarbdagi nufuzini
y anada must ahk amlaydi. U huk mronlik qi lgan dav rda Turk xoqonligi ni ng
chegarasi gʻarb v a jan.gʻarbda, J an.Sharqiy Yev ropa dasht lari, Kav k az,
Volgaboʻy i, Gurgon, Marv, Hi nd dary osi ning y uqori hav zalari, Shim.
Hindist on v a A fgʻoni st onning ak sariy at v il oy at larini oʻz i chiga olardi. Uning
shad unv onl i oʻgʻl i boshchili gidagi xoqonlik qoʻshinlari Vi zant iy a imperat ori
Irak liy bil an bi rgali k da 627—628 y il larda J an. Kav k azga safar uy usht iradi v a
bu y erdagi sosoniy lar qoʻshinini y engib, Tbilisi shahrini qoʻlga k irit adi. Tun
y abgʻu gʻarbi y hududlarda x rk imi y at ni must ahk amlash maqsadida
qarorgohini Shosh v ohasi ning shimoli dagi Mingbuloq (xit oy cha Sy ant sy uan)
mav zesiga k oʻchiradi v a boshqaruv da isl ohot lar oʻt k azib qaram oʻlk alarga
t urk iy t udun v a elt abar unv onli v ak illar joʻnat adi .

Foydalanilgan adabiyotlar

1.7-sinf jahon tarixi

2. www.arxiv.uz

3.htttp.patoloy.ru

Turk svilizatsiyasi

Reja:  1. Turklarning kelib chiqishi  2.Turk xoqonligi  3 .Turk xoqonligini barham topishi

Turk xoqonligi vujudga kelgunga qadar mintaqada 2 yirik davlat: Eftaliylar va Jujanlar davlati hukm surardi. Turk xoqonligining asoschilari boʻlmish turkiy Ashina qabilasi esa bu paytda Oltoy toglarining jan. yon bagʻirlarida istiqomat qilar va Jujanlar davlatiga tobe edi. Jujanlar qoʻl ostidagi ashina turklari kuchayib 545 y. tele qabilalarini, 551 y. esa jujanlarni yengadilar. Shu tariqa ogʻaini Bumin va Istami 552 y. Turk xoqonligiga asos soladilar. Bumin oʻzini xoqon deb eʼlon qiladi (qarang Bumin xoqon, Istami xoqon ). 555 yilga kelib, Markaziy Osiyoning shim.sharqidagi qabilalar, Uzok, Sharqdagi kidan (qoraxitoy), tatabi, shivey kabi manchjur va moʻgʻul qabilalari, Yenisey boʻyidagi turkiy qabilalar ham Turk xoqonligi qoʻshinlari tomonidan tobe etilib, 555 yildayoq Sharqiy Turkistonning katta qismi Turk xoqonligi koʻl ostiga oʻtadi.

Turk xoqoni Mugʻon (553-572) Xitoyga 556-557 yillarda yurishlar qilib, bu yerdagi Gʻarbiy Vey (Toba) sulolasi oʻrnini egallagan Shim. Shim. Si (550— 577) va Chjou (577—581) sulolalarini oʻz taʼsir doirasiga oladi. Turk xoqonligi 565 y. eftaliylarga Naxshab sh. (hozirgi Qarshi sh. yaqinidagi Yerqoʻrgʻon xarobasi) atrofida ogʻir zarba beradi. Turk xoqonligi eftaliylarga qarashli Choch , Fargʻona , Ustrushona , Samarkand , Xorazm, Buxoro, Kesh va Nasafni qoʻlga kiritgan bir paytda xoqonlikning eftaliylarga qarshi ittifoqchisi Sosoniylar Eroni hukmdori Xusrav I Anushirvon esa Eftaliylar tarkibida boʻlgan Toxariston , Kobuliston, Zobuliston (Shim. Afgʻoniston) viloyatlarini egallaydi

Sosoniylar bilan bevosita qoʻshni boʻlib qolgan xoqonlikning Eronga yuborilgan elchilarining oʻldirilishi va sugʻdiy Maniax boshchiligida ipak tijoratini yoʻlga qoʻyish maqsadida yoʻllangan elchilarga Eron shohining qoʻpol munosabatda boʻlishi, hatto ular keltirgan ipak matolarni yoqishga buyurishi Turk xoqonligi va Sosoniylar oʻrtasidagi ittifoqqa raxna soladi. Turk xoqonligi Eron bilan orani uzib, Vizantiya imperiyasiga yaqinlashish, u bilan savdosotiq, asosan, ipak tijoratini rivojlantirish uchun unga 567 y. mazkur Maniax boshchiligida elchilik hayʼatini yuboradi. Shu paytdan boshlab ikki davlat oʻrtasida ittifoq vujudga keladi. Eron — Vizantiya oʻrtasida 571 y. jang boshlangach, gʻarbga yurishni davom ettirayotgan Istami shu yili Shim. Kavkazdagi Kuban daryosi havzasi va Ozarbayjonni qoʻlga kiritadi Devoriy suratlari Varxuman

O'xshashlar

Turk xoqonligi svilizatsiyasi

Jahon svilizatsiyasi

Vizantiya svilizatsiyasi

Aglsakslar svilizatsiyasi