logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Turk xoqonligi svilizatsiyasi

Turk xoqonligi svilizatsiyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

9184.7216796875 KB
Ko'chirib olish
T A Y Y O R L A D I : Q O B I L O V A E L N O R A TEKSHIRDI: BERDIQULOV MIROLIM M avz u :T urk x o qonlig i siv iliz a ts iy a si. Reja . 1.T urk x o qonlig in in g ta sh kil t o pis h i. 2 .G 'a rb iy T urk x o qonlig i. Tu rk х о qоnlig i. О lim lа rn in g fi krig а k o ‘r а , e n g q аdim gi t u rk iy zа bоn х а lq lа rto ‘g ‘r is id аgi m а’l u m оtlа rm ilо ddаn а vvа lg i 1756-y ilg а t е g is h li. T u rk а tа m аsi k u ch li, b аquvvа t d еg аn m а’n оni b ild ir а di. V a srn in g ik kin ch i y a rm i v а V I а srn in g bir in ch i y a rm ilа rid а О lt о y v а J аnubiy S ib ir d а А sh in а ( h im mаtli, m аrd b o‘r i) q аbilа sin in g y a bg‘u lа ri А sа nsh оd, T u u v а Bum in (4 60-5 53)lа r b оsh ch ilig id а t u rk iy q аbilа lа rn in g it tif о qi v u ju dgа k еlа di. 5 51-y ild аBum in b оsh ch ilig id аTu rk х о qоnlig i tа sh kil t о pаdi. D аvlа t h ukm dоri x o qon d еb y u rit ilg аn. Х оqоnlik n i m аrk а zi О lt о yd аgi U tu kа n s h аhri e d i. T u rk lа rn in g g‘а rb gа t о m оn y u ris h lа rid а Is tе m i b оsh ch ilik q ilа di. U ngа “ y a bg‘u х о qоn” V I а srn in g 6 0-y illа rid а T u rk х о qоnlig i eftа lit lа r d аvlа tin i t о r-m оr q ilib , k а ttа d аvlа tg а а sо s s о lа di. T u rk х о qоnlа ri O ‘r tа О siy o ni o ‘z lа rig а b o‘y su ndir ib , m аhаlliy hоkim lа rd аn h аr y ili b еlg ilа ngаn m iq dоrd а o ‘l p оn о lib t u rg аn, u lа rn in g ic h ki is h lа rig а а rа lа sh m аgаn. Eftа llа r d аvlа ti y o ‘q b o‘l g аch , E rо n А m udаry o dаn t о S uriy a gаch а o ‘t g аn Ip аk y o ‘l i u stid а n аzо rа tn i o ‘z q o‘l id а t u tib tu ris h gа h аrа kа t q ilа di. T u rk lа rn i u nin g h ududi о rq аli V iz а ntiy a b ilа n а lо qа q ilis h gа y o ‘l b еrm аyd i. T u rk lа rn i а lо qаni tik lа sh u ch un M аniа х b оsh ch ilig id аgi e lc h ilа rn i y u bоris h i n аtijа b еrm аyd i. T u rk lа r V iz а ntiy a b ilа n h аrb iy it tif о q t u zib , sо sо niy lа rg а z а rb а b еris h m аqsа did а h аrb iy y u ris h b оsh lа sh gа q аrо r q ilа di. 5 68-5 69-y illа rd а T u rk х о qоnlig i Kоnstа ntin оpоlg а im pеrа tо r Y u stin II h uzu rig а o ‘z e lc h ilа rin i y u bоrа di. B ir о q, k o ‘p o ‘t m аy V iz а ntiy a nin g а vа rlа r b ilа n оlib b оrg аn t in ch lik а lо qаlа rin i t u rk lа r it tif о qqа х iy o nаt d еb b ilib , 5 75-5 76 y illа rd а t u rk lа r K im mеriy B оsfо rig аch а k ir ib bоrа dilа r. K еyin ch аlik V iz а ntiy a v а х а zа rlа r k o ‘m аgid а t u rk lа r b ir n еch а b оr E rо ngа q аrs h i q o‘s h in t о rtа dilа r. 5 88-y ild а ulа r H ir о t y a qin id а E rо ndаn y еn gilа dilа r. B unin g о qib аtid а T u rk d аvlа ti e n di V iz а tiy a b ilа n а lо qаlа rn i K аsp iy d еn giz in in g sh im оliy q is m id аn y a ngi s а vd о y o ‘l d аn о lib b оris h gа m аjb ur b o‘l d i. VI а srn in g 7 0-8 0-y illа rid а E nаsо yn in g y u qоri о qim id аn t о А m udаry o b o‘y lа rig аch а, M аnch ju riy a dаn t о K im mеriy Bоsfо rig аch а c h o‘z ilg аn u lk а n m аyd оndа k o ‘c h m аnch i c h оrv а dоrlа rn in g B uyu k T u rk х о qоnlig i t а sh kil t о pdi. T u rk хо qоnlig i m аrk а zlа sh gаn d аvlа t e m аs e d i. H ukm dоrn in g h оkim iy a ti u ru g‘- а ym оq u dum lа rig а t а ya ngаn h аrb iy -m а’m uriy bоsh qаru vg а а sо slа ngаn e d i. M аm lа kа t c h оrv а dоr а hоli v а o ‘t rо q а hоlig а b o‘l in аrd i. K o‘c h m аnch i c h оrv а dоr а hоli “b udun” y o ki “ q оrа b udun” d еb а tа lg аn. B udun o ‘z n аvb аtid а q аbilа lа r it tif о qi b ir lа sh m аsin i t а sh kil e tа rd i. J аm оаni “x o qon” v а z о dаgоnlа r k еn gаsh i — q uru lt о y b оsh qаrg аn. X oqonni t а хtg а o ‘t k а zis h dа m ахsu s m аrо sim b o‘l g аn. Аm аld оrlа r b o‘l а jа k х о nni k ig iz g а o ‘t k а zib , q uyo sh а ylа nаsi b o‘y lа b 9 m аrtа а ylа ntir g аnlа r v а s o ‘n grа о tg а m in dir ib bo‘y n ig а ip аk m аtо b оg‘l а gаnlа r. X oqondаn k еyin gi b ir in ch i s h ахs y a bg‘u ( b аhоdir ) b o‘l g аn. E ln in g h оkim i “ y a bg‘u ’ yo ki “ jа bg‘u ’ n оm i b ilа n а tа lа rd i. Y a bg‘u d аrа jа sig а f а qаt х о qоn u ru g‘i g а q аrin dоsh b o‘l g аnlа r k o ‘t а rilа rd i. S hunin g uch un b а’z а n u ’y a bgu х о qоn” d еb u lu g‘l а nаrd i. Y a bg‘u b оsh ch ilig id а b ir t u m аn, y a ’n i o ‘n m in g s u vо riy n i s а fg а t о rtа r ed i. B undаy h аrb iy b o‘l in m аnin g t u m аnbоsh is i “ s h оd” d еb y u rit ilа rd i. VI а srd а C hir c h iq , Z аrа fs h оn, Q аsh qаdаry o v а А m udаry o h аvzа lа rid а o ‘n dаn о rtiq m аyd а m ahalliy h оkim iy a tlа r m аvju d e d i. T u rk lа r u lа rn in g ic h ki is h lа rig а d еya rli а rа lа sh m аy f а qаt b оju y a sо q u ndir ib о lis h b ilа n c h еklа nаrd ilа r. T u rk lа r o ‘t rо q v ilо ya tlа rn i b оsh qаris h dа Х it о y, S hаrq iy T u rk is tо n, Y ettis u v v а S ug‘d nin g m аslа hаtc h ilа rid аn k еn g f о yd аlа nаr e d ilа r. V I a srn in g 8 0-y illa ri o xir la rid a b o‘y su ndir ilg an h ududla rn im ahalliy h okim la r o rq ali b osh qaru v t a rtib i h am daV iz a ntiy a , X it o y v a E ro n b ila n d oim iy r a qobat n atij а sid а T u rk х о qоnlig i ik ki m ustа qil d аvlа tlа rg а а jr а lib k еtа di. U lа rd аn b ir i m o‘g ‘u lis tо ndа t а sh kil t о pgаn S hаrq iy t u rk х о qоnlig i, ik kin ch is i e sа O ‘r tа О siy o ,J ung‘о riy a v а S hаrq iy T u rk is tо nnin g b ir q is m in i o ‘z ic h ig а о lg аn G ‘а rb iy t u rk х о qоnlig i e d i. G‘а rb iy t u rk х о qоnlig i. G ‘а rb iy t u rk х о qоnlig in in g m аrk а zi Y ettis u v e d i. А hоlis in in g а sо siy q is m i o ‘t rо q d еh qоnch ilik , hunаrm аndch ilik v а s а vd о-s о tiq b ilа n s h ug‘u llа nаr e d i. S hаrq iy t u rk х о qоnlig in in g а hоlis in in g а sо siy q is m i k o ‘c h m аnch i ch оrv а dоr e d i.G ‘а rb iy tu rk х о qоnlig id аTo‘n ya bg‘u d аvrid а ( 6 18-6 30) b оsh qаru v is lo hoti o ‘t k а zilа di. M аhаlliy h ukm dоrlа rg а “y a bg‘u ’ u nvо ni b еrilа di. B undаn k o ‘z lа ngаn m аqsа d u lа rn i х о qоnlik m а’m uriy a ti b ilа n b оg‘l а sh v а u lа rn in g u stid аn nаzо rа tn i k u ch аytir is h e d i. N аtijа dа m аhаlliy h ukm dоrlа r х о qоnnin g n оib ig а а ylа nаdilа r. U lа r u stid аn s iy o siy n аzо rа tn i ku ch аytir ib , O ‘r tа О siy o , S hаrq iy T u rk is tо n v а T o xa ris to nnin g h ukm dоrlа ri h uzu rig а o ‘z v а killа rin i — t u dunlа rn i yu bоrа dilа r. Ic h ki v а t а sh qi s а vd о-s о tiq is h lа rid а s u g‘d s а vd оgаrlа rin in g m аvq еi k а ttа e d i. V II а srn in g b ir in ch i y a rm id а G ‘а rb iy Tu rk х о qоnlig i b ilа n Х it о y o ‘r tа sid а iq tis о diy а lо qаlа r а yn iq sа g аvju m lа sh di. B u d аvrd а Х it о yg а 9 m аrtа s а vd о e lc h ilа ri yu bоrild i. Kаsh оvа rz lа rn in g z о dаgоn d еh qоnlа rg а q аrs h i V а srn in g о хir i — V I а srn in g b оsh lа rid а E rо ndа M аzd аk, 5 85-5 86- yillа rd а B uxo ro da А bru y q o‘z g ‘о lо nla ri b o‘l ib o ‘t a di. Madania ya ti. V I-V III а srlа rd а O ‘z b еkis tо n h ududid а s h аhаr h аyo ti, m оddiy m аdаniy a t v а s а n’а tn in g r iv о jlа nis h i dаvо m etа di. E ng а sо siy si t u rli is tilо lа r-u v о qеа lа rg а q аrа m аsd аn, о ld in gi d аvr m аdаniy a ti b ilа n u zviy lik s а qlа nib q оlg аn. Хоqоnlik d а Х оrа zm , S ug‘d , о rо m iy , t u rk -r u niy , u rх u n-e n аsо y, k o ‘k -t u rk y o zu vlа ri b o‘l g аn. S ug‘d y o zu vlа ri k а ttа hаjm dа 1 932-y ild а P аnjа kеn t y a qin id аgi M ug‘ q а’l а sid аn t о pilg аn e d i. S ug‘d y o zu vi а sо sid а u yg ‘u r v а t u rk y o zu vlа ri sh аkllа ngаn. T u rk х о qоnlig i t o ‘g ‘r is id а b it ik tо sh lа r а yn iq sа q im mаtli m а’l u m оtlа r b еrа di. Q ult е g in b it ik tо sh i,B ilg а х о qоn bit ik tо sh i, T o‘n -Y u quq b it ik tо sh i а nа s h ulа r ju m lа sid аndir . VI-V III а srlа rd а t а svir iy s а n’а t y u ksа k c h o‘q qig а k o ‘t а rilа di. А frо siy o b, B оlа lik tе p а ( S urх o ndаry o ), V аrа хsh а (B uхо rо )d а t о pilg аn d еvо riy r а sm lа r b ungа y a qqоl m is о l b o‘l а di. R аsm lа rd а t u rli v о qеа lа r k а ttа d id v а m аhоrа t b ilа n is h lа ngаn. Хit о y m аnbаlа rin in g k o ‘r s а tis h ic h а, b еsh y o sh gа t o ‘l g аn o ‘g ‘i l b оlа lа r y o zu v v а h is о b is h lа rig а o ‘r g аtilа r e d i. U lа r bаlо g‘а t y o sh ig а y еtg аch , b оsh qа m аm lа kа tlа rg а s а vd о is h lа rin i o ‘r g аnis h u ch un y u bоrilg аn. Yir ik k а nаllа r q аzilis h i, q is h lо q х o ‘j а lik is h lа rin in g s а m аrа li о lib b оrilis h i а jd оdlа rim iz n in g h аr t о m оnlа m а k еn g b ilim gа eg а e kа nlig id аn d аlо lа t b еrа di. VI-V III а srlа rd а O ‘r tа О siy o dа z а rd ush tiy lik , b uddа, n аsо rо , m оniy , q аm ( s h аm аn) k а bi b ir n еch а d in lа r m аvju d b o‘l s а -d а, а hоlin in g k o ‘p ch ilig i о tа sh pаrа stlа r e d i. Х оrа zm , S ug‘d v а C hоch v ilо ya tlа rid а о tа sh pаrа stlik k еn g t а rq аlg аn e d i. Mavzu:Markaziy Osiyoga islom dinining kirib kelishi. Reja 1.Islom dining vujudga kelishi. 2.Arablarning O'rta Osiyoni fath etishi. 3.Arablar hukumronligiga qarshi xalq harakatlari. ARA BLA RN IN G O ‘R T A O SIY O N I F A TH E TIS H I Is lo m d in i. A ra bla r s o m iy q abila sig a m ansu b b o‘l ib , u la rn i b adaviy la r – s a hro yila r d eb a ta sh gan. V II asrn in g b osh id a u ru g‘c h ilik t u zu m i in qir o zg a u ch ra b, a ra bla rd a y a ngi ijt im oiy t u zu m – y e r e g alig im unosa batla ri sh aklla na b osh la ndi. A ra bla rn i b ir la sh tir is h – ijt im oiy v a iq tis o diy z a ru riy a t e d i. V uju dga k e lg an v a ziy a td a is lo m din i a ra bla rn i b ir la sh tir u vc h i o m ilg a a yla ndi.Is lo m din in in g a so sch is i M uham mad a la yh is sa llo m (5 70- 632) b o‘l d ila r. 6 10-y ild a M uham mad a la yh is sa lo m o ‘z in i p ayg ‘a m bar d eb e ‘l o n q ila di. Is lo m – “ it o at”, “to belik ” v a “ b o‘y in e g is h ” m a‘n ola rin i a ngla tg an.Is lo m ni q abul q ilib ,R asu lu llo hga e rg ash gan u nin g iz d osh la ri o‘z la rin i “ m uslim ” ( b o‘y in e g uvc h i) x u do o ld id a t e n g e ka ni,r iz q -r o ‘z n i b arc h agaYa ra tg uvc h in in g o ‘z i y e tk a zib beris h i h am da ja m iy a td agi a dola ts iz lik b arh am to pis h i h aq e ka nin i t a rg ‘i b e ta dila r. 6 22-y il 1 6-iy u ld aM uham mad ala yh is sa lo m M akka dan M adin aga h ijr a t q ila dila r. X uddis h u k u ndan b osh la b m usu lm on S harq id a h ijr iy y il his o bi b osh la nadi. Q ur‘o ni K arim – is lo m din in in g m uqaddas k it o bi b o‘l ib , 2 3 y il d avo m id a n ozil b o‘l g an. 630-y ild a a ra bla rn in g k o ‘p ch ilig i is lo m din in i q abul q ila di. Muham mad a la yh is sa lo m v a fo t e tg ach , x a lif a lik d avri ( 6 32-1 258) b osh la ndi. “ X alif a ” – “ o `rin bosa r” dem akd ir . D astla bki t o `r t x a lif a x u la fo yi r o sh id iy n – t o `g `ri y o `l k o `rs a tu vc h i x a lif a la r h is o bla nadi. B ula r Abu B akr ( 5 72-6 34), U m ar ( 5 82-6 44), U sm on ( 5 76 6 56), A li ( 5 98-6 61)d ir . U la r h ukm ro nlik q ilg an davrd aA ra bis to nda is lo m din i t o `la g `a la ba q ozo nib , o `ta m ark a zla sh gan m usu lm on d avla ti — A ra b x a lif a lig i ta sh kil t o padi. M is r, S uriy a , F a la stin , Ir o q, V iz a ntiy a v a E ro n b o`y su ndir ilib , is lo m ja hon d in la rid an b ir ig a ayla nadi. Mova ro unnahrn in g z a bt e tilis h i. 6 51-y ili a ra bla r ja ngsiz M arv s h ahrin i e g alla yd ila r. A m udary o dan sh im old a jo yla sh gan y e rla rn i a ra bla r M ova ro unnahr, y a ‘n i “ d ary o nin g n arig it o m oni” d eb a ta rd ila r. S him oliy Afg ‘o nis to n,s h im oliy -s h arq iy E ro n v a ja nubiy T u rk m anis to ndan t o A m udary o gach a b o‘l g an y e rla r X uro so n deb a ta la rd i. U nin g m ark a zi M arv s h ahri e d i. M ova ro unnahrg a b o‘l g an h uju m la r X uro so n n oib i t o m onid an uyu sh tir ila r e d i. O ‘r ta O siy o nin g a ra bla r t o m onid an b osib o lin is h i ik ki b och qic h dan ib ora t b o‘l g an: b ir in ch i bosq ic h da ( 6 51-7 05) a ra bla r h arb iy jih atd an t a yyo rg arlik k o ‘r is h , m ahalliy h ukm dorla rn i s in ash , a yrim sa rk a rd ala rn in g b oylik o rttir is h m aqsa did a y u ris h q ila di. 7 04-y ild a Q uta yb a ib n M uslim X uro so n n oib i q ilib ta yin la nadi, u nga M ova ro unnahrd a a ra b x a lif a lig i h ukm ro nlig in i o ‘r n atis h v a zif a si t o psh ir ila di. S hu t a riq aO ‘r ta Osiy o ni a ra bla r t o m onid an b osib o lin is h in in g ik kin ch i b osq ic h i ( 7 05-7 15) b osh la nadi. Ik kin ch i b osq ic h ni aham iy a tli t o m oni M ova ro unnahrn i a ra bla rto m onid an is tilo e tis h v a is lo m din ig a k ir it is h e d i. Mova ro unnahrg a ilk h uju m la r 6 54-y ild a M aym urg ‘ v a 6 67-y ild a C hag‘o niy o ndan b osh la nadi. 6 73-y iln in g ku zid a x a lif a M uoviy a If a rm onig a k o ‘r a , U bayd ullo h ib n Z iy o d B uxo ro y e rla rig a b ostir ib k ir a di. P oyka nd va Rom it o nni e g alla b, B uxo ro s h ahrin i q am al q ila di.T u rk la r v a b uxo ro lik la rn in g b ir la sh gan q o‘s h in la ri ja ngda ara bla rd an y e n gilib , y u zm in g d ir h am miq dord a a ra bla rg a b oj t o ‘l a yd ila r, b undan t a sh qari a ra bla r k o ‘p o ‘l ja la rn i qo‘l g a k ir it ib , M arv g a q aytib k e ta dila r. 6 76 y ild a X uro so n n oib i S aid ib n U sm on b osh liq a ra b q o‘s h in la ri y a na Buxo ro , S am arq and v a T erm iz g a b ostir ib k ir ib , k a tta o ‘l ja la r b ila n q ayta di. Mova ro unnahrd agis iy o siy t a rq oqlik va m ahalliy h okim la r o ‘r ta sid agin iz o la rtu fa ylim ahalliy h ukm dorla rn in g o‘z a ro s iy o siy n iz o la rn i t o ‘x ta tis h , x a lif a lik ka q ars h i b ir la sh ib k u ra sh is h i a m alg a o sh m adi. B undan e sa a ra b la sh ka rb osh ila ri u sta lik b ila n f o yd ala ndi. 6 Quta yb a ib n M uslim 7 04-y ild a X uro so nga n oib e tib t a yin la nadi. U nga M ova ro unnahrd an t o X it o yg ach a bo‘l g an y e rla rn i x a lif a lik ka b o‘y su ndir is h v a zif a si y u kla nadi. H arb iy y u ris h niQ uta yb a 7 05-y ild aBalx v ilo ya tin i atro flarin i e g alla sh dan b osh la yd i. 7 07-y ild a Q uta yb a Z ara fs h on v o diy sig a y u ris h q ilib , q adim gi v a k a tta s h ahar bo‘l g an P oyke n tn i q am al q ilib e g alla yd i. 709-y il Q uta yb a V ard onze ( S hofirk o n) h ukm dori V ard onxu dot u stig a y u ris h q ila di, V ard onze v a Buxo ro ni e g alla yd i. 7 10-y il S hum an, K esh ( S hahris a bz) v a N asa f ( Q ars h i) s h aharla rin i b osib o la di. 711 y ili X ora zm s h ohi C hag‘o n u ka si H urz o d b osh liq x a lq q o‘z g ‘o lo nid an q o‘r q ib , y o rd am s o ‘r a b Quta yb aga m uro ja at q ila di. X ora zm da b osh la ngan ic h ki z id diy a tla r o qib atid a y u za ga k e lg an q ula y v a ziy a t Quta yb ani S ug‘d y u ris h in i k e ch ik tir ib , X ora zm ga q o‘s h in t o rtis h ga ja lb q ila di. X ora zm daA ra b x a lif a lig i o ‘z hukm ro nlig in i o ‘r n ata di. 7 12-y ild a Q uta yb a B uxo ro v a X ora zm da h arb iy k u ch t o ‘p la b S am arq andga h uju m uyu sh tir a di, k o ‘p t a lo fa td an k e y in S am arq and t a slim bo‘l d i. 713-7 15-y illa rd a Q uta yb a T o sh ke n t, F a rg ‘o na v ilo ya tla rin i b o‘y su ndir ib , Q ash g‘a rg ach a b o‘l g an y e rn i bosib o la di v a a ra b n oib la rin i q old ir a di, y a ngi t a rtib la r o ‘r n ata di. 7 15-y ili a ra b x a lif a si V olid v a fo t e ta di. U nin g o‘r n ig a Q uta yb aga g ‘a nim bo‘l g an S ula ym on t a xtg a o ‘t ir a di. Q uta yb a u nga b o‘y su nm ay q o‘z g ‘o lo n k o ‘t a ra di. Bir o q Q uta yb anin g o ‘z i 7 15-y ild a F a rg ‘o nada a ra b a ska rla ri t o m onid an o ‘l d ir ila di. Mova ro unnahrn in g z a bt e tilis h in in g o qib atla ri. M ova ro unnahrn i a ra bla r t o m onid an o so n z a bt etilis h in in g s a babla ri q uyid agila rd an ib ora t b o‘l d i: 1 . M am la ka td a h ukm s u rg an s iy o siy p aro ka ndalik v a vilo ya t h ukm dorla ri o ‘r ta sid agi o ‘z a ro z id diy a tla r. 2 . M ahalliy h ukm dorla rn in g s o tq in lig i. 3 .A holin in g tu rli x il d in iy g ‘o ya la rg a s ig ‘i n is h i. Ara bla r M ova ro unnahrn i z a bt e tis h i n atija sid a d eh qonch ilik v o hala rn i,s h ahar v a q is h lo qla r v a yro n b o‘l d i. Sulh t u zis h ga m ajb ur b o‘l g anBuxo ro , P oyka nd, S ug‘d h ukm dorla rid an k a tta m iq dord a b oj v a t o vo nla r u ndir ib olin di.B osq in ch ila r M ova ro unnahrn in g b arc h a s h ahar v a y ir ik q is h lo qla rig a o ‘z h arb iy q is m la rin i jo yla sh tir ib , aholid an t u rlis o liq la r u ndir ib , u la rn i ja m oa is h la rg a s a fa rb ar e ta dila r. M arv , P oyka nd, B uxo ro v a S am arq and ka bis h aharla rn in g y a rm i a ra bla r v a u la r b ila n k e lg an a ja m la rg a b o‘s h atib b erila di.A ra bla r M ova ro unnahrd a o‘r n atilg an s iy o siy h okim im iy a tn i m usta hka m la sh v a u nin g b arq aro rlig in i t a ’m in la sh u ch un is lo m din in i a holi o‘r ta sid a y o yis h ga a lo hid a a ham iy a t b erd ila r.A ra bla r t o m onid an M ova ro unnahrn in g b osib o lin is h i o qib atid a mahalliy x a lq nin g u rf-o dati, d in i v a e ’t iq odi, q adim dan r iv o jla nib k e la yo tg an m adaniy a ti p oym ol e tild i. A RA BLA R H UKM RO N LIG IG AQ ARSH I X ALQ H ARA KATLA RI Q o‘z g ‘o lo nnin g s a babla ri. A ra bla r s o so niy la rn in g s o liq t a rtib in i jo riy q ild i. B unga k o ‘r a , a holi e kin m ayd onla rid an 1 /4 “ x ir o j” , c h orv a , h unarm andch ilik v a s a vd o-s o tiq dan 4 0/1 “ z a ko t” h am da is lo m d in in i q abul q ilm aganla r “ jiz ‘y a ” k a bi jo nbosh is o lig ‘i t o ‘l a gan. Is tilo ch ila r k u ch – x ir o jd a d eg anla r. Y erli x a lq la rn i a vva lg i b arc h a h aq-h uquqla rd an m ahru m b o‘l is h i, m adaniy a tn in g o yo q-o sti q ilin is h i, z u lm , u ru sh la r, t a lo nta ro jla r, i s lo m din i, a ra b t ili v a y o zu vi, x a lif a lik q onun-q oid ala rin in g z o ‘r lik b ila n jo riy e tilis h i x a lq n oro zilig in i k u ch aytir d i, n atija da q o‘z g ‘o lo nla r k o ‘t a rilis h ig a s a bab b o‘l d i. G ura k v a D iv a sh tic h b osh ch ilig id agi q o‘z g ‘o lo n. 7 20-y ili S am arq and ix sh id i G ura k v a P anjik e n t h okim i D iv a sh tic h b osh ch ilig id a S ug‘d da q o‘z g ‘o lo nla r b o‘l ib o ‘t a di.X uro so n n oib i S aid ib nA bdula ziz S ug‘d ga q ars h i m uva ffa qiy a ts iz u ch m arta y u ris h qila di.Q o‘z g ‘o lo nnib ostir is h uch unqilg anbarc h ach ora -t a dbir la ri n atija berm ayd i. 7 21 y ild a S aid X aro sh iy X uro so nga n oib e tib t a yin la nadi.U nin g q o‘z g ‘o lo nch ila r b ila n o lib b org anm uzo ka ra la ri n atija sid a G ura kb osh ch ilig id aSug‘d m ulk d orla rn in gbir q is m i a ra bla rto m onig ao‘t a di. D iv a sh tic h bosh ch ilig id agi q o‘z g ‘o lo nch ila rn in g b osh qa q is m i O bgar q al‘a sid a q o‘l g a o lin adi. O m on q olis h s h arti b ila n q o‘l g a t u sh ir ilg an D iv a sh tic h A rb in jo nga ( K atta qo‘r g ‘o n b ila n K arm ana o ra lig ‘i ) o lib b orilib , q atl e tila di. 7 23-y ild a F a rg ‘o na h okim i S hosh , N asa f v a t u rk la r y o rd am id a a ra bla rn i X o‘j a nddan t o S am arq andgach a t a ‘q ib q ilib b ora dila r. S oliq s iy o sa tig a q ars h i 7 25-y ild a X utta lo nda, 7 28-y ild a S ug‘d da, 7 36-7 37-y illa rd a T o xa ris to n v a y a na S ug‘d da q o‘z g ‘o lo n k o ‘t a rila di.X uro so nnin gya ngi n oib i N asr ib n S ayyo rm oliy a is lo hotin i o ‘t k a za di.Is lo m ni y a ngi q abul q ilg ankis h ila rjiz ‘y a dan o zo detila di.B arc h am usu lm onla r h uquqjih atd ante n gla sh tir ila di. Y er e g asin in ge‘t iq odid an q at‘i y n aza r x ir o j t o ‘l a sh is h art q ilib q o‘y ild i.B undan t a sh qari o liy m arta bali a ra b la sh ka rb osh ila ri b ila nm ulk d or d eh qonla r o ‘r ta sid a q arin dosh lik m unosa batla r o ‘r n atilis h i d avla tm iq yo sid a q o‘l la b-q uvva tla ndi. 7 20-y ild an 7 37- y ilg ach a d avo m e tg an x a lq q o‘z g ‘o lo nla ri a ra b b osq in ch ila rig a q ars h i k u ra sh nin g b ir in ch i b osq ic h id ir . Q o‘z g ‘o lo nch ila rn in g ijt im oiy ta rk ib i h am , u la rn in g o ld ig a q o‘y g anm aqsa d v a t a la bla ri h am tu rlic h a e d i.M ahalliy h okim la r o ‘z la rin in g h ukm dorlig in it ik la sh u ch un im tiy o zla rg a e g a b o‘l is h u ch un, o ddiy xa lq e sa x ir o j v a jiz ‘y a dan v a z u lm dan o zo d b o‘l is h u ch un k u ra sh dila r. Abu M uslim h ara ka ti. U m maviy la r d avri ( 6 61-7 49) o ‘t a z o ‘r a vo nlik v a b osq in ch ilik s iy o sa ti b ila n ajr a lib t u ra di. U la rg a q ars h i n oro zilik k u ch ayib b ord i. U m maviy x a lif a lik n in g q o‘p ols iy o sa tid anm azlu m xa lq la r ham da a ra b a holis i, a yn iq sa m ulk d or t a baqasi h am n oro zi e d i. U la rg a q ars h i k u ch la rg a M uham mad payg ‘a m barn in g a m akis i A bbosn in g e va ra si M uham mad ib n A li b osh ch ilik q ild i. U m maviy la r R asu lu llo h avlo din i q ir ib t a sh la sh da a yb la ndi.T a rg ‘i b otc h ila r a holin in g o g‘i r a hvo lig a f a qat u m maviy la rs a babch i d eg an fikrn i o sh ko ra t a rg ‘i b q ila di. U m maviy la rg a q ars h i o m maviy n oro zilik a yn iq sa X alif a M arv o n II ( 7 44-7 50) davrid a k u ch ayib k e ta di. 7 47-7 49-y illa rd a A bu M uslim h ara ka ti – M ova ro unnahrd a u m maviy la rg a q ars h i qo‘z g ‘o lo n b o‘l ib o ‘t a di. U m maviy la rg a q ars h i t a sh viq otn i A buM uslim X uro so n a holis in in g y u qori t a baqasig a muro ja atd an b osh la yd i.A bu M uslim Kufa nin g S ava d q is h lo g‘i d a t u g‘i lg an b o‘l ib , y o sh lig id a g um ash ta b o‘l ib is h la gan, k e y in s a rro jlik b ila n k u n k e ch ir g an. T im q ora r a ng a bbosiy la r h ara ka tin in g t im so li s a nalg an. A bu Muslim va u nin g t a ra fd orla ri q ora lib os k iy ib , q ora b ayro q o stid a u m maviy la rg a q ars h i k u ch la rn i b ir la sh tir is h ga kir is h adila r. 7 49-y ild a q o‘z g ‘o lo n g ‘a la ba b ila n t u gab, u m maviy la r a g‘d arib t a sh la nadi, u la rn in g o ‘r n ig a a bbosiy la r va kili A bulA bbos S affo x x a lif a lik t a xtig a o ‘t ir a di.A bbosiy la rn in g x a lif a lik t a xtig a c h iq is h i b ila n m eh natk a sh aholin in g a hvo lid a h ech q anday o ‘z g aris h b o‘l m ayd i. M eh natk a sh a holi o ‘r ta sid a a bbosiy la rg a q ars h i q o‘z g ‘o lo n ko ‘t a ris h k a yfi ya ti p ayd o b o‘l a di. 7 50-y ild a B uxo ro da S harik ib n S hayh ulm ahri b osh ch ilig id a q o‘z g ‘o lo n bo‘l ib o ‘t a di. B u q o‘z g ‘o lo nni A bu M uslim m ahalliy k u ch la r y o rd am i b ila n b ostir a di. Ic h ki z id diy a tla rd an fo yd ala ngan X it o y q o‘s h in la ri 7 51-y ild a T a lo s v o diy sig a b ostir ib k ir a di.A bu M uslim t o m onid an y u borilg an qo‘s h in u la rn i b u y e rd an q uvib c h iq ara di. 7 55-y ild aA bu M uslim xa lif a b uyru g‘i g a k o ‘r a o ‘l d ir ila di. U ni o ‘c h in i olis h u ch un 7 55-y ild a N is h opurd a S um bad b osh ch ilig id a 7 0 k u n d avo m e tg an q o‘z g ‘o lo n b o‘l ib o ‘t a di. B u qo‘z g ‘o lo n x a lif a t o m onid an b ostir ila di. “O q k iy im lik la r” q o`z g `o lo ni. 7 69-7 83-y illa rd a M ova ro unnahrd a “ O q k iy im lik la r” q o`z g `o lo ni b o`lib o`ta di. Q o`z g `o lo nga M uqanna b osh ch ilik q ila di.U nin g a sli is m i H osh im ib nH akim b o`lib ,m arv lik m ato la rg a oxo r b eru vc h i h unarm and b o`lg an. U M arv y a qin id agi K oza q is h lo g`id a t u g`ilg an b o`lib , “ M uqanna”, y a `n i “N iq obdor” n om i b ila n m ash hur b o`lg an. X uro so nda k ic h ik la sh ka rb osh id an v a zir d ara ja sig ach a k o `ta rilg an. Mazd ak t a `lim otin i t a rg `ib q ilib , p ayg `a m barlik d a`v o sin i q ilg anlig i u ch unBag`d od z in donig a t a sh la ngan. U nin g ta rg `ib oti a yn iq sa N axsh ob v a K esh s h aharla rid a y a xsh i s a m ara b era di. M uqanna K esh y a qin id agi S om qal` a sin i o `z q aro rg ohig a a yla ntir a di.B u q o`z g `o lo n a yn iq sa S ug`d da a vj o lib ,I lo q v a S hosh ga t a `s ir in i o `tk a za di. “O q k iy im lik ”la rg a z a rb a b eris h u ch un x a lif a A bu J a`fa r 7 75-y ild a J abro il b osh ch ilig id a k a tta q o`s h in jo `n ata di. Bir o q, u q o`z g `o lo nch ila rto m onid anm ag`lu biy a tg a u ch ra tila di. 7 76 y ild a N ars h axd agi q o`z g `o lo n b ostir ilg ach , ara bla r a so siy k u ch la rn i S am arq and v a K esh ga t a sh la yd ila r. X alif a M axd iy 7 77-y ild a q o`z g `o lo nga u zil-k e sil za rb a b eris h m aqsa did a h arb iy k u ch la rn i t o `p la sh m aqsa did a N is h opurg a k e la di. “ O q k iy im lik ”la r v a t u rk iy qabila la r S am arq andda ik ki y il ja ng q ilib , q o`z g `o lo nch ila r y e n gila dila r. K ura sh nin g o xir g i b osq ic h id a K esh vo diy sid a ja ngla r q iz ib k e ta di.M uqannanin g u ka si Q abza m , S om qal` a sin in gm udofa asig a q o`m ondonlik q ilg an Sarh am a o `z q o`s h in la ri b ila n t a slim b o`la dila r. M uqanna a ra bla rg a t a slim b o`lis h ni is ta m ay y o nib t u rg an ta ndir g a o `z in i t a sh la b h alo k b o`la di. Rofe ib n L a ys q o‘z g ‘o lo ni. “ O q k iy im lik la r” q o`z g `o lo ni m ag`lu biy a tg a u ch ra gach , 8 06-8 10-y illa rd a Rofe ib n L a ys b osh ch ilig id a S am arq and, B uxo ro , S hosh , N axsh ob v a X ora zm aholis in in g q o`z g `o lo ni b o`lib o`ta di. X uro so n n oib i M a`m un ( 8 06-8 19) S om onxu dot n abir a la ri N uh, A hm ad v a Y a hyo la rd an y o rd am so `ra b q o`z g `o lo nni b ostir a di. S om oniy la rn in g x a lif a lik o ld id agi b u x iz m atla ri n atija sid a M ova ro unnahr k e la ja k ta qdir im ahalliy m ulk d orla r q o`lig a o `tis h ig a y o `l o ch ila di. Ara bla rg a q ars h i o lib b orilg an x a lq h ara ka tla rin in gm ag‘l u biy a tig a u ch ra sh is a babla ri q uyid agila rd an ib ora t ed i: · X alq h ara ka tla rin in g u yu sh m aganlig i; · A ra bla r q o‘s h in in in g u yu sh ganlig i, k o ‘p q uro l-a sla haga e g a e ka nlig i; · M ahalliy b oyla rn ig x a lq qa y o rd am b erm aganlig i. Muqanna v a R ofe ib n L a ys q o‘z g ‘o lo nla ri m ag‘l u biy a t b ila n t u gagan b o‘l s a da, le kin a ra b x a lif a lig i neg iz in i la rz a ga k e lt ir d i, u nin g t a rq alis h in i t e zla sh tir d i. Ara bla rO ‘r ta O siy o da o ‘z in in g s iy o siy h ukm ro nlig in i o ‘r n ata o lm adi.L ekin a ra bla ris tilo siM ova ro unnahrd a ye r e g alig i m unosa batla rin i o ‘r n atis h in i t e zla sh tir d i, is lo m din in in g t a rq alis h ig a s a bab b o‘l d i.A ra bla r is tilo si v a is lo m din in in g z o ‘r lik b ila n k ir it ilis h ig a q ars h i a jd odla rim iz o ‘z m usta qillik la ri u ch un, o ‘z e ‘t iq odla ri y o ‘l id a ku ra sh dila r.

T A Y Y O R L A D I : Q O B I L O V A E L N O R A TEKSHIRDI: BERDIQULOV MIROLIM

M avz u :T urk x o qonlig i siv iliz a ts iy a si. Reja . 1.T urk x o qonlig in in g ta sh kil t o pis h i. 2 .G 'a rb iy T urk x o qonlig i.

Tu rk х о qоnlig i. О lim lа rn in g fi krig а k o ‘r а , e n g q аdim gi t u rk iy zа bоn х а lq lа rto ‘g ‘r is id аgi m а’l u m оtlа rm ilо ddаn а vvа lg i 1756-y ilg а t е g is h li. T u rk а tа m аsi k u ch li, b аquvvа t d еg аn m а’n оni b ild ir а di. V a srn in g ik kin ch i y a rm i v а V I а srn in g bir in ch i y a rm ilа rid а О lt о y v а J аnubiy S ib ir d а А sh in а ( h im mаtli, m аrd b o‘r i) q аbilа sin in g y a bg‘u lа ri А sа nsh оd, T u u v а Bum in (4 60-5 53)lа r b оsh ch ilig id а t u rk iy q аbilа lа rn in g it tif о qi v u ju dgа k еlа di. 5 51-y ild аBum in b оsh ch ilig id аTu rk х о qоnlig i tа sh kil t о pаdi. D аvlа t h ukm dоri x o qon d еb y u rit ilg аn. Х оqоnlik n i m аrk а zi О lt о yd аgi U tu kа n s h аhri e d i. T u rk lа rn in g g‘а rb gа t о m оn y u ris h lа rid а Is tе m i b оsh ch ilik q ilа di. U ngа “ y a bg‘u х о qоn” V I а srn in g 6 0-y illа rid а T u rk х о qоnlig i eftа lit lа r d аvlа tin i t о r-m оr q ilib , k а ttа d аvlа tg а а sо s s о lа di. T u rk х о qоnlа ri O ‘r tа О siy o ni o ‘z lа rig а b o‘y su ndir ib , m аhаlliy hоkim lа rd аn h аr y ili b еlg ilа ngаn m iq dоrd а o ‘l p оn о lib t u rg аn, u lа rn in g ic h ki is h lа rig а а rа lа sh m аgаn. Eftа llа r d аvlа ti y o ‘q b o‘l g аch , E rо n А m udаry o dаn t о S uriy a gаch а o ‘t g аn Ip аk y o ‘l i u stid а n аzо rа tn i o ‘z q o‘l id а t u tib tu ris h gа h аrа kа t q ilа di. T u rk lа rn i u nin g h ududi о rq аli V iz а ntiy a b ilа n а lо qа q ilis h gа y o ‘l b еrm аyd i. T u rk lа rn i а lо qаni tik lа sh u ch un M аniа х b оsh ch ilig id аgi e lc h ilа rn i y u bоris h i n аtijа b еrm аyd i. T u rk lа r V iz а ntiy a b ilа n h аrb iy it tif о q t u zib , sо sо niy lа rg а z а rb а b еris h m аqsа did а h аrb iy y u ris h b оsh lа sh gа q аrо r q ilа di. 5 68-5 69-y illа rd а T u rk х о qоnlig i Kоnstа ntin оpоlg а im pеrа tо r Y u stin II h uzu rig а o ‘z e lc h ilа rin i y u bоrа di. B ir о q, k o ‘p o ‘t m аy V iz а ntiy a nin g а vа rlа r b ilа n оlib b оrg аn t in ch lik а lо qаlа rin i t u rk lа r it tif о qqа х iy o nаt d еb b ilib , 5 75-5 76 y illа rd а t u rk lа r K im mеriy B оsfо rig аch а k ir ib bоrа dilа r. K еyin ch аlik V iz а ntiy a v а х а zа rlа r k o ‘m аgid а t u rk lа r b ir n еch а b оr E rо ngа q аrs h i q o‘s h in t о rtа dilа r. 5 88-y ild а ulа r H ir о t y a qin id а E rо ndаn y еn gilа dilа r. B unin g о qib аtid а T u rk d аvlа ti e n di V iz а tiy a b ilа n а lо qаlа rn i K аsp iy d еn giz in in g sh im оliy q is m id аn y a ngi s а vd о y o ‘l d аn о lib b оris h gа m аjb ur b o‘l d i.

O'xshashlar

Turk xoqonligi svilizatsiyasi
Turk svilizatsiyasi
Jahon svilizatsiyasi
Vizantiya svilizatsiyasi
Aglsakslar svilizatsiyasi