logo

Konformatsiya va Konfiguratsiya haqida

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1291.294921875 KB
Reja :
1. Konformat siya
2. Konfi gurat siya 
3.Polimerlar ning r egulyar va nor egulyar 
t uzilishlar i      Konfi gur a t siya – molek ulada at omlar ning 
aniq bir fazoviy joylashuvi bo’lib,   issiqlik 
harakat i jarayonida molekula o’zining 
t uzilishini o’zgart irmaydi ( sis-t ransizomer iya, 
oqsil molekulalarining birlamchi, ikkilamchi, 
uchlamchi va t o’r t lamchi  t uzili shlari, DNK 
ning ik kilamchi t uzilishi va h.z)     Konfo rmat siya – molekuladagi 
at omlar ning fazoviy joylashuvi bo’lib, 
issiqlik  hara kat i t a’sir ida molek uladagi 
at om yoki at omlar guruhining kimyoviy 
bog’lar ini  uzma gan holdagi erkin harakat i 
( aylanishi) . Konfor mat siy
aYuMB lar molekulalarida atomlar guruhi C – C bog’i 
bo’ylab, 
C – C bog’i atrofida issiqlik harakati energiyasi hisobiga 
valent burchaklarini  oʻzgar tirmagan holda aylanishi 
mumkin. Bu vaqtda molekulalar turli xil shaklni –
konfor matsiyani qabul qiladi Konfi gurat siya 
Konformatsiya-bu molekuladagi atomlarning turli  xil 
fazo viy joylashuvidir. Erkin aylanish odatda, faqat σ-
bog’lar bo’ylab bo’ladi.π-bogʻ lar  atrofida erkin aylanish 
bo’lishi mumkin emas. Chunki π-bog’larni uzish  uchun 
energiya sarflash kerak bo’ladi. Natijada qo’sh bog’ 
uziladi. Shuning uchun  toʻyinma gan uglevodorodlar 
konformasion izomeriyaga ega emas. Konformatsiyalar 2 xil bo’ladi:
a)  t o’silgan; 
b)  t ormozlangan. Ener get ik
jihat dan t or mozlangan konformat siya qulay, 
chunki unda at omlar gur uhi bir bir idan 
ancha uzoq joylashadi:  Konfor mat siyaning asosiy t avsifi  t or sion burchakdir.
C  – C  bog’i atr ofi da er k in aylanish natijasida bog’ 
uzunligi va bog’lar   orasi dagi bur chak  o’zgar maydi. 
Konfor masion shak llar bir -bir iga osongina  oʻtib 
tu radi. Ular  boshqa-boshqa moddalar  emas, balki 
bit ta modda  molek ulasining tur li shak llar idir. 
Konfor masion o’t ishlar da k imyoviy bog’lar   uzilm aydi.
Konformat siya va konfi gurasiya 
t ushunchalar ini bir-biridan farqlay  bilish 
kerak. Konformat siyadan farq qilib, 
molekulalar bir konfi gurasiyadan 
boshqa siga o’t ishi uchun k imyoviy bog’ning 
uzilishi t alab et iladi  Polimer lar  t ur li x il konfor matsiyalar ni qabul qilishi 
mumk in:
   G ʼ ujanak k onformatsiya. Bu chiziqli polimerlar uchun xarakterli 
(PE, PP,  PU B va zinasimon polimerlarga polifenilensiloksan kiradi);
  Spiral – polimerlarda vodorod bog’lanish hisobiga hosil bo’ladi 
(masalan, oqsil molekulalari va nuklein kislotalar);
 
 Globula – juda kompakt (ixcham) zarracha bo’lib, shakli sharga 
yaqin.
Bunday konformatsiya ichki molekulyar ta’sirlashuv kuchli bo’lgan 
polimerlar (masalan, PTFE) uchun xarakterli;
 
 Sterjen – alkilpoliizosianatlarda aniqlangan;
 
 Burmali konformatsiya. Kristall holatdagi polimerlar uchun 
xarakterli 
(masalan, PE);
 
 Tirsakli val konformatsiyasi (poli – p – benzamidda bo’ladi). Polimerlanish natijasida asosiy zanjirda asimmetrik 
uglerod atomi hosil  boʻla di. 
Demak, makromolekuladagi elementar halqa (zveno) 
optik faollik namoyon  qiladi  va ular konfigurasiyasi 
qutblangan nur tekisligini o’ngga buruvchi D shakl  va 
ch apga buruvchi L shaklli fazoviy izomerlarga xos 
bo’ladi. Shu shakllarning  makro molekulada qanday 
taqsimlanganligiga ko’ra X o’rinbosarning molekuladagi  
fazovi y o’rni belgilanadi.
Bu asimmetrik uglerod atomida X guruhning joylanish 
holatiga qarab  polimer lar  izotak t ik , sindiotak t ik  va 
atak t ik   tuzilishli bo’ladiPol i m er l a r n i n g r egu l y a r  va  n or egu l y a r  
tu zi l i sh l a r i Ataktik polimerlarda asimmetrik uglerodli 
D va L konfigurasiyalar betartib  joyla shgan 
bo’ladi. Ko’pgina ataktik polimerlarda 
monomer qoldiqlar o’zaro α, β  ("bo shga 
dum”) bog’lanishga ega bo’ladi.
Agar X guruhlar fazoda tartibsiz joylashgan 
bo’lsa, bunday polimerlar  atak tik tuzilishli 
(noregulyar) polimer deyiladi:  Izotaktik polimerlarda barcha radikallar tekislikning bir 
tomonida
joylashadi; ya’ni asimmetrik uglerod faqat bir xil 
konfigurasiyaga –D yoki L  shakl ga ega bo’ladi: Sindiotakt ik polimerlarda radikallar navbat  bilan t ekislikning 
ust ida va
ost ida tar t ibli joylashadi St er eor egulyar  (  izotak t ik  va sindiot ak t ik )  
polimer lar da mak r omolek ulalar  bir -bir iga zichr oq 
joylashadi va ular  o’r tasida o’zar o tor t ishuv k uchli 
bo’ladi. Bu  esa p olimer ning pishiqligi va issiqqa 
chidamliligini oshiradi. Polimer lar ning  x ossa lar iga 
ular ning fazoviy tuzilishi k att a ta’sir  ko’r satadi.
  At ak tik  polipr opilen yumshoq mat er ial bo’lib, 
pok r ishk a ( qopqoq)  ga va  adgeziv lar ga qo’shimcha 
sifat ida ishlat iladi.
 
 Izot ak t ik  k r istallik  polipr opilen –yuqor i harorat da 
suyuqlanadigan pux t a t ol a boʻli b, tola tayyor lash va 
plastik ada ishlatiladi.
 
 Sindiotak t ik  polipr opilen k r ist all bo’lib, uning 
suyuqlanish har orat i 200C ga teng. 1. Asqarov M.A., Ismoilov I.I. Polimerlar kimyosi va fizikasi. Toshkent, 
O'zbekiston, 2004.
2. Asqarov M., Ismoilov R., Ro'ziyev R., Toshev I. Polimerlar fizikasi va 
kimyosi. Toshkent, TURON-IQBOL, 2006.
3. Asqarov M.A., Ismoilov I.I. Polimerlar kimyosi va fizikasidan amaliy 
mashg'ulotlar. Toshkent, Yangi asr avlodi, 2006, 200 b.
4. Ismoilov I.I., Rafikov A.S. Polimerlanishni donor-akseptor 
mexanizmi. 
Toshkent, TKTI, 2003.
5. Musaev U.N., Boboev U.M., Kurbonov Sh.A., Xakimjonov B.Sh., 
Muhamadiev M.G. Polimerlar kimyosidan praktikum. Toshkent, 
―Universitet‖, 
2001, 330 b.
6. Rashidova S.Sh., Nadjimutdinov N.N., Usmonov T.I. Polimerlar 
kimyosiga kirish. Toshkent. 2003. 63 b. Foydalanilgan adabiyot lar  r oʻyx at i:

Reja : 1. Konformat siya 2. Konfi gurat siya 3.Polimerlar ning r egulyar va nor egulyar t uzilishlar i

Konfi gur a t siya – molek ulada at omlar ning aniq bir fazoviy joylashuvi bo’lib, issiqlik harakat i jarayonida molekula o’zining t uzilishini o’zgart irmaydi ( sis-t ransizomer iya, oqsil molekulalarining birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va t o’r t lamchi t uzili shlari, DNK ning ik kilamchi t uzilishi va h.z)

Konfo rmat siya – molekuladagi at omlar ning fazoviy joylashuvi bo’lib, issiqlik hara kat i t a’sir ida molek uladagi at om yoki at omlar guruhining kimyoviy bog’lar ini uzma gan holdagi erkin harakat i ( aylanishi) .

Konfor mat siy aYuMB lar molekulalarida atomlar guruhi C – C bog’i bo’ylab, C – C bog’i atrofida issiqlik harakati energiyasi hisobiga valent burchaklarini oʻzgar tirmagan holda aylanishi mumkin. Bu vaqtda molekulalar turli xil shaklni – konfor matsiyani qabul qiladi Konfi gurat siya Konformatsiya-bu molekuladagi atomlarning turli xil fazo viy joylashuvidir. Erkin aylanish odatda, faqat σ- bog’lar bo’ylab bo’ladi.π-bogʻ lar atrofida erkin aylanish bo’lishi mumkin emas. Chunki π-bog’larni uzish uchun energiya sarflash kerak bo’ladi. Natijada qo’sh bog’ uziladi. Shuning uchun toʻyinma gan uglevodorodlar konformasion izomeriyaga ega emas.

Konformatsiyalar 2 xil bo’ladi: a) t o’silgan; b) t ormozlangan. Ener get ik jihat dan t or mozlangan konformat siya qulay, chunki unda at omlar gur uhi bir bir idan ancha uzoq joylashadi: