logo

Markaziy Osiyo davlatlarining jahon geosiyosatidagi o’rni

Yuklangan vaqt:

16.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

594.9052734375 KB
z

  Mavzu: Markaziy Osiyo davlatlarining jahon        
geosiyosatidagi o’rni

                         Reja:

1. Markaziy Osiyo geosiyosiy manfatlar 
to’qnashuvchi mintaqa

2. Markaziy Osiyo davlatlarining jahon 
geosiyosatidagi o’rni 

3.  Markaziy Osiyi davlatlari va Amerika o’rtasidagi 
geosiyosiy vaziyat  z

Markaziy Osiyo - ge Markaziy Osiyo - geosiyosiy manfaatlar 
to'qnashuvchi mintaqa .   Tahlilchilar nazarida Markaziy 
Osiyo qudratli davlatlarning geosiyosiy manfaatlari 
doirasida qolmoqda. Mintaqada Amerika, Rossiya va Xitoy 
o’rtasida o’ziga xos kurash ketmoqda. Strategik joylashuv 
har bir respublika taraqqiyotiga ham, tanazzuliga ham 
sabab bo’lishi mumkin, deydi bu kuzatuvchilar.   Mintaqa 
kelajagi haqida gapirganda tojik ijodkorlaridan biri 
Zayniddin aytadiki, Rossiya ham, G’arbu-Xitoy ham 
Markaziy Osiyoga o’z manfaatlari nuqtai nazaridan 
qaraydi, ularning suyosatidan ehtiyot bo’lish zarur .  z

Bir vaqtlar ruslar o’lkamizda o’rnashib, ruslashtirish 
siyosatini olib borgandi, hammani ruslashtirdi, deydi u.

"Ularning manfaati shuki, xalqni o’zidek qilsa, bo’ysundirsa. 
Bu narsalarga juda ehtiyotlik bilan yondoshish kerak, 
bo’lmasa qul bo’lib qolamiz. Shunday ham xalqimiz 
Rossiyada quldek ishlapti", - deydi Zayniddin.

Tojik yozuvchisi Muhiddin Xo’jazod bugungi dunyo syosatiga 
baho berarkan, yangi texnologiyalar tufayli qurol, bosqin 
shart emas deydi, xalqlarni asoratga solishning boshqacha 
yo’llari paydo bo’lganini ta’kidlaydi, Markaziy Osiyo 
davlatlari kuchsizligini urg’ulaydi.  z  z
Markaziy Osiyo ko‘ptomonli yondashuvga ega mintaqadir. 
Mintaqada joylashgan mamlakatlar o‘z yo‘nalishlarini bir kuchli 
davlatdan ikkinchi kuchli davlat tomon doimo o‘zgartirib turadi. 
Tez o‘zgarib turadigan milliy manfaat ular uchun asosiy tashqi 
yo‘nalishdir .

Yana bir narsa – Markaziy Osiyo mamlakatlari moliyaviy-
iqtisodiy hamkorlik olib bormoqchi bo‘lganlar bilan har doim 
ham munosabat o‘rnata olmaydilar garchi mustaqil deb 
hisoblansalarda!

Darhaqiqat, kuchsizliklari uchun turli kutilmagan yakun bilan 
tuzilgan shartnomaviy “tuzoq”lar ularni doimiy ravishda kutib 
turadi.  Markaziy Osiyo respublikalari uchun, ayniqsa, ularning 
geosiyosiy “baxtsizligi” – Rossiya, Xitoy va Eronga 
yaqinligidadir.  z
Markaziy Osiyo kimga va nima uchun kerak?  Kimga 
kerak emas degan savolga javob berish osonroq.

Mintaqa birinchi navbatda Qo‘shma Shtatlar (jamoaviy 
G‘arb), Rossiya, Xitoy, Eron va Turkiya uchun muhimdir. 
Shuningdek, Hindiston, Saudiya Arabistoni, 
Afg‘onistonga ham. Qancha ko‘p “ko‘zlar” va 
“manfaatlar” unga yo‘naltirilgan bo‘lsa, u shunchalik 
himoyasiz. Undan foydalanmoqchi bo‘lganlarning 
barchasining maqsadlari bir-biriga qarama-qarshidir. Bu 
esa mintaqani yanada kuchsizlartiradi.  z  z

Bu shuni anglatadiki, ko‘p vektorli tashqi siyosat, ma’lum bir davlatning 
suverenitetini mustahkamlash, dunyo o‘yinchilari o‘rtasida muvozanatni saqlash, 
ular uchun “kerakli” bo‘lish shu bilan birga mustaqillikni ta’minlash juda qiyin. 
Chunki, ba’zi tashqi sheriklar Markaziy Osiyoda barqarorlikka, boshqalari esa 
noqonuniy va jinoiy manfaatlar lobbisi uchun betartiblikka muhtojdir.

Masalan, Markaziy Osiyodagi beqarorlik  Vashington  uchun manfaatli – bu 
avtomatik ravishda Xitoy, Rossiya va Eron xavfsizligiga zarba beradi. Shuningdek, 
Afg‘onistonni Markaziy Osiyodan turib “boshqarish” osonroq.

Boshqa tomondan,  Xitoy  Markaziy Osiyodan barqarorlikni, o‘z chegaralarining 
xavfsizligini, mintaqadan energiya manbalarining kirib kelishini va tovarlarni 
sotishni – to‘g‘ridan-to‘g‘ri va tranzit bilan Yevropaga chiqishga muhtoj. XXRning 
ekspansiyalash siyosati asosan moliyaviy, iqtisodiy, texnologik va logistik 
xususiyatga ega.  z
Bugunda ilmiy faoliyat yuritayotgan sobiq mahalliy bir tojik 
demokrat AQShning Tojikistondagi bugungi siyosatiga nazar 
solarkan, Amerika mintaqada ehtiyotkorlik bilan siyosat olib 
bormoqda, bu yerda ularning Rossiya va Xitoy manfaatlariga 
zid harakati sezilmaydi, deydi.

Uning fikricha, regionda inson huquqlari vayron etilsa ham 
G’arb mamlakatlari ovoz ko’tarmaydi, noziklik bilan 
ochilgan yo’llaridan mahrum bo’lishni istamaydi.

Moskvadan tahlilchi Leonid Gusev AQShning Markaziy 
Osiyodagi siyosati uzoq yillarga mo’ljallangan, maqsad - 
Xitoyga yaqin mintaqadan foydalanish deydi.  z
AQSh Davlat kotibi Jon Kerri Tojikiston rahbari Emomali Rahmon 
bilan, Dushanbe, 3-noyabr, 2015  z

1990-yillarning oxiri, 2000-yillar boshidan Markaziy Osiyo AQSh 
diqqat markazida edi. Region mamlakatlarining asosiy qismi Xitoy 
bilan chegaradosh, Xitoy esa Amerika tashqi siyosatida juda muhim 
ahamiyat kasb etadi. AQSh Markaziy Osiyo davlatlarida demokratiya 
targ’iboti va ustuvorligi yo’lida pragmatik qarashlarga ega. Ular bu 
yerdagi davlatlarning uzoq yillardan beri hukmronlik qilayotgan 
rahbarlari siyosatiga panja orasidan qarashadi. Iqtisodiy-energetik 
va geosiyosiy omillar muhim, hammani hammasi qoniqtiradi. 
Dunyoning bu burchagida ko’pgina mamlakatlar manfaati 
tutashadi, shuning uchun ham inson huquqlariga ko’z yumish 
holatlari bor", - deydi Gusev.  z

Tojik eksperti Abdujabbor Yo’ldoshev Xitoyning 
mintaqadagi siyosati haqida gapirarkan, uning 
harakatlarida G’arbdan ustunlikni ajratib ko’rsatadi.

"Xitoy regionda Anerikaga muqobil turish uchun atrofiga 
islomiy davlatlarni birlashtira oldi. Ular Tojikistonda ham, 
O’zbekistonda ham shunday ish tutishmoqdaki, elita ham, 
hukumatdorlar ham rozi, harakatlari zamirida esa o’z 
xavfsizliklari - Sharqiy Turkistonni qattiq nazorat qilish 
siyosati yotadi, hatto Tojikistonning bir parcha yerini ham 
o’zlariniki qilib olishdi.  z

Markaziy Osiyoda Rassiya ham ancha oldindan geosiyosiy 
mavqega ega. Uning o’rni Markaziy Osiyoda anchagina muhum 
sanaladi.Xusussan bir olim ham shunday deydi Rassiyaning ro’li 
Tojikistonda ham Ozbekistonda ham yetarlicha ahamiyatli. U 
xohlagan vaqti Markaziy Osiyo davlatlariga xavf solishi mumkim 
deb aytadi.Rossiya iqtisodiyoti uchun ham Markaziy Osiyo 
davlatlarining ahamiyatli tomoni bor. Xususan ishchi kuchi yoki 
zarur maxsulotlar bilan ta’minlashi ham uning uchun katta 
ahamiyatga ega sanaladi. Xususan Qozoqiston bilan ham 
sherikchilik asosida ishlab chiqarish ishlarini yo’lga qòygan va bu 
ham davlat budjetiga anchagina foyda keltirmoqda.  z

z  Mavzu: Markaziy Osiyo davlatlarining jahon geosiyosatidagi o’rni  Reja:  1. Markaziy Osiyo geosiyosiy manfatlar to’qnashuvchi mintaqa  2. Markaziy Osiyo davlatlarining jahon geosiyosatidagi o’rni  3. Markaziy Osiyi davlatlari va Amerika o’rtasidagi geosiyosiy vaziyat

z  Markaziy Osiyo - ge Markaziy Osiyo - geosiyosiy manfaatlar to'qnashuvchi mintaqa . Tahlilchilar nazarida Markaziy Osiyo qudratli davlatlarning geosiyosiy manfaatlari doirasida qolmoqda. Mintaqada Amerika, Rossiya va Xitoy o’rtasida o’ziga xos kurash ketmoqda. Strategik joylashuv har bir respublika taraqqiyotiga ham, tanazzuliga ham sabab bo’lishi mumkin, deydi bu kuzatuvchilar. Mintaqa kelajagi haqida gapirganda tojik ijodkorlaridan biri Zayniddin aytadiki, Rossiya ham, G’arbu-Xitoy ham Markaziy Osiyoga o’z manfaatlari nuqtai nazaridan qaraydi, ularning suyosatidan ehtiyot bo’lish zarur .

z  Bir vaqtlar ruslar o’lkamizda o’rnashib, ruslashtirish siyosatini olib borgandi, hammani ruslashtirdi, deydi u.  "Ularning manfaati shuki, xalqni o’zidek qilsa, bo’ysundirsa. Bu narsalarga juda ehtiyotlik bilan yondoshish kerak, bo’lmasa qul bo’lib qolamiz. Shunday ham xalqimiz Rossiyada quldek ishlapti", - deydi Zayniddin.  Tojik yozuvchisi Muhiddin Xo’jazod bugungi dunyo syosatiga baho berarkan, yangi texnologiyalar tufayli qurol, bosqin shart emas deydi, xalqlarni asoratga solishning boshqacha yo’llari paydo bo’lganini ta’kidlaydi, Markaziy Osiyo davlatlari kuchsizligini urg’ulaydi.

z

z Markaziy Osiyo ko‘ptomonli yondashuvga ega mintaqadir. Mintaqada joylashgan mamlakatlar o‘z yo‘nalishlarini bir kuchli davlatdan ikkinchi kuchli davlat tomon doimo o‘zgartirib turadi. Tez o‘zgarib turadigan milliy manfaat ular uchun asosiy tashqi  yo‘nalishdir .  Yana bir narsa – Markaziy Osiyo mamlakatlari moliyaviy- iqtisodiy hamkorlik olib bormoqchi bo‘lganlar bilan har doim ham munosabat o‘rnata olmaydilar garchi mustaqil deb hisoblansalarda!  Darhaqiqat, kuchsizliklari uchun turli kutilmagan yakun bilan tuzilgan shartnomaviy “tuzoq”lar ularni doimiy ravishda kutib turadi.  Markaziy Osiyo respublikalari uchun, ayniqsa, ularning geosiyosiy “baxtsizligi” – Rossiya, Xitoy va Eronga yaqinligidadir.