Materik iqlimining xususiyatlari. Iqlim mintaqalari
![Mat erik iqlimining xususiy at lari.
Iqlim mint aqalari Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_1.png)
![](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_2.png)
![Iqlimi
Afrika eng issiq materik.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_3.png)
![Afrika iqlimining tarkib
topishida uning geografik
o‘rni, havo bosimi va
massalari, relyefi, okean
oqimlari kabi omillar
kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Iqlim t a’sir k o‘rsat uv chi fak t orlar](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_4.png)
![Geografik o‘rniga bog‘liq holda har qanday materikka qaraganda
Quyosh
issiqligi va nurini ko‘p oladi. Chunki materikning katta qismi
tropiklar orali-g‘ida joylashgan. Tropiklar oralig‘ida Quyosh yil bo‘yi
ufqdan juda balandda bo‘ladi. Yiliga ikki marta har bir nuqtada qoq
tepada — zenitda bo‘ladi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_5.png)
![Materikning katta qismida havo harorati o‘ratacha +20°C dan
yuqori. Kunduzgi harorat esa ko‘pincha +40°C dan oshib ketadi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_6.png)
![Materikning shimoliy qismidagi Tripoli shahrida 1922-yil 13-
sentyabrda Yer yuzasidagi eng yuqori harorat kuzatilgan (+58°C).
Tripoli](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_7.png)
![Hatto materikning shimoliy va janubiy subtropik mintaqalar
doirasidagi chekka qismlarida qish oylarining o‘rtacha harorati
+10°C +12°C dan pastga tushmaydi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_8.png)
![Afrikada biz odatlanib qolgan sovuq qishlar bo‘lmaydi. Hududning
katta qismida qish va yoz asosan namlik sharoiti bilan farq qiladi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_9.png)
![Faqat tog‘lardagina harorat past bo‘ladi. Tog‘larning
baland qismlari hatto ekvatorda ham doimiy qorlar bilan
qoplanib yotadi.
Atlas tog‘laridagi qor qoplami
Kilimanjaro cho‘qqisidagi muzlik](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_10.png)
![Afrikada yog‘inlar notekis taqsimlangan. Kongo havzasi va
Gvineya qo‘ltig‘iga yog‘in ko‘p tushadi. Sababi ushbu hududlarda
havo bosimi past, ekvatorial havo massalari hukmron. Bundan
tashqari, Atlantika okeanidan nam havo massalari kirib keladi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_11.png)
![Efiopiya tog‘ligida, ayniqsa, Kamerun tog‘ining janubi-g‘arbiy
yonbag‘irlarida ko‘p yog‘in yog‘adi. Bu yerda yillik yog‘in miqdori
deyarli 10 000 mm gacha yetadi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_12.png)
![Madagaskar orolidagi tog‘lar bilan Drakon tog‘lari etaklarida ham
yog‘in ko‘p. Bu janubi-sharqiy shamollar ta’siridadir.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_13.png)
![Afrika cho‘llarida yog‘in miqori kam.
Cho‘llar faqat materik ichkarisida emas,
okean bo‘ylarida ham bor. Buning asosiy
sababi bu cho‘llar havoning pastlama
harakati va passat shamollari ustun
bo‘lgan yuqori atmosfera bosimi
mintaqasida joylashganidir.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_14.png)
![Bundan tashqari, Afrikaning shimoli-g‘arbiy va janubi-g‘arbiy
qirg‘oqlari yaqinidan o‘tuvchi sovuq oqimlar bor. Sovuq oqimlar
materikning qirg‘oqqa yaqin qismlaridagi havo haroratini
pasaytirib, yog‘in yog‘ishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_15.png)
![Sovuq havo og‘irroq bo‘ladi, yuqoriga ko‘tarila olmaydi, bulutlar
hosil qilmaydi va yog‘in bermaydi. Okean suvi yuzasidan ko‘p nam
bug‘lanadi. Shu sababli harorat pasayganda tuman hosil bo‘ladi va
shudring tushadi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_16.png)
![Iqlim mint aqalari.
Afrikani ekvator deyarli o‘rta
qismidan kesib o‘tgani sababli
ekvatorial iqlim mintaqasidan
boshqa iqlim mintaqalari materikda
ikki marta takrorlanadi. Shu sababli
materikda bitta ekvatorial, ikkita
subekvatorial, ikkita tropik, ikkita
subtropik iqlim mintaqalari
shakllangan.
Asosiy iqlim mintaqalari —
ekvatorial, tropik va mo‘tadil, oraliq
iqlim mintaqalari — subekvatorial
va subtropik iqlim mintaqalaridir.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_17.png)
![Ek v at orial mint aqa.
Bu mintaqa Kongo daryosi
havzasining bir qismini va Gvineya
qo‘ltig‘i sohillarini o‘z ichiga oladi. Bu
mintaqada yil bo‘yi ekvatorial havo
massalari hukmronlik qiladi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_18.png)
![Bu mintaqada yil bo‘yi ekvatorial havo massalari hukmronlik qiladi.
Bu yerda o‘rtacha oylik harorat doim yuqori — +26 °С ga teng va
bir tekis taqsimlangan.
Ekvatorial havo
massasi](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_19.png)
![Yog‘in bir tekis yog‘adi, ayrim joylarda 10 000 mm yog‘in
yog‘adi. O‘simliklar to‘xtovsiz o‘sib, rivojlanadi (48-rasm).](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_20.png)
![Bu mintaqada doim bitta fasl — yoz bo‘lib turadi. O‘rtacha
oylik harorat va yog‘inlarning fasliy o‘zgarishi juda kam
kuzatiladi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_21.png)
![Subek v at orial mint aqa.
Bu iqlim mintaqasi ekvatorial iqlim
mintaqasini shimol va janub
tomondan o‘rab turadi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_22.png)
![Chegaralari ekvatordan shimol va janub tomonlarga 15–20°
kengliklargacha cho‘zilib borgan. Bu yerda harorat yil bo‘yi yuqori,
lekin fasliy farqlar sezilib turadi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_23.png)
![Subekvatorial iqlim ekvatorial iqlimdan yog‘in miqdorining
nisbatan kamligi va yog‘inlarning fasllar bo‘yicha notekis
taqsimlanishi bilan farq qiladi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_24.png)
![Bu yerda ikkita fasl — sernam yoz va quruq qish keskin farq qiladi.
Yozda ekvatorial havo massasi, qishda esa tropik havo massasi
hukmronlik qiladi (50-rasm).](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_25.png)
![Tropik mint aqa.
Tropik mint aqalar har ikki
yarimsharning tropik kengliklariga
to‘g‘ri keladi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_26.png)
![Shimoliy Afrikada butun dunyodagi eng issiq va quruq o‘lka —
Sahroi Kabir
joylashgan (51-rasm).
Bu yerda yoz nihoyatda issiq bo‘lib, havoda bulut deyarli bo‘lmaydi,
Quyosh toshloq va qumli cho‘llarning yer yuzasini 70–80°C gacha
qizdiradi,](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_27.png)
![havo harorati 40… 45°C gacha ko‘tariladi. Kechasi esa yer
yuzasi va havo harorati 0°C gacha pasaygani kuzatilgan.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_28.png)
![Shimoliy tropikning yoz oylarida vaqti-vaqti bilan kuchli samum
(arabcha — issiq shamol) va hamsin (issiq, quruq, kuchli janubiy va
janubi-g‘arbiy shamol) shamoli esib, qum bo‘roni bo‘lib turadi (52-
rasm).](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_29.png)
![Quruq o‘zan — vodiylar to‘satdan yog‘gan yomg‘ir suvi
bilan to‘yinadi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_30.png)
![Janubiy Afrikada tropik iqlim mintaqasi kichikroq
maydonni egallaydi. Bu yerda Sahroi Kabirdagidan
ko‘proq yog‘in tushadi.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_31.png)
![Ayniqsa, Drakon tog‘larining sharqiy yonbag‘irlari va
Madagaskar orolining sharqida yog‘in ko‘p yog‘adi (Nam
tropik , 2-raqam).](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_32.png)
![Subt ropik mint aqa.
Bu mintaqa materikning chekka
shimoli va chekka janubida tarkib
topgan.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_33.png)
![Subtropik mintaqada Quyosh issiqligi tropik mintaqadagidan
ancha kam. Haroratning fasliy o‘zgarishi ko‘proq seziladi.
Yozda issiq — 27°… 28°C, qishda nisbatan iliq — 10… 12°C.](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_34.png)
![Janubiy Afrikaning janubi-sharqiy qirg‘oqbo‘yi hududlarida yog‘in
yil davomida bir me’yorda yog‘adi, lekin musson shamollari yozda
eng ko‘p yog‘in keltiradi (bir meyordagi namgarchilik subtropik
iqlim o‘lkasi,
6-raqam).](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_35.png)
![Afrikaning shimolida va janubi-g‘arbida yozda tropik, qishda
mo‘tadil havo massalari humron. Shuning uchun yoz juda
qurg‘oqchil, qish sernam (O‘rta dengiz iqlimi o‘lkasi, 4-raqam).](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_36.png)
![Afrikada issiqning mo‘lligi qimmatbaho tropik o‘simliklar
— kofe, kakao, xurmo, zaytun va boshqalar yetishtirishga
imkon yaratadi.
Kofe Kakao
Xurmo Zaytun](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_37.png)
![](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_38.png)
![© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T.
HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi.
•
@ edutrm_uz](/data/documents/0ce8fddf-71d1-4dc5-86ba-b9dad713cf6b/page_39.png)
Mat erik iqlimining xususiy at lari. Iqlim mint aqalari Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Iqlimi Afrika eng issiq materik.
Afrika iqlimining tarkib topishida uning geografik o‘rni, havo bosimi va massalari, relyefi, okean oqimlari kabi omillar kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Iqlim t a’sir k o‘rsat uv chi fak t orlar
Geografik o‘rniga bog‘liq holda har qanday materikka qaraganda Quyosh issiqligi va nurini ko‘p oladi. Chunki materikning katta qismi tropiklar orali-g‘ida joylashgan. Tropiklar oralig‘ida Quyosh yil bo‘yi ufqdan juda balandda bo‘ladi. Yiliga ikki marta har bir nuqtada qoq tepada — zenitda bo‘ladi.