logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Nutq madaniyati va mutolaa san’ati fanidan mustaqil ta’lim topshirig`i

Nutq madaniyati va mutolaa san’ati fanidan mustaqil ta’lim topshirig`i

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

213.7900390625 KB
Ko'chirib olish
Nutq madaniyati va mutolaa san’ati fanidan mustaqil ta’lim topshirig`i Mavzu: Hadislarda nutq odobi Reja: 1. Hadis haqida ikki og`iz. 2. Hadislarda notiqlik turlarining ko`rinishi. 3. Roviy nutqi. 4. Imom al-Buxoriyning “Al-jome’ as-sahih” asarida nutqiy mukammallik. Hadis (arabcha – xabar, gap, yangilik) –Muhammad (s.a.v) aytgan so`zlari, qilgan ishlari, iqrorlari to`g`risidagi rivoyat. Islom dinida Qur’ondan keyin turuvchi ikkinchi manba hisoblanadi. Hadis ikki qismdan iborat bo`ladi: matn va sanad. Hadis ikki turga – Hadisi qudsiy (ma’nosi Alloh taoloniki, aytilishi rasululloh tomonidan bo`lgan hadislar) va Hadisi nabaviyga bo`linadi. Hadislar e’tiborga olinishi jihatidan uch qismga bo`linadi: sahih (ishonchli), hasan (yaxshi) va zaif. Hadislardanido-eymo`minlar -yoRasulolloh -eyOdamfarzandi-eyiymonkeltirganlarImom al-Buxoriy Al-jome ʼ as- sahih"kito bi Hadislarda nido, ya’ni chaqiriq, e’tiborni jalb qilish uchun qaysidir toifa odamlar jamoasini atab murojaat qilish holatlari juda ko`p uchraydi. Masalan,quyidagi hadisga e’tibor beraylik: Rasululloh sallollohu alayhi va sallamdan so`radilar: “Yo Rasululloh, musulmonlarning afzali qaysi kishidir?” Rasululloh “Qo‘lidan va tilidan boshqa musulmonlar ozor topmagan kishidir”,- deb javob berdilar. Ushbu hadisda “Yo Rasululloh” deya xitob qilinib savol berilyapti. Keyingi hadisga ham e’tibor beraylik. Alloh taolo insonlarga qarata shunday xitob qiladi: “Ey Odam farzandi! Sizlarga in’om qilgan ne’matimni eslang va menga bergan axdingizga vafo qiling. Shunda men ham o‘z ahdimga vafo qilaman. Mendangina qo‘rqinglar. Yo‘lboshlovchisiz to’g’ri yo’lga tushib bo’lmaganidek, jannatga ham amallarsiz yo’l yo’qdir. Shuningdek, mol mashaqqatsiz yig’ilmaydi. Xuddi shunday ibodatimga ham sabr qilsangizlargina, jannatga kirasizlar. Allohga nafl ibodatlar bilan yaqinlashing. Mening roziligimni o’zlaringiz orangizdagi miskinlar roziligidan izlang. Ulamolar majlisi orqali rahmatimga rag’batli bo’ling. Chunki rahmatim bir lahza ham ulardan ajralmaydi”. Ushbu hadisda ham Alloh taolo “ey Odam farzandi!” deya insonlarga murojaat qilmoqda. Shu kabi jumlalarni hadislarda judayam ko’plab uchratish mumkin. Ushbu jumlalar nutqning ta’sir kuchini oshirishga xizmat qiladi va ta’kid ma’nosi orqali insonlar e’tiborini hadisga, uning mazmunini tushunishga tortadi. Shuningdek, hadislar matnida nutqiy mukammallikni ham kuzatishimiz mumkin. Buni albatta so’zni yaratgan zot Alloh taoloning so’zlari va ul zot bizga rahmat ularoq yuborgan Rasulullohning so’zlari ekanligi bilan izohlashimiz mumkin. Yana shuni ham takidlshimiz kerakki, roviylarninng nutqiy savodxonligining yuqori ekanligi ham hadislarning matnlarini mukammal va tushunarli tarzda bizgacha yetib kelishida xizmat qiladi. Hadislarga roviylik qilish judayam mas’uliyatli ish bo’lib, Rasulullohning aytmagan gaplarini aytdi deyishlik, qilmagan ishlarini qildi deb yuborishlik juda katta gunohi kabiralardan hisoblanadi. Shunday mas’uliyatli ishni zimmasiga olgan sahobalardan Umar ibn Hattob roziyallohu anhu, Abu Hurayra roziyallohu anhu, Oisha onamiz roziyallohu anhu, Ibn Umar roziyallohu anhu kabi minglab kishilar hadislarning ushbu jihatiga alohida e’tibor qaratganlar. Roviylar va Rasululloh (s.a.v.)ning nutqlari deyarli barcha hollarda ko’chirma gapli qo’shma gap shaklida kelgan. Hadislarda “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam… dedilar”, “Rasululloh shunday marhamat qiladilar”, “Bir kishi Rasulullohdan so’radi”, “Rasululloh … deb javob qildilar” kabi oqoliplarni juda ko’p uchratishimiz mumkin. Masalan, quyidagi hadisga e’tibor bering. Abdulloh ibn Amr rivoyat qiladi: “Rasullulloh sollallohu alayhi vasallam: “Odam qiladirgan gunohi azimlardan biri – ota-onasini haqorat qilmoqdir!” dedilar. Shunda: “Yo Rasululloh, odam o’z ota-onasini qanday qilib haqorat qilmog’I mumkin?!”- deyishdi. Janob Rasululloh: “Birovning ota-onasini so’kkan odam o’z ota-onasini haqorat qilgan bo’lur”,-deb javob qildilar”. Ushbu hadisda “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam… dedilar”, “Rasululloh … deb javob qildilar” kabi qoliplar ishlatilganini ko’rishmiz mumkin. Ushbu jumlalar judayam ko’plab hadislarda roviy nutqi vazifasini bajaradi. Roviylar nutqining to’g’ri va tushunarli bo’lishi hadisning ommaviy barcha uchun bir xil miqdorda ta’sir etishiga xizmat qiladi. Hadislarning matnlarida chaqiriq, buyruq, hukm va hokazo kabi ohanglarni uchratishimiz mumkin. Hadislarda islom dinining qonun-qoidalari bilan birgalikda insoniy fazilatlar ham keng tashviq qilinadi, insoniylik shaniga dog’ tushuradigan fazilatlar qoralanadi. Muhaddislar ana shu yo’lda tinimsiz izlanishlar qiladilar. Muhaddislar imomi Imom al-Buxoriydir. Uning hadisga bag’ishlangan eng mashxur asari “Al-jome’ as-sahih’’ asaridir. Im о m Bu хо riy yolg‘iz «Al-j о m е’ а s-s а hih» («Ish о nchli to‘pl а m») kit о bi ustid а 16 yil ishl а g а n. Ung а kiritilg а n 7397 h а dis 600 ming h а disning ichid а n s а r а l а b о ling а n. Al-Jomi’ as-sahih“ asari islom dini ta’limotlariga ko‘ra Qur’oni karimdan keyingi asosiy manba hisoblanadi. Bu asarning to‘lig‘icha ”Al-Jomi’ as-sahih al-musnad min hadis Rasululloh-sallollohu alayhi va sallam va sunanihi va ayyomihi“ yoki bo‘lmasa tarixchi Badruddin al-Ayniyning yozishicha, ”Al-Jomi’ al- musnad as-sahih al-muxtasar min umuri Rasululloh-sallollohu alayhi va sallam va sunanihi va ayyomihi” degan nomlar bilan atalsa-da, hadis ilmida qisqacha “ al-Jomi’ as-sahih” (“Ishonchlito‘plam”), aksar holda esa “Sahih al-Buxoriy” nomi bilan mashhurdir. Asarning qirqga yaqin qo‘lyozma nusxalari Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida va yana bir qancha nusxalari O‘zbekiston musulmonlari idorasining kutubxonasida saqlanadi. Ushbu asarning yozilish sabablari haqida mulohaza yuritilganda azaldan olimlar o‘rtasida ikki xil fikr mavjud. Ulardan biri olim Ibrohim ibn Ma’qal an-Nasafiy (854 yilda vafot etgan) Imom al-Buxoriyning nomidan shunday hikoya qiladi: “Bir kun biz Ishoq ibn Rohvayhning huzurida bo‘lgandik. Shunda u: birontangiz Rasulluloh-sallollohu alayhi va sallamning sahih hadislarini muxtasar bir kitob tarzida ja’m qilsangiz edi,-dedi. Bu gap mening qalbimga chuqur o‘rnashib qolib, o‘shandan boshlab ”Al-Jomi’ as- sahih“ asarimni yozishga kirishdim”. Tarixchi an-Navaviy keltirgan ikkinchi fikr quyidagicha talqin qilingan: “ Muhammad ibn Sulaymon ibn Forisning hikoyasi: men imom al-Buxoriy hazratlari shunday deganini eshitganman: ”Tushimda Payg‘ambar alayhissalomni ko‘ribman, go‘yoki men u zotning ro‘barularida turibmanu qo‘limdagi yelpig‘ich bilan u zoti sharifdan nimalarnidir haydayapman. Men bu voqea haqida tushning ta’birini aytuvchilardan so‘rasam, Siz Payg‘ambar alayhissalom qavllarini kizbdan tozalagansiz. Mana shu gap mening zimmamga “al-Jomi’ as-sahih”ni yozishni yukladi“. Imom al-Buxoriy g‘oyatda taqvodor va pokiza inson bo‘lganligidan Muhammad alayhissalomning sahih hadislarini to‘plashga juda katta mas’uliyat va halollik bilan yondoshgan. Shu boisdan ham allomaning o‘zi: ”As-Sahih“ kitobimga tahorat qilib ikki rak’at namoz o‘qimasdan turib bironta ham hadis kiritmaganman-deb ta’kidlaydi. O‘rni kelganda ta’kidlash joizki, Payg‘ambar hadislariga bag‘ishlanib o‘sha davrda yaratilgan asarlarga xilma-xil hadislar bilan bir qatorda sahobalarning qavllariyu tobe’iynlarning fatvolari ham kiritilgan. E’tiboringiz uchun rahmat

Nutq madaniyati va mutolaa san’ati fanidan mustaqil ta’lim topshirig`i

Mavzu: Hadislarda nutq odobi Reja: 1. Hadis haqida ikki og`iz. 2. Hadislarda notiqlik turlarining ko`rinishi. 3. Roviy nutqi. 4. Imom al-Buxoriyning “Al-jome’ as-sahih” asarida nutqiy mukammallik.

Hadis (arabcha – xabar, gap, yangilik) –Muhammad (s.a.v) aytgan so`zlari, qilgan ishlari, iqrorlari to`g`risidagi rivoyat. Islom dinida Qur’ondan keyin turuvchi ikkinchi manba hisoblanadi. Hadis ikki qismdan iborat bo`ladi: matn va sanad. Hadis ikki turga – Hadisi qudsiy (ma’nosi Alloh taoloniki, aytilishi rasululloh tomonidan bo`lgan hadislar) va Hadisi nabaviyga bo`linadi. Hadislar e’tiborga olinishi jihatidan uch qismga bo`linadi: sahih (ishonchli), hasan (yaxshi) va zaif.

Hadislardanido-eymo`minlar -yoRasulolloh -eyOdamfarzandi-eyiymonkeltirganlarImom al-Buxoriy Al-jome ʼ as- sahih"kito bi

Hadislarda nido, ya’ni chaqiriq, e’tiborni jalb qilish uchun qaysidir toifa odamlar jamoasini atab murojaat qilish holatlari juda ko`p uchraydi. Masalan,quyidagi hadisga e’tibor beraylik: Rasululloh sallollohu alayhi va sallamdan so`radilar: “Yo Rasululloh, musulmonlarning afzali qaysi kishidir?” Rasululloh “Qo‘lidan va tilidan boshqa musulmonlar ozor topmagan kishidir”,- deb javob berdilar. Ushbu hadisda “Yo Rasululloh” deya xitob qilinib savol berilyapti. Keyingi hadisga ham e’tibor beraylik.

O'xshashlar

Alisher Navoiy ijodida nutq madaniyati masalalari va notiqlik san’ati
Nutq madaniyati 2
O’RTA OSIYO MADANIYATI TARIXIDA NUTQ MADANIYATI
Xranologiya va metrologiya fanidan mustaqil ta'lim topshirig‘i
O’zbek tili stilistikasi va nutq madaniyati