logo

Nutq madaniyati 2

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56.865234375 KB
Mavzu:Nutq madaniyati
Reja:
1.KIRISH.Nutq madaniyati
2.ASOSIY QISM:

Nutq madaniyati tushunchasi

Nutq madaniyati va uslubiyat

Nutq madaniyatini egallashning usuli va yo’llari
3.XULOSA
4.Foydalanilgan adabiyotlar.                   Nutq madaniyati
R.Qo’ng’urov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari”  
Toshkent-1992
O’zbek nutqi madaniyati va uslubiyati masalalarini tadqiq eyish o’zbek 
tilshunosligi oldida turgan eng dolzarb muammolardan biridir.Bu muammoni 
hal qilish umummadaniyatimiz taraqqiyoti,shuningdek,oliy maktablarda vtil 
o’qish va o’qitish jarayinini yaxshilash bilan ham bog’liq.Ammo oliy maktablar 
o’quv rejalarida “Nutq madaniyati va uslubiyati” nomli kurs bo’lgani holda 
shu kunga qadar uni o’qitishga qaratilgan birorta o’quv qo’llanmasining 
yo’qligi bu ishni yo’lga qo’yishda qiyinchilik tug’dirmoqda.                     Nutq tushunchasi
Keyingi paytda tilshunoslikda nutq madaniyati,til madaniyati tushunchalari tez-tez 
tilga olinadigaqn bo’ldi.Lekin keltirilgan atamalar va ular ifodalaydigan 
tushunchalar tilshunoslik uchun tamoman yangi hodisa emas.Masalan,til 
madaniyati,so’zlash madaniyati atamalarini tilshunoslarning 20-30 yillarda yozgan 
asarlarida ham uchratish mumkin.Keltiilgan atamalarning ishlatilishida muayyan 
izchillik bor bor bo’lishiga qaramasdan ,ular anglatadigan tushuncha tilshunoslar 
tomonidan turlicha talqin qilinib kelinmoqda.Nutq madaniyati tushunchasining 
lisoniy,ilmiy,ilmiy-amaliy mundarijasi hozirda ham izchil belgilangan emas.Shu 
sababli  nutq madaniyati  deganda nimani anglamoq kerak?Til madaniyati  deyish 
to’g’rimi yoki nutq madaniyati deyish o’rinlimi ?
  R.Qo’ng’urov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat 
asoslari”.TOSHKENT-1992
Nutq stilistikasi
Bu tushuncha adabiyotlarda funksional stilistika yoki funksional stil turlari deb gam 
yuritiladi
  Nutq stillari bir-biriga bog’liq vositalarning tuzilishidan tashkil topadi Ular tilning 
vazifasi bilan chambarchas bog’liqdir.Shuning uchun ham ular nutq stillari 
deyiladi.Tilning vazifa jamiyat taraqqiyoti bilan bog’liq va uning ijtimoiy 
mohiyatidan kelib chiqadi.
Iminov.M,Numonov.T,Boboxonova.D “O’zbek tili uslubiyati masalalari” Namangan-
2007                   Nutq madaniyati va uslubiyat
Nutq madaniyati tushunchasining mohiyati ,ilmiy yo’nalish sifatida bu sohaning
  maqsad va vazifalarini aniqlash ko’p jihatdan nutq bilan nutqiy uslublar ,nutq 
madaniyati sohasi bilan uslubiyat fani orasidagi munosabatni to’g’ri belgilashga 
bog’liqdir.Hozirga qadar bu ikki hodisa va tushuncha orasidagi munosabatni 
to’ri belgilashga bog’liqdir.Hozirga qadar bu ikki hodisa va tushuncha orasidagi 
umumiy hamda farqli tomolar yetarli darajada o’rganilgan emas.Ilmiy 
adabiyotlarda nutq madaniyati haqida gap borganda ko’p holda bu soha bilan 
uslubiyat birgalikda talqin qilinayotganini ko’ramiz.Bu hol nutq madaniyatiga 
oid muammolarga qo’yilgan sarlavhalarda ham aniq ko’zga tashlanadi.                   “ Nutq madaniyati asoslari” programmalarida nutq madaniyati bilan 
uslubiyat orasidagi munosabatni yoritishga alohida o’rin berilgan.
  Bu ikki soha orasidagi munosabatni belgilashda fanda 4 xil nuqtai nazar 
oldinga suriladi: 
Nutq 
madaniyati – 
bu 
uslubiyatning 
o’zidir; Nutq 
madaniyati – 
bu amaliy 
uslubiyat; Nutq 
madaniyati 
bilan 
uslubiyat 
o’zaro zich 
bofg;liq 
bo’lgan 
sohalardir;  Nutq 
madaniyati 
va uslubiyat 
o’zaro zich 
aloqador,am
mo har qaysi 
o’zicha 
mustaqil 
ilmiy 
sohalardir;                   Nutq madaniyatini egallashning usul va yo’llari
Jamiyat a’zolarining o’zaro fikr olishuv jarayonida tildan foydalanishi va foydalana 
olish qobilyati o’zining ma;lum qonuniyatlariga ega. Bundagi bir umumiy holat 
shundaki,har bir kishi ham o’z ona tilisi yoki o’zi egallagan boshqa biror tildan 
ehtiyojiga yarasha foydalanish ko’nikmasiga egadir.Ushbu ko’nikma ko’p zamonlar 
davomida avloddan-avlodga o’tib keluvchi insoniy mushohada va tafakkur 
an’analarining har bir shaxsda takrorlanuvchi intellectual xususiyatlariga 
tayanadi.Adabiy til paydo bo’lmasdfan oldin kishilar urug’ va qabila tilida  
fikrlashgfan davrlarda ham yoki ulat adabiy tili ,shuningdek ma’lum shevada 
so’zlashganlarida ham mana shu intellectual shaxsiy qobilyat tufayli o’z 
maqsadlariga erisha oladi,biri ikkinchisini bemalol tushunadi.Bunday qobilyat 
shaxsning o’zi gapirayotgan til yoki til shaklining normative sistemasini 
egallaganligi,uni ijodiy idrok eta olganligi bilan bog’langandir. 
R.Qo’ng’o’rov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari” 
Toshkent-1992                   Foydalanilgan adabiyotlar:
1.R.Qo’ngo’rov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari” 
Toshkent-1992
2.Iminov.M,Numonov.T,Boboxoniva.D “O’zbek tili uslubiyati masalalari” 
Namangan-2007

Mavzu:Nutq madaniyati Reja: 1.KIRISH.Nutq madaniyati 2.ASOSIY QISM:  Nutq madaniyati tushunchasi  Nutq madaniyati va uslubiyat  Nutq madaniyatini egallashning usuli va yo’llari 3.XULOSA 4.Foydalanilgan adabiyotlar.

Nutq madaniyati R.Qo’ng’urov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari” Toshkent-1992 O’zbek nutqi madaniyati va uslubiyati masalalarini tadqiq eyish o’zbek tilshunosligi oldida turgan eng dolzarb muammolardan biridir.Bu muammoni hal qilish umummadaniyatimiz taraqqiyoti,shuningdek,oliy maktablarda vtil o’qish va o’qitish jarayinini yaxshilash bilan ham bog’liq.Ammo oliy maktablar o’quv rejalarida “Nutq madaniyati va uslubiyati” nomli kurs bo’lgani holda shu kunga qadar uni o’qitishga qaratilgan birorta o’quv qo’llanmasining yo’qligi bu ishni yo’lga qo’yishda qiyinchilik tug’dirmoqda.

Nutq tushunchasi Keyingi paytda tilshunoslikda nutq madaniyati,til madaniyati tushunchalari tez-tez tilga olinadigaqn bo’ldi.Lekin keltirilgan atamalar va ular ifodalaydigan tushunchalar tilshunoslik uchun tamoman yangi hodisa emas.Masalan,til madaniyati,so’zlash madaniyati atamalarini tilshunoslarning 20-30 yillarda yozgan asarlarida ham uchratish mumkin.Keltiilgan atamalarning ishlatilishida muayyan izchillik bor bor bo’lishiga qaramasdan ,ular anglatadigan tushuncha tilshunoslar tomonidan turlicha talqin qilinib kelinmoqda.Nutq madaniyati tushunchasining lisoniy,ilmiy,ilmiy-amaliy mundarijasi hozirda ham izchil belgilangan emas.Shu sababli nutq madaniyati deganda nimani anglamoq kerak?Til madaniyati deyish to’g’rimi yoki nutq madaniyati deyish o’rinlimi ? R.Qo’ng’urov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari”.TOSHKENT-1992 Nutq stilistikasi Bu tushuncha adabiyotlarda funksional stilistika yoki funksional stil turlari deb gam yuritiladi Nutq stillari bir-biriga bog’liq vositalarning tuzilishidan tashkil topadi Ular tilning vazifasi bilan chambarchas bog’liqdir.Shuning uchun ham ular nutq stillari deyiladi.Tilning vazifa jamiyat taraqqiyoti bilan bog’liq va uning ijtimoiy mohiyatidan kelib chiqadi. Iminov.M,Numonov.T,Boboxonova.D “O’zbek tili uslubiyati masalalari” Namangan- 2007

Nutq madaniyati va uslubiyat Nutq madaniyati tushunchasining mohiyati ,ilmiy yo’nalish sifatida bu sohaning maqsad va vazifalarini aniqlash ko’p jihatdan nutq bilan nutqiy uslublar ,nutq madaniyati sohasi bilan uslubiyat fani orasidagi munosabatni to’g’ri belgilashga bog’liqdir.Hozirga qadar bu ikki hodisa va tushuncha orasidagi munosabatni to’ri belgilashga bog’liqdir.Hozirga qadar bu ikki hodisa va tushuncha orasidagi umumiy hamda farqli tomolar yetarli darajada o’rganilgan emas.Ilmiy adabiyotlarda nutq madaniyati haqida gap borganda ko’p holda bu soha bilan uslubiyat birgalikda talqin qilinayotganini ko’ramiz.Bu hol nutq madaniyatiga oid muammolarga qo’yilgan sarlavhalarda ham aniq ko’zga tashlanadi.

“ Nutq madaniyati asoslari” programmalarida nutq madaniyati bilan uslubiyat orasidagi munosabatni yoritishga alohida o’rin berilgan. Bu ikki soha orasidagi munosabatni belgilashda fanda 4 xil nuqtai nazar oldinga suriladi: Nutq madaniyati – bu uslubiyatning o’zidir; Nutq madaniyati – bu amaliy uslubiyat; Nutq madaniyati bilan uslubiyat o’zaro zich bofg;liq bo’lgan sohalardir; Nutq madaniyati va uslubiyat o’zaro zich aloqador,am mo har qaysi o’zicha mustaqil ilmiy sohalardir;