Nutq madaniyati 2
![Mavzu:Nutq madaniyati
Reja:
1.KIRISH.Nutq madaniyati
2.ASOSIY QISM:
Nutq madaniyati tushunchasi
Nutq madaniyati va uslubiyat
Nutq madaniyatini egallashning usuli va yo’llari
3.XULOSA
4.Foydalanilgan adabiyotlar.](/data/documents/fecef2aa-ff01-417d-9c1f-e6e87041a97d/page_1.png)
![Nutq madaniyati
R.Qo’ng’urov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari”
Toshkent-1992
O’zbek nutqi madaniyati va uslubiyati masalalarini tadqiq eyish o’zbek
tilshunosligi oldida turgan eng dolzarb muammolardan biridir.Bu muammoni
hal qilish umummadaniyatimiz taraqqiyoti,shuningdek,oliy maktablarda vtil
o’qish va o’qitish jarayinini yaxshilash bilan ham bog’liq.Ammo oliy maktablar
o’quv rejalarida “Nutq madaniyati va uslubiyati” nomli kurs bo’lgani holda
shu kunga qadar uni o’qitishga qaratilgan birorta o’quv qo’llanmasining
yo’qligi bu ishni yo’lga qo’yishda qiyinchilik tug’dirmoqda.](/data/documents/fecef2aa-ff01-417d-9c1f-e6e87041a97d/page_2.png)
![Nutq tushunchasi
Keyingi paytda tilshunoslikda nutq madaniyati,til madaniyati tushunchalari tez-tez
tilga olinadigaqn bo’ldi.Lekin keltirilgan atamalar va ular ifodalaydigan
tushunchalar tilshunoslik uchun tamoman yangi hodisa emas.Masalan,til
madaniyati,so’zlash madaniyati atamalarini tilshunoslarning 20-30 yillarda yozgan
asarlarida ham uchratish mumkin.Keltiilgan atamalarning ishlatilishida muayyan
izchillik bor bor bo’lishiga qaramasdan ,ular anglatadigan tushuncha tilshunoslar
tomonidan turlicha talqin qilinib kelinmoqda.Nutq madaniyati tushunchasining
lisoniy,ilmiy,ilmiy-amaliy mundarijasi hozirda ham izchil belgilangan emas.Shu
sababli nutq madaniyati deganda nimani anglamoq kerak?Til madaniyati deyish
to’g’rimi yoki nutq madaniyati deyish o’rinlimi ?
R.Qo’ng’urov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat
asoslari”.TOSHKENT-1992
Nutq stilistikasi
Bu tushuncha adabiyotlarda funksional stilistika yoki funksional stil turlari deb gam
yuritiladi
Nutq stillari bir-biriga bog’liq vositalarning tuzilishidan tashkil topadi Ular tilning
vazifasi bilan chambarchas bog’liqdir.Shuning uchun ham ular nutq stillari
deyiladi.Tilning vazifa jamiyat taraqqiyoti bilan bog’liq va uning ijtimoiy
mohiyatidan kelib chiqadi.
Iminov.M,Numonov.T,Boboxonova.D “O’zbek tili uslubiyati masalalari” Namangan-
2007](/data/documents/fecef2aa-ff01-417d-9c1f-e6e87041a97d/page_3.png)
![Nutq madaniyati va uslubiyat
Nutq madaniyati tushunchasining mohiyati ,ilmiy yo’nalish sifatida bu sohaning
maqsad va vazifalarini aniqlash ko’p jihatdan nutq bilan nutqiy uslublar ,nutq
madaniyati sohasi bilan uslubiyat fani orasidagi munosabatni to’g’ri belgilashga
bog’liqdir.Hozirga qadar bu ikki hodisa va tushuncha orasidagi munosabatni
to’ri belgilashga bog’liqdir.Hozirga qadar bu ikki hodisa va tushuncha orasidagi
umumiy hamda farqli tomolar yetarli darajada o’rganilgan emas.Ilmiy
adabiyotlarda nutq madaniyati haqida gap borganda ko’p holda bu soha bilan
uslubiyat birgalikda talqin qilinayotganini ko’ramiz.Bu hol nutq madaniyatiga
oid muammolarga qo’yilgan sarlavhalarda ham aniq ko’zga tashlanadi.](/data/documents/fecef2aa-ff01-417d-9c1f-e6e87041a97d/page_4.png)
![“ Nutq madaniyati asoslari” programmalarida nutq madaniyati bilan
uslubiyat orasidagi munosabatni yoritishga alohida o’rin berilgan.
Bu ikki soha orasidagi munosabatni belgilashda fanda 4 xil nuqtai nazar
oldinga suriladi:
Nutq
madaniyati –
bu
uslubiyatning
o’zidir; Nutq
madaniyati –
bu amaliy
uslubiyat; Nutq
madaniyati
bilan
uslubiyat
o’zaro zich
bofg;liq
bo’lgan
sohalardir; Nutq
madaniyati
va uslubiyat
o’zaro zich
aloqador,am
mo har qaysi
o’zicha
mustaqil
ilmiy
sohalardir;](/data/documents/fecef2aa-ff01-417d-9c1f-e6e87041a97d/page_5.png)
![Nutq madaniyatini egallashning usul va yo’llari
Jamiyat a’zolarining o’zaro fikr olishuv jarayonida tildan foydalanishi va foydalana
olish qobilyati o’zining ma;lum qonuniyatlariga ega. Bundagi bir umumiy holat
shundaki,har bir kishi ham o’z ona tilisi yoki o’zi egallagan boshqa biror tildan
ehtiyojiga yarasha foydalanish ko’nikmasiga egadir.Ushbu ko’nikma ko’p zamonlar
davomida avloddan-avlodga o’tib keluvchi insoniy mushohada va tafakkur
an’analarining har bir shaxsda takrorlanuvchi intellectual xususiyatlariga
tayanadi.Adabiy til paydo bo’lmasdfan oldin kishilar urug’ va qabila tilida
fikrlashgfan davrlarda ham yoki ulat adabiy tili ,shuningdek ma’lum shevada
so’zlashganlarida ham mana shu intellectual shaxsiy qobilyat tufayli o’z
maqsadlariga erisha oladi,biri ikkinchisini bemalol tushunadi.Bunday qobilyat
shaxsning o’zi gapirayotgan til yoki til shaklining normative sistemasini
egallaganligi,uni ijodiy idrok eta olganligi bilan bog’langandir.
R.Qo’ng’o’rov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari”
Toshkent-1992](/data/documents/fecef2aa-ff01-417d-9c1f-e6e87041a97d/page_6.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar:
1.R.Qo’ngo’rov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari”
Toshkent-1992
2.Iminov.M,Numonov.T,Boboxoniva.D “O’zbek tili uslubiyati masalalari”
Namangan-2007](/data/documents/fecef2aa-ff01-417d-9c1f-e6e87041a97d/page_7.png)
Mavzu:Nutq madaniyati Reja: 1.KIRISH.Nutq madaniyati 2.ASOSIY QISM: Nutq madaniyati tushunchasi Nutq madaniyati va uslubiyat Nutq madaniyatini egallashning usuli va yo’llari 3.XULOSA 4.Foydalanilgan adabiyotlar.
Nutq madaniyati R.Qo’ng’urov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari” Toshkent-1992 O’zbek nutqi madaniyati va uslubiyati masalalarini tadqiq eyish o’zbek tilshunosligi oldida turgan eng dolzarb muammolardan biridir.Bu muammoni hal qilish umummadaniyatimiz taraqqiyoti,shuningdek,oliy maktablarda vtil o’qish va o’qitish jarayinini yaxshilash bilan ham bog’liq.Ammo oliy maktablar o’quv rejalarida “Nutq madaniyati va uslubiyati” nomli kurs bo’lgani holda shu kunga qadar uni o’qitishga qaratilgan birorta o’quv qo’llanmasining yo’qligi bu ishni yo’lga qo’yishda qiyinchilik tug’dirmoqda.
Nutq tushunchasi Keyingi paytda tilshunoslikda nutq madaniyati,til madaniyati tushunchalari tez-tez tilga olinadigaqn bo’ldi.Lekin keltirilgan atamalar va ular ifodalaydigan tushunchalar tilshunoslik uchun tamoman yangi hodisa emas.Masalan,til madaniyati,so’zlash madaniyati atamalarini tilshunoslarning 20-30 yillarda yozgan asarlarida ham uchratish mumkin.Keltiilgan atamalarning ishlatilishida muayyan izchillik bor bor bo’lishiga qaramasdan ,ular anglatadigan tushuncha tilshunoslar tomonidan turlicha talqin qilinib kelinmoqda.Nutq madaniyati tushunchasining lisoniy,ilmiy,ilmiy-amaliy mundarijasi hozirda ham izchil belgilangan emas.Shu sababli nutq madaniyati deganda nimani anglamoq kerak?Til madaniyati deyish to’g’rimi yoki nutq madaniyati deyish o’rinlimi ? R.Qo’ng’urov,E.Begmatov,E.Tojiyev “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari”.TOSHKENT-1992 Nutq stilistikasi Bu tushuncha adabiyotlarda funksional stilistika yoki funksional stil turlari deb gam yuritiladi Nutq stillari bir-biriga bog’liq vositalarning tuzilishidan tashkil topadi Ular tilning vazifasi bilan chambarchas bog’liqdir.Shuning uchun ham ular nutq stillari deyiladi.Tilning vazifa jamiyat taraqqiyoti bilan bog’liq va uning ijtimoiy mohiyatidan kelib chiqadi. Iminov.M,Numonov.T,Boboxonova.D “O’zbek tili uslubiyati masalalari” Namangan- 2007
Nutq madaniyati va uslubiyat Nutq madaniyati tushunchasining mohiyati ,ilmiy yo’nalish sifatida bu sohaning maqsad va vazifalarini aniqlash ko’p jihatdan nutq bilan nutqiy uslublar ,nutq madaniyati sohasi bilan uslubiyat fani orasidagi munosabatni to’g’ri belgilashga bog’liqdir.Hozirga qadar bu ikki hodisa va tushuncha orasidagi munosabatni to’ri belgilashga bog’liqdir.Hozirga qadar bu ikki hodisa va tushuncha orasidagi umumiy hamda farqli tomolar yetarli darajada o’rganilgan emas.Ilmiy adabiyotlarda nutq madaniyati haqida gap borganda ko’p holda bu soha bilan uslubiyat birgalikda talqin qilinayotganini ko’ramiz.Bu hol nutq madaniyatiga oid muammolarga qo’yilgan sarlavhalarda ham aniq ko’zga tashlanadi.
“ Nutq madaniyati asoslari” programmalarida nutq madaniyati bilan uslubiyat orasidagi munosabatni yoritishga alohida o’rin berilgan. Bu ikki soha orasidagi munosabatni belgilashda fanda 4 xil nuqtai nazar oldinga suriladi: Nutq madaniyati – bu uslubiyatning o’zidir; Nutq madaniyati – bu amaliy uslubiyat; Nutq madaniyati bilan uslubiyat o’zaro zich bofg;liq bo’lgan sohalardir; Nutq madaniyati va uslubiyat o’zaro zich aloqador,am mo har qaysi o’zicha mustaqil ilmiy sohalardir;