logo

O'qituvchilarning kasbga xos sifatlari va xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5581.125 KB
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
SIRTQI TA’LIM FAKULTETI
Xomitova Salomat 
111-guruh talabasi
Mav zu:  O'qituvchilarning kasbga 
xos sifatlari va xususiyatlari.
t aqdimot i  Ota-onalar o‘qituvchidan uning ish staji va yoshi qanday bo‘lishidan qatiy nazar, 
farzandlarini  tarbiyalash  va  o‘qitish  mahoratini  kutadilar.  O‘quvchilar  esa 
o‘qituvchilarni  uch  xil  xislatlari  bo‘yicha  xarakterlab  beradilar.  Jumladan, 
birinchidan, o‘qituvchining odamgarchiligi, adolatliligi, sof vijdonliligi, bolalarni 
yaxshi ko‘rish xislatlari; ikkinchidan, o‘qituvchining sezgirligi, talabchanligi bilan 
bog‘liq  tashqi  xislatlari  va  xulq-atvoriga  qarab;  uchinchidan,  o‘qituvchining  o‘z 
fanini bilishi, uni tushuntira bilishi kabi ta’lim jarayoni bilan bog‘liq xislatlariga 
qarab xarakterlab beradilar.  •
Shuni  ta’kidlab  o‘tish  kerakki,  tarbiya  jarayonining  samaradorligini  oshirishga 
qo‘yiladigan  talablar  bilan  birga,  o‘qituvchi  shaxsi  va  uning  faoliyatiga  nisbatan 
qo‘yiladigan ijtimoiy talablar ham o‘sib bormoqda. 
•
O‘kituvchiga  jamiyat  tomonidan  qo‘yiladigan  talablar,  turli  xilda  ijtimoiy 
kutishlar,  pedagogning  individualligi,  uning  shu  tariqa  talablarga  javob  berishga 
sub’ektiv  tayyorligi  muayyan  o‘qituvchining  pedagogik  faoliyatga  naqadar 
tayyorligidan dalolat beradi.  •
Ko‘pchilik psixologlar, shu bilan birga O‘zbekistonlik psixolog olimlar tomonidan 
olib  borilgan  tadqiqotlar  zamonaviy  o‘qituvchilar  uchun  eng  zarur  xislatlarni 
aniqlab  olish  imkoniyatini  beradi.  Rossiya  psixologlaridan  N.V.Kuzmina, 
V.Slastenin,  F.N.Gonobolin,  o‘zbekistonlik  psixologlardan  R.Z.Gaynutdinov, 
M.G.Davletshin,  S.Jalilova,  A.Jabborov,  M.Kaplanova  va  boshqalar  tomonidan 
olib  borilgan  ilmiy-tadqiqotlar  o‘qituvchilik  kasbini  atroflicha  o‘rganib,  ancha 
batafsil  ko‘rsatmalar  berish  imkoniyatini  yaratadi   •
O‘qituvchi professiogrammasi muayyan fan tomonidan  o’qituvchiga qo‘yiladigan 
maxsus  talablarni  o‘z  ichiga  qamrab  olishi  lozim.  Bo‘lajak  o‘qituvchi  u  yoki  bu 
xildagi  fan  tomonidan  qanday  talablar  qo‘yilishini  bilishi  va  shu  asosida  o‘quv-
tarbiya jarayonini tashkil qilish uchun pedagogika oliy o‘quv yurtlarida muayyan 
mutaxassislik bo‘yicha o‘qituvchi professiogrammasi ishlab chiqilishi zarurdir.   •
O’qituvchilik 	inson	 	jamiyati	 	tarixi	 
boshlangandan	
 e’tiboran	 davom	 etib,	 shu	 bilan	 birga	 
hamma	
 	vaqt	 	jamiyat	 	va	 	jamoatchilik	 	tomonidan	 
e’tiborga	
 loyiq	 e’zozlab	 kelingan	 kasbdir.
•
«O'qituvchi-deydi	
 Al	 Forobiy	 – aql-farosatga,	 
chiroyli	
 	nutqqa	 	ega	 	bo'lishi	 	va	 	o'quvchilarga	 
aytmoqchi	
 bo'lgan	 fikrlarini	 to'la	 va	 aniq	 ifodalay	 
olishni	
 bilmog'i	 zarur».	 U	 o'z	 fikrini	 davom	 ettirib,	 
«O'qituvchi	
 	va	 	rahbarning	 	vazifasi	 	dono	 	davlat	 
rahbari	
 vazifasiga	 o'xshaydi,	 shu	 sababli	 o'qituvchi	 
eshitgan	
 	va	 
ko'rganlarining   barchasini   eslab   qolishi,   aql-
farosatga,   chiroyli	
 nutqqa	 ega	 bo'lishi	 o'quvchilarga	 
aytmoqchi	
 bo'lgan	 fikrlarini	 to'la	 va	 aniq,	 ifodalab	 
berishni	
 	bilmog'i	 	lozim.	 	Shu	 	bilan	 	birga	 	o'z	 	or-
nomusini	
 	qadrlashi,	 	adolatli	 	bo'lishi	 	lozim.	 	Ana	 
shundagina	
 u insoniylikning	 yuksak	 darajasiga	 ega	 
bo'ladi	
 va	 baxt	 cho'qqisiga	 erishadi»	 deb	 ta'kidlaydi. •
Qomusiy 	olim	 Abu	 Ali	 	ibn	 	Sino	 	flkricha,	 
«O'qituvchi	
 matonatli,	 sof	 vijdonli,	 rostgo'y	 va	 
bolani	
 tarbiyalash	 metodlarini,	 axloq-qoidalarini	 
yaxshi	
 	biladigan	 	odam	 	bo'lmog'i	 	lozim.	 
O'qituvchi	
 	o'quvchining	 	butun	 	ichki	 	va	 	tashqi	 
dunyosini	
 o'rganib  uning  aql	 qatlamlariga	 kira	 
olmog'i	
 lozim».
•
Nosiriddin	
 	Tusiy	 	o'zining	 	«O'qituvchilarni	 
tarbiyalash	
 	to'g'risida»	 	asarida	 	shunday	 	deydi:	 
«O'qituvchi	
 	munozaralarini	 	olib	 	borishda	 	isbot	 
qilishni	
 	bilishi,	 	o'z	 	fikrlarining	 	to'g'riligiga	 
ishonishi,	
 	nutqi	 	esa	 	mutlaqo	 	toza,	 	jumlalari	 
mantiqiy	
 	ifodalanadigan	 	bo'lishi	 	lozim.	 
O'qituvchi	
 	nutqi	 	hech	 	qachon	 	va	 	hech	 	qaerda	 
zaharxandalik,	
 	qo'pol	 	yoki	 	qattiq	 	bo'lishi	 
mumkin	
 	emas.	 	Dars	 	paytida	 	o'qituvchining	 
o'zini	
 tuta	 olmasligi	 ishni	 buzishi	 mumkin».  •
Yusuf 	Xos	 	Hojib	 	Qoshg'ariy	 	«Men	 	a'zolar	 
kasalligini	
 davolashdan	 oldin	 odamlarning	 ruhiyatini	 
davolashni	
 	zarur	 	deb	 	topdim.	 	Bunga	 	men	 
o'qituvchilik	
 	yo'li	 	bilan	 	erishaman,	 	bunga	 	mening	 
ishonchim	
 	komil.	 	Chunki	 	a'zolar	 	kasalligi	 	bilan	 
yuzlarcha,	
 	minglarcha	 	odamlar	 	halok	 	boisalar,	 
nodonlik	
 	bilimsizlik	 	tufayli	 	o'n	 	ming	 	va	 	yuz	 
minglarcha	
 odamlar	 halok	 boiadilar….»
•
Jomiy	
 bola	 dunyoqarashiru’ng	 kamol	 topishida	 
maktab	
 	va	 	muallimning	 	roliga	 	katta	 	baho	 	beradi.	 
Uning	
 	fikriga	 	qaraganda,	 	muallim	 	aqlli,	 	adolatli,	 
o'zida	
 barcha	 yuksak	 fazilatlarni	 mujassamlashtirgan	 
bo'lishi	
 kerak.	 O'zini	 nomunosib	 tutgan	 odam,	 hech	 
vaqt	
 	bolalarga	 	bilim	 	bera	 	olmaydi,	 	degan	 	fikrni	 
bildiradi. •
O’qituvchining 	o’rni	 	va	 	uning	 	vazifalari	 	o’sib	 
kelayotgan	
 yosh	 avlodni	 tarbiyalash	 ishiga	 jamiyat	 va	 
jamoatchilik	
 tomonidan	 e’tibor	 qaratilishining	 naqadar	 
muhim	
 ahamiyatga	 egaligi	 bilan	 belgilanadi.	 Zamonaviy	 
o'qituvchi	
 ijtimoiy	 psixolog	 bo'lmas-ligi	 mumkin	 emas.	 
Shuning	
 uchun	 ham	 u o'qituvchilar	 o'rtasidagi       o'zaro	 
munosabatlarni	
 yo'lga	 solish,	 bolalar	 jamoasida	 ijtimoiy-
pisixologik	
 	mexanizmlardan	 	foydalanishni	 	bilishi	 
zarurdir.
•
O’qituvchi	
 edagogic	 jamoa	 a’zosi	 sifatida	 edagogic	 
faoliyatni	
 uyushtirishda	 bevosita	 ishtirok	 etib,	 turli	 fan	 
o’qituvchilari	
 	va	 	sinf	 	rahbarlarining	 	metodik	 
birlashmalarida	
 ishlaydi,	 topshiriqlarni	 bajaradi.	 Har	 bir	 
o'qituvchi	
 	o'quvchilarning	 	ota-onalari	 	va	 	jamoatchilik	 
oldida	
 	ma'ruzalar	 	o'qib,	 	suhbatlar	 	olib	 	borar	 	ekan,	 
demak,	
 	u 	pedagogik	 	bilimlar	 	targ'ibotchisi	 	hamdir.	 
Vazifalarning	
 shu	 qadar	 ko'pligi	 uchun	 ham	 jamiyatning	 
o'qituvchilar	
 oldiga	 qo'yadigan	 talablari	 xilma-xildir.  •
Ko’pchilik 	psixologlar	 	shu	 	bilan	 	birga	 	o’zbekistonlik	 
psixolog	
 olimlar	 tomonidan	 olib	 borilgan	 tadqiqotlarda	 
zamonaviy	
 o’qituvchilar	 uchun	 zarur	 xislatlarni	 aniqlab	 
olish	
 	imkoniyatini	 	beradi.	 	Rus	 	psixologlaridan	 	N.V.	 
Kuzmina,	
 	V.Slastenin,	 	F.N.Gonobolin	 	o'zbek	 
psixologlaridan	
 	R.Z.Gaynutdinov,	 	M.G.Davletshin,	 
S.Jalilova,	
 	Ajabborov,	 	M.Qoplanova	 	va	 	boshqalar	 
tomonidan	
 olib	 borilgan	 ilmiy	 tadqiqotlar	 o'qituvchilik	 
kasbining	
 	turli	 	jihatlarini	 	atroflicha	 	keng	 	batafsil	 
ko'rsatib	
 	berish	 	imkoniyatini	 	yaratadi.	 	Bevosita	 
o'qituvchi	
 shaxsiga	 taalluqli	 bo'lgan	 professiogrammaga	 
asosiy	
 	e'tibor	 	qaratilgan.	 	Professiogramma	 	—	 	ma'lum	 
tizimga	
 	keltirilgan,	 	mehnatni	 	psixologik	 	tomondan	 
o'rganishga	
 	va	 	undan	 	kelgusi	 	amaliy	 	faoliyatda	 
foydalanishga	
 	qaratilgan	 	qisqa	 	va	 	har	 	tomonlama	 
batafsil	
 	ko'rsatib	 	berilgan	 	hujjat.	 	Professiogramma	 
psixologik	
 	jihatidan	 	ishlab	 	chiqarilgan	 	faoliyatni	 
tavsifnomasining	
 	kelgusi	 	amaliy	 	ishlar	 	uchun	 	zarur	 
bo'lgan	
 barcha	 tomonlarini	 o'z	 ichiga	 olishi	 kerak.      ETIBORINGIZ UCHUN 
RAHMAT

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI SIRTQI TA’LIM FAKULTETI Xomitova Salomat 111-guruh talabasi Mav zu: O'qituvchilarning kasbga xos sifatlari va xususiyatlari. t aqdimot i

Ota-onalar o‘qituvchidan uning ish staji va yoshi qanday bo‘lishidan qatiy nazar,  farzandlarini  tarbiyalash  va  o‘qitish  mahoratini  kutadilar.  O‘quvchilar  esa  o‘qituvchilarni  uch  xil  xislatlari  bo‘yicha  xarakterlab  beradilar.  Jumladan,  birinchidan, o‘qituvchining odamgarchiligi, adolatliligi, sof vijdonliligi, bolalarni  yaxshi ko‘rish xislatlari; ikkinchidan, o‘qituvchining sezgirligi, talabchanligi bilan  bog‘liq  tashqi  xislatlari  va  xulq-atvoriga  qarab;  uchinchidan,  o‘qituvchining  o‘z  fanini bilishi, uni tushuntira bilishi kabi ta’lim jarayoni bilan bog‘liq xislatlariga  qarab xarakterlab beradilar.

• Shuni  ta’kidlab  o‘tish  kerakki,  tarbiya  jarayonining  samaradorligini  oshirishga  qo‘yiladigan  talablar  bilan  birga,  o‘qituvchi  shaxsi  va  uning  faoliyatiga  nisbatan  qo‘yiladigan ijtimoiy talablar ham o‘sib bormoqda.  • O‘kituvchiga  jamiyat  tomonidan  qo‘yiladigan  talablar,  turli  xilda  ijtimoiy  kutishlar,  pedagogning  individualligi,  uning  shu  tariqa  talablarga  javob  berishga  sub’ektiv  tayyorligi  muayyan  o‘qituvchining  pedagogik  faoliyatga  naqadar  tayyorligidan dalolat beradi. 

• Ko‘pchilik psixologlar, shu bilan birga O‘zbekistonlik psixolog olimlar tomonidan  olib  borilgan  tadqiqotlar  zamonaviy  o‘qituvchilar  uchun  eng  zarur  xislatlarni  aniqlab  olish  imkoniyatini  beradi.  Rossiya  psixologlaridan  N.V.Kuzmina,  V.Slastenin,  F.N.Gonobolin,  o‘zbekistonlik  psixologlardan  R.Z.Gaynutdinov,  M.G.Davletshin,  S.Jalilova,  A.Jabborov,  M.Kaplanova  va  boshqalar  tomonidan  olib  borilgan  ilmiy-tadqiqotlar  o‘qituvchilik  kasbini  atroflicha  o‘rganib,  ancha  batafsil  ko‘rsatmalar  berish  imkoniyatini  yaratadi