logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. O’rta osiyo shaharlari bo’yicha olib borilgan tadqiqotlar

O’rta osiyo shaharlari bo’yicha olib borilgan tadqiqotlar

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

513.6318359375 KB
Ko'chirib olish
“ O’rt a osiy o shaharlari bo’y icha olib borilgan t adqiqot lar ” Reja: • Toshkent shahri va unga yondosh hududlarning arxeologik jihatdan o’rganilishi • Shoshtepa va Mingo’rik yodgorliklari • Farg’ona shaharlarining arxeologik o’rganilishi • Eski Axsi shahar xarobasining arxeologik o’rganilishi • Quva shahrining arxeologik o’rganilishi Toshkent mikrovoxasida Shoshtepa ko’hna shah a r xarobasi alohida o’rin tutadi. Uning markaziy tepaligida asrlar davomida muntazam yig’ilib borgan ko’p metrli qatlamlar q oplamida dehqonlarning ilk muqim kasabasi vujudga kelganidan to Amir Temur davriga q adar Chirchiq vodiysida kechgan tarixi o’z ifodasini topgan. Shoshtepa yodgorliklari • Ko’xna shahar hozirgi Toshkentning janubiy qismida, Salor bilan Bo’rijarning qo’shilish joyi yaqinida Salordan suv olib, Bo’zsuvga quyiluvchi yirik J u n kanali sohilida joylashgan. Ko’xna shahar balandligi 18-19 m bo’lgan qal’a tepaligidan va hozirgi va q tda undan g’arbroqda kuzatilayotgan ikki q asabadan tashkil topgan. Qasabalardan birining qatlamlari qalinligi qal’a balandligiga teng bo’lib, undan sayozro q soylik orqali ajralib turadi, yon bag’irlari tik jarliklardan iborat. Maydoni 1,8 ga. Jo’n kanali birinchi kasaba bilan qal’ani er usti tuzilishi ancha pastak va bir vaqtlar kariyb 25 ga maydonni egallagan ikkinchi - tashqi kasabadan ajratib turadi. Shoshtepa yodgorliklari • Mazkur obida XIX asr oxirlaridayo q , ilk bor tadqi q otchilar e’tiborini jalb etgan. Turkiston arxeologiya xavaskor lari to’garagi 1896 yilda bu erda qazishma ishlari olib borgan. Bundan ancha ilgari tadqiqot o’tkazgan N.P. Ostroumov ko’hna shahar qal’asida xanda q q azib, uchta galereyasini yot q izgan edi. • Toshkent ekspeditsiyasi 1978-1988 va 2000-2002 yillarda qal’a tepaligida qazishma olib bordi, natijada 12 metrli madaniy yotqiziqlar to’planishining stratigrafik izchilligi aniqlandi va qo’sh devorli halqa bilan o’ralgan xochsimon shakldagi o’ziga xos inshoot tarxi deyarli to’li q namoyon etildi (Arxeologlar: M.I. Filanovich, V.I. Sprishevskiy, A.A. Gritsina, O.A. Papaxristu, S.R. Ilyosova, L.S. Baratova, P. Valiev, X. Duke, G. Bogomolov, Sh.T Odilov, Q. Alimov turli yillarda dala tadqiqotlarini olib borishgan). Shoshtepa yodgorliklari Mingo’rik yodgorliklari • Toshkent hududidagi antik hamda ilk o’rta asr davrining eng yirik arxeologik yodgorliklaridan biridir, u chamasi, Toshkentning qadimiy yadrosi hisoblangan. Ko’hna shahar hozirgi Toshkentning markaziy qismida, Salor kanalining shimolida, Shimoliy vokzal yonida joylashgan. O’tgan asrning 20-yillarida M.E. Masson mazkur ko’hna shaharni bir sira tekshirib ko’rgan edi. 1967 yilda Toshkent arxeologiya otryadi tashkil etilganidan boshlab, ko’hna shaharda qazishmalar keng miqyosda olib borilgan, bunday qazishmalar 2008 yilda qayta tiklandi. Mingo’rik yodgorliklari Mingo’rik yodgorliklari • 1871 yilda tuzilgan xaritada ko’hna shaharning umumiy maydoni 35 ga dan iborat qal’a va Shahristondan tashkil topganligini ko’rish mumkin. Mingo’rik ko’hna shahar hududi zamonaviy qurilishlar bilan egallangan va uning kichik bir qismi — uchburchak shakldagi balandligi 15 metrli tepalik saqlanib qolgan. G’arb va janub tomondan esa tepalik qariyb etagiga taqab qirqilgan. • Olib borilgan qazish ishlari davomida ushbu tepalik (ko’hna shahar qoldig’i) murakkab stratigrafiyaga egaligi ma’lum bo’ldi. Eng quyi qatlam materikda joylashgan bo’lib, k uygan qoldiqlari, shag’al to’shalgan yo’lak, xom g’ishtdan urilgan devor q oldiqlarni o’zi ichiga oladi. Chamasi, dastlabki qasaba mo’jazgina tepalikda joylashgan. Uning g’arbiy etagidan soy oqqan. Quyi qatlamga yaqin materiallar O.V Obel’chenko tomonidan ham olingan bo’lib, u mazkur materiallarni milodiy birinchi asrlarga mansub deb hisoblagan. Mingo’rik yodgorliklari • Mingo’rik kvadradli, xochsimon joylashgan minorali muhtasham bino tomonlaridan har birining markazida yarim cho’ziq minoralari bir muncha g’ayrioddiy tarzda joylashgan kvadrat shakldagi ikki qavat qal’adan iborat. Binoning tub qismidagi topilmalar majmuasi hamda to’ldirindilarning xususiyatiga ko’ra inshoot maishiy ahamiyat kasb etgan. Shunisi qiziqarliki, milodiy I—IV asrlarda mayda kvadrat va to’g’ri to’rtburchakli istehkomlarning vujudga kelishi xarakterlaridir. • Shunday qilib, Mingo’rik ko’xna shaxrining saqlanib kolgan xarobalarida o’tkazilgan qazishmalar bu erning aholi tomonidan o’zlashtirilishi uzoq va jadal bo’lib, milodiy birinchi asrlardan VIII asr o’rtalarigacha davom etganligini ko’rsatadi. Mingo’rik yodgorliklari Farg’ona Shahar xarobalarining o’rganilishi • Farg’ona qadimgi shaharlarining arxeologik tadqiq eta boshlanishi XIX asrning ikkinchi yarmida mashhur sharqshunos va arxeolog N.I. Veselovskiyning 1885 yilda Farg’onaga tashrifi bilan bog’liq. Uning safari Rossiya imperatorligi arxeologiya komissiyasi topshirig’iga binoan amalga oshirilgan va bunga mahalliy aholining Eski Axsi (Axsikat) shahar xarobasidan topilgan materiallar yuzasida murojaati sabab bo’lgan. 1930 yillarning boshida esa Farg’ona arxeolog V.A. Latinin tomonidan o’rganilgan. Ushbu olim Farg’ona vodiysining shimoliy-sharqiy va janubiy-g’arbiy tumanlarida bir necha razvedka va qisman qazish olib borganidan so’ng ilk marta qadimgi Farg’ona madaniyatini davriylashtirish yuzasidan fikrlar bildirgan. Bunda uning irrigasiya tizimi rivoji bo’yicha olib borgan ilmiy kuzatishlari katta ahamiyat kasb etadi. Farg’ona Shahar xarobalarining o’rganilishi Eski axsi Shahar xarobasining arxeologik o’rganilishi • Y odgorlikning so’nggi yillarda asosiy tadqiqotchisi yetuk mutaxassis A.Anoarboev tomonidan e’lon qilingan adabiyotlardan foydalanildi. Eski Axsi shahar xarobasi Farg’ona vodiysining eng yirik arxeologik yodgorligi hisoblanadi. Uning xarobalari Sirdaryoning o’ng qirg’og’ida Namangan shahridan 25 kilometr janubiy-g’arbda Gulqishloq va Shaxand qishloqlari oralig’ida joylashgan. Poytaxt shahar Axsikatning xarobalari hisoblangan Eski Axsi shahar xarobasi qo’handiz (ark), shahriston (Axsi I A, Axsi I B) va rabod (Axsi II, Axsi III, Axsi IV) qoldiqlaridan iborat. Eski axsi Shahar xarobasining arxeologik o’rganilishi Eski axsi Shahar xarobasining arxeologik o’rganilishi • Qazishmalar natijasida shahar arki (qo’handizi) ikki, ya’ni tepa va pastki qismdan iborat bo’lganligi aniqlangan. Tepa qism asosiy hisoblangan va katta maydonni egallagan. Pastki maydon esa nisbatan kichikroq bo’lib, 30x50 m. o’lchamga ega bo’lgan va ancha kechroq (X asr) o’zlashtirilgan. Arkning tepa maydoni baquvvat qal’a devorlari bilan o’rab olingan. • Qazishma ishlari natijasida 7,5 metr qalinlikdagi 25 ta madaniy qatlam aniqlangan. Har bir madaniy qatlamda ikkitadan beshtagacha mikroqatlamlar borligi kuzatilgan. Hamma qatlamlar keyingi davrlardga mansub chuqurlar va qurilishlar bilan buzilmagan holda saqlangan. Ushbu stratigrafik qazishmada sakkiz davr aniqlangan. Eng quyi qatlamda er.av. X-IX asrlarda Kosonsoy irrigatsion hududida ilk sug’orma dehqonchilikning boshlanishi va uning davomiyligi aniqlangan. Undan yuqorida joylashgan qatlamlarning hammasi er.av. III asrdan boshlab, eramizning XIII asri boshlarigacha bo’lgan davrdagi shaharsozlik madaniyati bilan bog’liq. Bunda VI-VII asrlarga oid qatlam nisbatan zaifroq aks etgan, XII asr oxiri - XIII asrning birinchi choragiga oid qatlamlar esa sobiq ittifoq davridagi yangi yerlarni o’zlashtirish chog’ida yo’q bo’lib ketgan. Quva shahrining arxeologik o’rganilishi • O’tgan asrning 30 – 50 yillarida o’tkazilgan arxeologik qazishmalar natijasida Quva shahristoni do’ngliklari ostidan qadimiy yirik shahar qoldiqlari yashiringanligi aniqlandi. • Quva ko’hna shahri hozirgi shaharning sharqiy chekkasida joylashgan kvadratsimon shakldagi maydoni 12 ga dan iborat manzilgoh. Shimoli- sharqiy qismida balandligi 10 m. dan iborat ikki yarusli 2 ga maydonni egallagan ark qismi joylashgan. 7-8 metr baland joylashgan shahriston qismi uch tomon (shimol, janub va sharq) 1.5 km radiusdagi rabod qismi bilan o’rab olingan. X asr manbalarida ark, shahriston va keng rabod qismiga ega bo’lgan. Rabod qismida hukmdor saroyi, zindon va bozor joylashgan. Buzilib ketgan arkida masjid bo’lgan Quva shahrining arxeologik o’rganilishi Quva shahrining arxeologik o’rganilishi • Ilk o’rta asrlar davrida aholi zich joylashgan. Uylarining o’rtasida o’choq devor bo’ylab supalar joylashgan. Tomi tekis yopilgan bo’lib, yog’och ustunlarga asoslangan. Ustunlarga o’yib naqshlar berilgan. Ilk o’rta asrlar davri shahar atrofi yaxshi o’rganilgan. U shaharning g’arbida joylashgan. Bu qismi tig’is qurilgan kvartallardan tashkil topgan bo’lib, o’zaro kichik ko’chalar bilan ajratilgan. Uylar yashash va ishlab chiqarish xonalaridan tashkil topgan. Manzilgoh yaqinida budda ibodatxona majmuasi bo’lgan. Mazkur inshoot VII asrda buzilgan. Arab manbalarida Quva ilk o’rta asrlar davrida taxt vorisining qarorgohi hisoblangan. Keyinchalik sharq bilan g’arbni bog’lab turadigan buyuk ipak yo’lidagi ikkinchi yirik shahar hisoblangan. Quva shahrining arxeologik o’rganilishi • Arxeologik qazish ishlari jarayonida shisha eritish o’chog’i, unda qotib qolgan shisha massasi va sifatsiz tayyorlangan mahsulotlar qoldiqlarining topilishi, shisha tayyorlash ustaxonasi ham mavjud bo’lganligini bildiradi. Topilmalarning tarkibini zamonaviy usullar bilan o’rganish esa o’sha davr texnologiyasining mukammal bo’lganligini isbotlaydi. Ayniqsa, turli o’lchovdagi oyoq(bokal)larning, qadah va grafinlarning ko’p sonda ishlab chiqarilishi e’tiborga loyiq. Quvalik ustalar shishalarni ko’k rangda ishlab, bezagini nozik shisha “ip” bilan bezaganlar. Hattoki, deraza uchun shisha ishlab chiqarilganligi (XII asr) aniqlangan. Yevropada shishalar XIV asrda yasala boshlangan. Bizning yurtimizda esa bu texnologiya ancha ilgari rivojlangan. Quvalik hunarmandlarning yuksak badiiy didiga hayrat bilan qaramay iloj yo’q. O’rta asrlarda Quvada yashagan shishadamgarlar rangli shishadan zargarlik buyumlaridan tortib, beshik tuvagigacha yasaganlar. Xitoy manbalarida yozilishicha, rangli shisha Xitoyga Markaziy Osiyo, xususan Farg’onadan keltirilganligi Shahristondan I-VII asrlarga oid kimyoviy tekshiruv idishlari qoldiqlarini topilishi kimyo fanining rivojlanganligidan darak bersa, oltin, mis, temir simob kabi metallar qazib olish, ulardan puxta qurol – yaroqlar, zebu – ziynat buyumlari yasash avj olganligidan dalolat beradi. Foydalanilgan manba va adabiyotlar: • “ O’RTA OSIYO ARXEOLOGIYASI: ANTIK VA O’RTA ASRLAR ”. O.ERGASHEV, M.SAIDOV , S.MANTELLINI • TARIXIY O'LKASHUNOSLIK.OCHILDIYEV F.B E’tiboringiz uchun rahmat!

“ O’rt a osiy o shaharlari bo’y icha olib borilgan t adqiqot lar ”

Reja: • Toshkent shahri va unga yondosh hududlarning arxeologik jihatdan o’rganilishi • Shoshtepa va Mingo’rik yodgorliklari • Farg’ona shaharlarining arxeologik o’rganilishi • Eski Axsi shahar xarobasining arxeologik o’rganilishi • Quva shahrining arxeologik o’rganilishi

Toshkent mikrovoxasida Shoshtepa ko’hna shah a r xarobasi alohida o’rin tutadi. Uning markaziy tepaligida asrlar davomida muntazam yig’ilib borgan ko’p metrli qatlamlar q oplamida dehqonlarning ilk muqim kasabasi vujudga kelganidan to Amir Temur davriga q adar Chirchiq vodiysida kechgan tarixi o’z ifodasini topgan.

Shoshtepa yodgorliklari • Ko’xna shahar hozirgi Toshkentning janubiy qismida, Salor bilan Bo’rijarning qo’shilish joyi yaqinida Salordan suv olib, Bo’zsuvga quyiluvchi yirik J u n kanali sohilida joylashgan. Ko’xna shahar balandligi 18-19 m bo’lgan qal’a tepaligidan va hozirgi va q tda undan g’arbroqda kuzatilayotgan ikki q asabadan tashkil topgan. Qasabalardan birining qatlamlari qalinligi qal’a balandligiga teng bo’lib, undan sayozro q soylik orqali ajralib turadi, yon bag’irlari tik jarliklardan iborat. Maydoni 1,8 ga. Jo’n kanali birinchi kasaba bilan qal’ani er usti tuzilishi ancha pastak va bir vaqtlar kariyb 25 ga maydonni egallagan ikkinchi - tashqi kasabadan ajratib turadi.

Shoshtepa yodgorliklari • Mazkur obida XIX asr oxirlaridayo q , ilk bor tadqi q otchilar e’tiborini jalb etgan. Turkiston arxeologiya xavaskor lari to’garagi 1896 yilda bu erda qazishma ishlari olib borgan. Bundan ancha ilgari tadqiqot o’tkazgan N.P. Ostroumov ko’hna shahar qal’asida xanda q q azib, uchta galereyasini yot q izgan edi. • Toshkent ekspeditsiyasi 1978-1988 va 2000-2002 yillarda qal’a tepaligida qazishma olib bordi, natijada 12 metrli madaniy yotqiziqlar to’planishining stratigrafik izchilligi aniqlandi va qo’sh devorli halqa bilan o’ralgan xochsimon shakldagi o’ziga xos inshoot tarxi deyarli to’li q namoyon etildi (Arxeologlar: M.I. Filanovich, V.I. Sprishevskiy, A.A. Gritsina, O.A. Papaxristu, S.R. Ilyosova, L.S. Baratova, P. Valiev, X. Duke, G. Bogomolov, Sh.T Odilov, Q. Alimov turli yillarda dala tadqiqotlarini olib borishgan).

O'xshashlar

Namangan viloyatida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar
O'rta Osiyoda ilk shaharlarning vujudga kelishi borasida olib borilgan tadqiqotlar
O’rta asrlarda Frasiya shaharlari
O’rta asrlarda Angilya shaharlari
o’rta asrlarda arab xalifaligi shaharlari