O‘RTA OSIYONING EKOLOGIK MUAMMOLARI VA TABIATINI MUHOFAZA QILISH
![O‘RTA OSIYON IN G EKOLOGI K
MUA MMOLARI VA TABI ATIN I
MUHOFAZA QILISH](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_1.png)
![1. Inson o‘ziga kerakli narsalarni qayerdan
oladi?
2. Tabiatni muhofaza qilish nima uchun kerak?](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_2.png)
![Inson o‘ziga kerakli hamma narsani tabiatdan oladi.
Ishlatib bo‘lgan, keraksiz chiqindilarni esa tabiatga
chiqarib tashlaydi. huning uchun ham tabiat bilan inson
o‘rtasida o‘zaro ta’sir to‘xtovsiz davom etadi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_3.png)
![Inson hayotining
farovonligi, odamlarning
sog‘lig‘i, ishlab
chiqarishning rivojlanishi
tabiiy sharoitga, tabiat
boyliklariga, ayniqsa,
inson bilan tabiat
o‘rtasidagi o‘zaro aloqa
va munosabatlarning
qanday ekanligiga, ya’ni
inson tabiat va uning
boyliklaridan qanday
foydalanayotganiga,
tabiatni qanday
muhofaza qilayotganiga
bog‘liq.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_4.png)
![O‘rta Osiyo — juda katta Yevrosiyo materigining deyarli
o‘rta qismida joylashgan, suvlari tashqariga chiqib
ketmaydigan berk tabiiy geografik o‘lka.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_5.png)
![Shu bilan birga sharq va janub tomonlardan baland
tog‘lar bilan o‘ralganligi sababli havoga chiqarilgan
ifloslovchi moddalar ham tashqariga chiqib keta
olmaydi. Binobarin, O‘rta Osiyo ekologik jihatdan ham
noqulay, berk o‘lka hisoblanadi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_6.png)
![O‘rta Osiyoda juda
qadimdan obikor
dehqonchilikning
rivojlanganligi
cho‘llardagi
vohalar atrofida
(ayrim vohalarda
ham) tuproqlarni
sho‘r bosishiga,
sho‘r ko‘llarning
vujudga kelishiga
sabab bo‘lgan.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_7.png)
![Chorvachilikda yaylovlardan tartibsiz foydalanish
oqibatida qumli cho‘llar maydoni kengaygan. Cho‘llarda
uchrab turadigan qadimgi shaharlarning qoldiqlari
qadimda vohalar inson xo‘jaligi ta’sirida cho‘llarga
aylanganini bildiradi .](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_8.png)
![Hozirgi vaqtda O‘rta Osiyo hududida yirik neft, gaz,
temir rudasi, rangli metall konlarining ishga tushirilganligi
ham bu yerlarda buzilgan yerlarning kengayishiga sabab
bo‘lmoqda.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_9.png)
![Yaqin o‘tmishda O‘rta Osiyoda paxta yakka hokimligi
davrida yerga bir xil ekin — paxta ekilaverishi va qishloq
xo‘jaligida turli xil kimyoviy zaharlar — gerbetsid, pestitsid
va defoliantlarning ko‘plab ishlatilishi oqibatida aholining
sog‘lig‘iga zarar yetdi — sariq, kamqonlik kasalliklari juda
ko‘paydi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_10.png)
![O‘rta Osiyodagi respublikalar mustaqillikka
erishgandan so‘ng paxta yakka hokimligi
tugatildi, havo, tuproq ancha tozalandi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_11.png)
![O‘rta Osiyoda suv tanqisligi ham mavjud. Ayniqsa,
O‘zbekiston, Turkmaniston, Qozog‘istonda bu muammo
keskin tus olgan. Shuning uchun suvni ifloslanishdan
muhofaza qilish, undan tejab foydalanish eng muhim
vazifalardan biridir.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_12.png)
![Suvdan unumli foydalanish uchun daryolarga suv
omborlari qurilgan, sug‘orish kanallari qazilgan (bularni
Qozog‘iston va O‘rta Osiyo tabiiy xaritasidan topib,
nomlarini daftaringizga yozib oling).](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_13.png)
![O‘rta Osiyo o‘lkasi uchun Orol dengizining qurib
borayotgani bir fojia bo‘ldi. Amudaryo va Sirdaryo suvi
yangi yerlarni sug‘orishga ko‘plab olinganligi sababli XX
asrning 70- yillaridan boshlab Orol sathi pasaydi,
maydoni kichraydi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_14.png)
![2010- yilga kelib, dengiz 3 ta kichik ko‘lga
aylanib qoldi (18-rasm). Suvi qurigan yerlar
sho‘rxok va qumli cho‘l yerlarga aylandi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_15.png)
![Bu yerdan shamol sho‘r, chang va qumlarni uchirib,
yuzlab km masofadagi yerlarga olib boradigan bo‘ldi.
Hozirgi vaqtda Orol va Orolbo‘yini, u yerlardagi
aholining ekologik sharoitini yaxshilash ishlari olib
borilmoqda.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_16.png)
![O‘rta Osiyo tabiiy
geografik va ekologik
jihatidan bir butun
tabiiy o‘lka bo‘lganligi
bu hududdagi
davlatlarning tabiatdan
o‘zaro kelishib,
hamkorlikda
foydalanishlarini,
tabiatni, ekologik
muhitni muhofaza
qilishlarini talab qiladi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_17.png)
![O‘rta Osiyoda
XIX asr oxiri
hamda XX
asrning
birinchi
yarmida
hayvonlar
rejasiz va
shafqatsiz ov
qilinishi
natijasida
ularning bir
qancha turlari
yo‘qolib ketishi
xavfi tug‘ildi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_18.png)
![Cho‘llardagi saksovul, yulg‘un (jing‘il) o‘tin qilib
yoqilishi natijasida bu o‘simliklar kamayib,
to‘zima qumlar ko‘paydi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_19.png)
![Tog‘lar yonbag‘ridagi archa va boshqa daraxtlar
ko‘plab kesilib, bu yerlarda tuproq yuvilishi
kuchaydi.](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_20.png)
![O‘rta Osiyoda tabiatni, uning boyliklarini, noyob tabiat
obyektlarini, o‘simlik hamda hayvonlarning yo‘qolib
borayotgan turlarini saqlab qolish maqsadida XX
asrning 2- yarmidan boshlab qo‘riqxona, milliy bog‘ va
buyurtmaxonalar tashkil etildi.
Qorg‘aljin qo ‘riqxonasi Kopetdog ‘qo ‘riqxonasi Sari chelek qo‘riqxonasi
Ko‘lsay milliy bog‘iTigrovaya balka qo‘riqxonasi Saygachi buyurtmaxonasi](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_21.png)
![© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
P.Baratov, M. Mamatqulov –Geografiya (O‘rta Osiyo
tabiiy geografiyasi. O‘zbekiston tabiiy geografiyasi)
– umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7- sinfi uchun
darslik — Toshkent; „O‘qituvchi“ NMIU, 2017 /
www.eduportal.uz
•
Atlas (O‘rta Osiyo va O‘zbekiston tabiiy
geografiyasi), 7-sinf, O‘zbekiston Yer resurslari,
geodeziya, kartografiya va davlat kadastri qo‘mitasi,
Toshkent 2017](/data/documents/565a6253-a68a-4925-913e-bfdbbcf860ad/page_22.png)
O‘RTA OSIYON IN G EKOLOGI K MUA MMOLARI VA TABI ATIN I MUHOFAZA QILISH
1. Inson o‘ziga kerakli narsalarni qayerdan oladi? 2. Tabiatni muhofaza qilish nima uchun kerak?
Inson o‘ziga kerakli hamma narsani tabiatdan oladi. Ishlatib bo‘lgan, keraksiz chiqindilarni esa tabiatga chiqarib tashlaydi. huning uchun ham tabiat bilan inson o‘rtasida o‘zaro ta’sir to‘xtovsiz davom etadi.
Inson hayotining farovonligi, odamlarning sog‘lig‘i, ishlab chiqarishning rivojlanishi tabiiy sharoitga, tabiat boyliklariga, ayniqsa, inson bilan tabiat o‘rtasidagi o‘zaro aloqa va munosabatlarning qanday ekanligiga, ya’ni inson tabiat va uning boyliklaridan qanday foydalanayotganiga, tabiatni qanday muhofaza qilayotganiga bog‘liq.
O‘rta Osiyo — juda katta Yevrosiyo materigining deyarli o‘rta qismida joylashgan, suvlari tashqariga chiqib ketmaydigan berk tabiiy geografik o‘lka.