O‘RTA OSIYONING GEOGRAFIK O‘RGANILISH TARIXI
![O‘RTA OSIYONING GEOGRAFIK
O‘RGANILISH
TARIXI](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_1.png)
![1. «Buyuk i р ak yo‘li» haqida nimalarni bilasiz?
2. O‘rta Osiyo tabiatini o‘rgangan allomalardan
kimlarni bilasiz?
3. O‘rta Osiyo hududida qadimda mavjud
bo‘lgan davlatlardan qaysilarini
«O‘zbekiston tarixi» darsliklaridan
o‘rgangansiz?](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_2.png)
![O‘rta Osiyo tabiatini o‘rganish juda qadim davrlardan
boshlangan. Chunki O‘rta Osiyo G‘arb va Sharq
davlatlari o‘rtasidagi muhim xalqaro savdo yo‘lida
joylashgan.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_3.png)
![O‘rta Osiyo haqidagi dastlabki ma’lumotlarni Gerodot,
Strabon, Arrian, Ptolemey va boshqalarning asarlarida
uchratish mumkin. O‘rta Osiyo tabiatini o‘rganish tarixi
bir necha bosqichdan iborat.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_4.png)
![Birinchi bosqich —«Buyuk i р ak yo‘li» mavjud bo‘lgan
davr. Ipak yo‘li miloddan avvalgi II asrdan milodning
XVI asrigacha asosiy savdo yo‘li hisoblangan. Bu
davrda O‘rta Osiyo tabiati xitoy, arab va mahalliy
olimlar tomonidan o‘rganildi.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_5.png)
![Xitoy sayyohi Chjan-Syan 13 yil davomida (miloddan
avvalgi 138—126- yillar) Issiqko‘l atrofi, Farg‘ona va
Xorazm tabiatini, aholisi va xo‘jaligini o‘rgandi.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_6.png)
![Milodning VII asrida Syuan-Szan 16 yil davomida (629
—645- yillar) Т yanshan, Yettisuv, Chu vodiysi,
Т oshkent, Samarqand va Pomir tabiatini
o‘rganib, muhim geografik asar yozib qoldirgan.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_7.png)
![O‘rta asrlarda O‘rta Osiyo tabiati arab olimlari
tomonidan o‘rganilgan. Arab sayyohlari va olimlari
tomonidan O‘rta Osiyo tabiati va uning tabiiy geografik
o‘lkalari haqida juda ko‘p geografik ma’lumotlar yozib
qoldirilgan.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_8.png)
![Abul Hasan Ali Ma’sudiy (X asr) O‘rta Osiyo va
Kavkaz geografiyasi haqida asar yozgan, Abu Is’hoq
Istaxriy (X asr) «Iqlimlar kitobi»,](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_9.png)
![Yoqut ibn Abdulla (XII—XIII asrlar) «Mamlakatlarning
alifbo tartibida ro‘yxati» nomli asar yozgan.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_10.png)
![O‘rta Osiyo tabiatini o‘rganishga shu yerlik olimlar ham
juda katta hissa qo‘shgan. Muhammad ibn Muso al-
Xorazmiy (IX asr) O‘rta Osiyo geografiyasiga asos
solgan, uning «Yer tasviri» nomli asari o‘z zamonasida
eng mukammal geografik asar bo‘lgan. Bu asar 1878-
yilda rus tiliga tarjima qilingan.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_11.png)
![O‘rta Osiyo tabiati, geologik tuzilishi, foydali
qazilmalari, xo‘jaligi, tarixi haqida buyuk olim Abu
Rayhon Beruniy (X—XI asrlar) juda qimmatli
ma’lumotlar yozib qoldirgan.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_12.png)
![Uning dunyo xaritasida O‘rta Osiyodagi ko‘p joylar va
ularning nomlari berilgan.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_13.png)
![Mahmud Koshg‘ariy (XI asr) ham O‘rta Osiyoni, uning
tabiatini o‘rgangan bo‘lib, o‘zining mashhur «Devon-u
lug‘otit turk» asarida ko‘p joy nomlari va geografik
atamalar haqida yozib qoldirgan.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_14.png)
![Zahiriddin Muhammad Bobur (XV—XVI asrlar)
«Boburnoma» asarida O‘rta Osiyo tabiati, ayniqsa,
Farg‘ona vodiysidagi joylar haqida muhim ma’lumotlar
keltirgan.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_15.png)
![Ikkinchi bosqich—bu davr O‘rta Osiyoning Rossiya
imperiyasi tomonidan bosib olinishi arafasidan to oktabr
to‘ntarishigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. O‘rta
Osiyo bu bosqichda har tomonlama turli maqsadlarda,
shu jumladan, harbiy maqsadda o‘rganildi.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_16.png)
![O‘rta Osiyo Rossiya imperiyasi tomonidan bosib
olinguniga qadar uning tabiati I. Xoxlov(1620), B.
Pazuxin (1669—1673), Benevini (1718—1725), F.
Yefremov, G. S. Karelin va boshqalar tomonidan
o‘rganildi.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_17.png)
![Ular, asosan, Xorazm, Qoraqum, Qizilqum, Markaziy
Qozog‘iston, Orol dengizi tabiatini o‘rgandilar.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_18.png)
![O‘rta Osiyo Rossiyaning mustamlakasiga
aylantirilgandan keyin tabiiy boyliklaridan ko‘proq,
to‘liqroq foydalanish maqsadida uning tabiatini
o‘rganish yana ham kengaydi.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_19.png)
![Bu davrda uning tabiati, xo‘jaligini P. P. Semyonov-
Т yanshanskiy (1856—1897), N. A. Seversov
(1864—1878), A. P. Fedchenko (1868—1871), I. V.
Mushketov (1877—1880), V. A. Obruchev, L. S. Berg
va boshqalar o‘rgandilar.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_20.png)
![Natijada, O‘rta Osiyoning geologik tuzilishi, foydali
qazilmalari, o‘simliklari, hayvonot dunyosi haqida
muhim ilmiy ma’lumotlar olindi.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_21.png)
![Uchinchi bosqich — oktabr to‘ntarishidan O‘zbekiston
mustaqillikka erishgungacha bo‘lgan davr. Bu davrda
O‘rta Osiyo tabiiy boyliklari tez sur’atlar bilan
o‘zlashtirila boshlandi. Uning geologiyasi, relyefi,
iqlimi, ichki suvlari, tuprog‘i, o‘simligi va hayvonot
dunyosi, chuqur va har tomonlama o‘rganildi.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_22.png)
![Bu davrda O‘rta Osiyo tabiatini o‘rganishga
N. L. Korjenevskiy, D. I. Sherbakov, D. V. Nalivkin,
H.M. Abdullayev, Q. Zokirov, Т. Zohidov, V. L. Shuls,
L. N. Babushkin, N. D. Dolimov, M. Qoriyev, H.
Hasanov, N. A. Kogay va boshqa olimlar katta hissa
qo‘shdilar.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_23.png)
![Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan keyin
geografik tadqiqotlar tabiatdan, uning boyliklaridan
to‘g‘ri foydalanish, muhofaza qilish masalalarini
o‘rganishga yo‘naltirildi.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_24.png)
![Ayniqsa, suv boyligimiz va uni muhofaza qilish, atrof-
muhitni toza tutish, tabiiy geografik jarayonlarni, inson
va tabiat munosabatlari
masalalarini o‘rganishga e’tibor berilmoqda.](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_25.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar:
•
P.Baratov, M. Mamatqulov –Geografiya (O‘rta Osiyo
tabiiy geografiyasi. O‘zbekiston tabiiy geografiyasi)
– umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7- sinfi uchun
darslik — Toshkent; „O‘qituvchi“ NMIU, 2017 /
www.eduportal.uz](/data/documents/cbe76de2-bbb5-4918-b8aa-e9144b2be495/page_26.png)
O‘RTA OSIYONING GEOGRAFIK O‘RGANILISH TARIXI
1. «Buyuk i р ak yo‘li» haqida nimalarni bilasiz? 2. O‘rta Osiyo tabiatini o‘rgangan allomalardan kimlarni bilasiz? 3. O‘rta Osiyo hududida qadimda mavjud bo‘lgan davlatlardan qaysilarini «O‘zbekiston tarixi» darsliklaridan o‘rgangansiz?
O‘rta Osiyo tabiatini o‘rganish juda qadim davrlardan boshlangan. Chunki O‘rta Osiyo G‘arb va Sharq davlatlari o‘rtasidagi muhim xalqaro savdo yo‘lida joylashgan.
O‘rta Osiyo haqidagi dastlabki ma’lumotlarni Gerodot, Strabon, Arrian, Ptolemey va boshqalarning asarlarida uchratish mumkin. O‘rta Osiyo tabiatini o‘rganish tarixi bir necha bosqichdan iborat.
Birinchi bosqich —«Buyuk i р ak yo‘li» mavjud bo‘lgan davr. Ipak yo‘li miloddan avvalgi II asrdan milodning XVI asrigacha asosiy savdo yo‘li hisoblangan. Bu davrda O‘rta Osiyo tabiati xitoy, arab va mahalliy olimlar tomonidan o‘rganildi.